từ giữa trưa đến buổi hoàng hôn: phần 2

Chương 7<br /> <br /> TÌM HIỂU VỀ SỰ TỨC GIẬN<br /> <br /> Trong số những cảm xúc, có lẽ tức giận là cảm xúc ít<br /> được hiểu biết và bị phỉ báng nhiều nhất. Phần lớn xã hội đều<br /> nhìn sự tức giận như một cái không có gì là chắc chắn; một số<br /> người vội vã cho đó là một biến thể của hành vi gây hấn, trong<br /> lúc những người khác hoàn toàn không biết ý nghĩa của nó.<br /> Đối với những người trong nửa cuộc đời sau, việc hiểu biết sự<br /> tức giận có một tầm quan trọng đặc biệt. Không chỉ những cảm<br /> xúc ít bền vững trong phần đầu của tuổi trung niên, nhưng với<br /> việc mở rộng của hữu thức trong giai đoạn này của đời sống,<br /> nhiều điều phật ý và oán hận bị dồn nén trong những năm tuổi<br /> trẻ bắt đầu nổi lên và làm chúng ta cảm thấy sự hiện diện của<br /> nó bằng nhiều cách.<br /> Sự tức giận là một cảm xúc bình thường, lành mạnh<br /> và có giá trị. Nó là một phần nội tại trong bản chất con người<br /> và phải được tôn trọng như nó vốn thế vì nó đóng một vai trò<br /> quan trọng trong mỗi đời sống lành mạnh. Là một cảm xúc<br /> mạnh mẽ nhất trong mọi cảm xúc, nó có thể được sử dụng một<br /> cách sáng tạo hoặc dùng sai theo cách phá hoại. Một khi được<br /> đánh thức, nó sẽ giải phóng năng lượng đáng kể có thể hướng<br /> dẫn trong những sự nghiệp xây dựng tốt đẹp, như nỗ lực hoàn<br /> thành một xã hội công bằng hơn, khi mà những bất công đã<br /> khiến chúng ta phải tức giận.<br /> <br /> Ở những lúc khác cũng năng lượng ấy, khi không<br /> được hướng dẫn vào những hướng tích cực có thể bùng nổ gây<br /> ra sự tàn phá. Điều này xảy ra khi chúng ta không làm chủ<br /> hành động của chúng ta, không kiểm soát được chính cảm xúc.<br /> Đặc biệt khi đó là trường hợp tức giận tích tụ mà không hay<br /> biết cũng không được thể hiện cho đến khi nó đạt đến những<br /> tầm cỡ nghiêm trọng Những cơn giận bùng nổ ấy có thể rất<br /> mạnh mà lý trí không thể kiểm soát và người ta thường hoàn<br /> toàn không biết những hậu quả tai hại mà hành động có thể<br /> gây ra. Chúng ta đều biết hậu quả mà điều đó gây ra cho người<br /> hứng chịu, người này đơn giản phải chịu trách nhiệm vì là cái<br /> nhỏ nhặt sau cùng thêm vào làm cho hỏa sơn Vesuvius bùng<br /> nổ. Đó có thể là một kinh nghiệm chấn thương hay bị dày vò<br /> làm cho việc giữ bình tĩnh và kềm chế sự nổi giận trở nên vô<br /> cùng khó khăn. Cùng lúc đó, với việc thả lỏng sự căng thẳng<br /> tích tụ, người tức giận cảm thấy một cảm giác nhẹ nhỏm và<br /> chợt nhận ra người khác có thể bị tồn thương sâu xa như thế<br /> nào.<br /> Người dễ nổi giận không còn kiểm soát những biểu<br /> hiện giận dữ của mình nữa thường tự hỏi tại sao người khác sợ<br /> mình. Xem ra họ quên mất những thiệt hại mà cơn giận dữ loại<br /> đó gây ra cho các quan hệ. Tôi thường nghe những người ấy nói<br /> với tôi: ‘Tôi không thể hiểu tại sao tôi rất khó tìm được những<br /> bạn chân tình. Tôi ngỏ lời trước với những người khác, nhưng<br /> dường như họ sợ tôi đến gần họ.’ Nói chung người ta rất sợ sự<br /> tức giận điên cuồng của người khác nên dương nhiên người ta<br /> sợ có quan hệ thân thiết với cá nhân hay giận dữ. Mặt khác, sự<br /> tức giận khi biểu lộ thích hợp có thể có những hậu quả rất có lợi<br /> trên bất cứ tình bạn chân thành nào. Nó dẫn đến việc làm<br /> trong sáng bầu khí và đem lại sự hiểu biết lẫn nhau nhiều hơn<br /> và một mối đồng cảm giữa bạn bè.<br /> Có nhiều hiểu lầm vây quanh cảm xúc này do việc ngộ<br /> nhận rằng tức giận là không đúng. Chính hậu quả của tức giận<br /> kích động một hành vi phá hoại đối với chính mình hay đối với<br /> người khác có liên quan đến đạo đức. Tự thân sự tức giận thì<br /> <br /> trung tính về mặt đạo đức, như mọi thứ cảm xúc. Điều mà tức<br /> giận dẫn đến mới trở thành sai lầm về mặt đạo đức. Khi người<br /> ta liệt kê những tội trọng, cảm xúc không bị coi là vô luân. Chữ<br /> ‘trọng’ từ tiếng La-tinh là ‘caput’ chỉ cái đầu hay nguồn gốc của<br /> hành động. Tuy nhiên, sự tức giận một cảm xúc tự phát bên<br /> ngoài lãnh vực luân lý được hiểu là nguồn gốc chính của hành<br /> vi có thể sẵn sàng trở thành vô luân.<br /> Cũng vì một vài cách biểu lộ sự tức giận của người lớn<br /> trên một phần cơ thể của một đứa trẻ làm nó cảm nghiệm sự<br /> đau đớn khó chịu, nên nhiều trẻ em trong cuộc sống đã sớm<br /> nhận được một thông điệp rằng tức giận tự nó là xấu và không<br /> thể được chấp nhận. Một đứa bé còn nhỏ khó có thể phân biệt<br /> giữa cảm xúc và hành động qua đó đàn ông hay đàn bà tìm<br /> cách biểu lộ cảm xúc ấy. Vì thế chính sự tức giận, thay vì là<br /> hành động, có vẻ sai lầm. Tất cả những thông tin ấy, thu thập<br /> trực tiếp hay gián tiếp qua cuộc sống có thể dẫn đến việc từ<br /> chối thừa nhận sự tức giận khi nó hiện diện hoặc chối bỏ hay<br /> dồn nén nó.<br /> Đúng hơn, tức giận phải được nhận biết như một tiềm<br /> năng có giá trị trong đời sống cho tất cả chúng ta. Nó là một<br /> phản ứng bình thường cho thấy một vài tổn thương đến con<br /> người hay lợi ích của chúng ta còn tồn tại hay đã xảy ra. Bất cứ<br /> việc gì tấn công vào giá trị bản thân, làm suy giảm nhân phẩm,<br /> hay làm tổn thương chúng ta ở phương diện nào đều gợi ra<br /> cảm xúc đặc biệt ấy. Vì thế, nó có thể được coi như sứ giả báo<br /> động chúng ta về việc phúc lợi thực tế của chúng ta bị đe dọa<br /> một cách nào đó. Cả những bé sơ sinh cũng có những lúc giận<br /> dỗi nếu những nhu cầu nền tảng không được đáp ứng. Nó gào<br /> khóc, mặt đỏ gay, hai bàn tay nắm chặt là bằng chứng rõ ràng<br /> về điều đó.<br /> Thường không dễ dàng nhận ra chúng ta tức giận, đặc<br /> biệt nếu chúng ta không quen với việc ghi nhận cảm xúc của<br /> chúng ta. Sự tức giận có thể dễ dàng được ngụy trang như ‘bối<br /> rối’, ‘bị tổn thương’ hay ‘lo lắng’. Một tác nhân gây cảm xúc<br /> <br /> căng thẳng mạnh, đặt cơ thể dưới ảnh hưởng của hệ thần kinh<br /> giao cảm với những phản ứng sinh lý mà chúng ta đã biết. Khi<br /> chúng ta nhận biết những thay đổi ấy trong cơ thể, sự căng<br /> thẳng tê cứng, đỏ mặt, tía tai thì điều quan trọng là phải nhận<br /> biết nguyên nhân để có thể thừa nhận nó. Nhận ra sự tức giận<br /> của chúng ta đem lại sự tự do cần thiết để chọn cách thức lành<br /> mạnh biểu lộ sự tức giận. Khi chúng ta không biết điều gì xảy<br /> ra, sự tức giận thường thái quá và biểu lộ theo những cách vượt<br /> ngoài sự kiểm soát của chúng ta. Một khi nhận biết cảm xúc<br /> nổi lên, chúng ta nhận biết nguyên nhân là sự tức giận nếu<br /> chúng ta biết mình bị khinh thường và ức chế một cách nào đó.<br /> Thông tin ấy thường mang lại một điều gì đó ngăn cản những<br /> nhu cầu hay ước muốn hợp pháp của chúng ta hay nói cách<br /> khác miệt thị chính chúng ta và những người có phúc lợi liên<br /> đới với chúng ta.<br /> Như biểu đồ sau đây chỉ rõ, sự ngăn cản ấy được gọi là<br /> ức chế sẽ xuất hiện từ hành vi của một cá nhân và đôi khi từ<br /> một vật vô tri, một cái cửa bị nêm cứng hay một ciếc xe không<br /> sao khởi động được. Sự đáp trả bình thường cho loại ức chế ấy<br /> là cảm xúc tức giận. Một khi được nhận ra, cảm xúc ấy để mặc<br /> chúng ta chọn lựa điều cần phải làm như một kết quả. Nếu<br /> chúng ta không biết cảm xúc ấy hoặc không để nó biểu lộ,<br /> những hậu quả của nó sẽ tiếp tục cả khi nó bị dồn vào vô thức.<br /> Từ đó nó là một tác nhân gây căng thẳng, nó sẽ có môt hậu quả<br /> về sinh lý làm hại đến cơ thể bằng nhiều cách. Do đó ba chọn<br /> lựa được mở ra: chọn và cho sự tức giận một biểu lộ nào đó<br /> công khai; dồn nén nó, nghĩa là nhận ra sự hiện diện của nó<br /> nhưng quyết định gạt nó sang bên một thời gian và tập trung<br /> trên một sự việc khác; sau cùng là trấn áp nó. Điều này bao<br /> hàm trước đó chúng ta đã có quyết định không chấp nhận cảm<br /> giác ấy và kết quả là chúng ta không nhận ra sự hiện diện của<br /> nó. Sự tức giận chỉ còn bên dưới trình độ hữu thức và được đưa<br /> vào kho cất giữ những cảm xúc không được nhận ra và không<br /> được biểu lộ.<br /> <br /> Mô hình sự tức giận<br /> HÀNH VI CỦA CÁ<br /> NHÂN<br /> ỨC CHẾ<br /> HOÀN<br /> <br /> CẢNH,<br /> <br /> VIỆC<br /> <br /> ƯỚC MUỐN<br /> Hay NHU CẦU<br /> <br /> MỤC TIÊU<br /> <br /> TÖÙC GIAÄN<br /> <br /> BIỂU LỘ hay<br /> DỒN NÉN<br /> <br /> NÓI NHIỀU<br /> NGƯỜI<br /> <br /> ĐỐI PHÓ<br /> <br /> TRẤN ÁP hay<br /> VÔ THỨC<br /> <br /> TỰ TRÁCH<br /> <br /> TRÁCH<br /> <br /> BIỂU LỘ THỂ LÝ<br /> VIẾT RA<br /> THƯ GIẢN<br /> CHẤP NHẬN<br /> ĐỊCH<br /> CHUYỂN DỊCH<br /> HẤN<br /> <br /> THA THỨ<br /> <br /> CHÁN NẢN<br /> <br /> THÙ<br /> GÂY<br /> <br /> SỰ<br /> <br />