Tình hình nghiên cứu họ cá Úc (Ariidae L. S. Berg, 1958)

Chia sẻ: Danh Tuong Vi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

50
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Họ cá Úc (Ariidae) thuộc bộ cá Trơn (Siluriformes) bao gồm 14 giống và 120 loài ở vùng nhiệt đới và á nhiệt đới. Cá Úc giai đoạn nhỏ phân bố ở các vùng cửa sông có độ mặn thấp và cá trưởng thành phân bố phong phú ở các vịnh và cửa sông có nhiệt độ và độ mặn thuận lợi cho các hoạt động sinh sản.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tình hình nghiên cứu họ cá Úc (Ariidae L. S. Berg, 1958)

Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn Soá 3/2011 THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU HỌ CÁ ÚC (ARIIDAE L. S. BERG, 1958) CURRENT STATUS OF ARIIDAE FAMILY (L. S. BERG, 1958) Trần Văn Phước Khoa Nuôi trồng Thủy sản - Trường Đại học Nha Trang TÓM TẮT Họ cá Úc (Ariidae) thuộc bộ cá Trơn (Siluriformes) bao gồm 14 giống và 120 loài ở vùng nhiệt đới và á nhiệt đới. Cá Úc giai đoạn nhỏ phân bố ở các vùng cửa sông có độ mặn thấp và cá trưởng thành phân bố phong phú ở các vịnh và cửa sông có nhiệt độ và độ mặn thuận lợi cho các hoạt động sinh sản. Chúng có kích thước lớn, tuổi thọ lớn, và tốc độ tăng trưởng chậm. Các thông số sinh trưởng, L∞ = 29,86 – 124,84 cm, K = 0,06 – 0,34, t0 = - 1,5 – (- 0,21) và chỉ số tăng trưởng, Φ’ = 2,487 – 3,040. Phổ thức ăn cá trưởng thành rất rộng, thứ nhất là xác hữu cơ chưa phân hủy và thứ hai là giáp xác, cá, hải sâm và thân mềm. Sức sinh sản của chúng thấp (20 – 64 trứng/cá cái), cá đực ấp trứng và ngậm ấu trùng còn noãn hoàng. Mùa sinh sản diễn ra từ tháng 5 đến tháng 8. Trứng có bán kính là 12 - 19mm, màu xanh lục và dạng trứng chìm. Trứng nở sau 30 ngày trong điều kiện nhiệt độ là 300C. Từ khóa: cá Úc, dinh dưỡng, phân loại, sinh thái phân bố, sinh trưởng, sinh sản ABSTRACT The Ariidae family (Siluriformes) includes 14 genera and 120 species of tropical and sub-tropical marine catﬁshes. Sea catﬁsh juvenile remain in low salinity estuarine areas and adult distribution abundance in gulf coastal and estuarine waters have been related to spawning activities as wel as to water temperature and salinity. In general, these species attain large sizes, are long living, slow growing and growth parameters, such as L∞ (29.86 – 124.84cm), K (0.06 – 0.34), t0 (- 1.5 – (-0.21)) and growth performance index, Φ’ = 2.487 - 3.040. Sea catﬁsh adults ingested a broad of food primarily on unidentiﬁed organic matter, the secondary food is crustaceans, ﬁshes, sea cucumber and mollusks. These species have low fecundity (from 20 to 64 eggs per female), mouthbreed their eggs and yolk-sac larvae by male. Sea catﬁsh spawn from May to August. Their eggs are 12 to 19 mm in diameter, greenish and demersal. Eggs of sea catﬁsh hatched in approximately 30 days at 300C. Keywords: Sea catﬁsh, feeding, classiﬁcation, distribution ecology, growth, reproduction I. ĐẶT VẤN ĐỀ hiếm có nguy cơ biến mất, cuộc sống của cộng Vùng biển ven bờ chỉ chiếm khoảng 11% đồng ngư dân gặp khó khăn hơn so với trước vùng đặc quyền kinh tế của nước ta, trong khi kia (Cục Khai thác và Bảo vệ nguồn lợi thủy sản, số tàu khai thác ven bờ chiếm trên 75% số tàu 2008). Cá Úc (Ariidae) được xếp vào nhóm cá cả nước. Vì thế các ngư trường truyền thống kinh tế chủ yếu nước ta (Bộ Thủy sản, 1996). ven bờ đã bị khai thác quá mức, nguồn lợi ven Tuy nhiên, hiện nay nguồn lợi cá Úc suy giảm bờ đang trên đà suy kiệt, nhiều loài hải sản quý rất nhiều so với trước đây. Trên thế giới và ở 110 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn Soá 3/2011 nước ta, họ cá Úc chưa có loài nào được nghiên Úc chấm (Arius maculatus Thungerg, 1792), cứu sâu và đưa vào nuôi. Bài báo này là kết quả cá Úc trắng (Arius sciurus H.M. Smith, 1931), nghiên cứu họ cá Úc làm cơ sở khoa học cho cá Úc Gai mềm (Arius maculacanthus H.M. khai thác hợp lý, bảo vệ và phát triển nguồn lợi Smith, 1945), cá Úc Quạt (Arius caelatus Cuvier theo hướng bền vững. & Valenciennes, 1840), cá Vồ Chó (Arius sagor (Hamilton [né Bunchanan], 1822), cá Úc Thiều II. NỘI DUNG 1. Đặc điểm hình thái và phân loại 1.1. Đặc điểm phân loại Trước đây, họ cá Úc (Ariidae) được gộp trong họ lớn Doradoidea, nhưng sau đó được chuyển sang họ lớn Bagroidea (cùng với Austroglanididae, Claroteidae, Schilbeidae, Pangasiidae, Bagridae và Pimelodidae) (Nelson, 2006). Hai giống Gogo và Ancharius đã được chuyển sang họ khác gọi là Anchariidae (Hee, Sparks, 2005). Họ cá Úc (Ariidae) cũng đã từng được phân loại trong họ lớn Arioidea, bao gồm Ariidae và Anchariidae (Sullivan et al., 2006). Họ cá Úc (Ariidae) gồm 12 giống 120 loài, phân bố ở các vùng nước ngọt, nước lợ và nước biển. Họ cá Úc là một họ cá da trơn, chủ yếu sinh sống ngoài biển, với một số loài sinh sống trong các môi trường nước lợ hay nước ngọt. Chúng được tìm thấy trong các khu vực ôn đới ấm và nhiệt đới (Berg, 1940). Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu như Nelson (1976), Rimmer và Merrick (1982), Reis (1986a) cho rằng họ cá Úc bao gồm 14 giống và 120 loài cá Úc biển nhiệt đới và á nhiệt đới. Nhìn chung, các loài này có kích thước lớn, tuổi thọ lớn, tăng trưởng chậm, giả (Arius harmandi Sauvage, 1880) và cá Thiều (Hemipimelodus siamensis Sauvage, 1878). 1.2. Đặc điểm hình thái Họ cá Úc (Ariidae) có vây đuôi xẻ thùy sâu. Thông thường chúng có 3 cặp râu. Chúng có một vài tấm xương trên đầu và gần các vây lưng (Nelson, 2006). Wongratana và Bathia (1974) đã xác định một số chỉ tiêu hình thái cá Úc chấm Arius maculatus: D I, 7 - 7; A I, 16 - 30; P I; V 6 - 6. Perret và đồng tác giả (1971) đã xác định một số chỉ tiêu hình thái cá Úc Arius felis: D I, 7; A 19-20; P I, 6-10; V 6. Cá có 2 đôi râu ngắn ở hàm dưới và đôi râu dài gần đầu. Vây ngực và vây lưng không có tia gai riêng biệt. Cơ thể dài, có màu xanh lục phía trên và màu bạc phía dưới. Chiều dài tối đa là 495mm. Cá Úc thường Arius thalassinus, thân tương đối dài. Vây đuôi chia thành hai thùy rất sâu, bằng nhau. Vây lưng thứ nhất có gai, vây lưng thứ hai là vây mỡ tương đối phát triển, vây hậu môn ngắn. Vây ngực lớn hơn và dài hơn vây bụng rất rõ rệt. Không có râu mũi. Màng mang liền với eo mang. Có râu mép và râu cằm. Chiều dài đầu xấp xỉ bằng chiều cao thân và bằng khoảng 1/4 lần chiều dài từ mút sức sinh sản thấp và ấp trứng trong miệng mõm đến chẽ vây đuôi. Lưng màu xám bạc hoặc cá đực. xám tro, hai bên thân màu sáng hơn và càng Nguyễn Hữu Phụng và Nguyễn Nhật về phần bụng càng chuyển dần sang màu trắng Thi (1994) đã xác định được 10 loài cá Úc ở bạc. Các vây màu tối hơn. Kapoor và Bhargava biển Việt Nam như cá Úc Trung Hoa (Arius (1967) đã nghiên cứu về râu cá Úc thường gồm sinensis Lacepede, 1803), cá Úc Đầu cứng có 3 đôi râu, một đôi ở hàm trên và hai đôi ở hàm (Arius leiotetocephalus Bleeker, 1846), cá Úc dưới. Thành phần râu gồm có biểu bì, hạ bì và thường (Arius thalassinus Rüppell, 1837), cá phần sụn ở giữa hình que. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 111 Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn Soá 3/2011 các loài cá da trơn: chúng chủ yếu sinh sống ngoài biển trong khi phần lớn các loài thuộc họ cá da trơn khác sinh sống trong khu vực nước ngọt và ít chịu được nước lợ hay nước mặn. Họ cá này được tìm thấy chủ yếu tại các vùng biển nông ven bờ của Bắc và Nam Mỹ, Châu Phi, Châu Á và Úc. Chúng không có mặt tại các vùng biển thuộc Châu Âu và Châu Nam Cực. Một số loài sinh sống tại khu vực nước ngọt. Tại Bắc và Nam Mỹ có khoảng 43 loài sinh sống trong vùng nước lợ hoặc chỉ ở nước Hình 1. Cá Thiều Arius thalassinus khai thác (TL 99 cm và Wt 12,9 kg) ngọt. Giống Doiichthys bao gồm các loài nước ngọt khác được tìm thấy ở New Guinea. Cá Úc 2. Đặc điểm sinh thái phân bố thường Arius thalassinus được tìm thấy ở vùng Họ cá Úc (Ariidae) được tìm thấy khắp Biển Đỏ và Tây Bắc Ấn Độ dương. Chúng còn thế giới trong khu vực ôn đới ấm và nhiệt đới xuất hiện ở các vùng biển liên quan Philippine (Nelson, 2006). Họ này là bất thường trong số và Vịnh Thái Lan. Nguồn: GBIF OBIS Hình 2. Vùng phân bố của họ cá Úc Ba loài cá Úc biển Tây Châu Phi (Arius nước sâu. Ấu trùng và cá con xuất hiện nhiều ở heudeloiti, A. parkii, A. latiscutatus) thuộc họ cá vùng ven bờ và cá lớn thì xuất hiện ở vùng nước Úc Ariidae phân bố vùng ven bờ Guinea. Chúng sâu (Conand et al., 1995). phân bố ở vùng cửa sông ven biển có đáy bùn Dantas và đồng tác giả (2010) đã nghiên và độ sâu 20m. Nhiệt độ cao quanh năm từ 25 C cứu ở các vùng chính của cửa sông Goiana đến 29 C. Chúng phân bố ở vùng gần bờ vào rộng 23ha. Các loài cá Úc (họ Ariidae) là phong mùa mưa và mùa khô thì chúng phân bố ở vùng phú nhất với mật độ 1.600 cá thể/ha, chiếm 0 0 112 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn Soá 3/2011 53%. Trong đó, loài Cathorops spixii là phong và đồng tác giả (1971) phát hiện cá Úc phân bố phú nhất với mật độ 1.340 cá thể/ha. Mật độ chủ yếu ở vùng có độ mặn 10‰ hoặc cao hơn. (7.394 cá thể/ha) cao nhất được xác định ở vùng Gunter (1945) đã bắt gặp cá Úc ở vùng có độ giữa cửa sông vào đầu mùa mưa. Mật độ loài mặn từ 2 đến 36,7‰ nhưng chủ yếu là vùng có C. spixii khác nhau có ý nghĩa giữa các vùng và độ mặn trên 30‰. mùa (p < 0,01), loài C. agassizii chỉ khác biệt có Benson (1982) đã tìm thấy cá Úc phân bố ý nghĩa giữa các mùa (p < 0,01). Sinh khối các ở các kênh cùng với lượng oxy hòa tan thấp. loài C. spixii, C. agassizii và Sciades herzbergii Tabb và Manning (1961) đã phát hiện cá Úc chết sai khác có ý nghĩa giữa các mùa; hai loài C. ở vịnh Florida do oxy hòa tan thấp sau cơn bão spixii và C. agassizii sai khác có ý nghĩa giữa Donna vào năm 1960. các vùng (p < 0,01). Để quản lý và bảo tồn các Reid (1957), Ragan và đồng tác giả (1978), loài này ở cửa sông cần dựa vào vòng đời của Shipp (1981) cho rằng cá Úc phân bố phong phú chúng khác nhau giữa các vùng và mùa. ở vùng có nhiều chất hữu cơ đáy. Độ sâu thích Cá Úc Arius felis phân bố phong phú ở vùng hợp của cá Úc phân bố có liên quan đến nhiệt vịnh ven bờ và cửa sông có điều kiện thuận lợi độ của nước và thành phần chất đáy. Chúng sẽ về nhiệt độ (> 20 C) và độ mặn (> 20‰) cho hoạt di cư ra vùng nước sâu hoặc di cư đến vùng động sinh sản (Franks et al., 1972). Nhiệt độ thích có nhiệt độ ấm hơn (Swingle, 1971) khi nhiệt hợp cho cá Úc trưởng thành trên 25 C (Jones độ ở đó thấp hơn từ 10 đến 150C và chúng sẽ et al., 1978) và tránh các vùng nước có nhiệt quay trở lại vào mùa xuân khi nhiệt độ cao hơn. độ trên 37oC (Landry, Strawn, 1973; Gallaway, Chúng phân bố phong phú ở các vùng nông ven Strawn, 1974). Cá Úc sẽ di cư từ vùng nội địa ra bờ (< 20m) và vùng cửa sông. 0 0 vùng biển sâu hơn (Swingle, 1971) hoặc ra biển Reid (1957) cho biết cá Úc tập trung vùng sâu khi nhiệt độ nước dưới 5 - 6 C (Perret et dưới triều gần Rollover Pass, Texas. Sự chuyển la., 1971; Juneau, 1975). Barret và đồng tác giả động của nước ảnh hưởng đến vị trí và khả năng (1978) phát hiện cá Úc khai thác bằng lưới rê tại bắt mồi của cá Úc (Landry, Strawn, 1973). Hoạt vùng ven bờ Louisiana có nhiệt độ nước từ 10 động sinh sản và ấp trứng xảy ra ở các vùng đến 20 C. Cá Úc trưởng thành tránh vùng nước vịnh nông hơn có dòng chảy chậm. Giai đoạn cá có nhiệt độ thấp di cư ra vùng biển sâu vào mùa con sống độc lập bố mẹ, chúng phân bố ở vùng đông và trở vào bờ vào mùa xuân. nước yên tĩnh (Swingle, Bland, 1974). 0 0 Cá Úc Arius felis trưởng thành được đánh Platania và Ross (1980) đã phát hiện cá Úc bắt ở vùng nước có độ mặn 0 - 40‰ (Jones et Arius felis phân bố ở vùng nước nông, ven bờ al., 1978). Harvey (1972) đã tìm thấy ấu trùng cá và nước đục với nền đáy cát, đáy bùn. Gunter Úc còn noãn hoàng trong miệng cá bố ở vùng (1947) cho rằng cá Úc Galeichths felis sinh sản nước có độ mặn từ 8 đến 13‰, cá con xuất ở vùng nước có độ trong từ 0,6 - 3,0m tại vịnh hiện ở vùng nước có độ mặn từ 16 đến 29‰. Copano, Texas. Gunter và Hall (1965) đã phát hiện cá con phân Yanez Arancibia và Lara Dominguez (1988) bố ở vùng nước có độ mặn 0,1‰. Cá con tập đã nghiên cứu về sinh thái 3 loài cá thuộc họ trung ở nơi độ mặn thấp nhiều hơn cá trưởng cá Úc ở vùng ven biển nhiệt đới phía Nam vịnh thành (Swingle, Bland, 1974; Kelley, 1965; Mexico. Cá Úc Arius felis xuất hiện quanh năm Tarver, Savoie, 1976; Jones et al., 1978). Perret trong vịnh có độ mặn 0 - 37‰, nhiệt độ 21 - 320C TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 113 Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn Soá 3/2011 và độ trong 0,3 - 2,1m. Cá Úc Arius melanopus 0+ tuổi có chiều dài toàn thân từ 118 đến 133 mm xuất hiện quanh năm trong vịnh có độ mặn và đạt 193 mm khi 1+ tuổi ở Tây Nam Florida. 0 - 36‰ (giai đoạn cá nhỏ phân bố vùng có độ Conand và đồng tác giả (1995) đã nghiên mặn < 5‰ và trưởng thành 25 - 35‰), nhiệt độ cứu về tuổi và sinh trưởng của 3 loài cá Úc 20 - 32 C và độ trong 0,3 - 1,2m. Cá Úc Bagre biển Tây Châu Phi (Arius heudeloiti, A. parkii, marinus xuất hiện vùng có độ mặn 4 - 32‰, nhiệt A. latiscutatus) thuộc họ cá Úc Ariidae phân bố độ 22 - 32 C và độ trong 0,2 - 1,6m. vùng ven bờ Guinea. Đặc điểm sinh trưởng của 0 0 Ở Việt Nam, cá Úc (Arius) được xếp vào chúng được nghiên cứu dựa trên gai lưng thứ nhóm cá kinh tế chủ yếu. Cá Úc chiếm 1,59% nhất. Các loài này có đặc điểm sinh học gần sản lượng cá khai thác bằng lưới kéo đáy tại giống nhau. Mỗi 1 vòng tuổi đặc trưng cho một miền Trung năm 1987. Cá Úc thường (Arius năm bắt đầu từ mùa mưa. Đây là những loài thalassinus) chiếm 0,87% sản lượng cá kinh tế sinh trưởng chậm, cá thể 6 tuổi có chiều dài thân khai thác tại vùng biển Đông Nam bộ. Vùng biển (FL) là 400mm. Tỷ lệ chết tự nhiên thấp, sức Tây Nam bộ, cá Úc chiếm 3,8% sản lượng khai sinh sản và tỷ lệ nở thấp. thác (Bộ Thủy sản, 1996). Vịnh Bắc bộ, cá Úc Reis (1986b) đã nghiên cứu tuổi và sinh chiếm 1,45% tổng sản lượng (Lê Trọng Phấn và trưởng cá Úc Netuma barba thuộc họ cá đồng tác giả, 1999). Úc Ariidae vùng cửa sông ven đầm Patos (Brazil). Xác định tuổi dựa trên các vòng 3. Đặc điểm sinh trưởng Chiều dài tối đa của cá Úc Arius felis được xác định là 571mm (Jones et al., 1978). Gallaway và Strawn (1974) đã xác định cá Úc giống ở vịnh Galveston, Texas có chiều dài thân chuẩn từ 40 đến 44mm vào tháng 7 năm 1968 và tăng đến 93mm vào tháng 10 trước khi rời khỏi vịnh. Gunter và Hal1 (1963) xác định cá Úc Arius felis tuổi của đá tai cá và xác định chiều dài bằng cách tính ngược. Phương trình sinh trưởng là Lt = 638 [1 - exp (- 0.1287(t + 0.195)) ]. Mẫu cá cái lớn nhất được xác định có chiều dài 980 mm. Kết quả nghiên cứu về các thông số sinh trưởng (L∞, K, t0) và chỉ số tăng trưởng (Φ’) của một số loài thuộc họ cá Úc (Ariidae) (Bảng 1). Bảng 1. Các thông số sinh trưởng và chỉ số tăng trưởng Tên khoa học Vùng L∞ (cm) K (/năm) t0 Φ’ Nguồn Arius heudelotii Guinea 70.00* 0.14 -0.39 2.842 Conand et al (1995) Arius latiscutatus Guinea 65.00* 0.15 -0.31 2.813 Conand et al (1995) Arius parkii Guinea 61.20* 0.17 -0.28 2.806 Conand et al (1995) Arius spixii Venezuela 29.86** 0.34 - 2.487 Etchevers (1978) Arius thalassinus Kuwait 106.40 0.06 -0.21 2.860 Bawazeer (1987) Arius thalassinus India 92.23* 0.10 -0.79 2.925 modiﬁed from Dmitrenko (1975) Genidens barbus Brazil 48.00 0.20 -1.50 2.782 Velasco et al (2007) Hexanematichthys guatemalensis Mexico 124.84* 0.07 -0.38 3.040 modiﬁed from Warburton (1978) L∞: * tính toán dựa vào chiều dài thân (Lf), ** dựa vào chiều dài chuẩn (Ls) và các trường hợp khác dựa vào chiều dài tổng (Lt) 114 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG