BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
DƯƠNG THỊ MAI PHƯƠNG
ẢNH HƯỞNG CỦA CẤU TRÚC THỊ TRƯỜNG
ĐẾN HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
VIỆT NAM
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, THÁNG 11 NĂM 2025
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
DƯƠNG THỊ MAI PHƯƠNG
ẢNH HƯỞNG CỦA CẤU TRÚC THỊ TRƯỜNG
ĐẾN HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
VIỆT NAM
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG
MÃ SỐ NGÀNH: 9 34 02 01
Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. ĐẶNG VĂN DÂN
PGS.TS. NGUYỄN HOÀNG CHUNG
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, THÁNG 11 NĂM 2025
1
CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU
1.1. Tính cấp thiết và lý do chọn đề tài
Trong bối cảnh mà cấu trúc thị trường có nhiều biến động, từ đó gây ra những ảnh
hưởng đến hoạt động ngân hàng, cùng với thực tế là đã có nhiều nghiên cứu liên quan
được thực hiện nhưng câu trả lời vẫn chưa nhất quán, có thể nhận định rằng việc nghiên
cứu về tác động của cấu trúc thị trường đến hoạt động của ngân hàng tại Việt Nam là
cần thiết. Một thuận lợi trong nghiên cứu vấn đề này ở Việt Nam vì các ngân hàng ở
đây đã trải qua những thay đổi và cải cách đáng kể từ những năm 2007. Các cải cách
được thực hiện bởi các cơ quan giám sát nhằm giảm thiểu rủi ro, tăng cường tính lành
mạnh của khu vực ngân hàng và nâng cao hiệu quả của các ngân hàng, trước những yêu
cầu khi gia nhập WTO và để đối phó với khủng hoảnh tài chính. Việc bãi bỏ quy định
và sự ra đời của các công nghệ mới, đã hạ thấp các rào cản gia nhập, khuyến khích sự
tham gia của các đối thủ cạnh tranh mới, do đó làm tăng cường cạnh tranh giữa các ngân
hàng. Đối diện với cơ cấu thị trường ngành ngân hàng đang thay đổi nhanh chóng như
Việt Nam, điều quan trọng là phải xác định tác động của nó đến đặc điểm và hiệu quả
kinh doanh của các ngân hàng. Trong bối cảnh này, các nghiên cứu trước về mối quan
hệ giữa cấu trúc thị trường và hoạt động ngân hàng tại Việt Nam còn thiếu tính hệ thống,
chưa toàn diện và chưa sử dụng kết hợp các chỉ số đo lường khác nhau về cấu trúc thị
trường. Điều này tạo ra khoảng trống nghiên cứu thực tiễn và học thuật.
1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu
Mục tiêu tổng quát của nghiên cứu này là đánh giá tác động của cấu trúc thị trường
đối với hoạt động của hệ thống ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam.
Tương ứng với mục tiêu này, đề tài đặt ra các câu hỏi cụ thể như sau:
• Rủi ro tín dụng và ổn định tài chính của các ngân hàng sẽ như thế nào trước ảnh
hưởng của cạnh tranh gia tăng hay sức mạnh thị trường suy giảm?
• Các ngân hàng sẽ hoạt động ra sao, về mặt hiệu quả chi phí và khả năng sinh lời,
khi cấu trúc thị trường có những điều chỉnh?
• Sự tập trung trong lĩnh vực ngân hàng vào một vài ngân hàng lớn ảnh hưởng ra
sao đến hoạt động cho vay, cụ thể là khả năng tăng trưởng của các ngân hàng trên
thị trường?
2
1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
– Đối tượng nghiên cứu: Cấu trúc thị trường (khả năng cạnh tranh/sức mạnh thị
trường, và mức độ tập trung thị trường) và các khía cạnh đánh giá hoạt động của các
NHTM Việt Nam (rủi ro tín dụng, ổn định tài chính, hiệu quả và lợi nhuận kinh doanh,
hoạt động cho vay).
– Phạm vi nghiên cứu: Cấu trúc thị trường sẽ được xem xét dưới các góc độ là khả
năng cạnh tranh/sức mạnh thị trường (competition/market power) – đánh giá bằng chỉ
số Lerner, và mức độ tập trung của thị trường (market concentration) – đánh giá bằng
chỉ số HHI cho thị phần từng ngân hàng và chỉ số tổng thị phần của nhóm những ngân
hàng lớn nhất hệ thống. Ngân hàng có sức mạnh thị trường càng cao thì hàm ý là tính
chất cạnh tranh trên thị trường càng thấp. Rủi ro tín dụng được đánh giá thông qua nợ
xấu và chi phí dự phòng; ổn định tài chính được xem xét thông qua chỉ số Z-score; hiệu
quả chi phí ngân hàng được xem xét ở góc độ chi phí quản lý/hoạt động (so với tổng tài
sản hay doanh thu) và lợi nhuận được đánh giá thông qua thang đo truyền thống gồm
lợi nhuận trên tài sản (ROA), lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE) và biên lãi ròng
(NIM); hoạt động cho vay được xem xét dưới góc độ tăng trưởng cho vay.
1.4. Dữ liệu và phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu xây dựng mô hình kinh tế lượng tổng quát sau đây để phân tích mối
quan hệ thực nghiệm giữa cấu trúc thị trường và hoạt động ngành ngân hàng:
Yi,t = α0 + α1×𝑌i,t–1 + α
2
×𝐶𝑇𝑇𝑇i,t–1 + α
3
×𝐾𝑆𝑁𝐻i,t–1 + α
4
×𝐾𝑆𝑉𝑀t + εi,t
(1.1)
Các chỉ số i và t tương ứng với ngân hàng và thời gian. Biến phụ thuộc Y được đưa
vào nghiên cứu này là rủi ro tín dụng (tỷ lệ nợ xấu, tỷ lệ trích lập dự phòng), ổn định tài
chính (Z-score), hiệu quả và lợi nhuận kinh doanh (chỉ số ROE, ROA, NIM, và tỷ lệ chi
phí), và cho vay (tăng trưởng cho vay). Hệ số trễ của biến phụ thuộc là để xác định dạng
bảng động, cho thấy hành vi ngân hàng liên tục qua các năm. Để có ước lượng tốt nhất
mối quan hệ giữa cấu trúc thị trường và hoạt động ngân hàng, và để hạn chế sự sai lệch
của các biến bị bỏ sót, các biến kiểm soát được thêm vào hồi quy, gồm có các biến nội
tại ngân hàng (KSNH) và các biến vĩ mô (KSVM).
Biến cấu trúc thị trường (CTTT) ngành ngân hàng phản ánh mức độ cạnh tranh
giữa các ngân hàng, hay sức mạnh thị trường, cũng như mức độ tập trung thị trường.
Nghiên cứu sử dụng ba nhóm thang đo khác nhau về cấu trúc thị trường: CR3/CR5 dựa
trên tài sản, HHI dựa trên tài sản, và chỉ số Lerner. CR3/CR5 dựa trên tài sản đại diện
3
cho tỷ trọng của ba/năm ngân hàng hàng đầu của thị trường trong tổng tài sản của ngành
ngân hàng; giá trị cao hơn có nghĩa là mức độ tập trung cao hơn.
Để thực hiện ước lượng, nghiên cứu xây dựng tập dữ liệu ngân hàng hàng năm bao
gồm giai đoạn 2007–2021 từ các báo cáo tài chính. Nghiên cứu cũng tổng hợp dữ liệu
kinh tế vĩ mô từ International Financial Statistics (IFS) và Ngân hàng Nhà nước
(NHNN). Các ngân hàng không có dữ liệu về các chỉ số cần thiết nghiên cứu cho giai
đoạn tương ứng sẽ không phải là một phần của mẫu. Dựa trên sự sẵn có của dữ liệu,
việc xác định mẫu dựa trên các tiêu chí yêu cầu cung cấp mẫu gồm 30 ngân hàng trong
giai đoạn từ 2007 đến năm 2021. Mặc dù có số lượng ngân hàng không bao phủ hết hệ
thống nhưng các ngân hàng này chiếm khoảng 95% tổng tài sản thị trường trong năm
2021.
1.5. Ý nghĩa và đóng góp của luận án
Về mặt lý luận, mặc dù tài liệu về mối liên hệ giữa cạnh tranh và hiệu quả kinh
doanh ngân hàng, hay cấu trúc thị trường và rủi ro ngân hàng là đã được thực hiện trên
góc độ quốc tế, nhưng đề tài “Ảnh hưởng của cấu trúc thị trường đến hoạt động của các
ngân hàng thương mại Việt Nam” về tổng thể có những đóng góp nhất định vào cơ sở
lý luận hiện có ở một số khía cạnh:
Thứ nhất, nghiên cứu tiếp cận cấu trúc thị trường thông qua cạnh tranh/sức mạnh
thị trường và mức độ tập trung của thị trường, bằng cách sử dụng các phép đo khác nhau
dựa trên chỉ số của Lerner, chỉ số thống kê HHI và thị phần của những ngân hàng dẫn
đầu. Sử dụng các thang đo khác nhau cho đánh giá đa chiều về cấu trúc thị trường và
cho kết quả không bị phụ thuộc vào bất kỳ thang đo nào.
Thứ hai, nghiên cứu đánh giá mối quan hệ giữa cấu trúc thị trường và hoạt động
ngân hàng thông qua một bộ chỉ tiêu đa dạng về kinh doanh ngân hàng, bao gồm rủi ro
tín dụng, ổn định tài chính, hiệu quả chi phí, lợi nhuận kinh doanh, và cho vay ngân
hàng. Cách tiếp cận này sẽ cho ra một đánh giá mang tính toàn diện, vẽ ra được một bức
tranh toàn cảnh, từ đó việc xây dựng chính sách sẽ đảm bảo được yếu tố cân đối và hài
hoà.
Thứ ba, nghiên cứu mở rộng đáng kể nhánh nghiên cứu bằng cách xem xét những
chuyển biến trong hành vi cho vay của ngân hàng trước những thay đổi về cấu trúc thị
trường. So với các nghiên cứu trước đây vốn còn rất hạn chế khi phân tích khía cạnh
này, mẫu nghiên cứu của đề tài này bao gồm các NHTM Việt Nam, một quốc gia đang
