truyện ngắn a. p. chekhov: phần 2 - nxb hội nhà văn

Thảo nguyên<br /> (Chuyện một chuyến đi)<br /> <br /> <br /> <br /> I.<br /> VÀO BUỔI SÁNG SỚM một ngày tháng Bảy, có một chiếc xe ngựa không có dịp đã<br /> cũ nát rời thị trấn N. thuộc tỉnh Z. và lăn bánh ầm ầm trên con đường thiên lý. Đó là một<br /> trong những chiếc xe ngựa cổ lỗ mà ở Nga ngày nay chỉ những anh quản gia, những người<br /> lái buôn gia súc và những ông linh mục nghèo mới còn phải đi. Nó cứ kêu lọc xọc trên<br /> đường, và hễ trùng triềng một chút là cứ rít lên ken két. Một cái xô buộc sau thùng xe cất<br /> tiếng lạch cạch chán chường đệm theo. Chỉ cần nghe những âm thanh ấy và trông những<br /> mảnh da thuộc rách nát thảm hại lủng lẳng trên cái thân hình tiều tụy của nó cũng đủ thấy<br /> nó cũ quá đi rồi, chỉ còn chờ lúc được đem tấp vào đống đồ nát.<br /> Ngồi trên xe có hai người vốn cư trú ở thị trấn N.: một thương nhân tên là Ivan<br /> Ivanứts Kudmitsốp, râu cạo nhẵn, đeo kính trắng, đầu đội mũ rơm, trông giống một ông<br /> công chức hơn là một người lái buôn; người kia là cha Khrixtophor Xirixki, cha xứ nhà<br /> thờ Nikôlai ở N., một cụ già nhỏ bé, tóc dài, mặc áo dài bằng vải bố màu xám, đội mũ lễ<br /> bánh thuẫn rộng vành, lưng thắt một dải nịt thêu màu. Người thứ nhất đang đăm chiêu suy<br /> nghĩ điều gì, chốc chốc lại lắc mạnh đầu mấy cái để xóa tan cơn buồn ngủ. Trên gương<br /> mặt ông ta, cái vẻ khô khan thường có của những người làm ăn chí thú xung khắc với cái<br /> vẻ hồn hậu của một người vừa chia tay gia quyến thân thuộc sau một bữa chén thỏa thuê;<br /> còn người thứ hai thì đưa đôi mắt nhỏ, ươn ướt bỡ ngỡ nhìn ra cảnh đất trời bao la của<br /> Chúa và nhoẻn rộng miệng ra cười, rộng đến nỗi có thể tưởng nụ cười ấy bao quát cả cái<br /> vành mũ. Mặt ông đỏ bừng, trông như bị lạnh. Cả hai người - Kudmitsốp cũng như cha<br /> Khrixtophor - đều đang đi bán lông cừu. Khi từ biệt người nhà, họ đã ăn no bánh mềm với<br /> kem sữa tươi, và tuy hãy còn sớm tinh mơ, họ đã uống khá nhiều rượu… Tinh thần cả hai<br /> người đều đang rất sảng khoái.<br /> Ngoài hai người vừa được mô tả trên đây và anh xà ích Đenixka đang luôn tay quất roi<br /> lên lưng cặp ngựa hồng linh lợi, trên xe còn có một hành khách nữa là thằng bé lên chín,<br /> khuôn mặt nâu sạm đi vì rám nắng và ướt đẫm vì nước mắt. Đó là Iegoruska, cháu gọi ông<br /> Kudmitsốp bằng cậu. Được ông cậu cho phép và được cha Khrixtophor ban phép lành, nó<br /> đang ở trên đường đến trường trung học. Mẹ nó là bà Onga Ivanốpna, quả phụ của một<br /> <br /> ông thư ký hội đồng xã và là chị ruột ông Kudmitsốp. Bà vốn quý trọng những người có<br /> học thức và giới thượng lưu quý phái, đã khẩn khoản ông em nhân đi bán lông cừu hãy<br /> đem cháu đi một thể và gửi nó vào trường trung học. Thế là giờ đây thằng bé, chẳng hiểu<br /> mình đi đâu và để làm gì, phải ngồi trên ghế xà ích bên cạnh Đenixka, bám vào khuỷu tay<br /> anh ta cho khỏi ngã bật ra ngoài, người cứ rung lên như chiếc ấm trà đặt trên lò sưởi. Xe<br /> chạy nhanh làm cho chiếc áo sơ mi đỏ của nó căng phồng ra sau lưng như quả bóng và cái<br /> mũ mới kiểu xà ích cắm chiếc lông công chốc chốc lại tuột ra sau gáy. Nó cảm thấy mình<br /> là người tối bất hạnh, và chỉ muốn khóc òa lên.<br /> Khi xe chạy qua nhà lao, Iegoruska nhìn mấy người lính canh đang thong thả đi lại<br /> dọc bức tường trắng, nhìn những khung cửa sổ hẹp có chấn song sắt, nhìn cây thánh giá<br /> lấp loáng trên mái, và nhớ lại rằng một tuần trước đây, nhân ngày lễ Đức mẹ Kadan, nó đã<br /> theo mẹ đến giáo đường của nhà lao để xem buổi lễ Ngôi. Với lại trước nữa, vào ngày lễ<br /> Phục Sinh, nó cũng đã đến nhà lao với chị bếp Luđmila và anh xà ích Đenixka, mang theo<br /> bánh mì, đường, trứng, chả rán và thịt bò rán; các phạm nhân đều cám ơn và làm dấu<br /> thánh, một người trong bọn họ có biếu Iegoruska mấy chiếc khuy cài tay bằng thiếc tự làm<br /> lấy.<br /> Thằng bé náo nức nhìn lại những nơi quen thuộc trong khi chiếc xe đáng ghét chạy đi,<br /> bỏ mọi thứ lại ở sau lưng. Kế theo nhà lao là mấy cái lò rèn ám khói đen kịt loang loáng<br /> lướt về phía sau, rồi đến khu nghĩa địa xanh rờn, ấm cúng, có một bức tường xây bằng đá<br /> cuội lớn bao bọc xung quanh. Nấp trong đám lá anh đào xanh tốt, những cây thập tự và<br /> những tấm bia trắng muốt từ sau bức tường nghĩa địa vui vẻ dòm ra, trông xa như những<br /> cái vệt trắng. Iegoruska nhớ lại rằng vào tiết hoa anh đào nở, những cái vệt này hòa với<br /> màu hoa anh đào thành một biển trắng xóa, rồi đến mùa quả anh đào chín, bia và cây thập<br /> tự trong nghĩa địa đều điểm lấm tấm những chấm đỏ thắm như máu. Sau bức tường kia, bố<br /> Iegoruska và bà nội Đanilốpna của nó đêm ngày yên nghỉ.<br /> Hồi bà nội chết, người ta bỏ bà vào một cái quan tài dài và hẹp, lấy hai đồng năm<br /> kôpếch đặt lên đôi mắt mãi không chịu nhắm lại. Trước khi chết, bà nội vẫn sống như mọi<br /> người, và đi chợ bà thường mua về cho nó những chiếc bánh mì vòng rắc hạt anh túc. Còn<br /> bây giờ thì bà đã ngủ yên, ngủ mãi mãi…<br /> Sau nghĩa địa lại đến những lò nung gạch bốc khói. Khói đen dày đặc từ những tấm<br /> mái sậy dài và thấp lè tè cuộn lên từng đám lớn, uể oải bốc lên cao. Phía trên mấy cái lò<br /> gạch và khu nghĩa địa là một khoảng trời u ám, và những cái bóng rợp lớn do đám khói<br /> hắt xuống trườn trên cánh đồng, bò qua con đường cái. Trong đám khói tỏa quanh mái nhà<br /> vật vờ những bóng người và những con ngựa, mình phủ một lớp bụi đỏ…<br /> <br /> Đi quá mấy cái lò nung gạch là hết địa phận của thị trấn, bắt đầu ra đồng ruộng.<br /> Iegoruska ngoái lại nhìn thị trấn lần cuối cùng, úp mặt vào khuỷu tay Đenixka và khóc<br /> nức nở…<br /> - Kìa, khóc chưa đã hay sao, cái thằng nhè này! - Kudmitsốp nói. - Lại phun nhớt phun<br /> dãi ra rồi, hư thật. Không muốn đi thì ở lại. Có ai bắt mày đi đâu!<br /> - Không sao đâu, anh bạn Iegoruska ạ, - cha Khrixtophor nói lắp bắp. - Không sao đâu<br /> anh bạn ạ… Cầu Chúa cứu giúp đi… Con đi là đi việc tốt lành chứ có phải đi đày đi ải gì<br /> mà khóc. Người ta đã nói học vấn là ánh sáng, thất học là bóng tối mà… Đúng như thế<br /> đấy.<br /> - Cháu có muốn quay về không? - Kudmitsốp hỏi.<br /> - Mu… muốn… - Iegoruska vừa nấc vừa đáp.<br /> - Mà về cũng phải. Đằng nào thì đi cũng chẳng được cái gì, lại chỉ công cốc thôi.<br /> - Không sao đâu mà, không sao đâu… - cha Khrixtophor nói tiếp. - Con cầu nguyện<br /> Chúa đi… Kìa như Lômônôxốp cũng phải đi đánh cá với bạn chài mãi(1) thế mà sau đã<br /> thành người nổi tiếng khắp châu Âu đấy. Trí tuệ mà đi với đức tin thì sẽ đem lại những kết<br /> quả đẹp lòng Chúa. Trong bài kinh nói thế nào nhỉ? Rạng danh cho đức Chúa, vui lòng<br /> cho mẹ cha, lợi cho giáo hội và Tổ quốc… Thế kia mà!<br /> - Lợi cũng có dăm bảy đằng… - Kudmitsốp vừa nói vừa châm một điếu xì gà rẻ tiền. Có người ăn học suốt hai mươi năm mà cũng chẳng làm nên tích sự gì.<br /> - Cũng có khi thế thật.<br /> - Người thì học vào có lợi, kẻ thì học vào chỉ đâm rối óc. Bà chị tôi là người ít hiểu<br /> biết, cái gì cũng thích làm như quý tộc, bà ta muốn cho thằng Iegoruska có học vấn, chứ<br /> không hiểu rằng với công việc làm ăn của tôi, tôi có thể làm cho Iegoruska sung sướng cả<br /> đời. Hơn nữa cũng xin thưa để ông rõ rằng nếu mọi người đều thành học giả hoặc lại là<br /> ông lớn cả thì lấy ai mà buôn bán và đi cày nữa. Rồi đến chết đói hết.<br /> - Nhưng nếu ai cũng đi buôn và đi cày cả, thì còn ai thông hiểu học vấn nữa?<br /> Cả hai người đều nghĩ rằng mình vừa nói ra một điều gì có trọng lượng và có sức<br /> thuyết phục lắm, làu bàu ra vẻ nghiêm trang và cùng đằng hắng một tiếng rõ đều. Đenixka<br /> lắng nghe hai người nói chuyện nhưng chẳng hiểu gì sốt, bèn lắc mạnh đầu một cái, nhỏm<br /> người dậy quất roi lên cả hai con ngựa hồng. Trên xe im lặng một lát.<br /> Trong khi đó trước mặt mấy người đi đường đã trải ra một cánh bình nguyên rộng<br /> <br /> mênh mông có một dãy đồi vắt ngang chen chúc nhau, nhấp nhỏm dòm qua vai nhau, mấy<br /> ngọn đồi này dần dần nhập lại thành một hàng chạy dài từ vệ đường bên phải cho đến tận<br /> chân trời rồi mất hút trong khoảng không màu tím nhạt; xe cứ đi mãi mà vẫn không trông<br /> rõ được dãy đồi bắt đầu ở chỗ nào và chấm dứt ở chỗ nào… Mặt trời đã ló lên từ phía sau<br /> thị trấn và từ tốn, ung dung bắt tay vào việc. Lúc đầu, xa tắp phía trước mặt, nơi đất lẫn<br /> với trời, bên cạnh mấy cái gò và chòi xay gió trông xa như một thằng người nho nhỏ đang<br /> vung tay, có một dải nắng rộng màu vàng rực trườn đi trên mặt đất; một phút sau chính cái<br /> dải ấy ánh lên gần hơn, trườn sang bên phải và trùm lên dãy đồi; một cái gì âm ấm chạm<br /> vào lưng Iegoruska, và một vệt sáng từ phía sau len lên, chồm qua chiếc xe ngựa và cặp<br /> ngựa, lao tới gặp các dải sáng khác, và đột nhiên cả cánh thảo nguyên rộng mênh mông<br /> cởi bỏ tấm chăn tối mờ mờ của buổi sáng sớm, mỉm cười và bắt đầu phô ra muôn vàn giọt<br /> sương sớm long lanh.<br /> Những cánh đồng tiểu mạch đã gặt xong, những đám cỏ dại, những bụi gai, những<br /> khóm đay dại - tất cả đều đã sém đi vì nắng, ngả sang màu hung nâu nâu và như chết dở,<br /> nhưng giờ đây, được làn sương mai tắm gội và được ánh nắng vuốt ve, đã lại hồi sinh để<br /> nở hoa trở lại. Trên mặt đường, những con chim “ông lão” cất tiếng hót tươi vui bay qua<br /> vun vút; trong đám cỏ, mấy con chuột nhảy gọi nhau, và xa xa đâu về phía bên trái, có<br /> tiếng nức nở của mấy con chim dẽ mào. Một đàn chim cun cút hoảng sợ trước chiếc xe<br /> ngựa cất cánh bay vụt lên và trong tiếng vỗ cánh rào rạo mềm mại rủ nhau bay về phía dãy<br /> đồi. Trong đám cỏ, châu chấu, cào cào, dế mèn, xén tóc thi nhau kéo dài điệu nhạc rả rích<br /> đơn điệu của chúng.<br /> Nhưng chỉ một lát sau sương mai đã bốc hơi hết, không khí ngưng đọng lại, và cánh<br /> thảo nguyên bị mắc lừa lại trở lại với cái vẻ chán chường của tháng Bảy. Cỏ rũ xuống, sự<br /> sống lại lịm đi. Những dãy đồi rám nắng, gần thì màu hung pha lẫn màu xanh, xa thì màu<br /> tím, với những sắc độ điềm đạm như bóng tối, dải đồng bằng mờ dần ở phía xa, và bầu<br /> trời úp lên trên cánh thảo nguyên không có rừng và núi cao trông sâu thẳm và trong suốt<br /> đến phát sợ lên; tất cả bây giờ đều có vẻ vô cùng vô tận và lặng điếng đi nhớ nhung…<br /> Sao mà ngột ngạt và buồn tẻ quá! Chiếc xe chạy mãi, và Iegoruska nhìn mãi cũng vẫn<br /> chỉ thấy có thế - bầu trời, dải đồng bằng, mấy dãy đồi… Điệu nhạc trong cỏ đã ngừng bặt.<br /> Chim “ông lão” đã bay đi, chim cun cút chẳng còn thấy đâu nữa. Trên lớp cỏ héo, mấy con<br /> quạ chẳng biết làm gì cho qua ngày cứ lượn qua lượn lại, con nào cũng giống hệt con nào,<br /> làm cho thảo nguyên càng đơn điệu hơn nữa.<br /> Một con diều hâu bay là là sát mặt đất, cánh vỗ khoan thai, rồi bỗng nhiên dừng lại<br /> giữa khoảng không, như thể ngẫm nghĩ về sự tẻ nhạt của cuộc sống, rồi lại vỗ cánh lao<br /> <br /> như mũi tên trên thảo nguyên, và không sao hiểu được nó bay như thế để làm gì, nó cần<br /> cái gì. Xa xa, chiếc chòi xay gió vẫn vùng vẫy mấy cánh quạt…<br /> Để cho quang cảnh đỡ đơn điệu, thỉnh thoảng trong đám cỏ dại lại thấp thoáng một cái<br /> sọ trắng hay một hòn đá; trong chốc lát thấy nhô lên một tảng đá lớn hình đàn bà hay một<br /> cây liễu trắng khô có một con chim sả màu xanh đậu ở cành cao nhất, một con chuột nhảy<br /> vụt qua đường, rồi đâu đấy lại như cũ: vẫn những đám cỏ dại, những dãy đồi, những con<br /> quạ…<br /> Nhưng may thay từ phía trước đi lại một chiếc xe chở mấy bó lúa, có một cô con gái<br /> nằm vắt vẻo ở trên cùng. Buồn ngủ, mệt mỏi vì nóng nực, cô ta ngẩng đầu lên nhìn mấy<br /> người ngồi trên chiếc xe đi ngược lại. Đenixka ngẩn người ra nhìn cô gái, hai con ngựa ô<br /> vươn mõm về phía mấy bó lúa, chiếc xe rít lên, hôn chiếc xe thồ một cái, và những bông<br /> lúa sắc nhọn như cái chòi quệt lên cái mũ rộng vành của cha Khrixtophor.<br /> - Đi đâm bừa vào người ta thế này, hả cô béo? - Đenixka quát. - Mặt thì phì bự ra như<br /> ong đốt thế kia kìa!<br /> Cô gái uể oải mỉm cười, mấp máy đôi môi, rồi lại nằm xuống… A, kia, trên một ngọn<br /> đồi hiện ra một cây dương cô độc; ai trồng nó lên và nó đứng đấy để làm gì - có trời biết.<br /> Dáng cây cao dong dỏng, lá cây như một bộ trang phục xanh tươi, khó lòng rời mắt ra<br /> được. Đẹp như vậy, cây có sung sướng không? Mùa hè thì nắng như thiêu như đốt, mùa<br /> đông thì băng giá và bão tuyết, mùa thu thì những đêm dài hãi hùng, xung quanh chỉ thấy<br /> bóng tối dày đặc, chỉ nghe tiếng gió rú man dại, giận dữ, nhưng cái chính là một đời cô<br /> độc một mình… Sau cây dương là những dải lúa mì từ đỉnh đồi chạy dài xuống sát đường<br /> cái làm thành một tấm thảm vàng rực. Trên đồi lúa đã gặt hết và vun lại thành từng đống,<br /> còn ở phía dưới thì còn đang gặt dở… Sáu người thợ gặt đứng thành hàng ngang khoa đều<br /> mấy cái hái, và mấy cái hái cũng vui vẻ ánh lên đồng thanh kêu: “Sít! sít!” rất đều nhịp.<br /> Trông động tác của mấy người đàn bà đang bó lúa, trông vẻ mặt mấy người thợ gặt trong<br /> ánh loang loáng ở cây lưỡi hái, đều thấy rõ là nắng đang thiêu đốt họ và làm cho họ ngột<br /> ngạt. Một con chó đen, lưỡi thè lè, từ đám thợ gặt chạy về phía chiếc xe ngựa, chắc là định<br /> sủa, nhưng nửa đường bỗng đứng lại và thờ ơ nhìn Đenixka đang giơ roi lên dọa nó: sủa<br /> chỉ tổ nóng thêm! Một người đàn bà đứng dậy, hai tay ôm lấy cái lưng mỏi dừ, đưa mắt<br /> nhìn theo chiếc áo sơ mi đỏ của Iegoruska.<br /> Không biết vì màu đỏ này vui mắt bà ta, hay vì bà ta nhớ đến mấy đứa con ở nhà, chỉ<br /> thấy bà ta đứng nhìn theo hồi lâu, không nhúc nhích…<br /> Nhưng thửa lúa mì cũng đã lùi về phía sau. Hai bên lại rặt một dải đồng bằng cháy<br /> <br />