Tổng tích hợp lý thuyết kinh tế học và xã hội học trong nghiên cứu phân tầng xã hội

Tổng tích hợp lý thuyết kinh tế học và xã hội học<br /> trong nghiên cứu phân tầng xã hội<br /> Lª Ngäc Hïng (*)<br /> Tãm t¾t: Ph©n tÇng x· héi diÔn ra trªn nhiÒu chiÒu c¹nh kinh tÕ - x· héi kh¸c<br /> nhau. Do vËy, cÇn vËn dông c¸ch tiÕp cËn tæng tÝch hîp c¸c lý thuyÕt kh¸c nhau khi<br /> nghiªn cøu ph©n tÇng x· héi. Trong ®ã næi bËt lµ c¸ch tiÕp cËn tæng tÝch hîp lý<br /> thuyÕt kinh tÕ häc - x· héi häc vµ x· héi häc - kinh tÕ häc víi mét sè lý thuyÕt kinh<br /> ®iÓn vµ hiÖn ®¹i vÒ nguån gèc cña sù giµu cã, lý thuyÕt vÒ t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn<br /> dùa trªn c¸c yÕu tè kü thuËt, quyÒn tù do, thiÕt chÕ vµ c¸c lo¹i vèn con ng−êi, vèn<br /> s¸ng t¹o vµ c¸c lo¹i vèn phi vËt thÓ kh¸c. Tõ gãc ®é tæng tÝch hîp lý thuyÕt cã thÓ<br /> xem xÐt ph©n tÇng x· héi vÒ tiÒn l−¬ng cña nh÷ng ng−êi lµm c«ng ¨n l−¬ng ë ViÖt<br /> Nam nh− lµ mét tr−êng hîp nghiªn cøu cô thÓ. §iÒu nµy gîi ra c¸c h−íng nghiªn<br /> cøu tiÕp theo vÒ viÖc vËn dông tæng tÝch hîp c¸c lý thuyÕt vÒ vèn ng−êi, vÞ thÕ trong<br /> cÊu tróc cña hÖ thèng s¶n xuÊt kinh doanh, chøc n¨ng nghÒ nghiÖp ®Ó cã thÓ n¾m<br /> b¾t ®−îc c¸c chiÒu c¹nh vµ c¸c xu h−íng cña ph©n tÇng x· héi ë ViÖt Nam hiÖn nay.<br /> Tõ khãa: Tæng tÝch hîp, Lý thuyÕt kinh tÕ häc, Lý thuyÕt x· héi häc, Ph©n tÇng x·<br /> héi, Vèn ng−êi, QuyÒn tù do, NghÌo ®ãi, T¨ng tr−ëng<br /> 1. Tæng tÝch hîp lý thuyÕt kinh tÕ häc - x· héi häc<br /> <br /> Mét biÓu hiÖn râ nhÊt cña tæng tÝch<br /> hîp c¸ch tiÕp cËn kinh tÕ häc - x· héi<br /> häc lµ kinh tÕ häc ngµy cµng quan t©m<br /> nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò x· héi vµ chØ ra<br /> c¸c nguyªn nh©n, c¸c c¬ chÕ vµ c¸c hÖ<br /> qu¶ x· héi cña c¸c hiÖn t−îng kinh tÕ,<br /> qu¸ tr×nh kinh tÕ.(*)Theo c¸ch tiÕp cËn lý<br /> thuyÕt kinh tÕ häc, sù ph©n tÇng vÒ<br /> kinh tÕ, vÝ dô ph©n tÇng vÒ thu nhËp,<br /> chi tiªu, tµi s¶n, quyÕt ®Þnh sù ph©n<br /> tÇng x· héi. Tuy nhiªn, xem xÐt kü cã<br /> GS.TS., ViÖn X· héi häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ<br /> Quèc gia Hå ChÝ Minh.<br /> <br /> (*)<br /> <br /> thÓ thÊy c¸c lý thuyÕt kinh tÕ häc kh¸c<br /> nhau l¹i chØ ra c¸c nguån gèc kh¸c nhau<br /> cña sù giµu cã vµ do vËy chØ ra nguån<br /> gèc kh¸c nhau cña sù ph©n tÇng x· héi.<br /> N¨m 1776, «ng tæ cña ngµnh kinh tÕ häc<br /> hiÖn ®¹i lµ Adam Smith ®· ®Æt ra c©u<br /> hái vÒ nguån gèc cña sù giµu cã cña c¸c<br /> quèc gia. C©u tr¶ lêi cña «ng lµ sù ph©n<br /> c«ng lao ®éng hîp lý, “tiªn tiÕn” trong<br /> x· héi thÓ hiÖn qua viÖc h×nh thµnh c¸c<br /> ngµnh nghÒ víi tÝnh chuyªn m«n hãa,<br /> chuyªn nghiÖp hãa cao gi÷a c¸c c¸ nh©n<br /> trong x· héi vµ sù ph©n c«ng hîp lý gi÷a<br /> nhµ n−íc vµ thÞ tr−êng lµ nguån gèc cña<br /> sù giµu cã cña quèc gia. Tõ gãc ®é kinh<br /> <br /> Tæng tÝch hîp lý thuyÕt kinh tÕ häc…<br /> <br /> tÕ häc vÒ sù ph©n c«ng lao ®éng trong x·<br /> héi, «ng cho r»ng toµn bé s¶n l−îng<br /> hµng n¨m cña ®Êt ®ai vµ lao ®éng cña<br /> mçi n−íc, tøc lµ toµn bé gi¸ tiÒn cña s¶n<br /> l−îng hµng n¨m cña mçi n−íc, tÊt<br /> nhiªn, tù ph©n hãa thµnh ba lo¹i lµ tiÒn<br /> c«ng lao ®éng, tiÒn thuª ®Êt vµ lîi<br /> nhuËn cña tiÒn vèn, vµ t−¬ng øng t¹o<br /> thµnh tiÒn thu nhËp cña tÊt c¶ mäi<br /> ng−êi thuéc ba tÇng líp x· héi kh¸c<br /> nhau lÇn l−ît tõ tÇng thÊp ®Õn tÇng cao<br /> lµ: nh÷ng ng−êi sèng b»ng tiÒn c«ng lao<br /> ®éng, nh÷ng ng−êi sèng b»ng tiÒn cho<br /> thuª ®Êt ®ai vµ nh÷ng ng−êi sèng b»ng<br /> lîi nhuËn. Trong hÖ thèng ph©n tÇng x·<br /> héi nµy, Adam Smith c¶nh b¸o sù can<br /> thiÖp v× ®éng c¬ lîi nhuËn cña tÇng líp<br /> chãp bu, tÇng líp trªn cïng vµ do vËy<br /> cÇn ph¶i c¶nh gi¸c víi th¸i ®é vµ hµnh<br /> vi, lêi nãi vµ viÖc lµm cña tÇng líp nµy<br /> mçi khi hä ®−a ra mét quyÕt ®Þnh ®èi<br /> víi vÊn ®Ò cña toµn x· héi. VÒ ®iÒu nµy,<br /> Adam Smith viÕt vµo n¨m 1776 nh−<br /> sau: “BÊt kú mét ®¹o luËt míi nµo, hay<br /> luËt lÖ nµo do tÇng líp nµy ®Ò x−íng,<br /> cÇn ph¶i ®−îc nghe ngãng rÊt thËn<br /> träng vµ chØ ®−îc th«ng qua sau khi ®·<br /> nghiªn cøu, xem xÐt mét c¸ch kü l−ìng<br /> nhÊt, víi sù tËp trung nhÊt. §¹o luËt ®ã<br /> xuÊt ph¸t tõ mét tÇng líp mµ lîi Ých cña<br /> hä kh«ng bao giê ®ång nhÊt víi lîi Ých<br /> chung cña d©n chóng, mét tÇng líp mµ<br /> môc ®Ých chÝnh lµ lõa dèi vµ ¸p bøc<br /> quÇn chóng ®Ó thu cho ®−îc lîi nhuËn<br /> tèi ®a” (Adam Smith, 1997, tr.384).<br /> Häc thuyÕt kinh tÕ häc chÝnh trÞ cña<br /> Karl Marx nhÊn m¹nh tíi c¸c nguyªn<br /> nh©n kinh tÕ cña sù ph©n chia giai cÊp<br /> vµ sù ph©n tÇng x· héi. Theo Marx, sù<br /> ph©n tÇng x· héi lµ kÕt qu¶ cña sù ph©n<br /> chia giai cÊp vµ sù h×nh thµnh cÊu tróc<br /> x· héi trong ®ã giai cÊp n¾m gi÷ t− liÖu<br /> s¶n xuÊt c¬ b¶n cña x· héi lµ giai cÊp<br /> <br /> 19<br /> thèng trÞ vµ chiÕm gi÷ vÞ trÝ ë tÇng líp<br /> trªn, tÇng chãp bu vµ giai cÊp kh«ng cã<br /> t− liÖu s¶n xuÊt lµ giai cÊp bÞ trÞ bÞ ®Èy<br /> xuèng tÇng d−íi, thËm chÝ tÇng ®¸y cña<br /> cÊu tróc ph©n tÇng x· héi. Häc thuyÕt<br /> Marx chØ râ, c¬ së cña cÊu tróc x· héi vµ<br /> sù ph©n tÇng x· héi lµ ph−¬ng thøc s¶n<br /> xuÊt vµ ph−¬ng thøc trao ®æi gi÷a ng−êi<br /> víi ng−êi. §iÒu nµy ngô ý r»ng, cïng víi<br /> yÕu tè kinh tÕ ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh,<br /> nh−ng kh«ng ph¶i lµ duy nhÊt, c¸c yÕu<br /> tè nh− c¸c thiÕt chÕ chÝnh trÞ, v¨n hãa,<br /> x· héi còng ®ãng nh÷ng vai trß rÊt quan<br /> träng ®èi víi sù vËn ®éng, biÕn ®æi cÊu<br /> tróc x· héi, ph©n tÇng x· héi. Marx ®·<br /> chØ ra xu h−íng chung lµ sù ph©n tÇng<br /> x· héi biÕn ®æi tõ tr¹ng th¸i bÊt c«ng,<br /> bÊt b×nh ®¼ng x· héi sang tr¹ng th¸i<br /> c«ng b»ng, b×nh ®¼ng x· héi. Marx còng<br /> chØ ra nguyªn nh©n vµ con ®−êng biÕn<br /> ®æi cã tÝnh c¸ch m¹ng cña sù ph©n tÇng<br /> x· héi vµ sù biÕn ®æi ®ã lµ mét qu¸ tr×nh<br /> c¸ch m¹ng rÊt l©u dµi trong c¬ së h¹<br /> tÇng kinh tÕ, kü thuËt vµ th−îng tÇng<br /> kiÕn tróc, tinh thÇn, ý thøc x· héi. Khi<br /> vËn dông häc thuyÕt Marx vµo ®¸nh gi¸<br /> thùc tr¹ng vµ v¹ch ra xu h−íng biÕn ®æi<br /> sù ph©n tÇng x· héi, cÇn chó ý tíi<br /> nh÷ng yÕu tè phi kinh tÕ nh− xu h−íng<br /> hµnh ®éng cña c¸c giai cÊp, c¸c tÇng líp<br /> x· héi víi tr×nh ®é nhËn thøc, tÝnh tù<br /> gi¸c vµ sù tiÕn bé khoa häc, c«ng nghÖ.<br /> C¸c nhµ kinh tÕ häc næi tiÕng nh−<br /> Theodore W. Schultz, Athur Lewis,<br /> Gary Becker rÊt quan t©m nghiªn cøu<br /> vÊn ®Ò nghÌo ®ãi vµ ®· ph¸t triÓn<br /> nh÷ng chuyªn ngµnh quan träng nh−<br /> “Kinh tÕ häc ph¸t triÓn” vµ “Kinh tÕ häc<br /> vÒ nghÌo ®ãi”. Theodore Schultz ®· më<br /> ®Çu bµi ph¸t biÓu nhËn gi¶i th−ëng<br /> Nobel vÒ kinh tÕ häc cña m×nh n¨m<br /> 1979 b»ng mét c©u nãi næi tiÕng, hoµn<br /> toµn cã thÓ ¸p dông cho x· héi häc kinh<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 9.2015<br /> <br /> 20<br /> tÕ: “HÇu hÕt mäi ng−êi trªn thÕ giíi lµ<br /> nghÌo, vËy nÕu chóng ta hiÓu kinh tÕ<br /> häc vÒ nghÌo ®ãi, th× chóng ta cã thÓ<br /> hiÓu biÕt vÒ mét bé phËn lín cña kinh tÕ<br /> häc” (Theodore W. Schultz, 2000, tr.575593). Còng cã thÓ nãi t−¬ng tù nh− vËy<br /> ®èi víi c¸ch tiÕp cËn kinh tÕ häc vÒ sù<br /> ph©n tÇng x· héi: nÕu hiÓu râ sù ph©n<br /> hãa giµu nghÌo, ph©n hãa x· héi th×<br /> chóng ta cã thÓ hiÓu râ b¶n chÊt vµ<br /> nguyªn nh©n cña sù ph©n tÇng x· héi.<br /> Nh−ng t¹i sao l¹i nghÌo khæ? Sù<br /> ph©n hãa giµu nghÌo lµ do ®©u? C¸c<br /> thµnh tùu kinh tÕ häc ®ang lµm giµu<br /> thªm hiÓu biÕt x· héi häc vÒ c¸c nguyªn<br /> nh©n kinh tÕ (vÝ dô c¸n c©n th−¬ng m¹i<br /> trong n−íc vµ quèc tÕ) vµ nguyªn nh©n<br /> phi kinh tÕ (vÝ dô häc vÊn thÊp, tay<br /> nghÒ kÐm vµ sù c« lËp) cña sù nghÌo<br /> khæ, ph©n hãa x· héi, ph©n tÇng x· héi<br /> vµ bÊt b×nh ®¼ng x· héi trªn c¸c cÊp ®é<br /> tõ vi m« gåm ng−êi nghÌo, hé nghÌo ®Õn<br /> vÜ m« lµ vïng nghÌo, quèc gia nghÌo,<br /> khu vùc nghÌo.<br /> KÕt qu¶ cña sù ph©n hãa giµu nghÌo<br /> lµ ng−êi nghÌo bÞ r¬i xuèng tÇng ®¸y<br /> cña thang bËc ph©n tÇng x· héi vµ<br /> ng−êi giµu næi lªn tÇng trªn, n¾m gi÷<br /> phÇn lín quyÒn lùc, uy tÝn vµ cña c¶i<br /> cña toµn x· héi. Trong qu¸ tr×nh nµy,<br /> rÊt cã thÓ mét sè ng−êi bÞ mÊt tµi s¶n<br /> trë nªn nghÌo ®ãi, nh−ng nh÷ng ng−êi<br /> ®ã kh«ng nhÊt thiÕt bÞ r¬i xuèng tÇng<br /> ®¸y cña x· héi bëi v× t×nh tr¹ng ®ã cã<br /> thÓ chØ mang tÝnh t¹m thêi. Ng−êi<br /> nghÌo kinh niªn cã thÓ may m¾n cã tµi<br /> s¶n, vÝ dô do tróng sè ®éc ®¾c, nh−ng<br /> vÉn cã thÓ bÞ nghÌo do kh«ng biÕt sö<br /> dông sè tiÒn kiÕm ®−îc nhÊt thêi ®ã.<br /> Nh÷ng ng−êi cã uy tÝn x· héi hoÆc ng−êi<br /> n¾m gi÷ quyÒn lùc ®Òu cã thÓ trë nªn<br /> giµu cã, nh−ng nh÷ng ng−êi giµu ch−a<br /> ch¾c ®· cã uy tÝn vµ vÞ thÕ cao trong hÖ<br /> <br /> thèng ph©n tÇng x· héi. §iÒu nµy cho<br /> thÊy tÝnh phøc t¹p vµ tÝnh linh ho¹t,<br /> n¨ng ®éng cña c¸c qu¸ tr×nh di ®éng x·<br /> héi, c¬ ®éng x· héi cña sù ph©n hãa giµu<br /> nghÌo vµ ph©n tÇng x· héi.<br /> Mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ vµ x· héi<br /> ®−îc béc lé râ qua c¸c nghiªn cøu vÒ mèi<br /> t−¬ng quan gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ<br /> bÊt b×nh ®¼ng x· héi. C¸c nhµ nghiªn<br /> cøu kh«ng dõng l¹i ë nhËn ®Þnh r»ng<br /> kinh tÕ lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®èi víi sù<br /> bÊt b×nh ®¼ng x· héi mµ ®i s©u t×m hiÓu<br /> mèi t−¬ng t¸c qua l¹i gi÷a hai hiÖn<br /> t−îng nµy. Kh¸i niÖm t¨ng tr−ëng kinh<br /> tÕ ®−îc dïng ®Ó chØ sù t¨ng lªn bÒn<br /> v÷ng cña c¶ kh¶ n¨ng cung cÊp hµng<br /> hãa kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng ®æi míi c«ng<br /> nghÖ vµ ®iÒu chØnh mét c¸ch phï hîp<br /> c¸c thiÕt chÕ kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi.<br /> Quan niÖm nh− vËy ®· hµm chøa vai<br /> trß quan träng cña hai yÕu tè phi kinh<br /> tÕ - c«ng nghÖ vµ thiÕt chÕ x· héi ®èi víi<br /> t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Simon Kuznets<br /> ®Þnh nghÜa: t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ “sù<br /> t¨ng lªn trong dµi h¹n cña kh¶ n¨ng<br /> cung cÊp c¸c hµng hãa kinh tÕ ngµy<br /> cµng ®a d¹ng cña nh©n d©n, kh¶ n¨ng<br /> liªn tôc ph¸t triÓn nµy dùa trªn c¬ së<br /> c«ng nghÖ tiªn tiÕn, nh÷ng ®iÒu chØnh<br /> vÒ thÓ chÕ vµ hÖ t− t−ëng mµ nã ®ßi hái”<br /> (Simon Kuznets, 1980, tr.144)(*). Nh÷ng<br /> n−íc nghÌo cã ®Æc ®iÓm chung, vÝ dô<br /> nh− Kuznets ®· chØ ra, lµ n¨ng suÊt lao<br /> ®éng thÊp, kinh tÕ dùa vµo n«ng nghiÖp<br /> vµ ngµnh khai th¸c, quy m« s¶n xuÊt<br /> nhá, quy m« d©n sè lín. Sù t¨ng tr−ëng<br /> kinh tÕ ®ßi hái c¸c nh©n tè kinh tÕ (vÝ<br /> dô t¨ng vèn ®Çu t−, chuyÓn ®æi c¬ cÊu<br /> kinh tÕ, kü thuËt c«ng nghÖ tiªn tiÕn) vµ<br /> Simon Kuznets (1901-1985) ®−îc Gi¶i th−ëng<br /> Nobel vÒ khoa häc kinh tÕ n¨m 1971 do cã c«ng<br /> ®em l¹i “mét c¸ch nh×n míi - s©u s¾c ®èi víi cÊu<br /> tróc kinh tÕ - x· héi vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn”.<br /> <br /> (*)<br /> <br /> Tæng tÝch hîp lý thuyÕt kinh tÕ häc…<br /> <br /> “mét khu«n khæ chÝnh trÞ vµ x· héi æn<br /> ®Þnh nh−ng linh ho¹t, ®ñ kh¶ n¨ng chÊp<br /> nhËn sù thay ®æi vÒ cÊu tróc vµ gi¶i<br /> quyÕt c¸c xung ®ét mµ nã t¹o ra”<br /> (Simon Kuznets, 1980, tr.158).<br /> C«ng tr×nh nghiªn cøu næi tiÕng cña<br /> Arthur Lewis vÒ sù nghÌo ®ãi vµ t¨ng<br /> tr−ëng kinh tÕ ®· ®−a ra hai m« h×nh<br /> gi¶i thÝch mèi quan hÖ nµy trªn hai cÊp<br /> ®é: nghÌo ®ãi ë mét n−íc chËm ph¸t<br /> triÓn vµ sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a n−íc<br /> chËm ph¸t triÓn vµ n−íc ph¸t triÓn (Sir<br /> Arthur Lewis, 2000, tr.601-618)(*). Theo<br /> Lewis, mét n−íc chËm ph¸t triÓn cã ®a<br /> sè d©n c− sèng b»ng kinh tÕ n«ng<br /> nghiÖp “tù cung tù cÊp” vµ mét bé phËn<br /> sèng b»ng kinh tÕ c«ng nghiÖp - dÞch vô<br /> hiÖn ®¹i. Sù t¨ng tr−ëng nhanh chãng<br /> ®Þnh h−íng vµo thÞ tr−êng cña khu vùc<br /> kinh tÕ hiÖn ®¹i lµ do ®−îc ®Çu t− m¹nh<br /> mÏ vµ dåi dµo tõ c¸c nguån lùc, trong ®ã<br /> cã nguån nh©n c«ng rÎ cña khu vùc<br /> n«ng th«n. KÕt qu¶ lµ kinh tÕ hiÖn ®¹i ë<br /> khu vùc tËp trung Ýt d©n c− (vÝ dô chØ<br /> chiÕm kho¶ng 20 - 30%) ph¸t triÓn v−ît<br /> tréi so víi kinh tÕ ë khu vùc n«ng th«n<br /> ®«ng d©n c− (vÝ dô chiÕm 70 - 80%).<br /> §iÒu ®ã cã nghÜa lµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ<br /> ë nh÷ng n−íc chËm ph¸t triÓn g¾n liÒn<br /> víi sù nghÌo ®ãi tËp trung ë n«ng th«n<br /> vµ sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi gia t¨ng gi÷a<br /> thµnh thÞ vµ n«ng th«n, gi÷a c¸c ngµnh<br /> c«ng nghiÖp - dÞch vô hiÖn ®¹i víi ngµnh<br /> n«ng nghiÖp truyÒn thèng.<br /> M« h×nh bÊt b×nh ®¼ng néi ®Þa nµy<br /> cña Lewis hoµn toµn cã thÓ ¸p dông ®Ó<br /> gi¶i thÝch sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c n−íc<br /> Sir Arthur Lewis (sinh n¨m 1915) cïng víi<br /> Theodore W. Schultz (sinh n¨m 1902) ®−îc nhËn<br /> chung gi¶i th−ëng Nobel vÒ khoa häc kinh tÕ<br /> n¨m 1979 v× nh÷ng nghiªn cøu tiªn phong vÒ<br /> ph¸t triÓn kinh tÕ, nghÌo ®ãi vµ bÊt b×nh ®¼ng ë<br /> n−íc chËm ph¸t triÓn.<br /> <br /> (*)<br /> <br /> 21<br /> c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ c¸c n−íc n«ng<br /> nghiÖp chËm ph¸t triÓn trªn thÕ giíi.<br /> C¸c n−íc nghÌo xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm<br /> n«ng nghiÖp vµ nguyªn liÖu trong khi c¸c<br /> n−íc giµu xuÊt khÈu s¶n phÈm c«ng<br /> nghiÖp vµ thµnh phÈm ®−îc chÕ biÕn<br /> s©u. N¨ng suÊt lao ®éng n«ng nghiÖp<br /> thÊp so víi n¨ng suÊt lao ®éng c«ng<br /> nghiÖp vµ c¸n c©n th−¬ng m¹i quèc tÕ<br /> phô thuéc vµo n−íc giµu lµ nh÷ng<br /> nguyªn nh©n cña sù ph©n tÇng x· héi<br /> ®Õn møc bÊt b×nh ®¼ng gi÷a hai nhãm<br /> n−íc nµy.<br /> C¸ch gi¶i thÝch mèi quan hÖ gi÷a<br /> t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ bÊt b×nh ®¼ng x·<br /> héi cña Lewis gîi ra h−íng nghiªn cøu<br /> nguyªn nh©n phi kinh tÕ: vai trß cña sù<br /> ®Çu t− gi¸o dôc, cña vèn ng−êi ®èi víi<br /> ph¸t triÓn kinh tÕ. Schultz vµ Becker ®·<br /> rÊt thµnh c«ng trong viÖc ph¸t triÓn<br /> h−íng nghiªn cøu nµy. Schultz ®· chØ ra<br /> −u thÕ lîi suÊt cao h¬n h¼n cña vèn<br /> ng−êi ë c¸c n−íc giµu so víi n−íc nghÌo<br /> vµ tõ ®ã ®i ®Õn gi¶i thÝch t¹i sao c¸c<br /> n−íc giµu ®Çu t− nhiÒu vµ nhanh vµo<br /> gi¸o dôc h¬n h¼n so víi c¸c lÜnh vùc<br /> kh¸c. ¤ng rót ra kÕt luËn cã tÝnh tæng<br /> tÝch hîp rÊt cao trong c¸ch tiÕp cËn kinh<br /> tÕ häc vµ tiÕp cËn x· héi häc vÒ mèi<br /> quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¸i kinh tÕ vµ<br /> c¸i x· héi. Schultz viÕt: “®Çu t− vµo c¶i<br /> thiÖn chÊt l−îng d©n c− cã thÓ t¨ng<br /> c−êng ®¸ng kÓ triÓn väng kinh tÕ vµ<br /> phóc lîi cho ng−êi nghÌo” (Sir Arthur<br /> Lewis, 2000, tr.580).<br /> Nhµ kinh tÕ häc Gary Becker næi<br /> tiÕng víi c¸ch tiÕp cËn “vèn ng−êi”<br /> (human capital) (Gary S. Becker, 2000,<br /> tr.70-104) ®· nhÊn m¹nh vai trß cña<br /> viÖc ®Çu t− vµo gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®Ó<br /> n©ng cao vèn ng−êi nh»m lîi Ých kú<br /> väng l©u dµi. §iÒu quan träng lµ kÕt<br /> luËn nµy ®óng c¶ víi tr−êng hîp ra<br /> <br /> 22<br /> quyÕt ®Þnh cña c¸c cha mÑ vµ nhµ<br /> doanh nghiÖp thuéc cÊp vi m« vµ cña<br /> c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cña bé,<br /> ngµnh vµ quèc gia thuéc cÊp vÜ m« khi<br /> hä lu«n ph¶i tÝnh to¸n, so s¸nh chi phÝ<br /> tr−íc m¾t víi lîi Ých cã thÓ ®¹t ®−îc<br /> trong t−¬ng lai. TÇm nh×n xa ë ®©y ®−îc<br /> hiÓu lµ kú väng vÒ lîi Ých trong t−¬ng<br /> lai. Mét bé phËn ng−êi nghÌo cã tÇm<br /> nh×n xa khi ra quyÕt ®Þnh cho con häc<br /> lªn ®¹i häc b»ng mäi c¸ch khi b¶n th©n<br /> vµ gia ®×nh hä ph¶i chi phÝ rÊt lín cho<br /> viÖc thùc hiÖn quyÕt ®Þnh ®ã: hä cã thÓ<br /> ph¶i gi¶m bít nh÷ng môc chi tiªu<br /> kh«ng trùc tiÕp liªn quan tíi viÖc häc<br /> tËp cña con c¸i, ®ång thêi ph¶i t×m c¸ch<br /> thªm thu nhËp ®Ó bï ®¾p cho nh÷ng chi<br /> phÝ häc tËp mµ theo c¸ch tiÕp cËn cña<br /> Becker lµ ®Çu t− vèn ng−êi cho kú väng<br /> nghÒ nghiÖp ®−îc tr¶ c«ng cao. Nh÷ng<br /> bËc cha mÑ nghÌo nµy ®· cã tÇm nh×n xa<br /> vÒ gi¸ trÞ cña vèn ng−êi ®èi víi kh¶<br /> n¨ng t×m ®−îc viÖc lµm æn ®Þnh víi thu<br /> nhËp cao cña con c¸i hä. Trªn thùc tÕ,<br /> nh÷ng quyÕt ®Þnh ®Çu t− cho con häc<br /> tËp cña c¸c bËc cha mÑ nµy ®· ®−îc ®Òn<br /> ®¸p: cuéc ®êi nghÌo ®ãi cña cha mÑ ®·<br /> kh«ng di truyÒn l¹i cho thÕ hÖ con cña<br /> hä, mµ tr¸i l¹i, nh÷ng ng−êi con cña hä<br /> nhê kÕt qu¶ häc tËp nhÊt lµ nhê häc vµ<br /> tèt nghiÖp c¸c tr−êng ®¹i häc nªn cã<br /> thÓ ®· ®æi ®êi, ®æi cuéc ®êi nghÌo lÊy<br /> cuéc ®êi kh¸ gi¶, thËm chÝ lµ giµu cã.<br /> Nãi c¸ch kh¸c, th«ng qua ®Çu t− vµo<br /> vèn ng−êi, c¸c c¸ nh©n, gia ®×nh cã thÓ<br /> di ®éng tõ tÇng líp thÊp lªn tÇng líp<br /> cao h¬n thuéc giai tÇng trung l−u,<br /> thËm chÝ lµ giai tÇng th−îng l−u cña hÖ<br /> thèng ph©n tÇng x· héi.<br /> B¾t ®Çu tõ c«ng tr×nh nghiªn cøu<br /> nµy cña Gary Becker, ®· xuÊt hiÖn c¸c<br /> lo¹i m« h×nh lý thuyÕt nh»m ph¸t hiÖn<br /> ra ch×a khãa ®Ó më c¸nh cöa t¨ng<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 9.2015<br /> <br /> tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi. C¸c<br /> nç lùc nghiªn cøu tæng tÝch hîp kinh tÕ<br /> häc vµ x· héi häc høa hÑn ®em l¹i nhiÒu<br /> kÕt qu¶ mong muèn bëi v× lu«n tÝnh ®Õn<br /> c¸c nh©n tè kinh tÕ vµ phi kinh tÕ cña<br /> sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x·<br /> héi. Trong sè ®ã cÇn kÓ tíi h−íng<br /> nghiªn cøu tæng tÝch hîp kinh tÕ häc x· héi häc vÒ xãa ®ãi, gi¶m nghÌo, vÒ<br /> quyÒn con ng−êi trong ph¸t triÓn vµ vÒ<br /> n¨ng lùc con ng−êi trong c¸c qu¸ tr×nh<br /> x· héi cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng.<br /> Mét sè nhµ nghiªn cøu vÒ sù t¨ng<br /> tr−ëng kinh tÕ ë nh÷ng n−íc chËm ph¸t<br /> triÓn vµ nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn<br /> trong nöa cuèi thÕ kû XX ®· tËp trung<br /> vµo vÊn ®Ò nghÌo ®ãi vµ t¨ng tr−ëng<br /> kinh tÕ. Mét trong nh÷ng kÕt luËn cã<br /> tÝnh ph−¬ng ph¸p luËn ®èi víi c¸c qu¸<br /> tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë<br /> nh÷ng n−íc nµy lµ: h·y b¾t ®Çu tõ<br /> nh÷ng ng−êi nghÌo khæ (Robert<br /> Chambers, 1991). Theo quan ®iÓm nµy,<br /> t¨ng tr−ëng kinh tÕ b¾t ®Çu kh«ng ph¶i<br /> tõ viÖc vay vèn tµi chÝnh hay ®æi míi kü<br /> thuËt ®¬n thuÇn mµ tõ viÖc t×m hiÓu<br /> nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng mèi quan t©m<br /> vµ v¨n hãa cña ng−êi nghÌo vµ t×m c¸ch<br /> gióp ng−êi nghÌo ph¸t triÓn tri thøc,<br /> n¨ng lùc, kü n¨ng vµ thay ®æi th¸i ®é,<br /> hµnh vi ®Ó hä tù xãa ®ãi, gi¶m nghÌo.<br /> C¸ch tiÕp cËn nµy ®· ®−îc Robert<br /> Chambers, Amartya Sen vµ c¸c ®ång sù<br /> ¸p dông vµ tæng kÕt viÕt thµnh s¸ch<br /> xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 1980. Sù<br /> nghÌo khæ biÓu hiÖn ra lµ sù thiÕu thèn<br /> c¸c ph−¬ng tiÖn vËt chÊt ®Ó s¶n xuÊt vµ<br /> sinh ho¹t hµng ngµy cña c¸ nh©n vµ gia<br /> ®×nh. Nh−ng thÊt häc, èm ®au bÖnh tËt,<br /> sù c« lËp, hoÆc b¹o lùc gia ®×nh còng cã<br /> thÓ g©y thÊt nghiÖp vµ gi¶m thu nhËp<br /> dÉn ®Õn sù nghÌo ®ãi. C¸c t¸c gi¶ nµy<br /> ®· ph¸c häa ®−îc c¸c yÕu tè c¬ b¶n cña<br /> <br />