Tóm tắt luận văn Tiến sĩ Lịch sử: Phong trào Cần Vương ở Phú Yên (1885-1892)

Chia sẻ: Hieu Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

46
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án với mục tiêu bổ sung những tư liệu thành văn mới và nguồn tư liệu điền dã giúp cho việc biên soạn và giảng dạy Lịch sử địa phương tại Phú Yên; góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, truyền thống đấu tranh bất khuất cho các tầng lớp nhân dân. Cung cấp các luận cứ khoa học cho việc đánh giá về đặc điểm, nguyên nhân thất bại, vị trí vai trò củng như đóng góp của phong trào Cần Vương Phú Yên đối với phong trào khu vực nam Trung Kỳ trong tiến trình đấu tranh giải phóng dân tộc.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận văn Tiến sĩ Lịch sử: Phong trào Cần Vương ở Phú Yên (1885-1892)

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP.HOÀ CHÍ MINH ÑAØO NHAÄT KIM PHONG TRAØO CAÀN VÖÔNG ÔÛ PHUÙ YEÂN (1885-1892) Chuyeân ngaønh: Lòch söû Vieät Nam caän ñaïi vaø hieän ñaïi Maõ soá: 62 22 54 05 TOÙM TAÉT LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ LÒCH SÖÛ Thaønh phoá Hoà Chí Minh – Naêm 2009
Coâng trình ñöôïc hoaøn thaønh taïi: Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Thaønh phoá Hoà Chí Minh Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc: 1. PGS.TS.NGUYEÃN PHAN QUANG 2.PGS.TS. NGOÂ MINH OANH Phaûn bieän 1: PGS.TS NGUYEÃN MAÏNH HAØ ………………………………………………………………………….. Phaûn bieän 2: PGS.TS NGUYEÃN VAÊN LÒCH ……………………………………………………………………….. Phaûn bieän 3: PGS.TS VOÕ XUAÂN ÑAØN ………………………………………………………………………. Luaän aùn seõ ñöôïc baûo veä tröôùc hoäi ñoàng chaám luaän aùn tieán só caáp Nhaø nöôùc hoïp taïi Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Tp. Hoà Chí Minh, Phoøng 907 Laàu 2, daõy nhaø C vaøo hoài 8 giôø 30 phuùt ngaøy 23 thaùng 7 naêm 2010 Coù theå tìm hieåu luaän aùn taïi: -Thö vieän Quoác gia -Thö vieän Khoa hoïc xaõ hoäi Tp. Hoà Chí Minh -Thö vieän Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Tp. Hoà Chí Minh
DANH MUÏC COÂNG TRÌNH KHOA HOÏC ÑAÕ COÂNG BOÁ CUÛA TAÙC GIAÛ LIEÂN QUAN ÑEÁN LUAÄN AÙN 1. Ñaøo Nhaät Kim (2004), Moät vaøi ñaëc ñieåm cuûa cuoäc khôûi nghóa Leâ Thaønh Phöông ôû Phuù Yeân (1885-1887), Taïp chí Khoa hoïc, Tröôøng ÑHSP Tp.Hoà Chí Minh, (3), tr.110-115. 2. Ñaøo Nhaät Kim (2005), Veà moät soá caên cöù trong khôûi nghóa Leâ Thaønh Phöông ôû Phuù Yeân, Thoâng tin Khoa hoïc, Tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm Phuù Yeân, (4), tr.49-52. 3. Ñaøo Nhaät Kim (2007), Ngoâ Kim Kyù trong phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân, Xöa & Nay, (296), tr.22-23. 4. Ñaøo Nhaät Kim (2007), Caùc töôùng lónh trong phong traøo ñaáu tranh yeâu nöôùc ôû Phuù Yeân tröôùc 1945, Danh nhaân vaø ñòa danh choïn ñaët teân ñöôøng, phoá vaø coâng trình coâng trình coâng coäng ôû Phuù Yeân, Sôû Khoa hoïc-Coâng ngheä Phuù Yeân xuaát baûn, tr.69-92. 5. Ñaøo Nhaät Kim (2008), Nguyeãn Thò Vaân Ñöông vaø “Hoäi naøng Maây” trong phong traøo Caàn Vöông nam Trung Boä theá kyû XIX, Trí thöùc Phuù Yeân, (22), tr.8-11. 6. Ñaøo Nhaät Kim (2008), Tröông Chính Ñöôøng vaø phong traøo choáng Phaùp ôû Phuù Yeân theá kyû XIX, Xöa &Nay, (314), tr. 18-20. 7. Ñaøo Nhaät Kim (2008), Ñeà ñoác Ñaëng Ñöùc Vó vaø caên cöù Nuùi Saàm trong phong traøo Caàn Vöông choáng Phaùp theá kyû XIX ôû Phuù Yeân, Taïp chí Khoa hoïc, Tröôøng ÑHSP Tp.Hoà Chí Minh, (13), tr.23-31. 8. Ñaøo Nhaät Kim (2008), Söï phoái hôïp chieán ñaáu giöõa nghóa quaân Phuù Yeân vaø Khaùnh Hoaø trong phong traøo Caàn Vöông choáng Phaùp cuoái theá kyû XIX, Taïp chí Khoa hoïc, Tröôøng ÑHSP Tp. Hoà Chí Minh, (15), tr.149-157. 9. Ñaøo Nhaät Kim (2009),Voõ Thieäp trong phong traøo Caàn Vöông choáng Phaùp ôû Phuù Yeân theá kyû XIX, Trí thöùc Phuù Yeân, (3-4), tr.12- 14. 10. Ñaøo Nhaät Kim (2009), Khôûi nghóa Leâ Thaønh Phöông ôû Phuù Yeân (1885-1887), Nghieân cöùu lòch söû, (398), tr.22-29.
1 MÔÛ ÑAÀU 1.LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI Phuù Yeân laø moät tænh thuoäc mieàn nam Trung Kyø, coù vò trí chieán löôïc quan troïng ñoái vôùi caû nöôùc. Naêm 1611 tænh Phuù Yeân ñöôïc thaønh laäp vôùi teân goïi ban ñaàu laø phuû Phuù Yeân vaø trôû thaønh boä phaän cuûa quoác gia Ñaïi Vieät. Qua quaù trình lòch söû, cö daân caùc daân toäc sinh soáng treân ñòa baøn Phuù Yeân ñaõ hình thaønh nhöõng neùt rieâng veà truyeàn thoáng lao ñoäng caàn cuø, thoâng minh, hieáu hoïc vaø truyeàn thoáng yeâu nöôùc choáng aùp böùc, choáng ngoaïi xaâm. Vaøo cuoái nhöõng naêm 50 cuûa theá kyû XIX, khi thöïc daân Phaùp noå suùng xaâm löôïc nöôùc ta, nhaân daân Phuù Yeân ñaõ keá tuïc truyeàn thoáng yeâu nöôùc, tham gia vaøo quaân ñoäi trieàu Nguyeãn choáng Phaùp treân caùc chieán tröôøng Ñaø Naüng, Gia Ñònh. Thaùng 7-1885, moät boä phaän quan laïi yeâu nöôùc trong phe chuû chieán toå chöùc cuoäc taán coâng quaân Phaùp taïi kinh thaønh Hueá. Cuoäc noåi daäy nhanh choùng thaát baïi, vua Haøm Nghi vaø Toân Thaát Thuyeát rôøi khoûi kinh thaønh haï Chieáu Caàn Vöông keâu goïi vaên thaân, só phu vaø nhaân daân ñöùng leân choáng Phaùp. Phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Leâ Thaønh Phöông, Nguyeãn Baù Söï ñaõ taäp hôïp ñoâng ñaûo só phu, vaên thaân vaø nhaân daân caû tænh tieán haønh cuoäc ñaáu tranh vuõ trang choáng xaâm löôïc vaø trieàu ñình ñaàu haøng, ñöa Phuù Yeân trôû thaønh moät trong nhöõng trung taâm cuûa phong traøo khaùng chieán khu vöïc nam Trung Kyø. Tuy nhieân, cho ñeán nay vieäc nghieân cöùu phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân moät caùch toång theå ñeå coù nhöõng nhaän xeùt cuõng nhö ruùt ra ñaëc ñieåm, nguyeân nhaân thaát baïi thì chöa coù coâng trình naøo ñeà caäp ñaày ñuû vaø toaøn dieän veà phong traøo naøy. Xuaát phaùt töø thöïc teá treân, chuùng toâi choïn “Phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân (1885- 1892)” laøm ñeà taøi nghieân cöùu luaän aùn vôùi mong muoán coù nhöõng ñoùng goùp: *Veà maët khoa hoïc: -Luaän aùn seõ khoâi phuïc böùc tranh chaân thöïc veà phong traøo Caàn Vöông choáng Phaùp ôû Phuù Yeân cuoái theá kyû XIX, goùp phaàn laøm saùng toû theâm veà phong traøo Caàn Vöông caû nöôùc trong thôøi kyø naøy. -Cung caáp luaän cöù khoa hoïc cho vieäc ñaùnh giaù veà ñaëc ñieåm, nguyeân nhaân thaát baïi, vò trí vaø vai troø cuõng nhö nhöõng ñoùng goùp cuûa phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân ñoái vôùi phong traøo khu vöïc nam Trung Kyø vaø caû nöôùc trong tieán trình ñaáu tranh giaûi phoùng daân toäc. *Veà maët thöïc tieãn: -Luaän aùn boå sung nhöõng tö lieäu thaønh vaên môùi vaø nguoàn tö lieäu ñieàn daõ, giuùp cho vieäc bieân soaïn vaø giaûng daïy phaàn lòch söû ñòa phöông taïi Phuù Yeân. -Goùp phaàn vaøo vieäc giaùo duïc truyeàn thoáng yeâu nöôùc, truyeàn thoáng ñaáu tranh baát khuaát cho caùc taàng lôùp nhaân daân Phuù Yeân. 2.LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ NGHIEÂN CÖÙU Phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân (1885-1892) laø boä phaän cuûa phong traøo choáng Phaùp caû nöôùc buøng noå döôùi ngoïn côø Caàn Vöông. Cho ñeán nay, ñaõ coù moät soá coâng trình nghieân cöùu mang tính chuyeân khaûo hoaëc lieân quan ñeán phong traøo naøy .
2 Veà phía caùc taùc giaû ngöôøi nöôùc ngoaøi nghieân cöùu lòch söû Phuù Yeân coù ñeà caäp moät soá khía caïnh khaùc nhau ñeán phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân nhö A.Laborde vôùi Tænh Phuù Yeân (La province de Phu Yen), G.Durwell vôùi Cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp Traàn Baù Loäc, toång ñoác Thuaän-Khaùnh (Traàn Baù Loäc, toång ñoác de Thuaän-Khaùnh, Sa vie et Son Oeuvre), Geùneùral X*** vôùi Trung Kyø töø ngaøy 5 thaùng 7 naêm 1885 ñeán ngaøy 4 thaùng 4 naêm 1886 (L’Annam du 5 Juillet 1885 au 4 Avril 1886), J.Jean vôùi Hoài kyù cuûa cuï Thöôïng thö Huyønh Coân töï Ñan Töôøng (Meùmoires de Son Excellence Huøynh Coân dit Ñan Tuong)… Gaàn ñaây giaùo sö söû hoïc Phaùp Charles Fourniau vôùi luaän aùn Söï tieáp xuùc Phaùp-Vieät ôû Trung Kyø vaø Baéc Kyø töø naêm 1885 ñeán 1896 (Les Contacts Franco – Vietnamiens en Annam et au Tonkin de 1885 aø1896). Ñaây laø coâng trình nghieân cöùu coâng phu veà phong traøo Caàn Vöông ôû Baéc vaø Trung Kyø. Taùc giaû ñaõ döïa vaøo caùc nguoàn taøi lieäu löu tröõ taïi caùc thö vieän nöôùc ngoaøi vaø ôû Phaùp trình baøy nhieàu vaán ñeà khaù môùi meû veà phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân. Ñeán cuoái naêm 1982, taùc giaû cho coâng boá treân taïp chí Nghieân cöùu lòch söû baøi vieát Cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp ôû Bình Ñònh-Phuù Yeân töø 1885-1887 vaø naêm 1989 xuaát baûn coâng trình toùm taét luaän aùn cuûa mình Trung Kyø- Baéc Kyø (1885-1896) (Annam-Tonkin 1885-1896). Caùc coâng trình naøy laø nguoàn taøi lieäu quan troïng ñeå nhìn nhaän ñaùnh giaù veà nhöõng söï kieän lòch söû lieân quan ñeán phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân. Veà phía caùc taùc giaû trong nöôùc, coù caùc coâng trình nghieân cöùu lieân quan ñeán phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân nhö Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, Ñaïi Nam thöïc luïc cuûa Quoác söû quaùn trieàu Nguyeãn vaø caùc taùc giaû Traàn Vaên Giaøu vôùi Choáng xaâm laêng, Traàn Huy Lieäu vôùi Phong traøo vaên thaân khôûi nghóa, Hoaøng Vaên Laân, Ngoâ Thò Chính vôùi Lòch söû Vieät Nam (1858-cuoái theá kyû XIX), Ñinh Xuaân Laâm, Nguyeãn Vaên Khaùnh vôùi Ñaïi cöông lòch söû Vieät Nam, Döông Kinh Quoác vôùi Vieät Nam nhöõng söï kieân lòch söû (1858-1918), Ñinh Xuaân Laâm vôùi baøi vieát Nhaân ñoïc baøi Cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp ôû Bình Ñònh- Phuù Yeân töø naêm 1885-1887 theo nhöõng taøi lieäu cuûa giaùo sö Charles Fourniau treân taïp chí Nghieân cöùu lòch söû …Nhìn chung caùc taùc phaåm treân coù ñeà caäp nhöõng ñaëc ñieåm, tính chaát chung cuûa phong traøo Caàn Vöông caû nöôùc cuõng nhö caùc söï kieän, nhaân vaät lòch söû trong thaønh phaàn laõnh ñaïo phong traøo Caàn Vöông ôû phuù Yeân. Ngoaøi ra, nghieân cöùu Phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân coøn coù caùc coâng trình chuyeân khaûo maø ña soá laø caùc taùc giaû ñòa phöông nhö Nguyeãn Ñình Tö vôùi Non nöôùc Phuù Yeân, Nguyeãn Thò Khaùnh Hoaø vôùi luaän vaên Phong traøo choáng Phaùp cuûa nhaân daân Phuù Yeân nhöõng naêm 80 cuûa theá kyû XIX vaø khôûi nghóa Leâ Thaønh Phöông, Danh nhaân lòch söû Leâ Thaønh Phöông(1825-1887) cuûa Baûo taøng Phuù Yeân …Trong caùc taùc phaåm naøy phaàn lôùn taùc giaû ñaõ döïa vaøo nguoàn taøi lieäu ñieàn daõ ñeå trình baøy nhöõng neùt cô baûn veà dieãn bieán cuûa cuoäc khôûi nghóa Leâ Thaønh Phöông cuõng nhö tieåu söû cuûa Leâ Thaønh Phöông, Nguyeãn Baù Söï vaø ruùt ra moät soá nhaän xeùt veà ñaëc ñieåm, nguyeân nhaân thaát baïi cuûa phong traøo…nhöng vaãn coøn rôøi raïc, chöa thaønh heä thoáng. Nhìn chung caùc coâng trình nghieân cöùu treân ñaây ñaõ böôùc ñaàu phaùc hoaï ñöôïc noäi dung cô baûn phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân tuy ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau. Keá thöøa keát quaû cuûa nhöõng nhaø nghieân cöùu ñi tröôùc vaø döïa vaøo khoâí löôïng lôùn tö lieäu söu taàm taïi ñòa phöông qua nhöõng chuyeán ñi ñieàn daõ, khaûo saùt thöïc ñòa keát hôïp vôùi caùc nguoàn tö lieäu löu tröõ ñaõ giuùp chuùng toâi giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà ñaët ra trong luaän aùn. Qua ñoù,
3 chuùng toâi coá gaéng döïng laïi böùc tranh sinh ñoäng vaø haøo huøng cuûa nhaân daân Phuù Yeân trong cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp xaâm löôïc höôûng öùng Chieáu Caàn Vöông nhöõng naêm cuoái theá kyû XIX. 3.ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU -Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa luaän aùn laø phong traøo Caàn Vöông choáng Phaùp cuûa nhaân daân Phuù Yeân do Leâ Thaønh Phöông, Nguyeãn Baù Söï laõnh ñaïo dieãn ra töø naêm 1885 ñeán 1892 cuøng vôùi nhöõng bieåu hieän treân caùc maët: quaù trình chuaån bò, dieãn bieán, keát quaû; ñoàng thôøi ñaët trong moái lieân heä vôùi phong traøo Caàn Vöông caû nöôùc vaø khu vöïc nam Trung Kyø. -Phaïm vi nghieân cöùu: *Veà thôøi gian, luaän aùn nghieân cöùu quaù trình töø khi phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân buøng noå ngaøy 15-8-1885 ñeán keát thuùc 1-1892. *Veà khoâng gian, luaän aùn taäp trung nghieân cöùu chuû yeáu treân phaïm vi tænh Phuù Yeân vaø môû roäng ñeán ñòa phöông caùc tænh Bình Ñònh, Khaùnh Hoaø, Bình Thuaän- nhöõng nôi nghóa quaân Phuù Yeân ñaõ töøng hoaït ñoäng chieán ñaáu. 4.PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU -Cô sôû phöông phaùp luaän cuûa vieäc nghieân cöùu laø chuû nghóa Maùc-Leânin. -Phöông phaùp nghieân cöùu chuû yeáu laø phöông phaùp lòch söû, phöông phaùp loâgic vaø söï keát hôïp giöõa hai phöông phaùp naøy. Luaän aùn coøn söû duïng caùc phöông phaùp toång hôïp, thoáng keâ, ñoái chieáu so saùnh vaø phöông phaùp lieân ngaønh (vaên hoïc, ñòa lyù, khaûo coå hoïc) …ñeå xem xeùt veà qui moâ phaùt trieån, keát quaû vaø ruùt ra ñaëc ñieåm, nguyeân nhaân thaát baïi cuûa phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân (1885-1892). 5.NGUOÀN TÖ LIEÄU 5.1 Nguoàn tö lieäu Quoác söû quaùn trieàu Nguyeãn: Goàm caùc taùc phaåm chính nhö Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, taäp 3, phaàn ghi cheùp veà Phuù Yeân; Ñaïi nam thöïc luïc töø taäp 29- 38; Quoác trieàu höông khoa luïc. Nhöõng taùc phaåm naøy giuùp chuùng toâi tìm hieåu veà ñaát nöôùc vaø con ngöôøi Phuù Yeân tröôùc naêm 1885 cuõng nhö truyeàn thoáng hieáu hoïc vaø caùc ñòa danh, söï kieän lòch söû ñeà caäp ñeán phong traøo choáng Phaùp cuûa nhaân daân Phuù Yeân nhöõng naêm 80 theá kyû XIX. 5.2 Taøi lieäu löu tröõ: Nguoàn taøi lieäu naøy chuùng toâi söu taàm taïi caùc Trung taâm löu tröõ Quoác gia I, Trung taâm löu tröõ Quoác gia II, bao goàm caùc nghò quyeát, nghò ñònh, coâng ñieän cuûa Toaøn quyeàn Ñoâng Döông, Thoáng ñoác Nam Kyø, caùc baùo caùo cuûa só quan Phaùp, Traàn Baù Loäc lieân quan ñeán vieäc ñaøn aùp phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân. 5.3 Moät soá coâng trình nghieân cöùu trong vaø ngoaøi nöôùc: -Nhöõng coâng trình cuûa taùc giaû laø ngöôøi nöôùc ngoaøi coù ñeà caäp ñeán phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân, ñaùng chuù yù laø:A.Laborde vôùi Tænh Phuù Yeân, G.Durwell vôùi Cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp cuûa Traàn Baù Loäc, toång ñoác Thuaän- Khaùnh, J.Jean vôùi Hoài kyù cuûa cuï Thöôïng thö Huyønh Coân töï Ñan Töôøng, Ch.Fourniau vôùi Söï tieáp xuùc Phaùp –Vieät ôû Trung Kyø vaø Baéc Kyø töø naêm 1885-1896, Cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp ôû Bình Ñònh-Phuù Yeân töø naêm 1885-1887 theo nhöõng nguoàn taøi lieäu Phaùp… -Caùc taøi lieäu trong nöôùc ñaùng keå laø nhöõng coâng trình vieát veà ñòa phöông Phuù Yeân coù ñeà caäp ñeán phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân nhö Non nöôùc Phuù Yeân cuûa Nguyeãn Ñình Tö, Danh nhaân lòch söû Leâ Thaønh Phöông cuûa Baûo taøng Phuù Yeân, Ñòa chí Phuù Yeân, luaän
4 vaên Phong traøo choáng Phaùp cuûa nhaân daân Phuù Yeân nhöõng naêm 80 cuûa theá kyû XIX vaø khôûi nghóa Leâ Thaønh Phöông cuûa Nguyeãn Thò Khaùnh Hoaø… 5.4 Nguoàn tö lieäu ñieàn daõ: bao goàm nhieàu loaïi. -Nhöõng daáu tích coøn soùt laïi: haàu heát caùc caên cöù ñoàn traïi cuûa nghóa quaân Caàn Vöông Phuù Yeân sau khi phong traøo tan raõ ñeàu bò quaân Phaùp san phaúng, ñoát chaùy; theâm vaøo ñoù söï kieän lòch söû xaûy ra caùch ñaây khaù laâu neân nhöõng daáu tích lieân quan ñeán phong traøo nay ñaõ môø nhaït, chæ coøn löu giöõ trong nhaân daân nhöõng teân goïi. Maëc duø vaäy, nhöõng ñòa danh nhö Xuaân Vinh, Quaùn Cau, Xuaân Ñaøi, Hoøn Ñoàn,Tieân Chaâu, Vöôøn Xaù, Toång Binh…ñaõ giuùp chuùng toâi taùi hieän laïi vò trí caùc caên cöù, ñoàn traïi cuûa nghóa quaân. Chuùng toâi cuõng phaùt hieän moät soá caên cöù maø chöa ñöôïc noùi ñeán trong caùc taøi lieäu tröôùc ñaây nhö caên cöù Taây Phuù, Nuùi Saàm, Phuù Thuaän ôû quaân khu nam Phuù Yeân; hoaëc ôû quaân khu baéc laø caên cöù La Hieân vôùi cöù ñieåm Traïi Chính, Traïi Thöù… hieåm trôû giuùp cho nghóa quaân duy trì söï toàn taïi cuûa phong traøo trong thôøi gian khaù laâu. Nhöõng tö lieäu naøy giuùp chuùng toâi hình dung trong chöøng möïc nhaát ñònh dieãn bieán, ñòa baøn hoaït ñoäng cuûa phong traøo, coù aán töôïng roõ reät veà vò thuû lónh cuõng nhö nhöõng ngöôøi tham gia phong traøo, khaéc phuïc söï thieáu soùt cuûa caùc tö lieäu thaønh vaên. -Taøi lieäu truyeàn mieäng: Nguoàn taøi lieäu naøy khaù phong phuù toàn taïi trong nhaân daân qua nhöõng caâu chuyeän keå, ca dao, söï tích… Tuy nhieân nguoàn taøi lieäu truyeàn mieäng coù haïn cheá laø thieáu tính chính xaùc veà thôøi gian vaø thieáu tính heä thoáng. Ñeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm, chuùng toâi ñaõ ñoái chieáu loaïi taøi lieäu naøy vôùi caùc nguoàn taøi lieäu khaùc, töø ñoù loïc ra ñöôïc nhöõng taøi lieäu quí. -Caùc taøi lieäu khaùc nhö gia phaû, bia moä, caùc baøi vaên teá, thô vaên cuûa caùc thuû lónh, caùc coâng trình khaûo cöùu Nguyeãn Hoàng Sinh, Buøi Taân, Nguyeãn Nam Phong, Nguyeãn Khueâ…giuùp chuùng toâi höôùng nghieân cöùu, tìm hieåu caùc söï kieän lòch söû phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân khi ñoái chieáu vôùi caùc nguoàn tö lieäu khaùc. 6.ÑOÙNG GOÙP MÔÙI CUÛA LUAÄN AÙN -Luaän aùn döïng laïi böùc tranh lòch söû phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân (1885-1892) vôùi nhöõng söï kieän chaân thöïc, coù heä thoáng; ñoàng thôøi laøm roõ nhöõng ñaëc ñieåm, nguyeân nhaân thaát baïi vaø aûnh höôûng cuûa phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân ñoái vôùi phong traøo choáng Phaùp cuøng thôøi ôû khu vöïc nam Trung Kyø vaø sau ñoù ôû ñòa phöông. -Töø keát quaû cuûa luaän aùn boå sung nguoàn tö lieäu môùi cho vieäc nghieân cöùu, bieân soaïn, giaûng daïy lòch söû Phuù Yeân tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm 1945 vaø giaùo duïc truyeàn thoáng yeâu nöôùc, ñaáu tranh anh duõng cuûa caùc lôùp cha oâng cho theá heä treû hieän nay. 7.CAÁU TRUÙC CUÛA LUAÄN AÙN Ngoaøi phaàn môû ñaàu vaø keát luaän, taøi lieäu tham khaûo, phuï luïc, noäi dung luaän aùn keát caáu goàm 4 chöông. CHÖÔNG 1. PHUÙ YEÂN TRÖÔÙC 1885 VAØ PHONG TRAØO CAÀN VÖÔNG 1.1 Khaùi quaùt veà ñaát nöôùc vaø con ngöôøi Phuù Yeân 1.1.1 Ñaëc ñieåm ñòa lyù vuøng ñaát Phuù Yeân
5 Phuù Yeân laø moät tænh thuoäc vuøng duyeân haûi nam Trung Boä. Toaøn tænh coù dieän tích töï nhieân laø 5223 km2 vôùi ñòa hình ña daïng, goàm 3 khu vöïc lôùn: vuøng nuùi, vuøng baùn sôn ñòa vaø ñoàng baèng Vuøng nuùi phía taây coù ñòa hình phöùc taïp, nuùi non truøng ñieäp vôùi nhöõng ngoïn nuùi cao vaø hieåm trôû nhö La Hieân, Röøng Giaø, Nuùi Chuùa… thuaän lôïi cho vieäc laäp caùc caên cöù ñòa, tieán haønh cuoäc khaùng chieán laâu daøi trong phong traøo Caàn Vöông cuõng nhö trong caùc cuoäc khaùng chieán sau ñoù ôû Phuù Yeân.Vuøng baùn sôn ñòa vaø ñoàng baèng do hai heä thoáng soâng Caùi vaø soâng Ñaø Raèng cung caáp phuø sa vaø löôïng nöôùc doài daøo neân ñaát ñai maøu môõ thuaän lôïi cho phaùt trieån noâng nghieäp vaø chaên nuoâi. Phuù Yeân coøn ñöôïc thieân nhieân öu ñaõi vôùi bôø bieån daøi, saûn löôïng caù doài daøo, khoaùng saûn phong phuù vôùi nhieàu moû saét, vaøng, titan… Nhö vaäy, beân caïnh ñieàu kieän thieân nhieân thuaän lôïi, ñòa hình Phuù Yeân coøn coøn chöùa ñöïng yeáu toá hieåm trôû, neân duø laø tænh nhoû nhöng laø “vuøng ñaát quan troïng” khi Phuù Yeân trôû thaønh phaùo ñaøi vöõng chaéc trong phong traøo Caàn Vöông choáng Phaùp cuoái theá kyû XIX. 1.1.2 Lòch söû hình thaønh vaø xaùc laäp khu vöïc haønh chính vuøng ñaát Phuù Yeân Lòch söû hình thaønh tænh Phuù Yeân gaén lieàn vôùi quaù trình khai phaù môû mang vuøng ñaát phía Nam cuûa daân toäc ta. Naêm 1471, Leâ Thaùnh Toâng ñem quaân ñaùnh thaønh Chaø Baøn, thöøa thaéng cho quaân tieán ñeán Ñeøo Caû, laáy nuùi Thaïch Bi laøm ranh giôùi giöõa Ñaïi Vieät vaø Chieâm Thaønh. Ñeán naêm 1611,Vaên Phong ñaùnh baïi ngöôøi Chieâm Thaønh gaây haán, laäp ra phuû Phuù Yeân. Ñeán thôøi ñieåm naøy, Phuù Yeân chính thöùc saùt nhaäp vaøo baûn ñoà Ñaïi Vieät. Keå töø ñaây, trong lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa mình ñeán naêm 1885, vuøng ñaát Phuù Yeân duø teân goïi ñôn vò haønh chính coù luùc thay ñoåi (dinh, traán, ñaïo, tænh) ñeàu giöõ vò trí quan troïng trong vieäc ñaûm nhaän vai troø môû roäng cöông vöïc laõnh thoå veà phía nam cuûa ñaát nöôùc, hay goùp phaàn vaøo thaéng lôïi cuûa phong traøo Taây Sôn. Ñeå roài naêm 1883, khi trieàu Nguyeãn kyù vôùi Phaùp hieäp öôùc Harmand cho pheùp quaân Phaùp vaøo thu thueá ôû caûng Xuaân Ñaøi khieán cho Phuù Yeân phaûi ñoái maët tröïc tieáp vôùi nguy cô xaâm löôïc cuûa thöïc daân Phaùp. 1.1.3 Con ngöôøi Phuù Yeân vaø truyeàn thoáng ñaáu tranh yeâu nöôùc Trong quaù trình sinh soáng treân vuøng ñaát môùi, ngöôøi daân Phuù Yeân ñaõ hình thaønh nhöõng ñöùc tính toát ñeïp cuûa ngöôøi Vieät Nam vaø truyeàn thoáng ñaáu tranh choáng aùp böùc, baïo quyeàn. Keá thöøa truyeàn thoáng ñaáu tranh, khi thöïc daân Phaùp xaâm löôïc nöôùc ta (1-9-1858), nhaân daân Phuù Yeân cuøng vôùi nhaân daân caû nöôùc tham gia ñaùnh Phaùp treân chieán tröôøng Ñaø Naüng, Gia Ñònh; ñoàng thôøi tích cöïc xaây döïng caên cöù, cheá taïo vuõ khí chuaån bò choáng Phaùp tieán ra Phuù Yeân. 1.2 Phong traøo Caàn Vöông buøng noå 1.2.1 Quùa trình buøng noå phong traøo Caàn Vöông Cuoäc taán coâng vaøo quaân Phaùp taïi kinh thaønh Hueá ñeâm 4-7-1885 cuûa phe chuû chieán nhanh choùng thaát baïi, Toân Thaát Thuyeát ñöa vua Haøm Nghi rôøi khoûi kinh thaønh vaø haï Chieáu Caàn Vöông keâu goïi vaên thaân, só phu vaø nhaân daân caû nöôùc ñöùng leân choáng giaëc.
6 Ñaùp lôøi keâu goïi Caàn Vöông, khaép caû nöôùc buøng leân nhieàu cuoäc khôûi nghóa vuõ trang choáng Phaùp döôùi söï laõnh ñaïo cuûa caùc só phu, vaên thaân yeâu nöôùc taïo neân phong traøo Caàn Vöông maïnh meõ. 1.2.2 Phong traøo Caàn Vöông ôû Trung Kyø Taïi Trung Kyø, phong traøo Caàn Vöông dieãn ra khaép caùc tænh töø Thanh Hoaù ñeán Bình Thuaän. Taïi Bình Ñònh, caùc só phu truyeàn hòch keâu goïi nhaân daân trong tænh vaø caùc tænh Phuù Yeân, Khaùnh Hoaø, Bình Thuaän noåi daäy khôûi nghóa laät ñoå caùc chính quyeàn tay sai thaân Phaùp. Tænh Quaûng Bình, trieàu ñình khaùng chieán Haøm Nghi trôû thaønh trung taâm laõnh ñaïo phong traøo caû nöôùc. Sau khi vua Haøm Nghi bò baét, phong traøo moät soá tænh mieàn trung Trung Kyø tan raõ. ÔÛ caùc tænh baéc Trung Kyø, phong traøo Caàn Vöông vaãn tieáp dieãn, qui tuï vaøo caùc cuoäc khôûi nghóa lôùn nhö khôûi nghóa Höông Kheâ ôû Haø Tónh, khôûi nghóa Huøng Lónh ôû Thanh Hoaù toàn taïi moät thôøi gian môùi keát thuùc. CHÖÔNG 2. KHÔÛI NGHÓA LEÂ THAØNH PHÖÔNG-ÑÆNH CAO CUÛA PHONG TRAØO CAÀN VÖÔNG ÔÛ PHUÙ YEÂN (1885-1887) 2.1 Boái caûnh lòch söû phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân vaø khôûi nghóa Leâ Thaønh Phöông Sau khi nhaän ñöôïc tin kinh thaønh Hueá thaát thuû vaø vua Haøm Nghi xuaát boân, caùc só phu, vaên thaân Phuù Yeân ñöùng ra laäp caùc ñoäi quaân öùng nghóa vaø taäp hôïp thaønh löïc löôïng thoáng nhaát do Thoáng soaùi Leâ Thaønh Phöông ñöùng ñaàu. Nghóa quaân toaøn tænh ñöôïc chia thaønh 3 quaân khu: Quaân khu Baéc do Buøi Giaûng chæ huy ñoùng ôû ñoàn Ñònh Trung; quaân khu Trung taâm laø löïc löôïng chuû löïc do Leâ Thaønh Phöông tröïc tieáp chæ huy ñoùng taïi caên cöù Xuaân Vinh; quaân khu Nam do caùc ñeà ñoác Tröông Chính Ñöôøng vaø Ñaëng Ñöùc Vó phuï traùch khu vöïc huyeän Tuy Hoaø. 2.2. Thuû lónh Leâ Thaønh Phöông vaø quaù trình chuaån bò löïc löôïng 2.2.1 Thuû lónh Leâ Thaønh Phöông Leâ Thaønh Phöông sinh naêm 1825 taïi laøng Myõ Phuù, toång Xuaân Vinh, huyeän Ñoàng Xuaân. OÂâng ñoã tuù taøi naêm 1855 neân thöôøng goïi laø Tuù Phöông. Xuaát thaân töø gia ñình quan laïi nhöng thanh baïch vaø queâ höông giaøu truyeàn thoáng ñaáu tranh neân Leâ Thaønh Phöông ñaõ sôùm hình thaønh tinh thaàn yeâu nöôùc vaø nhaân caùch cao ñeïp ñeå trôû thaønh vò thuû lónh coù uy tín lôùn, taäp hôïp só phu vaø nhaân daân caû tænh Phuù Yeân khôûi xöôùng phong traøo Caàn Vöông maø khoâng ai coù theå saùnh baèng. 2.2.2 Quùa trình chuaån bò löïc löôïng Phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân khoâng phaûi laø moät phong traøo boät phaùt khi Chieáu Caàn Vöông truyeàn ñeán maø ñaõ coù söï chuaån bò töø tröôùc. Ñoù laø quaù trình chuaån bò löïc löôïng, xaây döïng caùc caên cöù ñòa vaø coù moái quan heä maät thieát vôùi Tuï Hieàn Trang- moät toå chöùc yeâu nöôùc choáng Phaùp ra ñôøi ôû mieàn nuùi phía taây Phuù Yeân nhaèm taäp hôïp anh huøng haøo kieät ñeå ñoái phoù nguy cô thöïc daân Phaùp ñaùnh ra Trung Kyø. Tröôùc khi cuoäc khôûi nghóa buøng noå, haøng loaït caùc caên cöù ñòa ñöôïc xaây döïng treân ñòa baøn khaép tænh. ÔÛ phía baéc tænh coù caùc caên cöù Ñònh Trung, Toång Binh; phía nam tænh coù caùc caên cöù Nuùi Saàm,Taây Phuù, Phuù Thuaän; vuøng nuùi phía taây coù caên cöù Toång Binh,Vaân Hoaø, Haø Ñang –Thoà Loà. Caên cöù Xuaân Vinh do Leâ Thaønh Phöông tröïc tieáp xaây döïng trôû thaønh trung taâm cuûa cuoäc khôûi nghóa.
7 2.3 Caùc giai ñoaïn chính cuûa cuoäc khôûi nghóa Leâ Thaønh Phöông (1885-1887) 2.3.1 Giai ñoaïn 1: Laät ñoå chính quyeàn thaân Phaùp laøm chuû hoaøn toaøn Phuù Yeân (töø 15-8-1885 ñeán 11-1885) Ngaøy 15-8-1885, taïi nuùi Moät, toång Xuaân Vinh, huyeän Ñoàng Xuaân, Leâ Thaønh Phöông laøm leã teá côø, ban boá Hòch chieâu quaân, keâu goïi vaên thaân, só phu vaø nhaân daân caû tænh ñöùng leân khôûi nghóa. Nghóa quaân ñaõ taán coâng vaøo caùc cô sôû Thieân chuùa giaùo, laät ñoå chính quyeàn ôû caùc laøng xaõ, toång huyeän trong tænh. Ñeán giöõa thaùng 9-1885, nghóa quaân ñaùnh chieám tænh thaønh An Thoå, laät ñoå chính quyeàn thaân Phaùp vaø thieát laäp chính quyeàn töï chuû cuûa nhaân daân treân toaøn tænh Phuù Yeân. Ñeå baûo veä thaønh quaû cuûa cuoäc khôûi nghóa, Leâ Thaønh Phöông cho cuûng coá heä thoáng phoøng thuû ven bieån saün saøng ñaùnh ñòch phaûn coâng. OÂng ñaõ boá trí caùc tuyeán phoøng thuû moät caùch khoa hoïc, theo söï ñaùnh giaù cuûa caùc só quan thöïc daân ñaây laø coâng trình phoøng thuû “thoâng minh hieám thaáy”. 2.3.2 Giai ñoaïn 2: Phoái hôïp vôùi phong traøo Caàn Vöông ôû Khaùnh Hoaø, Bình Thuaän giaûi phoùng nam Trung Kyø (töø thaùng 11-1885 ñeán 6 -1886) Ñaây laø giai ñoaïn nghóa quaân Phuù Yeân do caùc töôùng Buøi Giaûng, Leâ Thaønh Bính, Nguyeãn Ñöùc Thaûo phoái hôïp vôùi löïc löôïng Bình Ñònh tieán vaøo giaûi phoùng caùc tænh Khaùnh Hoaø, Bình Thuaän, laät ñoå caùc chính quyeàn thaân Phaùp, ñöa phong traøo vaøo quó ñaïo Caàn Vöông. Tröôùc aùp löïc cuûa nghóa quaân caùc tænh nam Trung Kyø, quaân Phaùp ñoùng taïi Hoøn Khoùi buoäc phaûi trieät thoaùi veà Baéc Kyø ngaøy 17-5-1886. Söï kieän naøy ñaùnh daáu khu vöïc nam Trung Kyø hoaøn toaøn giaûi phoùng. Khoâng döøng laïi ôû ñoù, nghóa quaân Phuù Yeân vaø caùc tænh nam Trung Kyø coøn xuùc tieán keá hoaïch tieán quaân vaøo giaûi phoùng Nam Kyø. 2.3.3 Giai ñoaïn 3: Nhöõng cuoäc chieán ñaáu cuûa nghóa quaân Leâ Thaønh Phöông trong thôøi gian cuoái (töø 7-1886 ñeán 25-2-1887). Ngaøy 4-2-1887, löïc löôïng Nam Kyø goàm 1500 quaân do Chevreux vaøTraàn Baù Loäc chæ huy tieán ra Phuù Yeân môû ñaàu vieäc ñaøn aùp phong traøo ôû ñaây. Nghóa quaân Caàn Vöông Phuù Yeân toå chöùc caùc tuyeán phoøng thuû taïi vònh Xuaân Ñaøi, ñaïi ñoàn Ñònh Trung, ñoàn Bình Taây nhöng khoâng caûn ñöôïc böôùc tieán cuûa giaëc. Ngaøy 8- 2-1887, quaân Phaùp ñaùnh vaøo caên cöù Xuaân Vinh. Sau moät ngaøy chieán ñaáu roøng raõ vaø tröôùc söï hôn haún veà löïc löôïng vaø vuõ khí cuûa ñòch, Leâ Thaønh Phöông cho nghóa quaân ruùt veà caên cöù Vaân Hoaø cuûng coá löïc löôïng. Sau khi ñaùnh chieám caên cöù Xuaân Vinh, quaân Phaùp nhanh choùng tieán vaøo bình ñònh vuøng ñoàng baèng Tuy Hoaø. Ngaøy 14-2-1887, Leâ Thaønh Phöông bò ñòch baét. Ngaøy 20-2- 1887, chuùng ñem oâng ra xöû cheùm sau thôøi gian duï haøng khoâng thaønh. Sau caùi cheát cuûa Leâ Thaønh Phöông, phong traøo tan raõ daàn. Ngaøy 25-2-1887, phoù soaùi Buøi Giaûng ra haøng, ñaùnh daáu söï keát thuùc cuûa khôûi nghóa Leâ Thaønh Phöông. 2.4 Vai troø cuûa Leâ Thaønh Phöông trong phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân. Cuoäc khôûi nghóa do Leâ Thaønh Phöông laõnh ñaïo (1885-1887) ñöa phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân ñaït ñænh cao, trôû thaønh trung taâm cuûa phong traøo caùc tænh khu vöïc nam Trung Kyø. Vôùi keát quaû naøy, vai troø cuûa oâng ñoái vôùi phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân theå hieän:
8 -Laø ngöôøi taäp hôïp caùc löïc löôïng nghóa quaân trong toaøn tænh thaønh khoái thoáng nhaát ñöùng döôùi ngoïn côø Caàn Vöông cöùu nöôùc. -Laø vò thuû lónh toái cao trong vieäc ñeà ra ñöôøng loái laõnh ñaïo phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân giaønh laáy nhieàu thaéng lôïi vaø ñaët neàn taûng cho phong traøo tieáp tuïc duy trì nhieàu naêm sau. -Laø vò chæ huy coù baûn lónh, taøi naêng quaân söï trong vieäc saép xeáp, boá trí löïc löôïng chieán ñaáu vaø xaây döïng heä thoáng phoøng thuû trong caùc traän ñaùnh quyeát ñònh vaø trong suoát cuoäc khôûi nghóa. CHÖÔNG 3. PHONG TRAØO CAÀN VÖÔNG ÔÛ PHUÙ YEÂN TIEÁP DIEÃN DÖÔÙI SÖÏ LAÕNH ÑAÏO CUÛA NGUYEÃN BAÙ SÖÏ(1887-1892) 3.1 Tình hình Phuù Yeân sau thaát baïi cuûa khôûi nghóa Leâ Thaønh Phöông Sau khôûi nghiaõ Leâ Thaønh Phöông thaát baïi, thöïc daân Phaùp tieán haønh ñaùnh phaù caùc caên cöù ôû ñoàng baèng Phuù Yeân. Löïc löôïng nghóa quaân coøn laïi ruùt veà vuøng nuùi phía taây huyeän Ñoàng Xuaân döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Nguyeãn Baù Söï. Beân caïnh vieäc ñöa löïc löôïng ra ñaøn aùp phong traøo ôû Bình Ñònh, quaân Phaùp baét ñaàu thieát laäp cheá ñoä cai trò ôû Phuù Yeân. Toaø Coâng söù ñaàu tieân ñöôïc laäp taïi Vuõng Laém cuøng vôùi cô quan Nam trieàu vaø heä thoáng ñoàn boát ôû Cuûng Sôn, Tuy Hoaø, Caây Döøa, Xuaân Ñaøi saün saøng traán aùp moïi söï choáng ñoái cuûa nhaân daân. 3.2 Phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân tieáp tuïc döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Nguyeãn Baù Söï (1887-1892) 3.2.1 Veà thaân theá Nguyeãn Baù Söï Nguyeãn Baù Söï sinh naêm 1845 taïi laøng Cöï Phuù, toång Xuaân Sôn huyeän Ñoàng Xuaân. OÂng xuaát thaân trong moät gia ñình thuoäc doøng doõi töôùng lónh Taây Sôn vaø laø ngöôøi vaên voõ toaøn taøi, coù chí lôùn. Sau khi keá thöøa ngoâi chuû Tuï Hieàn Trang, oâng ra söùc xaây döïng nôi ñaây thaønh nôi taäp hoïp, ñaøo taïo anh huøng haøo kieät xöù Trung Kyø, chuaån bò löïc löôïng cho cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp. OÂâ ng laø moät trong caùc töôùng lónh truï coät trong phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân. Khi khôûi nghóa Leâ Thaønh Phöông thaát baïi, Nguyeãn Baù Söï tieáp tuïc laõnh ñaïo phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân duy trì ñeán naêm 1892 môùi keát thuùc. Luùc sa vaøo tay giaëc, Baù Söï ñaõ khaúng khaùi nhaän laáy caùi cheát ñeå giöõ troøn khí tieát cuûa baäc só phu gaây neân söï xuùc ñoäng lôùn trong nhaân daân vaø ngay caû keû thuø cuõng phaûi khaâm phuïc. 3.2.2 Nguyeãn Baù Söï khoâi phuïc löïc löôïng vaø cuûng coá phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân Ñeå khoâi phuïc löïc löôïng, Nguyeãn Baù Söï thaønh laäp boä chæ huy môùi vaø oâng ñöôïc toân laø Bình Taây Nguyeân soaùi; ñoàng thôøi ra söùc cuûng coá caùc caên cöù ñaõ coù ôû khu vöïc röøng nuùi huyeän Ñoàng Xuaân, tænh Phuù Yeân nhö Toång Binh, Haø Ñang-Thoà Loà, Suoái Traàu vaø xaây döïng caên cöù ñòa La Hieân trôû thaønh caên cöù trung taâm cuûa phong traøo. Ngoaøi ra Nguyeãn Baù Söï coøn lieân keát vôùi löïc löôïng nghóa quaân coøn laïi ôû caùc tænh Bình Ñònh, Khaùnh Hoaø, Bình Thuaän ñeå phaù theá bao vaây, coâ laäp cuûa thöïc daân Phaùp tieán tôùi phaùt ñoäng söï noåi daäy trong toaøn khu vöïc nam Trung Kyø. Trong thôøi gian khoâi phuïc löïc löôïng vaø cuûng coá phong traøo, nghóa quaân cuûa Nguyeãn Baù Söï döïa vaøo söï che chôû, uûng hoä cuûa ñoàng baøo daân toäc thieåu soá vuøng röøng
9 nuùi huyeän Ñoàng Xuaân. Ñaây laø nhaân toá quan troïng quyeát ñònh söï toàn taïi cuûa phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân trong thôøi kyø Baù Söï laõnh ñaïo. 3.2.3 Nhöõng traän ñaùnh choáng caøn queùt vaø môû roäng caên cöù Ñaàu naêm 1890, nghóa quaân phoái hôïp vôùi ñoàng baøo thieåu soá phuïc kích, ngaên caûn caùc cuoäc haønh quaân thaùm saùt cuûa quaân Phaùp nhaèm môû roäng söï thoáng trò leân caùc tænh Taây Nguyeân; ñoàng thôøi choáng laïi caùc cuoäc caøn queùt cuûa ñòch leân vuøng Baàu Beøn, Caây Vöøng… baûo veä caùc buoân laøng baát hôïp taùc vôùi chính quyeàn thöïc daân. Thaùng 8-1890, nghóa quaân ñoät nhaäp vaøo thaønh Bình Ñònh ñeå cöôùp laáy vuõ khí quaân Phaùp nhöng khoâng thaønh. Ñaàu naêm 1991, nghóa quaân môû roäng caên cöù xuoáng vuøng trung du vaø ñoàng baèng. Caùc cuoäc taán coâng ñaõ taïo neân cuïc dieän giaèng co giöõa nghóa quaân vaø thöïc daân Phaùp suoát doïc mieàn taây Phuù Yeân, laøm cho neàn thoáng trò cuûa Phaùp ôû Phuù Yeân luoân trong tình traïng baát oån. Töø thaùng 7-8 naêm 1891, thöïc daân Phaùp toå chöùc nhieàu cuoäc haønh quaân ñaùnh phaù vaøo caùc caên cöù Toång Binh, Suoái Traàu, Hoøn OÂng gaây nhieàu toån thaát cho phong traøo. Nghóa quaân phaûi ruùt veà caên cöù La Hieân, Haø Ñang-Thoà Loà thu heïp ñòa baøn hoaït ñoäng. Moät soá nghóa quaân dao ñoäng ñaàu haøng ñòch, nhöng phaàn lôùn vaãn giöõ vöõng yù chí chieán ñaáu. 3.2.4 Phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân keát thuùc Nhaèm phaù theá bao vaây vaø môû roäng lieân keát vôùi nghóa quaân caùc tænh phía nam, thaùng 1-1892 Nguyeãn Baù Söï ñöa quaân tieán vaøo Khaùnh Hoaø phoái hôïp löïc löôïng ôû ñaây taán coâng Nha Trang. Cuoäc haønh quaân bò quaân Phaùp do Mathieu chæ huy chaën ñaùnh taïi ñeøo Cuïc Kòch, Nguyeãn Baù Söï vaø moät soá nghóa quaân bò baét. Söï kieän Nguyeãn Baù Söï bò baét laøm cho keá hoaïch ñoàng loaït noåi daäy cuûa nghóa quaân caùc tænh nam Trung Kyø ñaønh boû dôû. Giaëc Phaùp ra söùc mua chuoäc nhöng khoâng lay chuyeån yù chí cuûa oâng, cuoái cuøng chuùng ñem Baù Söï ra xöû cheùm vaøo thaùng 2-1892 taïi baõi caùt Tuaàn thuoäc phuû Tuy An. Caùi cheát cuûa Nguyeãn Baù Söï ñaùnh daáu phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân keát thuùc. 3.3 Moät soá nhaän ñònh böôùc ñaàu veà nhöõng ñoùng goùp cuûa Nguyeãn Baù Söï trong phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân Ñoùng goùp cuûa Nguyeãn Baù Söï trong phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân theå hieän ôû caùc maët: -OÂâng ñaõ taäp hôïp anh huøng haøo kieät tuï nghóa taïi Tuï Hieàn Trang vaø höôùng hoï vaøo hoaït ñoäng choáng Phaùp cöùu nöôùc. -Laõnh ñaïo vaø xaây döïng caùc caên cöù ñòa khu vöïc mieàn nuùi tænh Phuù Yeân trong nhöõng ngaøy ñaàu cuõng nhö trong suoát thôøi kyø phong traøo Caàn Vöông toàn taïi. -Xaây döïng khoái ñoaøn keát chieán ñaáu giöõa nghóa quaân vôùi ñoàng baøo daân toäc thieåu soá, cuõng nhö giöõa ñoàng baøo mieàn xuoâi vaø mieàn nuùi. CHÖÔNG 4. ÑAËC ÑIEÅM VAØ NGUYEÂN NHAÂN THAÁT BAÏI CUÛA PHONG TRAØO CAÀN VÖÔNG ÔÛ PHUÙ YEÂN 4.1 Ñaëc ñieåm cuûa phong traøo
10 Töø thöïc tieãn phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân so vôùi phong traøo trong khu vöïc nam Trung Kyø vaø caû nöôùc, chuùng toâi nhaän thaáy phong traøo ôû Phuù Yeân coù moät soá ñaëc ñieåm noåi baät. 4.1.1 Phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân laø moät trong nhöõng trung taâm khaùng chieán phía Nam kinh thaønh Hueá coù söï lieân keát, phoái hôïp vôùi caùc tænh nam Trung Kyø, toàn taïi trong thôøi gian töông ñoái daøi Ngaøy 15-8-1885 phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân buøng noå. Nghóa quaân ñaõ nhanh choùng ñaùnh chieám caùc trung taâm chính quyeàn thaân Phaùp töø laøng xaõ ñeán toång, huyeän. Thaùng 9-1885, Leâ Thaønh Phöông chæ huy nghóa quaân taán coâng thaønh An Thoå- trung taâm chính quyeàn thaân Phaùp ôû Phuù Yeân. Cuoäc chieán ñaáu nhanh choùng giaønh thaéng lôïi, nghóa quaân ñaõ laøm chuû hoaøn toaøn Phuù Yeân.Vôùi thaéng lôïi naøy, Phuù Yeân trôû thaønh moät trong nhöõng trung taâm khaùng chieán maïnh nhaát phía Nam kinh thaønh Hueá. Ngoaøi nhieäm vuï laät ñoå chính quyeàn tay sai trong tænh, nghóa quaân Phuù Yeân coøn lieân keát vôùi phong traøo caùc tænh Khaùnh Hoaø, Bình Thuaän laät ñoå caùc chính quyeàn tay sai thaân Phaùp trong khu vöïc, ñöa phong traøo vaøo quó ñaïo Caàn Vöông. Neùt noåi baät cuûa phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân laø söï toàn taïi trong moät thôøi gian töông ñoái daøi so vôùi caùc tænh trong khu vöïc nam Trung Kyø. Phong traøo ôû Bình Thuaän, Khaùnh Hoaø, Bình Ñònh keát thuùc vaøo giöõa naêm 1887 tröôùc söï ñaøn aùp cuûa thöïc daân Phaùp, rieâng ôû Phuù Yeân cuoäc chieán ñaáu keùo daøi ñeán naêm 1892 môùi chaám döùt. 4.1.2 Phong traøo qui tuï nhieàu taàng lôùp nhaân daân tham gia, chieán ñaáu baèng nhieàu hình thöùc phong phuù, saùng taïo nhaèm muïc tieâu cöùu nöôùc, giaûi phoùng daân toäc Phong traøo Caàn Vöông ôû Phuù Yeân ñaõ loâi cuoán moïi taàng lôùp nhaân daân tham gia, khoâng phaân bieät mieàn xuoâi, mieàn ngöôïc, thaân haøo, só phu hay daân thöôøng, quan laïi. Söï coù maët cuûa nhieàu thaønh phaàn nhaân daân trong nghóa quaân khieán cho boïn thöïc daân phaûi kinh ngaïc “gaàn nhö toaøn theå daân chuùng vaø caùc quan laïi ñaõ tham gia nghóa binh, ñaây laø moät hieän töôïng phi thöôøng”. Ñeå choáng laïi keû thuø coù tieàm löïc quaân söï lôùn maïnh, nghóa quaân Caàn Vöông Phuù Yeân söû duïng nhieàu hình thöùc chieán ñaáu phong phuù, saùng taïo nhö du kích chieán, vaän ñoäng chieán ñeán thöïc hieän chính saùch baát hôïp taùc, chính saùch vöôøn khoâng nhaø troáng ñaõ gaây cho thöïc daân Phaùp nhieàu khoù khaên, luùng tuùng khi ñöa quaân ñaøn aùp. 4.1.3 Ñoäi nguõ laõnh ñaïo phong traøo laø taàng lôùp vaên thaân, só phu lôùp döôùi, gaén boù maät thieát vôùi quaàn chuùng lao ñoäng; trong ñoù nhieàu thuû lónh laø haäu dueä cuûa vaên thaàn, voõ töôùng nhaø Taây Sôn Thaønh phaàn laõnh ñaïo phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân phaàn lôùn laø caùc vaên thaân, só phu yeâu nöôùc lôùp döôùi nhö tuù taøi Leâ Thaønh Phöông, Tröông Chính Ñöôøng, moät soá ñoã ñaït ra laøm quan ôû tænh khaùc trôû veà tham gia öùng nghóa nhö Traàn Kyø Phong, coøn ña soá laø nho só soáng ôû queâ nhaø gaàn guõi vôùi nhaân daân neân chòu taùc ñoäng raát lôùn tinh thaàn yeâu nöôùc cuûa quaàn chuùng lao ñoäng. Hoï chieán ñaáu duõng caûm, hy sinh caû tính maïng, taøi saûn vì söï nghieäp cuûa nhaân daân. Nhìn vaøo ñoäi nguõ laõnh ñaïo phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân ngoaøi caùc nhaø khoa muïc ñöôïc höôûng boång loäc cuûa trieàu Nguyeãn coøn ñoâng ñaûo thuû lónh coù nguoàn goác töø Taây Sôn. Tröôùc söï toàn vong cuûa daân toäc, caùc haäu dueä cuûa vaên thaàn, voõ töôùng Taây Sôn tích cöïc höôûng öùng Chieáu Caàn Vöông cuûa vua Haøm Nghi. Söï coù maët cuûa hoï ñaõ khôi
11 daäy maïnh meõ huøng khí Taây Sôn, laøm cho phong traøo ñöôïc tieáp theâm söùc maïnh, loâi cuoán söï höôûng öùng soâi noåi cuûa nhaân daân choáng laïi boïn xaâm löôïc vaø ñaàu haøng. 4.1.4 Ngoaøi muïc tieâu cöùu nöôùc, cöùu daân theo chieáu Caàn Vöông, phong traøo coøn coù muïc tieâu cuï theå laø choáng laïi aâm möu saùt nhaäp caùc tænh Bình Ñònh,Phuù Yeân,Khaùnh Hoaø, Bình Thuaän vaøo Nam Kyø AÂm möu cuûa thöïc daân Phaùp khi ñöa quaân ra caùc tænh nam Trung Kyø laø muoán saùt nhaäp khu vöïc naøy vaøo Nam Kyø tröïc trò. Keá hoaïch saùt nhaäp caùc tænh Bình Ñònh, Phuù Yeân, Khaùnh Hoaø, Bình Thuaän vaøo Nam Kyø do Aymonier vaïch ra vaø ñöôïc Toång truù söù Trung-Baéc Kyø (Paul Bert) vaø thoáng ñoác Nam Kyø (Filippini) taùn thaønh. Vì vaäy phong traøo ôû Phuù Yeân khoâng chæ theå hieän muïc tieâu cöùu nöôùc theo ngoïn côø Caàn Vöông maø coøn nhaèm choáng laïi aâm möu cuûa thöïc daân Phaùp ñang muoán nuoát chöûng caùc tænh nam Trung Kyø vaøo Nam Kyø. Trong cuoäc chieán ñaáu naøy, nghóa quaân Phuù Yeân ñaõ cuøng vôùi nghóa quaân Bình Ñònh, Khaùnh Hoaø, Bình Thuaän ñoï söùc quyeát lieät vôùi ñoäi quaân vieãn chinh Phaùp vaø tay sai Traàn Baù Loäc laøm cho aâm möu saùt nhaäp cuûa chuùng khoâng thöïc hieän ñöôïc. 4.2 Nguyeân nhaân thaát baïi cuûa phong traøo 4.2.1 Nguyeân nhaân thaát baïi cô baûn vaø coù tính chaát bao truøm laø phong traøo Caàn Vöông caû nöôùc noùi chung vaø Phuù Yeân noùi rieâng dieãn ra trong boái caûnh giai caáp phong kieán ñaõ loãi thôøi veà maët lòch söû; yù thöùc heä phong kieán giöõ vai troø chuû ñaïo trong phong traøo ñaõ laïc haäu vaø baát löïc; söï ñoái ñaàu khoâng caân söùc giöõa moät beân laø nghóa quaân ñöôïc toå chöùc, trang thieát bò, phöông thöùc taùc chieán vaø ngheä thuaät quaân söï laïc haäu vôùi moät beân laø quaân ñoäi thöïc daân nhaø ngheà coù kyõ thuaät, chieán thuaät vaø chieán löôïc quaân söï hieän ñaïi Cuoái theá kyû XIX, kinh teá-xaõ hoäi Vieät Nam rôi vaøo cuoäc khuûng hoaûng traàm troïng. Heä tö töôûng Nho giaùo -moät yù thöùc heä chính thoáng cuûa trieàu Nguyeãn ñaõ trôû neân loãi thôøi, khoâng coøn khaû naêng ñaùp öùng ñöôïc caùc yeâu caàu lòch söû ñaët ra. Sau khi kyù hieäp öôùc Patenoâtre (1884), giai caáp phong kieán Vieät Nam ñaõ chính thöùc ñaàu haøng thöïc daân Phaùp vaø keát thuùc vai troø lòch söû cuûa mình. Do ñoù ngoïn côø Caàn Vöông cöùu nöôùc do caùc só phu, vaên thaân laõnh ñaïo khoâng theå giaûi quyeát ñuùng ñaén caùc yeâu caàu giaûi phoùng daân toäc ñaët ra luùc baáy giôø. Vì vaäy phong traøo chæ raàm roä trong thôøi gian ñaàu khi ña soá löïc löôïng laø noâng daân yeân nöôùc höôûng öùng, nhöng chæ sau moät thôøi gian thì rôøi raïc daàn vaø cuoái cuøng tan raõ tröôùc söùc taán coâng cuûa keû thuø. Tham gia vaøo vieäc ñaøn aùp phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân, thöïc daân Phaùp ñaõ huy ñoäng 1500 quaân vôùi vuõ khí vaø chieán thuaät, chieán löôïc quaân söï hieän ñaïi.Trong khi ñoù, nghóa quaân Phuù Yeân chæ trang bò vuõ khí thoâ sô nhö cung teân, giaùo, maùc… vaø ngheä thuaät quaân söï laïc haäu neân trong cuoäc ñoái ñaàu vôùi quaân Phaùp, löïc löôïng nghiaõ quaân ñaõ nhanh choùng tan raõ tröôùc hoaû löïc cuûa keû thuø. 4.2.2 Phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân thaát baïi, laø do thöïc daân Phaùp caâu keát chaët cheõ vôùi tay sai, thöïc hieän aâm möu thaâm ñoäc chia reõ vaø nhöõng thuû ñoaïn khuûng boá taøn baïo, laøm cho löïc löôïng nghóa quaân bò toån thaát; töø ñoù gaây neân tình traïng hoang mang, dao ñoäng trong boä chæ huy khôûi nghóa, daãn ñeán söï ñaàu haøng, phaûn boäi cuûa khoâng ít thuû lónh phong traøo
12 Thöïc hieän trieät ñeå chính saùch “duøng ngöôøi Vieät trò ngöôøi Vieät”, thöïc daân Phaùp ñaõ söû duïngTraàn Baù Loäc nhö moät coâng cuï ñeå cheùm gieát, ñaøn aùp phong traøo ôû Phuù Yeân vaø caùc tænh nam Trung Kyø moät caùch taøn baïo vôùi caùc hình thöùc man rôï nhö chaët ñaàu, moå buïng, choân soáng, boû treû con vaøo coái “queát soáng nhö queát nem”… laøm cho nghóa quaân khoâng coù thôøi gian phuïc hoài löïc löôïng sau nhöõng thaát baïi daãn ñeán tan raõ nhanh choùng. Thöïc daân Phaùp coøn söû duïng thuû ñoaïn chính trò xaûo quyeät laø mua chuoäc nghóa quaân, chia reõ giöõa ngöôøi Kinh vaø Thöôïng. Chính saùch naøy ñaõ laøm cho“khoái nghóa quaân bò söùc meû”, moät soá thuû lónh khoâng giöõ vöõng yù chí chieán ñaáu ñeán cuøng phaûi buoâng vuõ khí ñaàu haøng nhö phoù soaùi Buøi Giaûng; moät soá khaùc can taâm phaûn boäi nhö Döông Vaên Ñính, Döông Vaên Ñoân, Nguyeãn Nhieäu… Trong ñoù, coù keû ñaõ baét Thoáng soaùi Leâ Thaønh Phöông noäp cho giaëc nhö Ñaëng Traïch, laøm cho phong traøo suy yeáu. 4.2.3 Phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân cuoái cuøng thaát baïi, laø do khoâng theå vöôït qua nhöõng haïn cheá chuû quan: thieáu söï lieân keát, phoái hôïp thoáng nhaát vaø lieân tuïc vôùi phong traøo ôû caùc ñòa phöông khaùc treân ñòa baøn nam Trung Kyø vaø trong caû nöôùc; chuû tröông “saùt taû” tieán haønh moät caùch cöïc ñoan ñaõ laøm haïn cheá vieäc xaây döïng khoái ñoaøn keát daân toäc, suy giaûm söùc maïnh phong traøo Trong thôøi kyø ñaàu cuûa phong traøo, nghóa quaân Phuù Yeân coù söï lieân keát, phoái hôïp vôùi löïc löôïng caùc tænh nam Trung Kyø laät ñoå caùc chính quyeàn thaân Phaùp. Tuy nhieân söï lieân keát naøy khoâng ñöôïc lieân tuïc vaø chöa bao giôø nghóa quaân caùc tænh nam Trung Kyø thoáng nhaát thaønh löïc löôïng duy nhaát ñeå choáng laïi keû thuø chung. Do ñoù, khi quaân Phaùp vaøTraàn Baù Loäc töø Nam Kyø ra ñaøn aùp, laàn löôït ñaùnh baïi caùc cuoäc khôûi nghóa ôû töøng tænh rieâng leû, tieán tôùi daäp taét phong traøo trong caû khu vöïc. Trong giai ñoaïn phong traøo döôùi quyeàn laõnh ñaïo cuûa Nguyeãn Baù Söï, nghóa quaân ruùt veà hoaït ñoäng ôû vuøng röøng nuùi, bò keû thuø bao vaây, coâ laäp, thieáu haún söï tieáp öùng cuûa ñoâng ñaûo nhaân daân cuõng nhö söï chi vieän cuûa caùc trung taâm khaùng chieán lôùn ôû baéc Trung Kyø vaø Baéc Kyø, neân phong traøo chæ duy trì moät thôøi gian, ñeán khi Nguyeãn Baù Söï vaø caùc töôùng lónh chuû choát bò baét thì phong traøo tan raõ. Ngoaøi muïc tieâu choáng Phaùp- keû thuø cô baûn xaâm phaïm ñeán ñoäc laäp, chuû quyeàn cuûa ñaát nöôùc, phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân coøn chuû tröông “saùt taû” gieát haïi giaùo daân. Chuû tröông naøy ñaõ laøm chia reõ löïc löôïng khaùng chieán, suy giaûm söùc maïnh cuûa phong traøo. Vieäc gieát haïi giaùo daân cuûa nghóa quaân ñaõ gaây maát ñoaøn keát trong nhaân daân, laøm aûnh höôûng ñeán söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa phong traøo, ñaåy moät boä phaän ngöôøi coâng giaùo yeâu nöôùc veà phía keû thuø, taïo côù cho thöïc daân Phaùp ñem quaân töø Nam Kyø ra ñaøn aùp phong traøo ôû Phuù Yeân. KEÁT LUAÄN Qua thöïc teá phong traøo Caàn Vöông choáng Phaùp xaâm löôïc cuûa nhaân daân Phuù Yeân töø naêm 1885-1892, coù theå ruùt ra nhöõng keát luaän sau: 1.Phuù Yeân laø moät trong nhöõng ñòa phöông coù phong traøo Caàn Vöông buøng noå sôùm, maïnh meõ, ñaõ laät ñoå chính quyeàn tay sai thaân Phaùp trong tænh, thieát laäp chính quyeàn töï chuû cuûa nhaân daân vaø keùo daøi trong nhieàu naêm Vaøo nöûa cuoái theá kyû XIX, khi thöïc daân Phaùp noå suùng xaâm löôïc nöôùc ta, trieàu Nguyeãn ñaõ töøng böôùc thoaû hieäp roài ñaàu haøng, trôû thaønh coâng cuï ñaøn aùp phong traøo
13 khaùng chieán cuûa cuûa nhaân daân ta. Keá tuïc nhöõng truyeàn thoáng toát ñeïp ñaõ hình thaønh trong lòch söû cuûa mình vaø lòch söû daân toäc, caùc taàng lôùp nhaân daân Phuù Yeân döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Leâ Thaønh Phöông, Nguyeãn Baù Söï ñaõ tieán haønh cuoäc ñaáu tranh vuõ trang choáng Phaùp xaâm löôïc höôûng öùng lôøi keâu goïi Caàn Vöông cuûa vua Haøm Nghi. Taïi Phuù Yeân, toå chöùc Tuï Hieàn Trang ñöôïc thaønh laäp naêm 1860 vôùi muïc ñích taäp hôïp anh huøng haøo kieät, chuaån bò löïc löôïng baøn caùch ñoái phoù cuoäc xaâm laêng cuûa thöïc daân Phaùp. Caùc caên cöù khaùng chieán nhö Xuaân Vinh,Toång Binh, Hoøn OÂng ra ñôøi sôùm (tröôùc thaùng 7-1885), ñeán khi coù Chieáu Caàn Vöông thì phong traøo ôû Phuù Yeân buøng noå kòp thôøi, ñaõ laät ñoå chính quyeàn tay sai thaân Phaùp trong tænh vaø thieát laäp chính quyeàn töï chuû cuûa nhaân daân döôùi söï laõnh ñaïo cuûa caùc vaên thaân, só phu yeâu nöôùc. Töø thöïc teá cuoäc chieán ñaáu cuûa nghóa quaân Caàn Vöông Phuù Yeân ñaõ ñöa phong traøo ôû ñaây trôû thaønh moät trong nhöõng trung taâm cuûa cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp caùc tænh phía Nam kinh thaønh Hueá vaø laø ñòa phöông buøng noå sôùm, maïnh meõ, keùo daøi trong nhieàu naêm maëc duø khoâng phaûi laø trung taâm phaùt khôûi cuûa phong traøo Caàn Vöông caû nöôùc. 2.Laø moät boä phaän khoâng taùch rôøi cuûa phong traøo ñaáu tranh cuûa nhaân daân caû nöôùc döôùi danh nghóa Caàn Vöông, phong traøo ôû Phuù Yeân coù vai troø khôûi ñoäng,hoã trôï cho cuoäc ñaáu tranh cuûa nhaân daân caùc tænh nam Trung Kyø trong cuoäc chieán ñaáu choáng xaâm löôïc vaø aâm möu saùt nhaäp khu vöïc naøy vaøo Nam Kyø cuûa thöïc daân Phaùp Sau khi laät ñoå chính quyeàn thaân Phaùp trong tænh, nghóa quaân Caàn Vöông Phuù Yeân ñaõ hoã trôï tích cöïc phong traøo caùc tænh Khaùnh Hoaø, Bình Thuaän ñaäp tan caùc chính quyeàn tay sai, taïo neân “phaûn öùng daây truyeàn” ñöa phong traøo caùc tænh naøy vaøo quó ñaïo Caàn Vöông. Vôùi löïc löôïng huøng haäu töø 2000-3000 quaân, thöôøng xuyeân hoaït ñoäng treân chieán tröôøng Khaùnh Hoaø, Bình Thuaän, nghóa quaân Caàn Vöông Phuù Yeân ñoùng vai troø khôûi ñoäng, hoã trôï cho phong traøo ôû ñaây phaùt trieån, vöôn leân laøm chuû tình hình. Ngoaøi muïc tieâu cöùu nöôùc, giaûi phoùng daân toäc theo ngoïn côø Caàn Vöông, nghóa quaân Phuù Yeân cuøng vôùi nhaân daân caùc tænh nam Trung Kyø chieán ñaáu choáng laïi aâm möu cuûa thöïc daân Phaùp muoán saùt nhaäp caùc tænh Bình Ñònh, Phuù Yeân, Khaùnh Hoaø, Bình Thuaän vaøo nam Kyø. 3.Phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân ñeå laïi nhieàu kinh nghieäm quí baùu trong vieäc xaây döïng caên cöù ñòa, taäp hôïp caùc löïc löôïng khaùng chieán vaø cuûng coá, taêng cöôøng baûn lónh ñoäi nguõ laõnh ñaïo Töø thöïc teá dieãn bieán vaø keát quaû cuûa phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân ñaõ ñeå laïi moät soá baøi hoïc kinh nghieäm quí baùu ñoái vôùi caùc phong traøo ñaáu tranh yeâu nöôùc ôû Phuù Yeân. -Xaây döïng caên ñòa khoâng phaûi ñôn thuaàn chæ döïa vaøo ñòa theá hieåm yeáu ñeå phoøng thuû maø coøn phaûi taïo khaû naêng tieán coù theå coâng, lui coù theå thuû vaø coù söï lieân hoaøn, phoái hôïp giöõa caùc caên cöù noùi chung vaø rieâng töøng caên cöù. -Phaûi taäp hôïp taát caû caùc löïc löôïng yeâu nöôùc vaøo moät maët traän thoáng nhaát choáng keû thuø, trong ñoù khoái ñoaøn keát löông giaùo, ñoaøn keát giöõa ñoàng baøo mieàn xuoâi vaø mieàn ngöôïc coù yù nghóa quan troïng. -Phaûi xaây döïng moät ñoäi nguõ laõnh ñaïo kieân trung, toaøn taâm toaøn yù, gaén keát töø ñaàu ñeán cuoái vì söï phaùt trieån vaø toàn taïi cuûa phong traøo.
14 4.Phong traøo Caàn Vöông choáng Phaùp xaâm löôïc cuoái theá kyû XIX cuûa nhaân daân Phuù Yeân coù yù nghóa to lôùn, theå hieän yù chí ñoäc laäp töï do vaø tinh thaàn yeâu nöôùc saâu saéc cuûa nhaân daân Vieät Nam noùi chung vaø Phuù Yeân noùi rieâng Maëc duø khoâng thaønh coâng, nhöng phong traøo Caàn Vöông choáng Phaùp cuoái theá kyû XIX theå hieän tinh thaàn yeâu nöôùc noàng naøn cuûa nhaân daân Phuù Yeân, saün saøng chieán ñaáu hy sinh vì söï toàn vong cuûa daân toäc. Tinh thaàn ñaáu tranh kieân cöôøng aáy ñaõ ghi theâm moät trang veû vang trong lòch söû choáng ngoaïi xaâm giaønh ñoäc laäp daân toäc voâ cuøng anh duõng vaø haøo huøng cuûa nhaân daân Phuù Yeân noùi rieâng vaø cuûa daân toäc Vieät Nam noùi chung. Phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân ñaõ khaéc hoaï khaù saâu saéc chuû nghóa anh huøng daân toäc qua hình töôïng caùc thuû lónh phong traøo nhö Leâ Thaønh Phöông, Nguyeãn Baù Sö ï-taám göông saùng ngôøi veà yù chí kieân cöôøng baát khuaát vaø tinh thaàn anh duõng hy sinh vì daân, vì nöôùc. Ñoù laø nhöõng giaù trò tinh thaàn khoâng bao giôø mai moät trong loøng ngöôøi daân Phuù Yeân. Phong traøo Caàn Vöông Phuù Yeân noùi rieâng vaø caû nöôùc noùi chung ñaõ ñeå laïi moät di saûn ñoà soä veà vaên hoaù vaät chaát vaø tinh thaàn. Di saûn aáy theå hieän qua di tích lòch söû lieân quan ñeán phong traøo nhö caên cöù nghóa quaân, caùc ñeàn thôø, moä chí vaø thô vaên caùc thuû lónh phong traøo… Caàn coù keá hoaïch baûo toàn vaø phaùt huy toát caùc di tích ñeå giaùo duïc taám göông yeâu nöôùc hy sinh cuûa caùc nghóa quaân Caàn Vöông, vaø ñoù cuõng chính laø baûo veä di saûn vaên hoaù quí giaù cuûa daân toäc.