Tranexamic acid trong điều trị lão hóa da

Chia sẻ: ViAmman2711 ViAmman2711 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

78
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết "Tranexamic acid trong điều trị lão hóa da" trình bày đại cương về lão hóa da, tế bào mast và tái cấu trúc chất nền ngoại bào (extracellular matrix - ECM), dược học của tranexamic, tác dụng TXA trong điều trị lão hóa da.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tranexamic acid trong điều trị lão hóa da

I N N TRANEXAMIC ACID TRONG ÑIEÀU TRÒ LAÕO HOÙA DA Vũ Nguyệt Minh* động lên tế bào sừng và nguyên bào sợi gây oxy 1. ĐẠI CƯƠNG VỀ LÃO HÓA DA hóa và bất hoạt men tyrosine phosphatase, làm 1.1. Cơ chế của lão hóa da rối loạn chức năng chuyển hóa trong tế bào, kích hoạt men tiêu hủy cấu trúc cấu trúc nền (matrix Hàng ngày, con người tiếp xúc liên tục với metalloproteinase – MMP), tiết ra MMP-1, MMP- cực tím (ultraviolet - UV) từ ánh nắng mặt trời. 3, MMP-4 và làm giáng hóa sợi collagen, sợi chun Tiếp xúc tia UV trong thời gian ngắn có thể gây (elastin) ở trung bì. Tia UV còn phá hủy DNA trực bỏng nắng, rám nắng, ức chế miễn dịch ở da. Phơi tiếp và gián tiếp thông qua các gốc tự do, từ đó các nhiễm trong thời gian dài sẽ gây ra lão hóa da do tế bào có DNA bị phá hủy tăng sản xuất yếu tố tăng ánh sáng và ung thư da. Có hai loại lão hóa da: lão hóa da tự nhiên và lão hóa da do ánh sáng. Lão trưởng nội mô mạch máu (vascular endothelial hóa da tự nhiên đặc trưng bởi sự suy giảm chức growth factor - VEGF), các cytokin viêm, như IL-1, năng và cấu trúc da theo tuổi, như teo thượng bì, IL-6, yếu tố hoại tử u (tumor necrosis factor - TNF-α), phẳng cầu nối thượng bì - trung bì. Mặt khác, lão làm giáng hóa collagen. hóa da do ánh sáng có triệu chứng lâm sàng đa Một đặc trưng quan trọng khác của lão hóa dạng hơn, là hậu quả của việc phơi nhiễm với ánh da do ánh sáng là sự hình thành các đốm da, còn sáng trong thời gian dài, đặc biệt là thành phần gọi là đốm sắc tố lão hóa, ban đầu là màu nâu và tia UV trong ánh nắng. dần thành màu đen. Các tế bào gai tiếp nhận tín Vùng da phơi nhiễm với ánh sáng nhiều, như hiệu từ tia UV, tương tác với tế bào hắc tố làm kích mặt và cổ, thể hiện rõ sự lão hóa sớm so với da thân thích hình thành melanin. Sau thời gian dài tiếp mình, đùi, đặc trưng bởi các dấu hiệu lâm sàng như xúc với tia UV, melanin hình thành nhiều hơn, tạo dày sừng tăng sắc tố, nếp nhăn, chảy xệ, giãn mạch. các đốm da tối màu hơn. Ngoài ra, tia UV còn gây Đặc điểm mô bệnh học là phẳng cầu nối thượng bì rối loạn chuyển hóa ở lớp sừng, khiến lớp sừng - trung bì, xuất hiện tế bào bất thường, tăng sắc tố, không bong ra theo chu kì, tích luỹ melanin ở giảm collagen, thoái hóa sợi chun. nhiều lớp của da. Cơ chế của sự lão hóa do ánh sáng, UVA (400 1.2. MMP trong lão hóa da - 315 nm) tác động sâu xuống trung bì, làm tổn thương da thông qua sinh các gốc tự do (ROS). UVB Như đã trình bày ở trên, MMP có liên quan (315 - 280 nm) tác động tác động đến nhú trung đến lão hóa da do ánh sáng. Trong thí nghiệm bì, làm thương tổn da trực tiếp thông qua gây tổn chiếu tia UV lên nguyên bào sợi và da người, thương DNA trong tế bào thượng bì. Tia UV tác nồng độ MMP 1, 2, 3 và 9 tăng lên. Fisher và cộng sự chứng minh rằng, phơi nhiễm với tia UV, thậm Phản biện khoa học: GS.TS. Trần Hậu Khang *Trường Đại học Y Hà Nội, Bệnh viện Da liễu Trung Ương chí là UVB cường độ nhỏ cũng làm tăng MMPs. Số 28 (Tháng 05/2019) A H 63
I N N Nhiều nghiên cứu gần đây dùng mô hình suy yếu các cấu trúc màng đáy ở cầu nối thượng tương đương da (skin equivalent - SE) có gián - trung bì. đoạn màng đáy cho thấy mẫu SE này tương tự với 1.4. Tế bào mast trong lão hóa da quá trình lão hóa da do ánh sáng bởi đều thiếu Gần đây, các nhà khoa học bắt đầu chú ý cấu trúc màng đáy ở cầu nối thượng - trung bì nhiều hơn đến vai trò của tế bào mast trong quá và tồn tại số lượng lớn MMP (chủ yếu là MMP-2, trình lão hóa da. Tế bào mast tồn tại chủ yếu ở MMP-9). Một chất ức chế MMP là CGS27023A, có những mô tiếp xúc trực tiếp với môi trường như tác dụng củng cố cấu trúc màng đáy ở cầu nối da, đường hô hấp, đường tiêu hóa. Ở mô da, tế thượng - trung bì trên mẫu SE. Từ đây, có thể kết bào mast cư trú ở nhú trung bì, quanh mạch máu, luận rằng, MMP có vai trò quan trọng trong thoái tận cùng thần kinh, hiếm khi thấy ở trung bì sâu hóa và gián đoạn màng đáy. Ở da tiếp xúc lâu dài và hầu như không thấy ở thượng bì. với ánh sáng, có thể quan sát thấy hiện tượng tách màng đáy khỏi tế bào gai, phá hủy lá đục Tế bào mast giải phóng các hạt chứa nhiều trong màng đáy của da. thành phần gây độc và chất trung gian hoạt động, gồm có chymase, tryptase, TNF-α, histamin. Các 1.3. Plasmin trong lão hóa da chất trung gian này có vai trò trong giai đoạn sớm Tia UV làm tăng tổng hợp các yếu tố hoạt của quá trình viêm, thay đổi mạch máu và phá hóa plasminogen, tăng hoạt động plasmin ở hủy chất nền ngoại bào dẫn đến tái cấu trúc da. tế bào gai, kích thích tế bào nội mô giải phóng Tế bào mast có nguồn gốc từ tế bào gốc sinh arachidonic acid thông qua phospholipase A2. máu vạn năng ở tủy xương, biệt hóa phụ thuộc Arachidonic acid tự do kích thích sinh tổng hợp các yếu tố môi trường và yếu tố tế bào gốc (stem melanin thông qua prostaglandin E2. cell factor - SCF). Một nghiên cứu trên chuột cho Plasmin tăng cũng làm tăng hormon kích thấy chiếu tia UV kéo dài làm tăng sản xuất SCF ở thích tế bào hắc tố (α-melanocyte stimulating thượng bì, dẫn đến tăng số lượng tế bào mast ở hormone - α-MSH), tăng tổng hợp melanin. trung bì. Plasmin còn làm tăng giải phóng yếu tố tăng Tế bào mast cư trú ở trung bì, nơi tia UVB trưởng nguyên bào sợi cơ bản (basic fibroblast không tác động đến. Tuy nhiên, có nhiều bằng growth factor - bFGF), một yếu tố tăng trưởng chứng chỉ ra có hiện tượng tăng thoái hóa tế bào của tế bào hắc tố. Tất cả các quá trình trên làm mast ở trung bì khi tiếp xúc với ánh sáng. Điều tăng sản xuất melanin ở da. này được giải thích rằng, mặc dù tia UVB không Plasmin chuyển VEGF ở chất nền ngoại bào xuyên sâu xuống trung bì nhưng lại kích thích tế thành dạng khuếch tán tự do, tăng hoạt tính bào gai ở thượng bì giải phóng ra các chất trung VEGF, góp phần làm giãn mạch da. gian (SCF, VEGF…), kích thích thần kinh cảm giác Mẫu SE được chiếu UVB làm uPA tăng lên, có nhiều ở trung bì giải phóng ra peptide thần nếu cho thêm plasminogen vào môi trường nuôi kinh. Các chất này di chuyển xuống trung bì, kích cấy, thấy hiện tượng tăng thoái hóa màng đáy và thích làm tăng số lượng tế bào mast đồng thời 64 A H Số 28 (Tháng 05/2019)
I N N kích hoạt từng bước thoái hóa tế bào mast và giải thích dựa trên quá trình viêm liên tục ở trung bì phóng ra các chất trung gian. trong suốt cuộc đời. Các yếu tố bên trong và bên 1.4.1. Tế bào mast và tái cấu trúc chất nền ngoại ngoài như tia UV, độ ẩm không khí, nhiệt độ,… bào (extracellular matrix - ECM) gây ra vòng xoắn phản ứng viêm tái đi tái lại, làm tăng số lượng tế bào mast. Tryptase là một men mới được phát hiện, giải phóng từ tế bào mast và có vai trò quan trọng Về mô bệnh học, lão hóa da giống hệt với trong khởi phát quá trình giáng hóa chất nền ở phản ứng viêm mạn tính ở da là đều tăng số trung bì. Khác với những trypsin khác có khả năng lượng tế bào mast, mặc dù lão hóa da không có kích hoạt quá trình tái cấu trúc mô, tryptase có triệu chứng viêm ngoài da nào. Phản ứng viêm là thể kích hoạt MMPs gây giáng hóa ECM, phá hủy yếu tố chìa khóa trong lão hóa da. trực tiếp protein ECM, đặc biệt là collagen type I và Cơ chế của bỏng nắng do UVB có liên quan type III, hai thành phần quan trọng của ECM trung đến tế bào mast. UVB hoạt hóa tế bào mast, giải bì. Ngoài ra, tryptase còn làm giảm lực liên kết của phóng tức thì TNF-α, kích hoạt tăng sinh mạch tế bào gai ở thượng bì và tách fibronectin, một máu ở da. TNF-α là một cytokin xúc tác sinh ra protein dính quan trọng trong ECM trung bì khỏi MMP-9, thông qua điều hòa sự bộc lộ gen MMP. chất nền gian bào của nguyên bào sợi. Bởi vậy, TNF-α làm tăng tổng hợp các yếu tố phiên mã tryptase có liên quan đến hiện tượng phân tách MMP-9 như protein hoạt hóa 1 (activating protein trung bì - thượng bì - một dấu hiệu lão hóa da. 1 - AP-1), yếu tố nhân kappa B (NF-κB) gắn chuỗi Tuy nhiên, một số y văn báo cáo rằng, sự tăng lên DNA MMP-9, dẫn đến sự quá sản MMP-9. MMP-9 và hoạt hóa tế bào mast bởi tia UV có vai trò quan gây tổn thương da, ức chế quá trình tự sửa chữa trọng trong duy trì thăng bằng cấu trúc da, giúp của mô. mô da tự phục hồi sau tổn thương do ánh sáng. 1.4.3. Tế bào mast và giãn mạch Tế bào mast hoạt hóa có khả năng khởi phát Chất trung gian như bFGF, yếu tố tăng trưởng quá trình thoái hóa các tế bào mast xung quanh chuyển dạng beta (transforming growth factor - qua cơ chế cận tiết (paracrine). Tryptase giải phóng TGF-β), TNF-α, tryptase và heparin giải phóng từ từ tế bào mast hoạt hóa, làm các tế bào mast tế bào mast vào mạch máu đóng vai trò chính chưa được hoạt hóa cũng giải phóng histamin. trong tân tạo mạch máu ở da. Tia UV, tia hồng Histamin kích thích tế bào gai giải phóng MMP-9, ngoại, nhiệt,… kích thích tạo mạch máu mới, các thúc đẩy giáng hóa collagen type IV. mạch này thường chưa trưởng thành và có tính 1.4.2. Tế bào mast và phản ứng viêm thấm cao. Từ đó, tế bào viêm thoát mạch, tạo Nguyên bào sợi tổng hợp hầu hết tất cả các phản ứng viêm, giáng hóa và tái cấu trúc ECM da, loại chất nền ngoại bào như collagen, sợi chun, chất gây độc thoát ra từ mạch máu mới gây ra tổn proteoglycan. Nguyên bào sợi ở trung bì giảm số thương da và lão hóa da. Giãn mạch là một đặc lượng theo tuổi tác, do vậy khả năng đổi mới của điểm của lão hóa da do ánh sáng, có liên quan da cũng giảm. Ngược lại, số lượng tế bào mast ở đến việc hình thành nếp nhăn. da lại tăng lên theo tuổi. Hiện tượng này được giải Số 28 (Tháng 05/2019) A H 65
I N N Tia UV làm tăng nồng độ VEGF trong tế bào Chống chỉ định của TXA gồm có tình trạng mast. Ngoài ra, các chất trung gian giải phóng từ tăng đông máu, quá mẫn với TXA,… Thận trọng tế bào mast hoạt hóa có thể kích thích tế bào gai trên bệnh nhân có bệnh mạch vành, mạch não, giải phóng ra số lượng lớn VEGF. VEGF làm tăng dùng chất tăng đông. Một số xét nghiệm nên mật độ mao mạch ở trung bì, khiến tế bào mast được thực hiện trước khi bắt đầu điều trị bằng di chuyển và tăng khoảng 35% tỷ lệ tế bào mast TXA như thời gian prothrombin (PT), thời gian ở nhú trung bì. hoạt hóa thomboplastin từng phần (APTT). Tác dụng phụ thường gặp chủ yếu trên đường tiêu 2. TRANEXAMIC ACID hóa (nôn, tiêu chảy, đau bụng), hạn chế bằng cách uống sau ăn. Những tác dụng phụ khác như 2.1. Lịch sử, dược học của tranexamic thiểu kinh xảy ra sau khi dừng TXA; huyết khối, Tranexamic acid (trans-4-aminomethylcycl nhồi máu cơ tim, tắc mạch phổi cũng được báo ohexanecarboxylic acid - TXA) là một chất tổng cáo. Nguy cơ huyết khối thấp nhưng có thể tăng hợp, có cấu trúc tương tự lysin, gắn cạnh tranh với lên khi có các yếu tố khác như tuổi cao, liều cao lysin trên phân tử plasminogen. Tranexamic được kéo dài TXA, dùng đồng thời nhiều thuốc tăng sử dụng như một thuốc cầm máu, có tác dụng đông khác… chống tiêu sợi huyết. TXA đã được phê duyệt để TXA có thể dùng uống, bôi tại chỗ, tiêm trong điều trị rong kinh từ năm 1970 với liều 2 - 4,5 g/ da (liều 4 mg/ml), hoặc kết hợp với lăn kim, laser ngày trong cả chu kì kinh. Chưa có tác dụng phụ Nd-YAG, IPL. Nhiều công thức thuốc bôi đã được sử nghiêm trọng nào được báo cáo ở liều dùng lên dụng như nhũ tương 2%, kem 3%, dung dịch 5%. đến 4 - 4,5g/ngày. TXA dạng uống còn được dùng để điều trị dự phòng phù mạch di truyền trong 2.2. Tác dụng TXA trong điều trị lão hóa da 8 - 34 tháng liên tục mà không gây ra tác dụng TXA ức chế chuyển plasminogen thành phụ nghiêm trọng. plasmin thông qua việc gắn cạnh tranh với lysin TXA được dùng để điều trị rám má báo cáo trên plasminogen ở tế bào gai. Từ đó làm giảm lần đầu tiên vào năm 1979 bởi Nijo, phát hiện tình giải phóng arachidonic acid, giảm sản xuất cờ qua một bệnh nhân điều trị mày đay mạn tính prostaglandin, giảm hoạt động tyrosinase và bằng TXA. Từ đó, có một vài báo cáo về điều trị giảm sinh tổng hợp melanin. TXA không có tác rám má bằng TXA, chủ yếu bằng liều thấp 250 động lên vùng da không tiếp xúc ánh sáng. Ngoài mg, 2 lần mỗi ngày, bằng 1/6 liều chống chảy ra TXA ức chế con đường Sc-uPA, làm giảm hiện máu. Đường bôi tại chỗ và tiêm trong da cũng tượng gián đoạn màng đáy. được ứng dụng rộng rãi trong điều trị rám má. TXA còn được dùng như một chất điều hòa Năm 2016, Hiramoto nghiên cứu mô hình hormon α-MSH, ACTH, β-endorphin (tiết ra từ tế bào TXA điều trị lão hóa da trên chuột về cơ chế phân hướng vỏ thượng thận). TXA làm giảm urocortin 2 tử của TXA trong ức chế quá trình lão hóa da do (chất làm tăng giải phóng histamin ở tế bào mast), ánh sáng. giảm methionin-enkephalin, tăng β-endorphin và 66 A H Số 28 (Tháng 05/2019)
I N N receptor β-endorphin. β-endorphin đóng vai trò 3. Satoshi Amano, (2016). Characterization qua trọng trong đáp ứng miễn dịch, tăng cường and mechanisms of photoageing-related changes hệ miễn dịch cho da. β-endorphin còn làm giảm in skin. Damages of basement membrane and sản suất chất P, một chất trung gian thần kinh làm dermal structures. Experimental Dermatology; 25 tăng sản xuất histamin. Từ đó, TXA giám tiếp làm (Suppl. 3): 14-19. giảm nồng độ histamin, ngăn ngừa quá trình lão 4. Yang-lin Hua, Wei Gao, et al (2016). The hóa da do ánh sáng. Role of the Mast Cell in Skin Aging. J Dermatol Res TXA làm tăng bộc lộ receptor- estrogen Ther; 2:035. trên tế bào mast. Receptor này có vai trò chống 5. Shital Poojary, Khushboo Minni (2015). viêm, kết hợp với 17β-estradiol ức chế giải phóng Tranexamic Acid in Melasma: A Review. histamin từ tế bào mast. Tuy nhiên, mối liên quan Pigmentary Disorders; 2:12. giữa receptor- estrogen và tế bào mast còn chưa rõ ràng và cần nghiên cứu thêm. TXA ức chế hình thành plasmin, làm giảm bFGF, giảm tân tạo mạch máu và giãn mạch. TXA không tác động đến TGF-β, ROS, MMPs. 3. KẾT LUẬN TXA có tiềm năng trở thành một thuốc chống lão hóa da do ánh sáng. Thuốc dễ dung nạp, ít tác dụng phụ, giá thành rẻ. Cần có thêm nhiều nghiên cứu để làm sáng tỏ hơn cơ chế chống lão hóa da do ánh sáng của TXA. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Keiichi Hiramoto, et al (2018). Tranexamic acid inhibits the plasma and non-irradiated skin markers of photoaging induced by long-term UVA eye irradiation in female mice. Biomedicine & Pharmacotherapy; 107: 54-58. 2. Petra Larsson, Eva Andersson et al (2005). Ultraviolet A and B affect human melanocytes and keratinocytes differently. A study of oxidative alterations and apoptosis. Experimental Dermatology; 14: 117-123. Số 28 (Tháng 05/2019) A H 67