Tóm tắt luận văn Thạc sỹ Luật học: Hình phạt tiền trong Luật hình sự Việt Nam và việc áp dụng hình phạt này ở nước ta hiện nay

Chia sẻ: Nghiệt đồng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu đưa ra một nhận thức toàn diện có hệ thống về hình phạt tiền, đánh giá thực tiễn áp dụng hình phạt tiền qua đó đưa ra những kiến nghị cho việc hoàn thiện hình phạt tiền trong luật Hình sự Việt Nam nhằm nâng cao hiệu quả của hình phạt này trong cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận văn Thạc sỹ Luật học: Hình phạt tiền trong Luật hình sự Việt Nam và việc áp dụng hình phạt này ở nước ta hiện nay

Môc lôc cña luËn v¨n Trang Trang phô b×a Lêi cam ®oan Môc lôc Danh môc c¸c b¶ng më ®Çu Ch−¬ng 1: mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ h×nh ph¹t vµ h×nh ph¹t tiÒn 6 1.1. Kh¸i niÖm, môc ®Ých cña h×nh ph¹t vµ h×nh ph¹t tiÒn 6 1.1.1. Kh¸i niÖm, môc ®Ých vµ hÖ thèng h×nh ph¹t 6 1.1.1.1. Kh¸i niÖm h×nh ph¹t 6 1.1.1.2. Môc ®Ých cña h×nh ph¹t 12 1.1.1.3. HÖ thèng h×nh ph¹t 16 1.1.2. Kh¸i niÖm, môc ®Ých cña h×nh ph¹t tiÒn 21 1.1.2.1. Kh¸i niÖm h×nh ph¹t tiÒn 21 1.1.2.2. Môc ®Ých, ý nghÜa cña h×nh ph¹t tiÒn 23 1.1.2.3. Ph©n biÖt h×nh ph¹t tiÒn víi h×nh ph¹t vµ chÕ tµi ph¸p luËt t−¬ng tù kh¸c 26 1.2. Kh¸i qu¸t lÞch sù lËp ph¸p vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam 29 1.2.1. Kh¸i qu¸t vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam thêi kú phong kiÕn 29 1.2.2. Kh¸i qu¸t vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam tõ sau C¸ch m¹ng Th¸ng 31 T¸m ®Õn tr−íc khi Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 cã hiÖu lùc 1.2.2.1. H×nh ph¹t tiÒn trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam tõ n¨m 1945 ®Õn tr−íc n¨m 1985 31 1.2.2.2. H×nh ph¹t tiÒn trong Bé luËt H×nh sù n¨m 1985 33 Ch−¬ng 2: H×nh ph¹t tiÒn trong Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 41 2.1. Nh÷ng quy ®Þnh míi cña h×nh ph¹t tiÒn trong Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 so víi Bé luËt 41 H×nh sù n¨m 1985 2.1.1. VÒ ph¹m vi, ®iÒu kiÖn ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn 41 2.1.2. VÒ sè l−îng c¸c ®iÒu luËt cã quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn 42 2.1.3. VÒ møc ph¹t tiÒn 43 2.1.4. VÒ c¸ch thøc thi hµnh h×nh ph¹t tiÒn 43 2.2. Nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 43 2.2.1 H×nh ph¹t tiÒn khi ¸p dông lµ h×nh ph¹t chÝnh 43 2.2.1.1. Ph¹m vi vµ ®iÒu kiÖn ¸p dông 43 2.2.1.2. Møc ph¹t tiÒn 50 2.2.1.3. C¸ch thøc nép tiÒn ph¹t 53 2.2.2. H×nh ph¹t tiÒn khi ¸p dông lµ h×nh ph¹t bæ sung 54 2.2.2.1. Ph¹m vi vµ ®iÒu kiÖn ¸p dông 54 2.2.2.2. Møc tiÒn ph¹t vµ c¸ch thøc nép tiÒn ph¹t 62 2.2.3. Mét sè quy ®Þnh kh¸c trong PhÇn chung Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 liªn quan ®Õn h×nh 63 ph¹t tiÒn 2.2.3.1. Tæng hîp h×nh ph¹t tiÒn 63 2.2.3.2. MiÒn h×nh ph¹t tiÒn 66 2.2.3.3. Thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n ph¹t tiÒn 66 2.2.3.4. Gi¶m møc h×nh ph¹t tiÒn ®M tuyªn 68 2.2.3.5. Xãa ¸n tÝch ®èi víi ng−êi bÞ kÕt ¸n ph¹t tiÒn 69 2.2.3.6. H×nh ph¹t tiÒn ¸p dông ®èi víi ng−êi ch−a thµnh niªn ph¹m téi 70 Ch−¬ng 3: Thùc tiÔn ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn vµ Mét sè gi¶I ph¸p nh»m 73 n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc ¸p dông h×nh ph¹t nµy ë n−íc ta hiÖn nay 3.1. Thùc tiÔn ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn ë n−íc ta hiÖn nay 73 1
3.1.1. Thùc tr¹ng viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn trong qu¸ tr×nh xÐt xö cña Tßa ¸n 73 3.1.2. Nh÷ng khã kh¨n, h¹n chÕ trong viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn trong thùc tÕ 83 3.2. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn 86 3.2.1. Mét sè gi¶i ph¸p vÒ mÆt lý luËn 86 3.2.2. Mét sè gi¶i ph¸p vÒ viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn trong thùc tiÔn 88 kÕt luËn 90 danh môc tµi liÖu tham kh¶o 91 3
më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Lµ mét bé phËn cÊu thµnh c¬ b¶n trong hÖ thèng h×nh ph¹t, h×nh ph¹t tiÒn cã mét lÞch sö l©u dµi còng nh− vÞ trÝ rÊt quan träng trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam. C¸c quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn ®M xuÊt hiÖn vµ tån t¹i tõ rÊt l©u trong lÞch sö. Tõ khi c¸c bé luËt ®Çu tiªn cña c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn ViÖt Nam, h×nh ph¹t tiÒn ®M ®−îc h×nh thµnh vµ ®−îc ph¸p luËt h×nh sù thõa nhËn nh− mét lo¹i h×nh ph¹t gãp phÇn quan träng vµo viÖc b¶o vÖ Nhµ n−íc, trËt tù xM héi, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ng−êi d©n d−íi chÕ ®é cò. Trong mét thêi gian kh¸ dµi, n−íc ta d−íi chÕ ®é thùc d©n nöa phong kiÕn, mÆc dï ph¸p luËt thêi kú nµy tån t¹i rÊt nhiÒu h¹n chÕ nh−ng chóng ta thÊy ®−îc sù ghi nhËn cña ph¸p luËt h×nh sù c¸c quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn, c¸c quy ®Þnh nµy Ýt nhiÒu còng chøa ®ùng nh÷ng nh©n tè tÝch cùc, gãp phÇn kh«ng nhá ®Õn qu¸ tr×nh lËp ph¸p vÒ h×nh ph¹t tiÒn cña ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam ë c¸c thêi kú tiÕp sau. Cho ®Õn khi Nhµ n−íc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa ®−îc thµnh lËp, khi mµ ®Êt n−íc ch−a cã mét bé luËt h×nh sù ¸p dông chung, th× c¸c quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn ®M ®−îc quy ®Þnh r¶i r¸c trong rÊt nhiÒu c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®¬n hµnh, tõ c¸c S¾c lÖnh thêi kú ®Çu thµnh lËp nh− S¾c lÖnh sè 21 ngµy 14/02/1946, S¾c lÖnh sè 223 ngµy 17/11/1946 ®Õn c¸c S¾c luËt: S¾c luËt sè 125/SL ngµy 11/7/1950; S¾c luËt sè 163/SL ngµy 17/11/1950; S¾c luËt sè 202/SL ngµy 14/12/1956; S¾c luËt sè 001/SL ngµy 19/4/1957; S¾c luËt sè 003/SL ngµy 18/6/1957... Vµ tõ khi c¸c quy ®Þnh cña luËt h×nh sù ®−îc b¾t ®Çu luËt hãa cho ®Õn ngµy nay chÕ ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn vÉn ®ang ®−îc chóng ta tiÕp tôc ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn. Cïng víi c¸c lo¹i h×nh ph¹t kh¸c trong hÖ thèng ph¸p luËt h×nh sù, h×nh ph¹t tiÒn tham gia kh«ng chØ vµo viÖc trõng trÞ ng−êi ph¹m téi mµ cßn cã ý nghÜa to lín trong vÊn ®Ò c¶i t¹o ng−êi ph¹m téi trë thµnh ng−êi cã Ých cho xM héi, cã ý thøc tu©n thñ ph¸p luËt vµ c¸c quy t¾c cña cuéc sèng xM héi chñ nghÜa, ng¨n ngõa ng−êi ph¹m téi ph¹m téi míi vµ ®ång thêi gi¸o dôc nh÷ng ng−êi kh¸c t«n träng ph¸p luËt, ®Êu tranh phßng vµ chèng téi ph¹m. §Æc biÖt, trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ - xM héi n−íc ta cã nhiÒu chuyÓn biÕn míi mÎ nh− hiÖn nay th× vai trß cña h×nh ph¹t tiÒn ngµy cµng ®−îc ph¸t huy. Bëi vËy mµ Bé luËt H×nh sù cña thêi kú míi (Bé luËt H×nh sù n¨m 1999) ®M cã nh÷ng quy ®Þnh rÊt tiÕn bé vÒ h×nh ph¹t tiÒn vµ c¸c quy ®Þnh nµy ®M, ®ang vµ sÏ ph¸t huy ngµy cµng cã hiÖu qu¶ h¬n trong ®êi sèng xM héi, gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m. Tuy nhiªn, tõ khi c¸c quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 ®−îc ¸p dông cho ®Õn nay th× h×nh ph¹t nµy vÉn ch−a ph¸t huy ®−îc hÕt nh÷ng vai trß vµ hiÖu qu¶ cña nã. Bªn c¹nh sù h¹n chÕ cßn tån t¹i trong c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× thùc tiÔn ¸p dông c¸c quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong thùc tÕ cã nh÷ng ®iÓm cßn ch−a ®óng, ch−a ®ñ, ch−a hîp lý, ®ßi hái c¸c nhµ lµm luËt vµ thi hµnh ph¸p luËt ph¶i nh×n nhËn vµ ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn. Cïng víi chÕ ®Þnh téi ph¹m, chÕ ®Þnh vÒ h×nh ph¹t lµ mét chÕ ®Þnh rÊt c¬ b¶n vµ hÕt søc quan träng cña luËt h×nh sù vµ bëi vai trß xM héi vµ hiÖu qu¶ cña luËt h×nh sù phô thuéc rÊt nhiÒu vµo h×nh ph¹t nªn viÖc tiÕp tôc nghiªn cøu s©u s¾c h¬n n÷a ®Ó lµm s¸ng tá vÒ mÆt khoa häc nh÷ng vÊn ®Ò vÒ h×nh ph¹t tiÒn vµ viÖc ¸p dông c¸c quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong thùc tÕ ®êi sèng xM héi, ®ång thêi ®−a ra nh÷ng gi¶i ph¸p hoµn thiÖn ®Ó gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c quy ®Þnh ®M nªu kh«ng nh÷ng cã ý nghÜa lý luËn - thùc tiÔn vµ ph¸p lý quan träng, mµ cßn lµ vÊn ®Ò mang tÝnh cÊp thiÕt. §©y chÝnh lµ lý do luËn chøng cho viÖc chóng t«i quyÕt ®Þnh lùa chän ®Ò tµi "H×nh ph¹t tiÒn trong luËt h×nh sù ViÖt Nam vµ viÖc ¸p dông h×nh ph¹t nµy ë n−íc ta hiÖn nay" lµm ®Ò tµi luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc cña m×nh. 2. Môc ®Ých cña ®Ò tµi H×nh ph¹t tiÒn lµ mét lo¹i h×nh ph¹t cã vÞ trÝ vµ vai trß quan träng trong hÖ thèng h×nh ph¹t cña n−íc ta. Khi nghiªn cøu h×nh ph¹t tiÒn, luËn v¨n nh»m ®¹t ®−îc c¸c môc ®Ých nh− sau: - §−a ra mét nhËn thøc toµn diÖn vµ cã hÖ thèng vÒ h×nh ph¹t tiÒn; - §¸nh gi¸ thùc tiÔn ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn qua ®ã ®−a ra nh÷ng kiÕn nghÞ cho viÖc hoµn thiÖn h×nh ph¹t tiÒn trong luËt h×nh sù ViÖt Nam nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña h×nh ph¹t nµy trong c«ng cuéc ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m. 3. Néi dung cña ®Ò tµi, c¸c vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt §Ó hoµn thµnh c¸c môc ®Ých ®M ®Ò ra, luËn v¨n tËp trung tr×nh bµy c¸c néi dung sau: 5
- Ph©n tÝch vÒ kh¸i niÖm, môc ®Ých, ý nghÜa cña h×nh ph¹t, hÖ thèng h×nh ph¹t vµ h×nh ph¹t tiÒn trong ph¸p luËt ViÖt Nam; - Kh¸i qu¸t vÒ lÞch sö lËp ph¸p cña h×nh ph¹t tiÒn; ph©n tÝch c¸c quy ®Þnh cña h×nh ph¹t tiÒn trong Bé luËt H×nh sù hiÖn hµnh, tõ ®ã rót ra c¸c quy ®Þnh tiÕn bé cña h×nh ph¹t tiÒn trong ph¸p luËt hiÖn hµnh so víi c¸c quy ®Þnh tr−íc ®ã; - Ph©n tÝch néi dung, ®iÒu kiÖn ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn theo c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 vµ thùc tiÔn ¸p dông c¸c quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn. Tõ ®ã ph©n tÝch mét sè tån t¹i xung quanh viÖc quy ®Þnh vµ ¸p dông quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn; - §−a ra nh÷ng ®Ò xuÊt, kiÕn nghÞ ®Ó hoµn thiÖn h×nh ph¹t tiÒn trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c cña luËt h×nh sù vµ chÝnh s¸ch h×nh sù cña Nhµ n−íc nh»m ®¸p øng yªu cÇu cña c«ng cuéc ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m trong t×nh h×nh míi. 4. C¬ së lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - §Ò tµi ®−îc nghiªn cøu dùa trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn khoa häc cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin. C¸c luËn chøng cña ®Ò tµi ®−îc ®−a ra trªn c¬ së cña HiÕn ph¸p, c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc, ®Æc biÖt lµ chÝnh s¸ch h×nh sù, dùa vµo c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña luËt h×nh sù vµ cã tham kh¶o Bªn c¹nh ®ã, c¸c nghiªn cøu mang tÝnh c¸ nh©n thÓ hiÖn trong ®Ò tµi ®−îc tr×nh bµy trªn c¬ së tham kh¶o cã chän läc c¸c tµi liÖu ph¸p lý, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc, c¸c chuyªn gia trong vµ ngoµi n−íc. - LuËn v¨n sö dông mét sè ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu truyÒn thèng nh−: ph−¬ng ph¸p so s¸nh, ph−¬ng ph¸p hÖ thèng, ph©n tÝch, thèng kª, so s¸nh, tæng hîp, quy n¹p, diÔn dÞch… 5. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi Qua viÖc nghiªn cøu vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam vµ viÖc ¸p dông h×nh ph¹t nµy ë n−íc ta hiÖn nay, luËn v¨n ®M gãp phÇn lµm s¸ng tá qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ néi dung ph¸p lý cña h×nh ph¹t tiÒn, ®−a ra bøc tranh kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn trong thùc tiÔn ë n−íc ta hiÖn nay; ®ång thêi luËn v¨n ®−a ra nh÷ng ®iÓm ch−a hîp lý vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù n¨m 1999, nh÷ng h¹n chÕ cßn tån t¹i trong qu¸ tr×nh ¸p dông quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn ®Ó ®Ò xuÊt c¸c ph−¬ng h−íng, kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña h×nh ph¹t tiÒn trong thùc tiÔn. Bªn c¹nh ®ã, ý nghÜa vÒ mÆt khoa häc cña luËn v¨n biÓu hiÖn ë chç, ®©y lµ mét c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn kh¶o t−¬ng ®èi ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn ë cÊp ®é mét luËn v¨n th¹c sÜ ®Ò cËp riªng ®Õn h×nh ph¹t tiÒn trong khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam, v× vËy luËn v¨n cßn cã thÓ lµm tµi liÖu tham kh¶o cÇn thiÕt cho c¸c c¸n bé nghiªn cøu khoa häc, c¸n bé gi¶ng d¹y, nghiªn cøu sinh, häc viªn cao häc vµ sinh viªn thuéc chuyªn ngµnh T− ph¸p h×nh sù. 6. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung cña luËn v¨n gåm 3 ch−¬ng: Ch−¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò vÒ h×nh ph¹t vµ h×nh ph¹t tiÒn. Ch−¬ng 2: H×nh ph¹t tiÒn trong Bé luËt H×nh sù n¨m 1999. Ch−¬ng 3: Thùc tiÔn ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn vµ mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc ¸p dông h×nh ph¹t nµy ë n−íc ta hiÖn nay Ch−¬ng 1 mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ h×nh ph¹t vµ h×nh ph¹t tiÒn 1.1. Kh¸i niÖm, môc ®Ých cña h×nh ph¹t vµ h×nh ph¹t tiÒn 1.1.1. Kh¸i niÖm, môc ®Ých vµ hÖ thèng h×nh ph¹t 1.1.1.1. Kh¸i niÖm h×nh ph¹t Kh¸i niÖm vÒ h×nh ph¹t phô thuéc vµ t−¬ng øng víi quan niÖm vÒ téi ph¹m trong mçi mét hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ. VÒ c¬ b¶n cã hai quan niÖm vÒ h×nh ph¹t cÇn ®−îc xem xÐt: 7
Quan niÖm thø nhÊt coi h×nh ph¹t lµ c«ng cô tr¶ thï ng−êi ph¹m téi, tøc lµ h×nh ph¹t ®−îc ¸p dông ®Ó trõng ph¹t, tr¶ thï ng−êi ®M thùc hiÖn hµnh vi vi ph¹m quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù. Quan niÖm thø hai mang tÝnh chÊt tiÕn bé vµ nh©n ®¹o h¬n khi coi h×nh ph¹t lµ c«ng cô ®Êu tranh ®Ó phßng ngõa téi ph¹m. Theo ®ã, h×nh ph¹t ®−îc ®Æt ra kh«ng chØ nh»m trõng trÞ ng−êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi mµ cßn nh»m môc ®Ých c¶i t¹o, gi¸o dôc ng−êi ph¹m téi vµ ng¨n ngõa téi ph¹m. HiÖn nay trong khoa häc LuËt H×nh sù n−íc ta c¸c nhµ luËt häc ®M ®−a ra rÊt nhiÒu kh¸i niÖm vÒ h×nh ph¹t vµ nh×n chung cã sù thèng nhÊt trong nhËn ®Þnh vÒ b¶n chÊt vµ c¸c ®Æc ®iÓm cña h×nh ph¹t. Nh÷ng quan ®iÓm khoa häc ®ã gãp phÇn quan träng cho sù ra ®êi cña kh¸i niÖm h×nh ph¹t theo §iÒu 26 cña Bé luËt H×nh sù n¨m 1999: "H×nh ph¹t lµ biÖn ph¸p c−ìng chÕ nghiªm kh¾c nhÊt cña Nhµ n−íc, nh»m t−íc bá hoÆc h¹n chÕ quyÒn, lîi Ých cña ng−êi ph¹m téi. H×nh ph¹t ®−îc quy ®Þnh trong Bé luËt H×nh sù vµ do Tßa ¸n quyÕt ®Þnh". Tõ kh¸i niÖm trªn cã thÓ rót ra bèn ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña h×nh ph¹t: - H×nh ph¹t lµ biÖn ph¸p c−ìng chÕ nghiªm kh¾c nhÊt cña Nhµ n−íc. - H×nh ph¹t chØ cã thÓ ¸p dông ®èi víi ng−êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi hay nãi c¸ch kh¸c h×nh ph¹t lµ hËu qu¶ ph¸p lý cña téi ph¹m. - H×nh ph¹t ®−îc quy ®Þnh trong Bé luËt H×nh sù. - H×nh ph¹t do Tßa ¸n ¸p dông hay Tßa ¸n lµ c¬ quan cã thÈm quyÒn duy nhÊt ®−îc ¸p dông h×nh ph¹t ®èi víi ng−êi ph¹m téi. 1.1.1.2. Môc ®Ých cña h×nh ph¹t Môc ®Ých cña h×nh ph¹t ®−îc xem lµ kÕt qu¶ cuèi cïng mµ Nhµ n−íc mong muèn ®¹t ®−îc khi quy ®Þnh h×nh ph¹t trong luËt h×nh sù còng nh− khi ¸p dông chóng trªn thùc tÕ. Khi x¸c ®Þnh môc ®Ých cña h×nh ph¹t, §iÒu 27 Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 quy ®Þnh: "H×nh ph¹t kh«ng chØ nh»m trõng trÞ ng−êi ph¹m téi mµ cßn nh»m c¶i t¹o hä trë thµnh ng−êi cã Ých cho xK héi, tu©n theo ph¸p luËt vµ c¸c quy t¾c cña cuéc sèng xK héi chñ nghÜa, ng¨n ngõa hä ph¹m téi míi. H×nh ph¹t cßn nh»m môc ®Ých gi¸o dôc ng−êi kh¸c t«n träng ph¸p luËt, ®Êu tranh chèng vµ phßng ngõa téi ph¹m". Theo ®ã h×nh ph¹t ®−îc x¸c ®Þnh cã ba môc ®Ých chÝnh: - Môc ®Ých trõng trÞ vµ c¶i t¹o, gi¸o dôc ng−êi ph¹m téi, ng¨n ngõa hä ph¹m téi míi; - Môc ®Ých ng¨n ngõa nh÷ng ng−êi "kh«ng v÷ng vµng" trong xM héi ph¹m téi; - Môc ®Ých gi¸o dôc c¸c thµnh viªn kh¸c trong xM héi n©ng cao ý thøc ph¸p luËt, tÝch cùc tham gia vµo cuéc ®Êu tranh phßng ngõa vµ chèng téi ph¹m. Hay nãi c¸ch kh¸c h×nh ph¹t cã môc ®Ých phßng ngõa riªng vµ môc ®Ých phßng ngõa chung. 1.1.1.3. HÖ thèng h×nh ph¹t HÖ thèng h×nh ph¹t "lµ tæng hîp c¸c biÖn ph¸p c−ìng chÕ vÒ h×nh sù nghiªm kh¾c nhÊt cña Nhµ n−íc ®−îc quy ®Þnh trong ph¸p luËt h×nh sù, c¨n cø vµo møc ®é nghiªm kh¾c cña mçi lo¹i ®−îc s¾p xÕp thµnh mét danh môc cô thÓ theo tr×nh tù nhÊt ®Þnh tõ nhÑ ®Õn nÆng (hay ng−îc l¹i) vµ chØ do Tßa ¸n quyÕt ®Þnh trong b¶n ¸n kÕt téi ®èi víi bÞ c¸o v× ®K thùc hiÖn téi ph¹m", nãi mét c¸ch chung nhÊt "HÖ thèng h×nh ph¹t lµ tËp hîp c¸c lo¹i h×nh ph¹t thµnh thÓ thèng nhÊt theo trËt tù nhÊt ®Þnh". §Ó x©y dùng ®−îc mét hÖ thèng h×nh ph¹t kh¶ thi, gãp phÇn ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao trong viÖc ¸p dông c¸c h×nh ph¹t trong thùc tiÔn ®ßi hái c¸c nhµ lµm luËt ph¶i c¨n cø vµo nh÷ng tiªu chÝ cô thÓ vµ khoa häc. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña hÖ thèng h×nh ph¹t n−íc ta hiÖn nay: - KÕt cÊu cña hÖ thèng bao gåm cã c¸c h×nh ph¹t chÝnh vµ c¸c h×nh ph¹t bæ sung. - Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 quy ®Þnh chÝnh x¸c vµ chÆt chÏ néi dung, ph¹m vi vµ ®iÒu kiÖn ¸p dông cña 12 lo¹i h×nh ph¹t cã tÝnh chÊt b¾t buéc ®èi víi Tßa ¸n. - Tr×nh tù s¾p xÕp c¸c h×nh ph¹t trong tõng lo¹i h×nh ph¹t cã sù t¨ng dÇn vÒ tÝnh nghiªm kh¾c. - Møc ®é nghiªm kh¾c cña c¸c h×nh ph¹t chÝnh cao h¬n h¼n c¸c h×nh ph¹t bæ sung. 9
- C¸c h×nh ph¹t chÝnh vµ c¸c h×nh ph¹t bæ sung khi ®−îc ¸p dông víi cïng téi ph¹m cô thÓ cã t¸c dông hç trî, bæ sung cho nhau lµm t¨ng thªm hiÖu qu¶ cña h×nh ph¹t, nh»m ®¹t ®−îc môc ®Ých chung cña h×nh ph¹t. 1.1.2. Kh¸i niÖm, môc ®Ých cña h×nh ph¹t tiÒn 1.1.2.1. Kh¸i niÖm h×nh ph¹t tiÒn Víi t− c¸ch lµ mét chÕ tµi h×nh sù nh− c¸c h×nh ph¹t kh¸c, h×nh ph¹t tiÒn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nh− sau: - Lµ mét biÖn ph¸p c−ìng chÕ nghiªm kh¾c nhÊt cña Nhµ n−íc; - ChØ ¸p dông ®èi víi ng−êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi; - §−îc quy ®Þnh cô thÓ trong Bé luËt H×nh sù; - Do Tßa ¸n ¸p dông theo mét tr×nh tù ®Æc biÖt. Nh÷ng ®Æc tr−ng cña h×nh ph¹t tiÒn ®−îc biÓu hiÖn ë nh÷ng néi dung cô thÓ nh− sau: Thø nhÊt, néi dung ph¸p lý cña h×nh ph¹t tiÒn chÝnh lµ sù t−íc bá kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh cña ng−êi bÞ kÕt ¸n ®Ó sung c«ng quü nhµ n−íc. Thø hai, vÒ hËu qu¶ ph¸p lý cña viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn th× ngoµi viÖc bÞ t−íc bá mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh vµ cã ¸n tÝch nh− c¸c h×nh ph¹t kh¸c, ng−êi bÞ kÕt ¸n kh«ng ph¶i chÞu bÊt cø mét sù rµng buéc hay tr¸ch nhiÖm nµo kh¸c. Tõ nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña h×nh ph¹t tiÒn bªn c¹nh viÖc tiÕp thu quan ®iÓm cña c¸c nhµ nghiªn cøu luËt h×nh sù vÒ h×nh ph¹t tiÒn, chóng ta cã kh¸i niÖm khoa häc vÒ h×nh ph¹t tiÒn nh− sau: Ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t t−íc ®i cña ng−êi bÞ kÕt ¸n mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh sung c«ng quü nhµ n−íc vµ ®−îc quy ®Þnh trong Bé luËt H×nh sù. 1.1.2.2. Môc ®Ých, ý nghÜa cña h×nh ph¹t tiÒn * Môc ®Ých cña h×nh ph¹t tiÒn Môc ®Ých ng¨n ngõa riªng vµ ng¨n ngõa chung ®−îc thÓ hiÖn trong c¸c quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn ë nh÷ng néi dung cô thÓ nh− sau: - VÒ môc ®Ých trõng trÞ, møc ®é trõng trÞ cña h×nh ph¹t tiÒn lµ t−¬ng ®èi nghiªm kh¾c víi nh÷ng quy ®Þnh ph¹t cã thÓ lªn ®Õn hµng tr¨m triÖu ®ång, thËm chÝ hµng tû ®ång cho phÐp ¸p dông ®èi víi nhiÒu lo¹i téi ph¹m nghiªm träng kh¸c nhau. - Víi môc ®Ých gi¸o dôc ng−êi ph¹m téi khi t−íc ®i mét kho¶n tiÒn g¾n víi lîi Ých kinh tÕ cña ng−êi bÞ kÕt ¸n t−¬ng øng víi hµnh vi ph¹m téi, Tßa ¸n gióp ng−êi bÞ kÕt ¸n nhËn thøc ®−îc sai lÇm, nhËn ra tÝnh tÊt yÕu cña h×nh ph¹t ®èi víi hµnh vi ph¹m téi mµ hä ®M thùc hiÖn gióp hä tù gi¸o dôc, c¶i t¹o trë thµnh ng−êi cã Ých cho xM héi. - ViÖc quy ®Þnh vµ ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn cßn cã môc ®Ých phßng ngõa chung. Gièng nh− khi ¸p dông c¸c h×nh ph¹t kh¸c, khi ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn ®èi víi ng−êi ph¹m téi, Nhµ n−íc muèn tuyªn truyÒn, gi¸o dôc ý thøc ph¸p luËt, n©ng cao sù hiÓu biÕt ph¸p luËt cho mäi ng−êi d©n trong xM héi, ®Ó hä tr¸nh ®−îc nh÷ng vi ph¹m ph¸p luËt vµ téi ph¹m. §ång thêi viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn víi ng−êi ph¹m téi cã c¨n cø, ®óng ph¸p luËt cñng cè lßng tin cña ng−êi d©n vµo sù nghiªm minh cña ph¸p luËt, lµm cho hä thÊy râ h¬n tÝnh nguy hiÓm cho xM héi cña hµnh vi ph¹m téi vµ sù cÇn thiÕt ph¶i ng¨n chÆn téi ph¹m, qua ®ã h×nh ph¹t tiÒn nh»m gi¸o dôc, ®éng viªn, tËp hîp ®«ng ®¶o nh©n d©n lao ®éng tham gia tÝch cùc vµo c«ng t¸c ®Êu tranh phßng, chèng c¸c vi ph¹m vµ téi ph¹m. * ý nghÜa cña h×nh ph¹t tiÒn Thø nhÊt, viÖc quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn trong hÖ thèng h×nh ph¹t gãp phÇn vµo viÖc ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc h×nh ph¹t, ®a d¹ng hãa c¸c biÖn ph¸p xö lý h×nh sù trong ho¹t ®éng ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m. Thø hai, h×nh ph¹t tiÒn gãp phÇn thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n hãa vµ c¸ thÓ hãa h×nh ph¹t víi c¸c tr−êng hîp ph¹m téi kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt vµ møc ®é nguy hiÓm cho xM héi, gãp phÇn thùc hiÖn chÝnh s¸ch nghiªm trÞ kÕt hîp víi khoan hång cña ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam. Thø ba, viÖc quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn thÓ hiÖn nguyªn t¾c nh©n ®¹o cña ph¸p luËt h×nh sù. Thø t−, viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn sÏ t¨ng thu cho ng©n s¸ch vµ tiÕt kiÖm ®−îc nh÷ng chi phÝ xM héi cho viÖc gi¸o dôc, c¶i t¹o, h¹n chÕ nh÷ng tiªu cùc cã thÓ ph¸t sinh khi ¸p dông h×nh ph¹t tï mµ vÉn ®¹t ®−îc môc ®Ých cña h×nh ph¹t. Thø n¨m, h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t l−ìng tÝnh gãp phÇn më ra kh¶ n¨ng ®a d¹ng hãa, t¨ng c−êng sù linh ho¹t trong ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn, bæ sung, hç trî cho c¸c h×nh ph¹t kh¸c nh»m ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao nhÊt cña h×nh ph¹t. 1.1.2.3. Ph©n biÖt h×nh ph¹t tiÒn víi h×nh ph¹t vµ chÕ tµi ph¸p luËt t−¬ng tù kh¸c 11
ViÖc ph©n tÝch kh¸i niÖm vµ nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña h×nh ph¹t tiÒn gióp chóng ta dÔ dµng ph©n biÖt lo¹i h×nh ph¹t nµy víi c¸c lo¹i h×nh ph¹t vµ chÕ tµi ph¸p luËt t−¬ng tù nh− h×nh ph¹t tÞch thu tµi s¶n, biÖn ph¸p t− ph¸p tÞch thu vËt, tiÒn trùc tiÕp liªn quan ®Õn téi ph¹m, biÖn ph¸p ph¹t tiÒn trong xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh... 1.2. Kh¸i qu¸t lÞch sö lËp ph¸p vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam 1.2.1. Kh¸i qu¸t vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam thêi kú phong kiÕn Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña h×nh ph¹t tiÒn trong giai ®o¹n nµy: - Ph¹t tiÒn lµ mét lo¹i h×nh ph¹t trong hÖ thèng h×nh ph¹t; - Tïy tõng triÒu ®¹i kh¸c nhau mµ trong quy ®Þnh ph¸p luËt cña mçi thêi kú, h×nh ph¹t tiÒn l¹i gi÷ nh÷ng t− c¸ch kh¸c nhau trong hÖ thèng h×nh ph¹t; - Ph¹t tiÒn ®−îc quy ®Þnh cã rÊt nhiÒu møc ph¹t kh¸c nhau tïy thuéc vµo tÝnh chÊt, møc ®é cña tõng téi ph¹m. 1.2.2. Kh¸i qu¸t vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam tõ sau C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m ®Õn tr−íc khi Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 cã hiÖu lùc 1.2.2.1. H×nh ph¹t tiÒn trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam tõ n¨m 1945 ®Õn tr−íc n¨m 1985 §Æc ®iÓm cña h×nh ph¹t tiÒn thêi kú nµy ®−îc thÓ hiÖn ë nh÷ng khÝa c¹nh nh− sau: - H×nh ph¹t tiÒn ®−îc ¸p dông lµ h×nh ph¹t chÝnh hoÆc h×nh ph¹t phô ®èi víi tõng téi ph¹m cô thÓ, phÇn lín ¸p dông ®èi víi c¸c tr−êng hîp ph¹m téi kh«ng nguy hiÓm, ng−êi ph¹m téi cã nh©n th©n tèt cÇn ®−îc khoan hång. - H×nh ph¹t tiÒn chñ yÕu ¸p dông ®èi víi c¸c téi ph¹m cã tÝnh chÊt vô lîi nh»m t−íc ®o¹t c¸c mãn lîi bÊt chÝnh mµ ng−êi ph¹m téi ®M thu ®−îc, trõng ph¹t vÒ mÆt kinh tÕ nh»m ng¨n ngõa ®iÒu kiÖn ®Ó hä ph¹m téi míi. - Møc tiÒn ph¹t ®−îc quy ®Þnh b»ng mét kho¶n tiÒn cô thÓ víi møc tèi thiÓu, møc tèi ®a hoÆc sè lÇn gi¸ trÞ hµng ph¹m ph¸p tïy thuéc vµo møc ®é nghiªm träng cña téi ph¹m. 1.2.2.2. H×nh ph¹t tiÒn trong Bé luËt H×nh sù n¨m 1985 Néi dung h×nh ph¹t tiÒn theo quy ®Þnh trong PhÇn chung cña Bé luËt n¨m 1985: - Ph¹t tiÒn ®−îc quy ®Þnh lµ mét lo¹i h×nh ph¹t n»m trong hÖ thèng h×nh ph¹t ghi nhËn t¹i §iÒu 21. - Ph¹t tiÒn lµ h×nh thøc h×nh ph¹t duy nhÊt cã thÓ ®−îc ¸p dông khi lµ h×nh ph¹t chÝnh, khi lµ h×nh ph¹t bæ sung. - Ph¹t tiÒn ®−îc ¸p dông trong bèn tr−êng hîp cô thÓ quy ®Þnh t¹i §iÒu 23: + ¸p dông ®èi víi ng−êi ph¹m c¸c téi cã tÝnh chÊt vô lîi. + ¸p dông ®èi víi ng−êi ph¹m c¸c téi cã tÝnh chÊt tham nhòng + ¸p dông ®èi víi ng−êi ph¹m c¸c téi cã dïng tiÒn lµm ph−¬ng tiÖn ho¹t ®éng nh− téi ®¸nh b¹c, téi lµm tiÒn gi¶... + ¸p dông trong nh÷ng tr−êng hîp kh¸c do luËt ®Þnh. Bé luËt H×nh sù n¨m 1985 cßn ®−a ra quy ®Þnh vÒ møc tiÒn ph¹t khi ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn trong thùc tÕ lµ c¨n cø vµo møc ®é nghiªm träng cña téi ®M ph¹m, ®ång thêi cã xÐt ®Õn t×nh h×nh tµi s¶n cña ng−êi ph¹m téi vµ sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ tr−êng. Nh− vËy, c¸c quy ®Þnh chung vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong Bé luËt ®M t−¬ng ®èi ®Çy ®ñ vµ râ rµng ®M t¹o ra c¬ së ph¸p lý thèng nhÊt vµ kh«ng kÐm phÇn kinh ho¹t cho thùc tiÔn ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn. Vµ nh÷ng thèng kª vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong PhÇn c¸c téi ph¹m cña Bé luËt H×nh sù n¨m 1985 cho thÊy: Thø nhÊt, h×nh ph¹t tiÒn chØ ®−îc quy ®Þnh lµ h×nh ph¹t chÝnh ®èi víi mét sè rÊt Ýt c¸c téi ph¹m cô thÓ chøng tá vÞ trÝ, tÇm quan träng cña h×nh ph¹t tiÒn ch−a ®−îc nh×n nhËn mét c¸ch ®óng ®¾n vµ hiÖu qu¶. Thø hai, sè chÕ tµi cã h×nh ph¹t tiÒn ®−îc quy ®Þnh lµ h×nh ph¹t bæ sung b¾t buéc chiÕm tû lÖ rÊt Ýt trong tæng sè c¸c chÕ tµi cña Bé luËt 1985 ®M ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn trong thùc tiÔn cña c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông. Thø ba, quy ®Þnh kho¶ng c¸ch gi÷a møc tèi thiÓu vµ møc tèi ®a cña h×nh ph¹t tiÒn qu¸ réng, hÇu hÕt kh«ng ®−îc quy ®Þnh cô thÓ tõng møc t−¬ng øng víi tõng khung h×nh ph¹t mµ ®−îc quy ®Þnh chung ®èi víi c¶ téi danh dÔ dÉn ®Õn sù tïy tiÖn trong thùc tiÔn ¸p dông, ®ång thêi kh«ng b¶o ®¶m kh¶ n¨ng c¸ thÓ hãa h×nh ph¹t vµ t¸c ®éng cã lùa chän cña h×nh ph¹t tiÒn ®èi víi ng−êi ph¹m téi. Thø t−, kh«ng quy ®Þnh møc tèi thiÓu cña h×nh ph¹t tiÒn trong §iÒu 23 vµ trong phÇn c¸c téi ph¹m cô thÓ, ®a sè c¸c chÕ tµi cã quy ®Þnh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t chÝnh còng kh«ng quy ®Þnh møc ph¹t thÊp nhÊt mµ chØ quy ®Þnh møc cao nhÊt 13
dÉn ®Õn viÖc ¸p dông tïy tiÖn, kh«ng b¶o ®¶m nguyªn t¾c c«ng b»ng trong khi quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t vµ g©y khã kh¨n trong viÖc ¸p dông kho¶n 3 §iÒu 38 "… khi cã nhiÒu t×nh tiÕt gi¶m nhÑ, Tßa ¸n cã thÓ quyÕt ®Þnh mét h×nh ph¹t d−íi møc thÊp nhÊt mµ ®iÒu luËt ®K quy ®Þnh". Ch−¬ng 2 H×nh ph¹t tiÒn trong Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 2.1. Nh÷ng quy ®Þnh míi cña h×nh ph¹t tiÒn trong Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 so víi Bé luËt H×nh sù n¨m 1985 2.1.1. VÒ ph¹m vi, ®iÒu kiÖn ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn So víi Bé luËt H×nh sù n¨m 1985 th× ph¹m vi ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 30 Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 ®M ®−îc më réng h¬n ®èi víi c¸c téi x©m ph¹m trËt tù qu¶n lý kinh tÕ, trËt tù c«ng céng, trËt tù qu¶n lý hµnh chÝnh… nh»m ph¸t huy −u ®iÓm vÒ tÝnh ®a d¹ng cña hÖ thèng h×nh ph¹t vµ thÓ hiÖn chÝnh s¸ch h×nh sù tiÕn bé cña Nhµ n−íc ta. Bªn c¹nh ®ã, kho¶n 2 §iÒu 30 Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 còng ®M x¸c ®Þnh râ rµng viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn trong tr−êng hîp nµo lµ h×nh ph¹t chÝnh vµ tr−êng hîp nµo lµ h×nh ph¹t bæ sung, lµ c¨n cø râ rµng cho viÖc vËn dông h×nh ph¹t tiÒn trong thùc tiÔn xÐt xö cña c¸c c¬ quan t− ph¸p, gãp phÇn quan träng vµo viÖc ®¶m b¶o hiÖu qu¶ cña h×nh ph¹t tiÒn. 2.1.2. VÒ sè l−îng c¸c ®iÒu luËt cã quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn Nghiªn cøu mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ Bé luËt H×nh sù n¨m 1999, chóng ta thÊy, cïng víi quy ®Þnh më réng ph¹m vi vµ x¸c ®Þnh râ rµng c¸c tr−êng hîp ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn t¹i §iÒu 30 th× sè l−îng c¸c ®iÒu luËt cã quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 còng t¨ng lªn ®¸ng kÓ so víi Bé luËt n¨m 1985. 2.1.3. VÒ møc tiÒn ph¹t Møc tiÒn ph¹t ®−îc quy ®Þnh t¹i kho¶n 3 §iÒu 30 Bé luËt H×nh sù n¨m 1999, theo ®ã: - Quy ®Þnh møc tèi thiÓu lµ mét triÖu ®ång lµ mét quy ®Þnh míi vµ cÇn thiÕt, thÓ hiÖn tÝnh nghiªm kh¾c cña chÕ tµi h×nh sù so víi c¸c chÕ tµi kh¸c nh− chÕ tµi hµnh chÝnh, chÕ tµi kinh tÕ... - Quy ®Þnh vÒ møc tiÒn ph¹t ph¶i ®−îc c¨n cø vµo tÝnh chÊt vµ møc ®é nghiªm träng cña téi ph¹m ®−îc thùc hiÖn, ®Æc ®iÓm nh©n th©n cña ng−êi ph¹m téi vµ c¸c t×nh tiÕt t¨ng nÆng, gi¶m nhÑ tr¸ch nhiÖm h×nh sù, ®ång thêi cã xÐt ®Õn t×nh h×nh tµi s¶n cña ng−êi ph¹m téi vµ sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ còng lµ biÖn ph¸p ®Ó ®¶m b¶o cho h×nh ph¹t tiÒn khi ¸p dông cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®−îc trªn thùc tÕ, gióp ph¸t huy ®−îc hiÖu qu¶ cña lo¹i h×nh ph¹t nµy. 2.1.4. VÒ c¸ch thøc thi hµnh h×nh ph¹t tiÒn Trªn c¬ së thùc tiÔn thi hµnh h×nh ph¹t tiÒn khi ¸p dông Bé luËt H×nh sù n¨m 1985, kho¶n 4 §iÒu 30 Bé luËt n¨m 1999 ®M quy ®Þnh râ h¬n ph−¬ng thøc thi hµnh h×nh ph¹t tiÒn nh− sau: "TiÒn ph¹t cã thÓ nép mét lÇn hoÆc nhiÒu lÇn trong thêi h¹n do Tßa ¸n quyÕt ®Þnh trong b¶n ¸n". Quy ®Þnh nµy ¸p dông c¶ ®èi víi h×nh ph¹t chÝnh vµ h×nh ph¹t bæ sung gióp x¸c ®Þnh râ vai trß cña Tßa ¸n trong viÖc quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn khi xÐt xö. 2.2. Nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 2.2.1. H×nh ph¹t tiÒn khi ¸p dông lµ h×nh ph¹t chÝnh 2.2.1.1. Ph¹m vi vµ ®iÒu kiÖn ¸p dông Theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 30, h×nh ph¹t tiÒn ®−îc ¸p dông cô thÓ ®èi víi c¸c nhãm téi ph¹m sau: - Nhãm téi ph¹m Ýt nghiªm träng x©m ph¹m trËt tù qu¶n lý kinh tÕ. - Nhãm téi Ýt nghiªm träng x©m ph¹m an toµn c«ng céng, trËt tù c«ng céng. - Nhãm téi Ýt nghiªm träng x©m ph¹m trËt tù qu¶n lý hµnh chÝnh. - Nhãm c¸c téi Ýt nghiªm träng kh¸c do Bé luËt H×nh sù quy ®Þnh nh− c¸c téi ph¹m vÒ m«i tr−êng, c¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do d©n chñ cña c«ng d©n, téi ph¹m vÒ ma tóy... Bªn c¹nh ®ã, Bé luËt H×nh sù chØ cho phÐp ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn ®èi víi c¸c téi ph¹m Ýt nghiªm träng x©m ph¹m c¸c quan hÖ xM héi ®M ®−îc Bé luËt quy ®Þnh. 15
Ngoµi ra, khi nghiªn cøu vÒ ph¹m vi vµ ®iÒu kiÖn ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn, chóng ta cßn cÇn ph¶i l−u ý nh÷ng vÊn ®Ò nh− sau: - Chñ thÓ bÞ ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn lµ nh÷ng ng−êi ph¹m téi tõ ®ñ 16 tuæi trë lªn. Kh«ng ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn ®èi víi ng−êi ch−a thµnh niªn ph¹m téi ë ®é tuæi tõ ®ñ 14 tuæi ®Õn d−íi 16 tuæi (kho¶n 5 §iÒu 69). - V× h×nh ph¹t tiÒn ®−îc ¸p dông lµ h×nh ph¹t chÝnh nªn cã thÓ ®−îc ¸p dông kÌm theo víi mét hoÆc nhiÒu h×nh ph¹t bæ sung quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 28. - Ngoµi 68 téi ph¹m ®M nªu cô thÓ th× Bé luËt H×nh sù kh«ng cho phÐp ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t chÝnh víi c¸c lo¹i téi ph¹m kh¸c vµ còng kh«ng ®−îc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn ®Ó thay thÕ cho h×nh ph¹t chÝnh kh¸c hoÆc kh«ng ®−îc chuyÓn c¸c h×nh ph¹t chÝnh kh¸c thµnh h×nh ph¹t tiÒn. 2.2.1.2. Møc tiÒn ph¹t Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 ®M quy ®Þnh: "Møc ph¹t tiÒn ®−îc quyÕt ®Þnh tïy theo tÝnh chÊt vµ møc ®é nghiªm träng cña téi ph¹m ®−îc thùc hiÖn, ®ång thêi cã xÐt ®Õn t×nh h×nh tµi s¶n cña ng−êi ph¹m téi, sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ nh−ng kh«ng ®−îc thÊp h¬n mét triÖu ®ång" (kho¶n 3 §iÒu 30). Néi dung ph¸p lý cña quy ®Þnh trªn thÓ hiÖn ë nh÷ng khÝa c¹nh sau: - ViÖc quyÕt ®Þnh møc tiÒn ph¹t tïy theo tÝnh chÊt vµ møc ®é nghiªm träng cña téi ph¹m ®−îc thùc hiÖn, ®ång thêi cã xÐt ®Õn t×nh h×nh tµi s¶n cña ng−êi ph¹m téi, sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ tr−êng. - Møc tèi thiÓu cña h×nh ph¹t tiÒn lµ mét triÖu ®ång cã nghÜa lµ trong mäi tr−êng hîp Tßa ¸n kh«ng cã quyÒn quyÕt ®Þnh møc tiÒn ph¹t thÊp h¬n mét triÖu ®ång. - Møc tèi ®a cña h×nh ph¹t tiÒn ®Òu ®−îc x¸c ®Þnh cô thÓ trong tõng khung h×nh ph¹t. - Kho¶ng c¸ch gi÷a møc ph¹t tèi ®a vµ møc ph¹t tèi thiÓu phæ biÕn ®−îc quy ®Þnh lµ møc tèi ®a gÊp 10 lÇn møc tèi thiÓu nh−ng trong mét sè tr−êng hîp Bé luËt cßn quy ®Þnh møc tèi ®a gÊp 20 lÇn, thËm chÝ gÊp 30 lÇn møc tèi thiÓu. 2.2.1.3. C¸ch thøc nép tiÒn ph¹t Quy ®Þnh vÒ c¸ch thøc nép tiÒn ph¹t lµ mét quy ®Þnh míi, lÇn ®Çu tiªn ®−îc ghi nhËn trong Bé luËt H×nh sù n¨m 1999. Kho¶n 4 §iÒu 30 ghi nhËn cã hai c¸ch thøc nép tiÒn ph¹t nh− sau: - C¸ch thø nhÊt lµ tiÒn ph¹t ®−îc nép mét lÇn trong thêi h¹n do Tßa ¸n quyÕt ®Þnh trong b¶n ¸n. - C¸ch thø hai lµ tiÒn ph¹t ®−îc nép nhiÒu lÇn trong thêi h¹n do Tßa ¸n quyÕt ®Þnh trong b¶n ¸n. Khi ¸p dông mét trong hai c¸ch thøc nép tiÒn ph¹t trªn ®èi víi ng−êi bÞ kÕt ¸n, Tßa ¸n ph¶i c¨n cø vµo nh÷ng c¬ së nhÊt ®Þnh nh− hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña ng−êi ph¹m téi ®Ó ®¶m b¶o cho viÖc thi hµnh ¸n ®−îc kh¶ thi vµ thuËn lîi, n©ng cao hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh thi hµnh ¸n h×nh sù. 2.2.2. H×nh ph¹t tiÒn khi ¸p dông lµ h×nh ph¹t bæ sung 2.2.2.1. Ph¹m vi vµ ®iÒu kiÖn ¸p dông Kho¶n 2 §iÒu 30 quy ®Þnh, khi lµ h×nh ph¹t bæ sung, h×nh ph¹t tiÒn ®−îc ¸p dông trong c¸c tr−êng hîp cô thÓ nh− sau: - ¸p dông víi ng−êi ph¹m c¸c téi vÒ tham nhòng. - ¸p dông víi ng−êi ph¹m c¸c téi vÒ ma tóy. - ¸p dông víi nh÷ng téi ph¹m kh¸c do Bé luËt H×nh sù quy ®Þnh nh− c¸c téi x©m ph¹m së h÷u, c¸c téi x©m ph¹m trËt tù qu¶n lý kinh tÕ, c¸c téi ph¹m vÒ m«i tr−êng, c¸c téi x©m ph¹m an toµn c«ng céng, trËt tù c«ng céng, c¸c téi x©m ph¹m trËt tù qu¶n lý hµnh chÝnh. 2.2.2.2. Møc tiÒn ph¹t vµ c¸ch thøc nép tiÒn ph¹t Møc tiÒn ph¹t khi h×nh ph¹t tiÒn ¸p dông lµ h×nh ph¹t bæ sung ®−îc quy ®Þnh còng gièng nh− h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t chÝnh. Lµ h×nh ph¹t bæ sung th× møc tiÒn ph¹t tèi thiÓu vÉn ®−îc quy ®Þnh lµ mét triÖu ®ång. Trong PhÇn c¸c téi ph¹m, nhµ lµm luËt ®Òu quy ®Þnh møc ph¹t tèi thiÓu vµ møc ph¹t tèi ®a ®èi víi tõng téi ph¹m. C¸c c¸ch x¸c ®Þnh møc ph¹t tèi thiÓu vµ møc ph¹t tèi ®a cô thÓ cña h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t bæ sung: - Quy ®Þnh sè tiÒn mÆt nhÊt ®Þnh tÝnh theo ®ång ViÖt Nam. 17
- X¸c ®Þnh dùa trªn sè tiÒn thu lîi bÊt chÝnh hoÆc gi¸ trÞ tµi s¶n ph¹m téi. Vµ gièng nh− h×nh ph¹t chÝnh, h×nh ph¹t tiÒn bæ sung còng ®−îc Tßa ¸n Ên ®Þnh cho ng−êi bÞ kÕt ¸n nép thµnh mét hoÆc nhiÒu lÇn vµ ghi râ trong b¶n ¸n. 2.2.3. Mét sè quy ®Þnh kh¸c trong PhÇn chung Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 liªn quan ®Õn h×nh ph¹t tiÒn 2.2.3.1. Tæng hîp h×nh ph¹t tiÒn Néi dung: ng−êi ph¹m téi nghiªm träng ph¶i bÞ xö ph¹t nÆng h¬n ®èi víi ng−êi ph¹m téi Ýt nghiªm träng vµ ng−êi ph¹m nhiÒu téi ph¶i bÞ xö ph¹t nÆng h¬n ng−êi chØ ph¹m mét téi. C¸c tr−êng hîp Tßa ¸n ph¶i tæng hîp h×nh ph¹t nh− sau: - Tæng hîp h×nh ph¹t tiÒn trong tr−êng hîp ph¹m nhiÒu téi. - Tæng hîp h×nh ph¹t tiÒn cña nhiÒu b¶n ¸n. 2.2.3.2. MiÔn h×nh ph¹t tiÒn Theo §iÒu 54 Bé luËt H×nh sù th× ng−êi ph¹m téi cã thÓ ®−îc miÔn h×nh ph¹t trong tr−êng hîp ph¹m téi cã nhiÒu t×nh tiÕt gi¶m nhÑ quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 46, ®¸ng ®−îc khoan hång ®Æc biÖt, nh−ng ch−a ®Õn møc ®−îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù. C¸c ®iÒu kiÖn ®Ó miÔn viÖc thùc hiÖn h×nh ph¹t tiÒn: - §iÒu kiÖn cÇn: ng−êi ph¹m téi cã tõ hai t×nh tiÕt gi¶m nhÑ trë lªn quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 46 Bé luËt H×nh sù. - §iÒu kiÖn ®ñ: ng−êi ph¹m téi ®¸ng ®−îc khoan hång ®Æc biÖt nh−ng ch−a ®Õn møc ®−îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù. 2.2.3.3. Thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n ph¹t tiÒn Thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n ph¹t tiÒn lµ thêi h¹n do Bé luËt H×nh sù quy ®Þnh mµ khi hÕt thêi h¹n ®ã, ng−êi bÞ kÕt ¸n kh«ng ph¶i chÊp hµnh b¶n ¸n ph¹t tiÒn ®M tuyªn. §iÓm a kho¶n 2 §iÒu 55 Bé luËt H×nh sù quy ®Þnh vÒ thêi hiÖu thi hµnh ®èi víi c¸c tr−êng hîp xö ph¹t tiÒn lµ n¨m n¨m. Còng theo §iÒu 55 Bé luËt H×nh sù th× thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n ph¹t tiÒn ®−îc tÝnh tõ ngµy b¶n ¸n cã hiÖu lùc ph¸p luËt. Bªn c¹nh ®ã, nÕu trong thêi h¹n n¨m n¨m theo quy ®Þnh, ng−êi bÞ kÕt ¸n ph¹t tiÒn cè t×nh trèn tr¸nh vµ ®M cã lÖnh truy nM, th× thêi gian trèn tr¸nh kh«ng ®−îc tÝnh vµ thêi hiÖu tÝnh l¹i kÓ tõ ngµy ng−êi ®ã ra tr×nh diÖn hoÆc bÞ b¾t gi÷. 2.2.3.4. Gi¶m møc h×nh ph¹t tiÒn ®K tuyªn Gi¶m møc h×nh ph¹t tiÒn ®M tuyªn lµ viÖc Tßa ¸n quyÕt ®Þnh gi¶m mét phÇn h×nh ph¹t tiÒn ®M tuyªn ®èi víi ng−êi bÞ kÕt ¸n trong qu¸ tr×nh chÊp hµnh h×nh ph¹t b»ng mét quyÕt ®Þnh, nÕu ng−êi bÞ kÕt ¸n ®¸p øng ®ñ 2 ®iÒu kiÖn theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 58 Bé luËt H×nh sù: - §iÒu kiÖn vÒ mÆt néi dung: + Ng−êi bÞ kÕt ¸n ph¹t tiÒn ®M tÝch cùc chÊp hµnh ®−îc mét phÇn h×nh ph¹t nh−ng bÞ l©m vµo hoµn c¶nh kinh tÕ ®Æc biÖt khã kh¨n kÐo dµi do thiªn tai, háa ho¹n, tai n¹n hoÆc èm ®au g©y ra mµ kh«ng thÓ tiÕp tôc chÊp hµnh ®−îc phÇn h×nh ph¹t cßn l¹i. + Ng−êi bÞ kÕt ¸n ph¹t tiÒn ®M tÝch cùc chÊp hµnh ®−îc mét phÇn h×nh ph¹t vµ lËp c«ng lín. - §iÒu kiÖn vÒ mÆt thñ tôc: Ph¶i cã ®Ò nghÞ cña ViÖn tr−ëng ViÖn kiÓm s¸t, sau ®ã Tßa ¸n lµ c¬ quan cã quyÒn quyÕt ®Þnh miÔn viÖc chÊp hµnh h×nh ph¹t tiÒn cßn l¹i cho ng−êi bÞ kÕt ¸n. 2.2.3.5. Xãa ¸n tÝch ®èi víi ng−êi bÞ kÕt ¸n ph¹t tiÒn §èi víi h×nh ph¹t tiÒn, viÖc xãa ¸n tÝch còng thùc hiÖn trªn nguyªn t¾c ng−êi ®M chÊp hµnh xong h×nh ph¹t tiÒn, khi cã ®ñ ®iÒu kiÖn th× ®−îc xãa ¸n tÝch. Ng−êi ®−îc xãa ¸n tÝch coi nh− ch−a bÞ kÕt ¸n ph¹t tiÒn vµ ®−îc Tßa ¸n cÊp giÊy chøng nhËn, nÕu hä ph¹m téi míi th× kh«ng tÝnh lµ t¸i ph¹m hoÆc t¸i ph¹m nguy hiÓm. Xãa ¸n tÝch ®èi víi ng−êi bÞ kÕt ¸n ph¹t tiÒn 2 tr−êng hîp nh− sau: - §−¬ng nhiªn ®−îc xãa ¸n tÝch (§iÒu 64 Bé luËt H×nh sù). 19
- Xãa ¸n tÝch trong tr−êng hîp ®Æc biÖt (§iÒu 66 Bé luËt H×nh sù). Nh− vËy, ®èi víi ng−êi bÞ kÕt ¸n ph¹t tiÒn, muèn ®−îc xãa ¸n tÝch tr−íc thêi h¹n quy ®Þnh th× ph¶i lµm ®¬n xin xãa ¸n tÝch tr−íc thêi h¹n víi c¸c ®iÒu kiÖn ®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 66 Bé luËt H×nh sù th× Tßa ¸n míi cÊp giÊy chøng nhËn. 2.2.3.6. H×nh ph¹t tiÒn ¸p dông ®èi víi ng−êi ch−a thµnh niªn ph¹m téi H×nh ph¹t tiÒn khi ¸p dông ®èi víi ng−êi ch−a thµnh niªn th× thùc hiÖn theo nguyªn t¾c quy ®Þnh t¹i kho¶n 5 §iÒu 69: "Kh«ng ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn ®èi víi ng−êi ch−a thµnh niªn ph¹m téi ë ®é tuæi tõ ®ñ 14 tuæi ®Õn d−íi 16 tuæi". Bªn c¹nh ®ã, §iÒu 72 cßn quy ®Þnh: "Ph¹t tiÒn ®−îc ¸p dông lµ h×nh ph¹t chÝnh ®èi víi ng−êi ch−a thµnh niªn ph¹m téi tõ ®ñ 16 tuæi ®Õn d−íi 18 tuæi, nÕu ng−êi ®ã cã thu nhËp hoÆc cã tµi s¶n riªng. Møc ph¹t tiÒn ®èi víi ng−êi ch−a thµnh niªn ph¹m téi kh«ng qu¸ mét phÇn hai møc tiÒn ph¹t mµ ®iÒu luËt quy ®Þnh". Ch−¬ng 3 Thùc tiÔn ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn vµ Mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc ¸p dông h×nh ph¹t nµy ë n−íc ta hiÖn nay 3.1. Thùc tiÔn ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn ë n−íc ta hiÖn nay 3.1.1. Thùc tr¹ng viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn trong qu¸ tr×nh xÐt xö cña Tßa ¸n Qua viÖc ph©n tÝch c¸c sè liÖu vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong thùc tÕ ta thÊy: - Sè bÞ c¸o bÞ Tßa ¸n ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn trong thêi gian gÇn ®©y t¨ng m¹nh, kÓ c¶ khi ¸p dông lµ h×nh ph¹t chÝnh vµ khi ¸p dông lµ h×nh ph¹t bæ sung. §iÒu ®ã cho thÊy vai trß cña h×nh ph¹t tiÒn ngµy cµng ®−îc ph¸t huy t¸c dông trong c«ng cuéc ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m cña Nhµ n−íc ta. Bªn c¹nh ®ã còng nhÊn m¹nh ®−îc hiÖu qu¶ cña nh÷ng quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 so víi Bé luËt cò. - H×nh ph¹t tiÒn ®−îc Tßa ¸n ¸p dông chñ yÕu víi t− c¸ch lµ h×nh ph¹t bæ sung, h×nh ph¹t tiÒn ®−îc ¸p dông lµ h×nh ph¹t chÝnh chiÕm tû lÖ thÊp. - H×nh ph¹t tiÒn chñ yÕu ®−îc ¸p dông ®èi víi c¸c téi ph¹m x©m ph¹m së h÷u, c¸c téi ph¹m vÒ ma tóy vµ c¸c téi ph¹m x©m ph¹m an toµn c«ng céng, trËt tù c«ng céng. - Cã mét sè téi ph¹m theo quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 bÞ ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn nh−ng trong thùc tÕ Tßa ¸n rÊt Ýt khi, thËm chÝ kh«ng ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn ®èi víi téi ph¹m ®ã. Bªn c¹nh ®ã, cã nh÷ng téi ph¹m theo quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù ®−îc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t chÝnh song thùc tÕ c¸c Tßa ¸n kh«ng sö dông h×nh ph¹t chÝnh ®èi víi ng−êi ph¹m téi nµy. Ngoµi ra cßn rÊt nhiÒu téi ph¹m ®−îc quy ®Þnh ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t bæ sung h×nh viÖc ¸p dông lo¹i h×nh ph¹t nµy ®èi víi nhiÒu téi cßn rÊt h¹n chÕ, khi xÐt xö hoÆc Tßa ¸n kh«ng ¸p dông h×nh ph¹t bæ sung víi ng−êi ph¹m téi hoÆc chän ¸p dông lo¹i h×nh ph¹t bæ sung kh¸c nh− tÞch thu mét phÇn hoÆc toµn bé tµi s¶n, qu¶n chÕ, c¶i t¹o kh«ng giam gi÷… mµ kh«ng ph¶i lµ h×nh ph¹t tiÒn. 3.1.2. Nh÷ng khã kh¨n, h¹n chÕ trong viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn trong thùc tÕ - Trong ph¸p luËt thùc ®Þnh: trong qu¸ tr×nh xÐt xö, c¸c Tßa ¸n c¨n cø vµo Bé luËt H×nh sù hiÖn hµnh vµ c¸c quy ®Þnh kh¸c cña ph¸p luËt h×nh sù song nh÷ng ph©n tÝch vÒ thùc tr¹ng ë trªn cho thÊy hiÖn nay, Tßa ¸n th−êng ¸p dông h×nh ph¹t tï ®èi víi ng−êi ph¹m téi mµ kh«ng sö dông h×nh ph¹t tiÒn, thËm chÝ c¸c Tßa ¸n cßn quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t tï råi cho h−ëng ¸n treo mÆc dï ®iÒu luËt cho phÐp ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn, ngay c¶ khi viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn sÏ gióp ®¹t ®−îc môc ®Ých cña h×nh ph¹t vµ gióp t¨ng c−êng hiÖu qu¶ cña viÖc ¸p dông h×nh ph¹t. T×nh tr¹ng trªn cßn tån t¹i ®−îc lý gi¶i bëi nh÷ng nguyªn nh©n nh− sau: + Cßn thiÕu mét kh¸i niÖm cô thÓ vÒ h×nh ph¹t tiÒn nªn trong thùc tÕ tån t¹i rÊt nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ h×nh ph¹t nµy, kh«ng chØ trong quÇn chóng nh©n d©n mµ ngay c¶ víi nh÷ng ng−êi tiÕn hµnh tè tông. + Sè l−îng c¸c ®iÒu luËt quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong Bé luËt H×nh sù cßn Ýt, ch−a ph¶n ¸nh ®óng vai trß cña lo¹i h×nh ph¹t nµy. 21
+ Cã sù m©u thuÉn trong quy ®Þnh t¹i phÇn chung vµ phÇn c¸c téi ph¹m Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 vÒ ph¹m vi ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn. Trong khi phÇn chung (§iÒu 30) quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn chØ ¸p dông ®èi víi téi ph¹m Ýt nghiªm träng th× rÊt nhiÒu ®iÒu luËt ë phÇn c¸c téi ph¹m cho thÊy h×nh ph¹t tiÒn ®−îc ¸p dông ®èi víi c¸c téi ph¹m nghiªm träng, thËm chÝ c¶ téi ph¹m rÊt nghiªm träng. + Khi quy ®Þnh lµ h×nh ph¹t chÝnh hay h×nh ph¹t bæ sung th× h×nh ph¹t tiÒn ®Òu ®−îc quy ®Þnh lµ mét chÕ tµi lùa chän cïng víi c¸c h×nh ph¹t kh¸c (lùa chän víi c¸c h×nh ph¹t chÝnh kh¸c nh− tï cã thêi h¹n, c¶nh c¸o…; lùa chän víi c¸c h×nh ph¹t bæ sung kh¸c nh− tÞch thu tµi s¶n, cÊm ®¶m nhiÖm chøc vô, cÊm hµnh nghÒ hoÆc lµm c«ng viÖc nhÊt ®Þnh…). §iÒu ®ã ®M ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn ph¹m vi ¸p dông cña h×nh ph¹t tiÒn trong thùc tÕ, khiÕn cho ph¹m vi ¸p dông cña h×nh ph¹t tiÒn bÞ thu hÑp. + Quy ®Þnh vÒ møc tiÒn ph¹t trong nhiÒu ®iÒu luËt kh«ng thÓ hiÖn ®−îc sù ph©n hãa tr¸ch nhiÖm h×nh sù, c¸ thÓ hãa h×nh ph¹t. Cã nh÷ng téi cã tÝnh nguy hiÓm cho xM héi cao h¬n th× møc tiÒn ph¹t l¹i ®−îc quy ®Þnh thÊp h¬n, nh− téi bu«n lËu (§iÒu 153) cã tÝnh nguy hiÓm cao h¬n téi vËn chuyÓn tr¸i phÐp hµng hãa, tiÒn tÖ qua biªn giíi (§iÒu 154) nh−ng h×nh ph¹t ®èi víi téi bu«n lËu cã møc tèi thiÓu 3 triÖu ®ång cßn h×nh ph¹t ®èi víi téi vËn chuyÓn tr¸i phÐp hµng hãa, tiÒn tÖ qua biªn giíi l¹i lµ 5 triÖu ®ång. Bªn c¹nh ®ã cßn cã tr−êng hîp trong cïng mét ®iÒu luËt khi h×nh ph¹t tiÒn ¸p dông lµ h×nh ph¹t chÝnh, møc ph¹t ®−îc quy ®Þnh b»ng víi møc ph¹t tiÒn ®−îc ¸p dông lµ h×nh ph¹t bæ sung khi kh«ng ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t chÝnh ®èi víi ng−êi ph¹m téi (§iÒu 267). + Bé luËt H×nh sù quy ®Þnh kho¶ng c¸ch møc ph¹t tiÒn tèi thiÓu vµ møc ph¹t tiÒn tèi ®a trong mét sè ®iÒu luËt cßn qu¸ réng dÔ dÉn ®Õn viÖc ¸p dông tïy tiÖn h×nh ph¹t nµy trªn thùc tÕ (§iÒu 193, 194, 249,…). + Trong viÖc thi hµnh h×nh ph¹t tiÒn, ph¸p luËt ch−a quy ®Þnh c¸c biÖn ph¸p chøng minh tµi s¶n cña ng−êi bÞ kÕt ¸n còng nh− ch−a cã biÖn ph¸p buéc nh÷ng ng−êi bÞ ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn ph¶i thùc hiÖn b¶n ¸n nªn cã nhiÒu tr−êng hîp ng−êi bÞ kÕt ¸n dï cã tiÒn, cã tµi s¶n nh−ng hä kh«ng thi hµnh ¸n ph¹t tiÒn. Ngoµi ra, Bé luËt H×nh sù còng kh«ng quy ®Þnh kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi cña h×nh ph¹t tiÒn theo h−íng nghiªm kh¾c h¬n ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ cña hÖ thèng h×nh ph¹t trong thùc tiÔn. - MÆc dï Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 ®M më réng ®iÒu kiÖn, ph¹m vi ¸p dông cña h×nh ph¹t tiÒn song sè l−îng h×nh ph¹t tiÒn nãi chung ®−îc ¸p dông cßn chiÕm tû lÖ thÊp so víi c¸c h×nh ph¹t ¸p dông ®èi víi ng−êi ph¹m téi. §iÒu ®ã cho thÊy c¸c Tßa ¸n, cô thÓ ë ®©y lµ c¸c thÈm ph¸n, nh÷ng ng−êi tiÕn hµnh tè tông cßn ch−a nhËn thøc hÕt ®−îc vai trß cña h×nh ph¹t tiÒn trong hÖ thèng h×nh ph¹t cña ph¸p luËt h×nh sù n−íc ta, ch−a ý thøc ®−îc ®Çy ®ñ t¸c dông cña h×nh ph¹t tiÒn trong viÖc gi¸o dôc, c¶i t¹o ng−êi ph¹m téi. - Gi÷a c¸c c¬ quan x©y dùng, ¸p dông ph¸p luËt ch−a cã c¸c v¨n b¶n triÓn khai, h−íng dÉn cô thÓ viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn. Hµng n¨m trong c«ng t¸c b¸o c¸o, tæng kÕt thùc tiÕn cña c¸c ngµnh chøc n¨ng, h×nh ph¹t tiÒn rÊt Ýt ®−îc quan t©m ®¸nh gi¸. Do ®ã, c¸c c¬ quan ¸p dông ph¸p luËt nãi chung vµ c¸c c¬ quan ¸p dông ph¸p luËt ë c¸c ®Þa ph−¬ng cßn cã nh÷ng nhËn thøc ch−a ®óng ®¾n vÒ vai trß, móc ®Ých cña h×nh ph¹t tiÒn, ®Æc biÖt lµ ch−a thÊy ®−îc t¸c dông trùc tiÕp, m¹nh mÏ cña h×nh ph¹t tiÒn ®èi víi ng−êi ph¹m téi khi bÞ ¸p dông trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, thËm chÝ trªn thùc tÕ cã nh÷ng quy ®Þnh trong luËt h×nh sù hiÖn hµnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn cßn ®−îc hiÓu mét c¸ch ch−a chÝnh x¸c ®M kÐo theo nh÷ng sai ph¹m trong viÖc quyÕt ®Þnh, ¸p dông lo¹i h×nh ph¹t nµy. Cô thÓ lµ viÖc nhiÒu thÈm ph¸n cã t− t−ëng chØ xem h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t phô nªn kh«ng ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t chÝnh trong qu¸ tr×nh xÐt xö. - C«ng t¸c phæ biÕn, tuyªn truyÒn ph¸p luËt nãi chung, ph¸p luËt h×nh sù nãi riªng cßn ch−a thùc sù cã hiÖu qu¶. HiÖn nay, ng−êi d©n n¾m b¾t ®−îc c¸c kiÕn thøc vÒ ph¸p luËt th«ng qua c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, qua c¸c ch−¬ng tr×nh t×m hiÓu ph¸p luËt trªn ®µi, b¸o... song néi dung cña c«ng t¸c tuyªn truyÒn, phæ biÕn ph¸p luËt ch−a thùc sù b¸m s¸t víi nh÷ng kiÕn thøc ph¸p luËt th«ng th−êng khiÕn cho rÊt nhiÒu ng−êi ch−a nhËn biÕt ®−îc sù kh¸c nhau gi÷a h×nh ph¹t tiÒn víi biÖn ph¸p ph¹t tiÒn trong xö lý hµnh chÝnh, thËm chÝ cßn rÊt nhiÒu ng−êi ch−a biÕt thÕ nµo lµ h×nh ph¹t tiÒn, ch−a biÕt g× vÒ ph¹m vi vµ ®iÒu kiÖn ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn. §Æc biÖt sù gi¶i thÝch tõ c¸c c¬ quan ¸p dông ph¸p luËt, nh÷ng ng−êi ¸p dông ph¸p luËt cßn ch−a cã t¹o sù mÊt niÒm tin vµ nh÷ng th¸i ®é tiªu cùc cña ng−êi d©n ®èi víi ph¸p luËt. §iÒu nµy l¹i ¶nh h−ëng trë l¹i mét phÇn nµo ®Õn viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn cña c¸c c¬ quan Tßa ¸n. 3.2. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn 3.2.1. Mét sè gi¶i ph¸p vÒ mÆt lý luËn 23
- CÇn bæ sung vµo Bé luËt H×nh sù mét kh¸i niÖm ph¸p lý vÒ h×nh ph¹t tiÒn, cô thÓ lµ t¹i kho¶n 1 §iÒu 30 nh− sau: "Ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t t−íc ®i cña ng−êi bÞ kÕt ¸n mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh sung c«ng quü nhµ n−íc vµ ®−îc quy ®Þnh trong Bé luËt H×nh sù". - Quy ®Þnh theo h−íng më réng ph¹m vi ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn, ®Æc biÖt ®èi víi h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t chÝnh. Ph¹t tiÒn cã thÓ ®−îc ¸p dông lµ h×nh ph¹t chÝnh kh«ng chØ víi c¸c téi ph¹m Ýt nghiªm träng nh− quy ®Þnh hiÖn nay mµ cã thÓ ®−îc ¸p dông c¶ víi c¸c téi ph¹m nghiªm träng vµ rÊt nghiªm träng ®Ó thay thÕ cho h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n thÊp, gióp cho viÖc c©n b»ng gi÷a h×nh ph¹t tiÒn víi h×nh ph¹t tï, n©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ cña h×nh ph¹t tiÒn nãi riªng vµ cña hÖ thèng h×nh ph¹t nãi chung. Vµ khi quy ®Þnh nh− vËy, c¸c nhµ lµm luËt cÇn chó ý söa ®æi ®Ó c¸c quy ®Þnh t¹i PhÇn c¸c téi ph¹m ph¶i phï hîp, thèng nhÊt víi quy ®Þnh vÒ ph¹m vi ¸p dông cña h×nh ph¹t tiÒn t¹i phÇn chung Bé luËt H×nh sù, kh¾c phôc nh÷ng quy ®Þnh cßn m©u thuÉn hiÖn hµnh. Bªn c¹nh ®ã, viÖc nghiªn cøu më réng h¬n ph¹m vi ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn víi t− c¸ch lµ h×nh ph¹t bæ sung ®èi víi nhiÒu lo¹i téi ph¹m h¬n n÷a còng lµ mét biÖn ph¸p quan träng ®Ó h×nh ph¹t tiÒn ph¸t huy tèi ®a h¬n n÷a vai trß cña h×nh trong c«ng t¸c ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m. - Khi quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t chÝnh hay h×nh ph¹t bæ sung trong nhiÒu ®iÒu luËt th× chØ nªn quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn lµ chÕ tµi b¾t buéc ®Ó tr¸nh ®−îc viÖc ¸p dông mét c¸ch tuú tiÖn cña c¬ quan Toµ ¸n, h¹n chÕ nh÷ng tr−êng hîp ¸p dông h×nh ph¹t tï kh«ng cÇn thiÕt vµ ®©y còng chÝnh lµ mét biÖn ph¸p ®Ó më réng h¬n n÷a ph¹m vi ¸p dông cña h×nh ph¹t tiÒn. - Cïng víi viÖc n©ng møc ®Þnh l−îng tèi thiÓu vÒ gi¸ trÞ tµi s¶n hoÆc gi¸ trÞ thiÖt h¹i ®Ó truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi c¸c téi chiÕm ®o¹t tµi s¶n vµ mét sè téi ph¹m kh¸c cã liªn quan ®Õn tµi s¶n nh− nhiÒu ý kiÕn ®Æt ra trong qu¸ tr×nh söa ®æi Bé luËt H×nh sù n¨m 1999, th× viÖc n©ng cao h¬n møc tiÒn ph¹t còng lµ mét gi¶i ph¸p quan träng ®Ó h×nh ph¹t tiÒn ®−îc ¸p dông phï hîp h¬n víi t×nh h×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ xM héi, víi sù sôt gi¸ cña ®ång tiÒn vµ víi møc t¨ng tr−ëng cña gi¸ c¶ thÞ tr−êng. - CÇn thu hÑp kho¶ng c¸ch qu¸ lín gi÷a møc tèi thiÓu vµ møc tèi ®a cña h×nh ph¹t tiÒn trong nhiÒu ®iÒu luËt ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nh÷ng ng−êi ¸p dông luËt h×nh sù cã thÓ dÔ dµng lùa chän møc h×nh ph¹t cô thÓ tïy theo tÝnh chÊt vµ møc ®é nghiªm träng cña téi ph¹m. Bªn c¹nh ®ã, ®Ó tr¸nh sù tïy tiÖn, kh«ng thèng nhÊt trong khi gi¶i quyÕt nh÷ng vô viÖc gièng nhau th× trong mét sè ®iÒu luËt cÇn x©y dùng thªm c¸c khung h×nh ph¹t míi víi viÖc cô thÓ hãa nh÷ng t×nh tiÕt ®Þnh khung míi nh»m ph©n hãa tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong luËt mét c¸ch cao h¬n gióp c¸ thÓ hãa tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng−êi ph¹m téi mét c¸ch chÝnh x¸c trong nh÷ng tr−êng hîp cô thÓ. - VÒ c¸ch thøc thi hµnh h×nh ph¹t tiÒn mÆc dï ®M ®−îc quy ®Þnh kh¸ cô thÓ t¹i kho¶n 4 §iÒu 30 Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 nh−ng vÉn cßn thiÕu tÝnh c−ìng chÕ cÇn thiÕt v× kh«ng quy ®Þnh vÒ h×nh thøc xö lý ®èi víi nh÷ng tr−êng hîp ng−êi bÞ kÕt ¸n kh«ng chÞu chÊp hµnh hoÆc kh«ng cã ®iÒu kiÖn chÊp hµnh ¸n ph¹t tiÒn cña Toµ ¸n ®M tuyªn. MÆc dï trong Bé luËt ®M cã ®iÒu 304 quy ®Þnh vÒ téi kh«ng chÊp hµnh ¸n nh−ng viÖc xö lý theo ®iÒu luËt nµy lµ t−¬ng ®èi phøc t¹p, thùc tÕ Ýt ®−îc ¸p dông nªn kh«ng cã hiÖu qu¶ ®èi víi nh÷ng tr−êng hîp kh«ng chÊp hµnh h×nh ph¹t tiÒn. Bëi vËy, luËt h×nh sù ViÖt Nam cÇn ph¶i häc tËp kinh nghiÖm ph¸p luËt h×nh sù nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi cho phÐp quy ®æi h×nh ph¹t tiÒn thµnh c¸c h×nh ph¹t kh¸c nghiªm kh¾c h¬n nh− c¶i t¹o kh«ng giam gi÷ hay ph¹t tï cã thêi h¹n ®èi víi nh÷ng tr−êng hîp ng−êi bÞ kÕt ¸n trèn tr¸nh kh«ng chÞu chÊp hµnh b¶n ¸n ph¹t tiÒn. ViÖc quy ®æi ®−îc ®Æt ra lµ hÕt søc cÇn thiÕt v× nã võa cã t¸c dông ®¶m b¶o cho c¸c h×nh ph¹t do Tßa ¸n tuyªn ®Òu ®−îc thùc hiÖn, võa cã t¸c dông r¨n ®e ®èi víi ng−êi bÞ kÕt ¸n, buéc hä ph¶i chÊp hµnh h×nh ph¹t tiÒn mét c¸ch nghiªm chØnh. - C¸c c¬ quan x©y dùng, ¸p dông ph¸p luËt cÇn cã nh÷ng v¨n b¶n h−íng dÉn thi hµnh cô thÓ vÒ h×nh ph¹t tiÒn ®Ó gióp cho viÖc vËn dông h×nh ph¹t tiÒn trong thùc tiÔn ®−îc dÔ dµng vµ thèng nhÊt. 3.2.2. Mét sè gi¶i ph¸p vÒ viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn trong thùc tiÔn - §Èy m¹nh h¬n c«ng t¸c gi¶i thÝch ph¸p luËt ®Ó gióp cho quÇn chóng nh©n d©n vµ nh÷ng ng−êi ¸p dông ph¸p luËt hiÓu mét c¸ch ®óng ®¾n, thÊu ®¸o vÒ b¶n chÊt, vai trß, c¸ch thøc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn ®Ó h×nh ph¹t tiÒn thùc sù lµ mét lo¹i h×nh ph¹t cã ý nghÜa quan träng trong hÖ thèng ph¸p luËt h×nh sù n−íc ta. - CÇn quan t©m chó ý h¬n n÷a ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ tæng kÕt viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn nh»m rót ra nh÷ng bµi häc cÇn thiÕt trong qu¸ tr×nh ¸p dông còng nh− ®Èy m¹nh h¬n n÷a hiÖu qu¶ cña viÖc ¸p dông h×nh ph¹t nµy trong thùc tiÔn. 25
- T¨ng c−êng c«ng t¸c tuyªn truyÒn, phæ biÕn ph¸p luËt h×nh sù nãi chung, trong ®ã cã nh÷ng quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn th«ng qua nhiÒu h×nh thøc nh− tuyªn truyÒn qua c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, trùc tiÕp qua c¸c b¸o c¸o, tuyªn truyÒn viªn ph¸p luËt ®Ó n©ng cao hiÓu biÕt ph¸p luËt cho ng−êi d©n, gãp phÇn ®−a ph¸p luËt vµo thùc tiÔn ®êi sèng, ph¸t huy vai trß cña ph¸p luËt h×nh sù, cña h×nh ph¹t tiÒn trong ®êi sèng xM héi. KÕt luËn Tõ viÖc nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ h×nh ph¹t vµ h×nh ph¹t tiÒn ®Õn viÖc ph©n tÝch nh÷ng néi dung cña h×nh ph¹t tiÒn trong Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 ë trªn, chóng ta nhËn thÊy nh×n chung c¸c quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong ph¸p luËt h×nh sù hiÖn hµnh vµ trong Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 ®M cã rÊt nhiÒu tiÕn bé so víi c¸c quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam c¸c giai ®o¹n tr−íc còng nh− so víi quan ®iÓm vÒ h×nh ph¹t tiÒn cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi hiÖn nay. Tuy nhiªn, chóng ta còng kh«ng thÓ kh«ng thõa nhËn viÖc tån t¹i nh÷ng h¹n chÕ trong lý luËn còng nh− trong viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn hiÖn nay. Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 míi ®©y ®M ®−îc Quèc héi söa ®æi, bæ sung theo LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña Bé luËt H×nh sù n¨m 2009. Trong lÇn söa ®æi, bæ sung nµy, mÆc dï nh÷ng néi dung cßn bÊt cËp cã liªn quan ®Õn h×nh ph¹t tiÒn míi chØ ®−îc xem xÐt ë mét vµi khÝa c¹nh vµ trong mét vµi tr−êng hîp cô thÓ song nh÷ng nghiªn cøu toµn diÖn vÒ h×nh ph¹t tiÒn vÉn cã ý nghÜa hÕt søc quan träng vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn, gãp phÇn to lín ®èi víi qu¸ tr×nh x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù trong thêi gian tíi còng nh− ®èi víi viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn trong thùc tÕ. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ h×nh ph¹t tiÒn, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ®Ò xuÊt, kiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p mµ chóng t«i ®Ò ra trong b¶n luËn v¨n nµy hi väng sÏ gióp Ých cho c¸c nhµ nghiªn cøu còng nh− gãp phÇn vµo c«ng t¸c lËp ph¸p vÒ h×nh ph¹t tiÒn nh»m n©ng cao h¬n n÷a vai trß cña lo¹i h×nh ph¹t nµy nãi riªng vµ chÝnh s¸ch h×nh sù nãi chung cña Nhµ n−íc ta trong c«ng cuéc ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m. 27