Truyện ngắn Tagore ở Việt Nam

51(3):104 - 108<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 3 - 2009<br /> <br /> TRUYỆN NGẮN TAGORE Ở VIỆT NAM<br /> Lê Thanh Huyền (Trường ĐH Sư phạm - ĐH Thái Nguyên)<br /> <br /> Vượt ra khỏi ranh giới quốc gia, Tagore đã<br /> mang đến cho những học giả Phương Đông<br /> cũng như Phương Tây sự ngạc nhiên và<br /> ngưỡng mộ nhờ tầm vóc tư tưởng lớn lao của<br /> mình. Hầu hết những ai đã từng được tiếp xúc<br /> với Tagore và các sáng tác của ông đều nhận<br /> thấy ở ông một sự bao quát sâu rộng của tinh<br /> thần Ấn Độ phục hưng. Jun Ohrui phát biểu:<br /> “Chẳng có gì là quá đáng khi nói rằng R.<br /> Tagore là nhà thơ cũng như nhà văn vĩ đại<br /> nhất trong suốt ba nghìn năm hoạt động của<br /> văn học Ấn Độ” [1,155].<br /> Tagore được coi là một tài năng nhiều mặt<br /> mà ngay cả thời kỳ Phục hưng Châu Âu cũng<br /> ít người có được. B.M.Chandhuri đã viết: “Sự<br /> đa dạng và uyên bác là những mặt quan trọng<br /> trong thiên tài của ông, để đánh giá được sự<br /> vĩ đại của con người này chỉ qua thơ ca và<br /> còn ít đầy đủ hơn nữa là chỉ qua những bài<br /> thơ mang cảm hứng tôn giáo và đầy sự hiến<br /> dâng của ông chỉ vì lí do chúng đạt giải Nobel<br /> thì quả là một khiếm khuyết rất lớn” [2,174].<br /> Nhận thức được điều đó, người ta ngày càng<br /> tiến tới tìm hiểu, khẳng định tài năng của<br /> Tagore ở nhiều lĩnh vực khác nhau trong đó<br /> có lĩnh vực truyện ngắn. Riêng ở thể loại này<br /> có thể coi Tagore là người có đóng góp rất<br /> lớn và có một vị trí không ai thay thế được ở<br /> Ấn Độ nói chung và ở quê hương nhà thơ nói<br /> riêng. Buddhadva Bose khẳng định: “Tagore<br /> đã mang truyện ngắn đến cho chúng ta thậm<br /> chí ngay cả khi người ta còn chưa biết đến nó<br /> tại Anh” [2,92].<br /> Nghệ thuật viết truyện ngắn của ông được<br /> đánh giá rất cao. Sukuma Sen viết: “Tagore là<br /> nhà văn đầu tiên viết truyện ngắn thực sự<br /> bằng tiếng Bengali (năm1891) và cho đến nay<br /> vẫn là nhà văn viết truyện ngắn hay nhất”<br /> <br /> [2,92]. B.Chaudhuri cho rằng: “Truyện ngắn<br /> bằng tiếng Bengali đã có được những mùa<br /> hoa thật rực rỡ đầu tiên trong các tác phẩm<br /> của Tagore. Văn học hiện đại của Bengal đã<br /> bước vào một kỷ nguyên mới với sự khởi đầu<br /> của thời kỳ Rabindranath viết truyện ngắn”<br /> [2,92]. Mặc dù lời nhận định đó được viết vào<br /> những năm sáu mươi của thế kỷ XX, và từ đó<br /> đến nay, kĩ thuật viết truyện ngắn ở quê hương<br /> nhà thơ đã có những bước tiến rất xa, song nền<br /> móng bước đầu mà Tagore xây dựng nên cùng<br /> với vị trí tiên phong của nó vẫn còn giữ vẹn<br /> nguyên giá trị.<br /> Ở Việt Nam, Tagore và sáng tác của ông<br /> được dịch và giới thiệu tương đối sớm nhưng<br /> việc nghiên cứu về Tagore hầu như chỉ dừng<br /> lại ở những ý kiến rải rác, chủ yếu tập trung<br /> vào lĩnh vực thơ ca. Có thể kể đến các bài<br /> viết: Một nhà đại sử thi Ấn Độ, ông<br /> Rabindranath Tagore của Trần Trúc Đình, Bài<br /> phiếm về văn hóa Đông Tây của Thượng Chi.<br /> Sau sự kiện Tagore đến thăm Sài Gòn năm<br /> 1929, hàng loạt các bài viết về Tagore ra đời.<br /> Trong đó có các tác giả Đoàn Phú Tứ, Phạm<br /> Văn Hạnh, Nguyễn Xuân Sanh… Họ đã hết<br /> lời ca ngợi tài năng trác việt của Tagore. Năm<br /> 1943, Nhà xuất bản Tân Việt ấn hành cuốn Thi<br /> hào R. Tagore của Nguyễn Văn Hai. Đây là<br /> cuốn sách đầu tiên về Tagore ở nước ta. Cuốn<br /> sách đã đem đến cho người đọc Việt Nam cái<br /> nhìn đầy đủ hơn về Tagore. Tuy nhiên, nó vẫn<br /> chưa đề cập đến truyện ngắn của ông.<br /> Sau cách mạng Tháng Tám, các tác phẩm<br /> của Tagore đã được dịch ra tiếng Việt nhiều<br /> hơn, vì vậy độc giả đã có điều kiện hơn để<br /> tìm hiểu Tagore. Năm 1961, nhân sự việc cả<br /> thế giới kỷ niệm 100 năm ngày sinh Tagore,<br /> các công trình dịch thuật, nghiên cứu và phê<br /> 104<br /> <br /> 51(3):104 - 108<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> bình về Tagore đã được ra đời hàng loạt. Chủ<br /> yếu là nói về thơ. Chỉ có Cao Huy Đỉnh trong<br /> tiểu luận ngắn Ra-vin-đơ-ra-nat Ta-go-rơ đã<br /> đề cập đến nhiều thể loại khác nhau trong<br /> sáng tác của Tagore. Về truyện ngắn, ông<br /> nhận xét “Truyện ngắn của Tagore cũng<br /> mang nhiều tính trữ tình. Nó nói hộ triết lí và<br /> tình cảm của nhà thơ bằng những hình ảnh<br /> thiên nhiên, bằng thần thoại, bằng biểu tượng<br /> và ngụ ngôn nhiều hơn là sự việc rút ra từ<br /> thực tế đời sống. Nhưng Tagore đã lựa chọn<br /> đúc kết rất chặt chẽ và tinh vi để cho hợp với<br /> cuộc sống hiện thời” [7,442].<br /> Năm 1979, nhà phê bình Đào Xuân Quý<br /> trong bài viết “Rabindranath Tagore, nhà thơ<br /> của cuộc đời” đã lưu ý chúng ta về thái độ<br /> của Tagore với nhân dân lao động nghèo khổ<br /> thể hiện trong toàn bộ sáng tác của nhà thơ,<br /> bao gồm cả truyện ngắn: “Thái độ của<br /> Tagore đã rõ. Ông không bao giờ xu phụ bọn<br /> giầu sang quyền quý. Trái lại, đối với nhân<br /> dân lao động, đối với những người thuộc<br /> tầng lớp thấp hèn trong xã hội Ấn Độ, ông<br /> rất đỗi thương yêu, quý mến; ông luôn đứng<br /> về phía họ, tìm thấy ở họ nguồn sức mạnh<br /> của mình. Chủ đề này hầu như bao trùm toàn<br /> bộ tác phẩm của Tagore, cả thơ, kịch, tiểu<br /> thuyết, truyện ngắn và những bài diễn văn<br /> nữa” [5,200].<br /> Năm 1986, tập Mây và mặt trời do Đào<br /> Anh Kha giới thiệu, Hoàng Cường, Nguyên<br /> Tâm và một số người khác dịch, được xuất<br /> bản với số lượng hơn 15000 cuốn bằng tiếng<br /> Việt tại Nhà xuất bản Văn học. Đây là một<br /> bước đi rất lớn của truyện ngắn Tagore trên<br /> con đường đến với bạn đọcViệt Nam. Trong<br /> phần “Lời giới thiệu”, Đào Anh Kha nhận<br /> định: “Chỉ riêng trên lĩnh vực truyện ngắn,<br /> người ta cũng đủ thấy tâm hồn và tài năng đa<br /> dạng của Tagore” [6,6]. Đào Anh Kha đã khái<br /> quát thế giới nhân vật phong phú, đa dạng của<br /> <br /> 3 - 2009<br /> <br /> tập truyện. Ông cũng rút ra “Đề tài có thể nói<br /> là trọng tâm, bao trùm hầu hết các truyện<br /> ngắn của Tagore là tình yêu. Ông ca ngợi tình<br /> yêu bằng những lời đẹp đẽ nhất và bằng<br /> những hình tượng cao quý, và rõ ràng đó cũng<br /> là động lực cho tài năng sáng tạo của ông”<br /> [6,10]. Ông nhận thấy: “Cách hư cấu của<br /> Tagore là cho hiện thực và huyền thoại”<br /> [6,11].Truyện ngắn của Tagore bao giờ cũng<br /> gần với chất thơ: “Khi dịu dàng, khi sắc cạnh,<br /> khi mơ màng, khi thổn thức, hình tượng cũng<br /> lạ và nhịp điệu phong phú quyện vào nhau,<br /> văn của ông gây cho ta những suy tư lắng và<br /> những cảm xúc đẹp đẽ vô cùng” [6,10]. Trữ<br /> tình và hóm hỉnh, sắc sảo, đầy trí tuệ, truyện<br /> ngắn của Tagore mang trong mình “sức mạnh<br /> dẫn người ta đi thẳng vào bản chất sự vật, vào<br /> chân lí của cuộc sống qua con đường biện<br /> chứng của nhận thức thẩm mỹ” [6,11]. Tuy<br /> nhiên, sau đó vẫn chưa có một cuốn sách nào<br /> nghiên cứu, phê bình chuyên biệt về truyện<br /> ngắn của Tagore.<br /> Cuốn giáo trình Văn học Ấn Độ của Lưu<br /> Đức Trung ra đời năm 1984 đã đánh dấu một<br /> mốc quan trọng: từ đây, Tagore nói riêng và<br /> văn học Ấn Độ nói chung chính thức được<br /> đưa vào chương trình cao đẳng và đại học ở<br /> Việt Nam. Lưu Đức Trung đã dành gần 30<br /> trang trên tổng số 186 trang để viết về Tagore,<br /> thế nhưng không có mục nào dành cho truyện<br /> ngắn và từ “truyện ngắn” cũng chỉ được nhắc<br /> đến hai lần. Một lần ở trang 146, ở vị trí cuối<br /> cùng khi tác giả nói về sự nghiệp sáng tác của<br /> Tagore. Và một lần, nó được gắn với cái tên<br /> cụ thể: “truyện ngắn Minu” nhưng chỉ là để<br /> trích dẫn một câu ngắn trong tác phẩm này<br /> làm lời chuyển ý cho thơ: “Tagore thấy “lòng<br /> của người phụ nữ là ngai vàng” như trong<br /> truyện ngắn Minu mà ông tả” [11,154]. Như<br /> vậy, cuốn giáo trình này vẫn chưa chú ý đúng<br /> mức đến truyện ngắn của Tagore.<br /> 105<br /> <br /> 51(3):104 - 108<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Năm 2001, tác giả Lưu Đức Trung tuyển<br /> chọn và giới thiệu Hợp tuyển văn học Châu<br /> Á. Ở tập II, nói về văn học Ấn Độ, tác giả đã<br /> trích giới thiệu hai truyện ngắn của Tagore<br /> là Dàn hoả thiêu và Bác hàng rong người<br /> Cabun. Hai truyện ngắn này được đặt ở cuối<br /> cùng sau các mục trích dẫn thơ, kịch, tiểu<br /> thuyết Tagore. Điều đó cho thấy tuy vẫn<br /> chưa có vị trí xứng đáng song truyện ngắn<br /> Tagore đã được tác giả quan tâm hơn.<br /> Đến năm 2002, trong cuốn Bước vào vườn<br /> hoa văn học Châu Á, Lưu Đức Trung đã có<br /> nhận xét xác đáng về truyện ngắn Tagore:<br /> “Cốt truyện ngắn gọn, có truyện chỉ vài ba<br /> trang nhưng nội dung lại súc tích, kết cấu<br /> chặt chẽ, mang tính kịch sâu sắc, tạo cho<br /> truyện có tính hấp dẫn” [8,152]. Cùng năm<br /> đó, Lưu Đức Trung đã cho xuất bản Tuyển<br /> tập tác phẩm R. Tagore gồm 2 tập. Trong<br /> tuyển tập này, tác giả đã tuyển lựa 35 truyện<br /> ngắn của Tagore. Trong lời giới thiệu của<br /> tuyển tập này, Lưu Đức Trung khẳng định:<br /> “Truyện ngắn Tagore chan chứa tinh thần<br /> nhân đạo cao cả” [9,7]. Trong truyện ngắn<br /> của ông ta bắt gặp hình ảnh chân thực về<br /> nhân dân lao động nghèo khổ, những trí thức<br /> Ấn Độ dưới chế độ nô dịch của thực dân<br /> Anh. Tagore đặc biệt quan tâm tới số phận của<br /> người phụ nữ. Về mặt nghệ thuật, Lưu Đức<br /> Trung nhận xét: “Truyện ngắn Tagore đa<br /> dạng, có truyện rất ngắn, chỉ mấy chục dòng,<br /> có truyện rất dài, kết cấu khá phức tạp với nội<br /> dung mang tính hiện thực sâu sắc. Ông<br /> thường kết hợp tính chất huyền ảo và hiện<br /> thực vào trong truyện khiến cho tác phẩm<br /> thường có sức gợi cảm và hấp dẫn” [9,8].<br /> Gần đây, tình hình nghiên cứu truyện ngắn<br /> Tagore ở nước ta có nhiều khởi sắc. Đã xuất<br /> hiện những luận văn thạc sĩ đi sâu khám phá<br /> giá trị nội dung và nghệ thuật của truyện ngắn<br /> Tagore như Nghệ thuật tự sự truyện ngắn<br /> <br /> 3 - 2009<br /> <br /> Tagore (Luận văn thạc sĩ Đại học Khoa học<br /> Xã hội và Nhân văn, 2005) của Nguyễn Thị<br /> Hải Hằng. Trong luận văn này, tác giả Hải<br /> Hằng đã khám phá và khẳng định tài năng<br /> viết truyện của Tagore ở các phương diện:<br /> nghệ thuật kể chuyện, điểm nhìn trần thuật và<br /> nghệ thuật tạo chất thơ. Tuy không chỉ<br /> chuyên sâu vào lĩnh vực truyện ngắn nhưng<br /> luận văn thạc sĩ của Nguyễn Phương Liên,<br /> Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2006: Thế<br /> giới trẻ em trong sáng tác văn chương<br /> Tagore cũng đã đóng góp đáng kể vào việc<br /> làm sáng tỏ nghệ thuật xây dựng nhân vật trẻ<br /> em trong truyện ngắn Tagore.<br /> Cuốn Tagore - Văn và Người của Đỗ Thu<br /> Hà, gồm tám chương, dày hơn 460 trang,<br /> xuất bản năm 2005 thực sự là một công trình<br /> công phu và quý giá về Tagore. Trong cuốn<br /> sách này, Đỗ Thu Hà đã dành hẳn chương II<br /> để nói về truyện ngắn của Tagore. Cuốn sách<br /> thực sự đem đến cái nhìn có chiều sâu về<br /> truyện ngắn Tagore.<br /> Việc chú trọng nhiều hơn đến thơ và<br /> truyện ngắn cũng như việc đặt phần truyện<br /> ngắn lên trước tiểu thuyết và kịch đã gián<br /> tiếp đem đến một cái nhìn khác trước, góp<br /> phần đưa truyện ngắn Tagore lên một tầm<br /> cao mới. Tác giả đã nhiều lần ca ngợi truyện<br /> ngắn Tagore:<br /> “Ở Ấn Độ, Tagore được coi là bậc thầy của<br /> thơ ca và là nhà văn đã góp phần rất lớn lao<br /> vào việc ra đời và phát triển của văn xuôi hiện<br /> đại, đặc biệt là truyện ngắn” [2,16].<br /> “Truyện ngắn của Tagore không phải luôn<br /> luôn là những kiệt tác không có tì vết, nhưng<br /> xét cả về phương diện xã hội lẫn nghệ thuật có<br /> thể coi đây là những mẫu mực của truyện<br /> ngắn hiện đại qua cách mà các nhân vật của<br /> ông trình bày sự xung đột trong xã hội Bengal,<br /> cách mà ông đưa ra câu hỏi về những xung<br /> đột này” [2,119].<br /> 106<br /> <br /> 51(3):104 - 108<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> “Các truyện của Tagore là chứng cớ hiển<br /> nhiên về tài năng rất đặc sắc và đa dạng. Có<br /> thể nói, ông chính là nhà văn đầu tiên của xứ<br /> Bengal đã gặt hái được những thành tựu ban<br /> đầu về thể loại văn học hiện đại này” [2,145].<br /> Theo tác giả “Tagore được coi là một nhà<br /> thơ vĩ đại đồng thời cũng là một nhà văn viết<br /> truyện ngắn vĩ đại. Đây là một sự kết hợp<br /> hiếm có trong lịch sử văn học thế giới”. Nó là<br /> nguyên nhân và cũng là hệ quả của sự kết hợp<br /> tính “Lãng mạn trong thi ca” với tính “Hiện<br /> thực của truyện ngắn” ngoài “Bức tranh hiện<br /> thực” về xã hội Ấn Độ cụ thể là ở Bengal, nó<br /> còn “Đem đến cho chúng ta những bức chân<br /> dung khác nhau về tính cách chỉ trong một<br /> truyện nhỏ”, cùng với những buồn vui “Xuất<br /> phát từ chính cuộc sống” [2,119-120].<br /> Năm 2006, những người yêu mến Tagore<br /> lại được đón nhận thêm sự ra đời của cuốn<br /> sách Rabinrranath Tagore với thời kỳ Phục<br /> hưng của tác giả Nguyễn Văn Hạnh. Trong số<br /> hơn 400 trang, tác giả đã dành 10 trang để nói<br /> về truyện ngắn Tagore. Tuy dung lượng không<br /> nhiều, nhưng những đúc kết của Nguyễn Văn<br /> Hạnh thực sự có tính chất gợi mở đối với<br /> những ai muốn tìm hiểu truyện ngắn Tagore.<br /> Cũng như nhiều tác giả khác, Nguyễn Văn<br /> Hạnh đã một lần nữa khẳng định những đóng<br /> góp của Tagore với văn học Bengal và văn<br /> học Ấn Độ qua thể loại truyện ngắn: “Trước<br /> R. Tagore, cùng thời với R. Tagore dường như<br /> chưa có nhà văn nào ở Ấn Độ thành công với<br /> những tác phẩm văn xuôi viết bằng ngôn ngữ<br /> bản địa, ngay cả sáng tác của Bankim<br /> Chanđra” [4,106], Tagore đã “Xác lập một vị<br /> trí rõ ràng cho văn xuôi viết bằng tiếng bản<br /> địa trong quá trình hiện đại hóa văn học Ấn<br /> Độ” [4,107]. Tác giả đã bước đầu chỉ rõ đề tài,<br /> chủ đề, những nhân vật trung tâm của truyện<br /> ngắn Tagore. Tác giả quan tâm tới sự lồng<br /> ghép, đan cài các yếu tố thực, hư, tự sự và trữ<br /> <br /> 3 - 2009<br /> <br /> tình, đồng thời nêu ra nhiều điểm đáng chú ý<br /> về cốt truyện, giọng điệu và điểm nhìn trần<br /> thuật, lối biểu đạt bằng biểu tượng, nghệ thuật<br /> miêu tả nội tâm nhân vật…<br /> Trong chương trình THPT, cao đẳng và<br /> đại học, Tagore là một tác giả hay và khó. Để<br /> hiểu hết về ông trong khuôn khổ thời gian có<br /> hạn của những tiết học đã có, để cắt nghĩa<br /> hiện tượng Tagore còn khó hơn rất nhiều.<br /> Gần đây nhất, tháng 6/2006, cuốn sách “Tác<br /> giả tác phẩm văn học nước ngoài trong nhà<br /> trường - Tago” do Lê Nguyên Cẩn chủ biên,<br /> Nguyễn Thị Mai Liên biên soạn và tuyển<br /> chọn đã được Nhà xuất bản Đại học Sư phạm<br /> ấn hành. Cuốn sách bao gồm những kiến thức<br /> cơ bản và một số kiến thức nâng cao về<br /> Tagore và các sáng tác của ông. Các tác giả<br /> cuốn sách đã dành một phần dung lượng<br /> thích đáng (gần 50 trên tổng số 166 trang) để<br /> nói về những giá trị nội dung và nghệ thuật<br /> của truyện ngắn Tagore. Về nội dung, cuốn<br /> sách quan tâm làm rõ giá trị hiện thực và giá<br /> trị nhân đạo của truyện ngắn Tagore. Về nghệ<br /> thuật, cuốn sách nhấn mạnh những thành<br /> công của Tagore về mặt giọng điệu nghệ<br /> thuật, nghệ thuật miêu tả, sắc màu huyền ảo.<br /> Những nhận định mà các tác giả của cuốn<br /> sách đưa ra đã giúp ích rất nhiều cho những<br /> ai muốn tìm hiểu truyện ngắn Tagore.<br /> Nhìn lại quá trình nghiên cứu về truyện<br /> ngắn Tagore ở Việt Nam, chúng tôi nhận thấy<br /> truyện ngắn Tagore ngày càng nhận được sự<br /> quan tâm nhiều hơn. Sự khám phá nghệ thuật<br /> viết truyện của Tagore ngày càng sâu hơn,<br /> rộng hơn. Viết về truyện ngắn của Tagore, đã<br /> có những chuyên luận cũng như công trình<br /> nghiên cứu có chất lượng cao. Tuy nhiên, một<br /> cuốn sách hay một luận án Tiến sĩ dành riêng<br /> cho truyện ngắn Tagore, vẫn chưa thấy xuất<br /> hiện. Tuy không thành công vang dội như thơ,<br /> nhưng truyện ngắn của ông cũng có rất nhiều<br /> 107<br /> <br /> 51(3):104 - 108<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 3 - 2009<br /> <br /> những thành tựu đắc sắc. Đặt bên cạnh rất<br /> nhiều những công trình về thơ, truyện ngắn<br /> Tagore vẫn chưa nhận được sự quan tâm thích<br /> đáng. Mong rằng trong một tương lai không<br /> xa, truyện ngắn Tagore sẽ có được một vị trí<br /> thật sự xứng đáng với tầm vóc của nó <br /> <br /> 108<br /> <br />