Từ "Toàn tập S.A. Esenin đến "Bách khoa thư Esenin"

Chia sẻ: Lulu Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

80
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cách đây hơn 15 năm, Viện văn học thế giới mang tên A.M. Gorki thuộc Viện Hàn lâm khoa học Nga đã phê chuẩn chương trình biên soạn các bộ tập hợp tác phẩm của các nhà văn Nga thế kỷ XIX và XX, và từ đó đã bắt đầu công việc chuẩn bị các toàn tập của M. Gorki, V.V. Majakovski, A.N. Tolstoi, L.N. Tolstoi, A.A. Blok, sau đó là A.P. Platonov, M.A. Sholokhov, I.A. Bunin và những tác giả khác.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Từ "Toàn tập S.A. Esenin đến "Bách khoa thư Esenin"

Từ "Toàn tập S.A. Esenin đến "Bách khoa thư Esenin"
Cách đây hơn 15 năm, Viện văn học thế giới mang tên A.M. Gorki thuộc Viện Hàn lâm khoa học Nga đã phê chuẩn chương trình biên soạn các bộ tập hợp tác phẩm của các nhà văn Nga thế kỷ XIX và XX, và từ đó đã bắt đầu công việc chuẩn bị các toàn tập của M. Gorki, V.V. Majakovski, A.N. Tolstoi, L.N. Tolstoi, A.A. Blok, sau đó là A.P. Platonov, M.A. Sholokhov, I.A. Bunin và những tác giả khác. Trong khuôn khổ chương trình đó, từ năm 1989 chúng tôi bắt đầu biên soạn Toàn tập Sergei Esenin gồm 7 tập (9 quyển). Việc xuất bản Toàn tập này do Viện văn học thế giới mang tên A.M. Gorki thuộc Viện Hàn lâm khoa học Nga thực hiện theo Quyết định của Chính phủ Liên bang Nga nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh nhà thơ. Tập một của Toàn tập đã ra mắt đúng dịp kỷ niệm 100 năm sinh Esenin và ngày 3 tháng Mười năm 1995 đã được đặt dưới chân tượng Esenin trên đại lộ Tverskoi ở Moskva (công trình của nhà điêu khắc A.A. Bitrukov). Tập cuối cùng - tập bảy (quyển ba) đã ra mắt vào năm 2001. Một chặng đường dài gần 11 năm đã hoàn thành - gần bằng số thời gian con đường văn học của Esenin, nếu tính từ ngày công bố bài thơ đầu tiên Cây bạch dương năm 1914 đến ngày nhà thơ mất cuối năm 1925. Có ý nghĩa biểu tượng là "Toàn tập của Esenin" đã trở thành bộ Toàn tập hàn lâm đầu tiên của một nhà văn thế kỷ XX. Sergei Aleksandrovich Esenin (1895-1925) là đại thi hào dân tộc của nước Nga. Tài năng có một không hai của ông bắt nguồn sâu xa từ cảm quan thế giới của nhân dân, văn hoá và lịch sử Nga. Trong số các nhà thơ tiêu biểu và đặc sắc của thế kỷ XX - A. Blok, V. Maiakovski, A. Akhmatova, B. Pasternak, M. Tsvetaeva, O. Mandelshtam…, Esenin được xem là ngôi sao hàng đầu. Trong sáng tác của mình, nhà thơ đã thể hiện thành công một cách mãnh liệt và rực rỡ những mâu thuẫn của thời đại cách mạng, chỉ ra tấn bi kịch và sự vĩ đại của nó, khai mở sâu sắc thế giới phức tạp những trải nghiệm của con người sống trong thời đại của những cuộc chiến tranh và cách mạng. Khác với những văn tài cùng thời, đã trở thành những nhà cải cách nghệ thuật tích cực, Esenin không hạ bệ một cái gì cả, cũng không cự tuyệt một cái gì. Ông hướng về các cội nguồn của huyền thoại Nga, đi theo truyền thống của văn học cổ điển và thế giới,
biểu hiện những cung bậc khác nhau nhất của ý thức dân tộc và kinh nghiệm nghệ thuật, gần gũi với tìm tòi của những người theo chủ nghĩa tượng trưng và chủ nghĩa lãng mạn, các nhà thơ vô sản và tiền phong. Esenin là một nhà thơ dân tộc, qua "tiếng hát" của ông cất lên tiếng nói của toàn thể nước Nga nhiều gương mặt. Ngày nay đó là một trong những nhà thơ được mến mộ nhất, được đọc nhiều nhất ở Nga và nổi tiếng trên toàn thế giới. Thơ của ông được dịch ra hơn 150 thứ tiếng của các dân tộc. Bản thân Esenin là người khởi xướng việc xuất bản các tập hợp tác phẩm của mình. Năm 1922, tại Nhà xuất bản của Z.I. Grzhebin ở Berlin ông đã cho ra mắt Tổng tập thơ và trường ca. Tập một bao gồm phần lớn các tác phẩm sáng tác cho đến thời điểm đó (Tập hai chưa kịp xuất bản). Sau khi trở về nước, vào các năm 1923-1924, Esenin đã nhiều lần thử nghiệm xuất bản tổng tập của mình. Ông lập kế hoạch in thành hai tập. Chính tác giả viết lời nói đầu cho bộ sách hai tập này. Khi biết có khả năng nó sẽ được xuất bản tại Nhà xuất bản Quốc gia, Esenin đã viết cho G.A. Benislavskaia vào tháng 10 năm 1924 như sau: "… xin in lại theo ấn phẩm đã in ở Berlin, đưa thêm vào phần "Moskva của những tửu quán", theo trình tự của tập Đống lửa thanh lương trà(1). Sau khi giải thích cụ thể hơn thành phần, trình tự, cũng như việc chia nội dung thành ba phần: thơ, trường ca nhỏ và trường ca lớn, Esenin nói thêm "Tôi mong chờ tổng tập này đến run rẩy cân não. Giả sử chết đột ngột - người ta sẽ làm mọi việc không đúng như ta muốn". Hợp đồng với Nhà xuất bản Quốc gia về việc xuất bản Tổng tập thơ Esenin gồm ba tập được ký ngày 30 tháng Sáu năm 1925. Trong nửa cuối năm 1925 bản thảo của bộ sách chuẩn bị xong. Nhưng Esenin đã không kịp đọc bản in thử. Những bản in thử đầu tiên được ghi dấu trong nhà in vào chính ngày đưa tang nhà thơ - ngày 31 tháng 12 năm 1925. Toàn bộ ba tập của Tổng tập được ấn hành năm 1926. Sau khi nhà thơ mất, có quyết định in bổ sung tập bốn. Tập sách có tên gọi Thơ và văn xuôi, do I.V. Evdokimov biên soạn, hoàn thành năm 1927. Sau đó đến giai đoạn thơ ca Esenin im hơi lặng tiếng khá lâu. Chỉ đến những năm 60 hai bộ tổng tập gồm 5 tập mới được xuất bản, và đến những năm 1977-1980 thì xuất
hiện bộ Tổng tập Esenin gồm 6 tập do V.G. Bazanov làm chủ biên, trong đó phục hồi lại cấu trúc do chính tác giả Tổng tập đã xây dựng. Toàn tập Esenin, do Viện Văn học thế giới mang tên A.M. Gorki thuộc Viện Hàn lâm khoa học Nga biên soạn, là một ấn phẩm hàn lâm: đầy đủ về thành phần, được hiệu chỉnh kỹ lưỡng ở phần văn bản và được chú giải một cách khoa học. Ở đây đã được đúc kết kinh nghiệm của các nhà nghiên cứu văn học trong và ngoài nước trong việc nghiên cứu cuộc đời và sáng tác của Esenin, hiện diện những thành quả đã đạt được trong quá trình nghiên cứu và sưu tầm nhiều năm của những người biên soạn và chú giải bộ sách. Trong ba tập đầu tiên, do A.A. Kozlovski, S.I. Subbotin, N.I. Shubnikova- Guseva và E.A. Samodelova chuẩn bị bản thảo, đã được lưu giữ lại đúng thành phần và trình tự tác phẩm do Esenin quyết định trong ấn phẩm năm 1926, nghĩa là tuân thủ hoàn toàn ý nguyện của tác giả. Các tác phẩm được chia thành tập theo dấu hiệu thể loại: Tập một - "Những bài thơ"; Tập hai - "Các trường ca nhỏ" và tập ba - "Trường ca". Các bài thơ chưa được công bố trong ấn phẩm năm 1926 hoặc tìm thấy muộn hơn, được tập hợp lại trong tập bốn, do S.P. Koshechkin và N.G. Iusov chuẩn bị bản thảo. Ở đây có 11 bài thơ của Esenin chưa từng được công bố trước đây trong các Tổng tập của nhà thơ. Có thêm phần "Thơ ngẫu hứng. Ca từ", cũng như phần "Sáng tác tập thể", trong đó giới thiệu tác phẩm Kantata do Esenin viết cùng với M. Gerasimov và S. Klychkov. Tập năm dành cho văn xuôi (biên soạn: A.N. Zakharov, S.I. Subbotin và những người khác), mảng này ít nổi t iếng hơn so với thơ, nhưng rất đa dạng: truyện vừa Khe, các truyện ngắn Bên dòng nước trắng, Chàng độc thân và bạn lòng, các bài phê bình, thiên bút ký về nước Mỹ Mirgorod bằng sắt, các bài báo lý luận, bài văn đả kích viết về Z.N. Gippius Người đàn bà và chiếc kính nhòm… Tập 6, do S.I. Subbotin, A.N. Zakharov, N.I. Shubnikova -Guseva và những người khác chuẩn bị nội dung, gồm 256 bức thư, nghĩa là nhiều hơn 48 bức so với Tổng tập 6 tập gần đây nhất của Esenin. Tập 7 được ấn hành dưới dạng 3 quyển sách (do A.N. Zakharov, S.I. Subbotin, N.G. Iusov và nhiều người khác thực hiện). Các phần chính của quyển một là những tiểu
sử tự thuật, các lời đề tặng (khoảng 300), các tuyên bố và tuyên ngôn tập thể, các ca từ và truyện cổ tích do Esenin sưu tầm (Những chuyện ngụ ngôn của Nikolin, sau này được A.M. Remizov hiệu chỉnh). Quyển hai bao gồm các ghi chép riêng của Esenin (phần "Esenin viết"): các ghi chép rời rạc, những kế hoạch, bút tích về sở hữu trên các sách, cũng như các bức thư chính thức, hợp đồng, văn kiện tập thể và thậm chí các áp phích và chương trình dạ hội (tất cả khoảng 40). Quyển thứ ba của tập cuối cùng gồm: danh sách các tác phẩm và văn bản của Esenin đã mất hoặc không rõ gốc tích, cũng như những dự án xuất bản của Esenin; các thư mục, bảng tra cứu cho các tập sách và những phần khác. Thư mục các ấn phẩm của Esenin, các tập sách cá nhân và tập thể được chỉnh lý lại một cách cơ bản. Một số thi tập mới biên soạn khi nhà thơ còn sống, đã được phát hiện. "Niên biểu khung cuộc đời và sáng tác của Sergei Aleksandrovich Esenin" (tập 7, quyển 3) được bổ sung đáng kể và kiểm định lại. Tư liệu này giới thiệu cho chúng ta cuộc đời ngắn ngủi, đầy bi kịch và những sự kiện lớn lao của nhà thơ từ khi sinh ra cho đến cái chết bi thảm ở khách sạn "Angleter". Trong niên biểu này cũng chỉ ra thời gian sáng tác và công bố những tác phẩm đầu tiên của Esenin. Lần đầu tiên có được những thông tin chuẩn xác về các chuyến đi của Esenin, trong đó có các chuyến ra nước ngoài, về những bài phát biểu của ông và các cuộc gặp gỡ bạn bè và sáng tác với các nhà hoạt động văn hoá. Ở đây cũng có phần "Esenin qua ảnh", gồm 103 bức ảnh nhà thơ (chụp riêng và với những người khác) kèm theo những chú thích khoa học, thời điểm của nhiều bức ảnh được minh xác. Việc tìm kiếm các tên tuổi, cũng như những thông tin cần thiết trong các văn bản và lời bình chú của ấn phẩm trở nên dễ dàng nhờ các bảng chỉ dẫn rất đa dạng. Bên cạnh tính đầy đủ, bộ Toàn tập của Esenin còn khác biệt được chuẩn bị rất công phu về mặt văn bản và được chú giải một cách khoa học và tận tường, phần chú giải chiếm số trang lớn. Ở đây có nhiều thứ lần đầu tiên được thực hiện. Một công việc khoa học khổng lồ đã được tiến hành, hơn 500 phiên họp của nhóm được tổ chức, mà phần lớn trong chúng là dành cho các vấn đề văn bản học.
Điểm đặc biệt lớn nhất của bộ Toàn tập mới là tính đầy đủ của nó. Ở đây tập hợp không chỉ tất cả các tác phẩm đã được biết của nhà thơ, mà cả những ghi chép tản mạn riêng lẻ và các tư liệu khác, trong đó có những tư liệu đến nay chưa từng được biết. Gần 50 bút tích chưa ai biết tới được đưa vào sử dụng khoa học. Trong đó có cuốn sách viết tay duy nhất trong di cảo của Esenin Đất nước của những kẻ vô lại, nó một lần nữa bác bỏ ý kiến cho rằng bản trường ca đó còn chưa hoàn thành; thủ bútChuyện cổ tích về chú mục đồng Petia…, bản thảo các trường ca Us và Otchar, cũng như tiểu sử tự thuật của ông, lưu giữ tại phòng lưu trữ Bakhmetrev của Đại học Columbia (Hoa Kỳ). Việc nghiên cứu và phân tích so sánh các bản viết tay đã cho phép giải phóng nhiều văn bản của nhà thơ khỏi những sai phạm và lỗi in trước đây. Những trường hợp can thiệp của kiểm duyệt được làm rõ. Các tác phẩm của Esenin lần đầu tiên được công bố hoàn toàn đầy đủ, không cắt xén. [...] Đối với một loạt tác phẩm của Esenin được đưa vào tập 2 như Us, Tiếng gọi du dương, Đồng chí, Otchar, Giáng thế, thì việc có ý nghĩa quan trọng là việc sắp đặt theo đồ thị văn bản của các tác phẩm, tách biệt các khổ thơ và dòng thơ cho hợp với ý đồ sáng tạo. Tập sách này đã cố gắng khôi phục lại cách xếp sắp văn bản theo đồ thị của tác giả ở những nơi nó đã bị làm sai lệch. Văn bản của tất cả các trường ca “lớn” (thuật ngữ của Esenin) (Pugachov, Đất nước của những kẻ vô lại, Bài ca về cuộc hành binh vĩ đại, Trường ca về 36, Anna Snegina, Người đen) cũng được chỉnh sửa, khôi phục lại các đoạn bị kiểm duyệt trước đây lược bỏ. Ví dụ, trong Bài ca về cuộc hành binh vĩ đại đã khôi phục lại tên tuổi L.D. Trotski được Esenin nhắc tới. Thậm chí cả những chỉnh sửa văn bản học “vụn vặt” nhất cũng có ý nghĩa quan trọng, ví dụ, việc làm chuẩn lại chỉ một chữ cái: “a”, được chuyển thành “o” trong tập hợp từ “kommunisticheskie vzgliady” (những quan điểm cộng sản) có thể thay đổi toàn bộ ý nghĩa của bản trường ca Đất nước của những kẻ vô lại. Nhưng điều chủ yếu là tập ba đã giới thiệu Esenin như một nhà thơ sử thi mãnh liệt, chứ không chỉ là một nhà thơ trữ tình như nhiều người đến nay vẫn tưởng. Vấn đề xác định thời gian là vấn đề văn bản học phức tạp nhất. Esenin lần đầu tiên đề ngày tháng năm dưới nhiều bài thơ thời hoa niên của mình, viết những năm 1910-1914,
vào năm 1925 trong khi ông tập hợp các sáng tác cho “Tổng tập thơ” của mình, song bản thân ông cũng nghi ngờ tính chính xác của chúng. Không còn tư liệu nào khác để khẳng định thời điểm sáng tác của những kiệt tác đầu tay này. Phần lớn trong chúng chỉ được công bố bắt đầu từ năm 1915. Đồng thời cũng hoàn toàn rõ là vào những năm đó nhà thơ viết nhiều bài thơ khác hẳn, chúng hoàn toàn khác những bài đã nói về nội dung và trình độ nghệ thuật: Nhà thơ, Những ngôi sao, chùm thơ Những suy ngẫm đau đớn, v.v... Nhiều thời điểm sáng tác các tác phẩm do tác giả đưa ra đã được làm chuẩn lại, một số khác, do không có các tư liệu phản bác, vẫn được giữ nguyên như một phần của văn bản tác giả, song tất cả các trường hợp còn nghi ngờ đều được trình bày chi tiết trong phần chú giải. Phần “Khảo dị” lần đầu tiên giới thiệu đầy đủ các dị bản của các tác phẩm theo tất cả các nguồn văn bản được biết đến từ trước tới nay. Bản nháp các tác phẩm của Esenin còn lưu giữ được cho thấy Esenin đã gia công nhiều thế nào những bản thảo của mình. Dung lượng các dị bản của “Pugachov” lớn gấp bốn lần văn bản chính. Một số dòng thơ có tới 31 phương án. Việc đọc các thủ bút của Esenin, viết bằng nét chữ nhỏ li ti, thường là bằng bút chì, bị gạch xoá nhằng nhịt hoặc mờ đi và phai màu bởi thời gian, là một công việc tốn rất nhiều công sức (chỉ riêng việc xử lý bản nháp “Pugachov” đã chiếm mấy năm trời). Chúng đã được giải mã dưới dạng đầy đủ nhất. Lần đầu tiên từng đoạn văn bản của Esenin chưa từng biết đến trước đây đã được đọc một cách chuẩn xác. Điểm nổi bật của xuất bản phẩm này là sự chú giải hàn lâm chi tiết. Các chú giải cung hiến thông tin về các nguồn thư bản và ấn phẩm của các văn bản, nêu rõ lịch sử sáng tác của tác phẩm, các nguyên mẫu nhân vật, giải mã những liên hệ ẩn kín mang tính tiểu sử, lịch sử, văn chương trong các văn bản và rất nhiều hình ảnh bí hiểm của nhà thơ. Các chú giải như thế cho phép hiểu không chỉ bề rộng các mối quan tâm của Esenin như một độc giả, mà còn cả thực chất các tác phẩm của ông. Thí dụ trong những chú giải cho trường ca Anna Snegina (1925) đã làm sáng tỏ tính đa nghĩa và sự phong phú của ngữ điệu trong bản trường ca, gắn với những điểm nhìn khác nhau của các nhân vật đối với những sự kiện diễn ra và đối với hình tượng quyến rũ
của nữ nhân vật chính, mà đằng sau nó có thể đoán ra ba người phụ nữ tuyệt vời đã làm rạng rỡ tuổi trẻ của Esenin. [...]. Các chú giải cho trường ca Người đen làm sáng rõ ngữ nghĩa và tính biểu tượng của những hình tượng như tấm gương, kẻ song trùng, các môtip Kinh Thánh, các đặc tính biểu hiện của hội Tam Điểm, phát lộ cơ sở thơ ca - huyền thoại của một trong những tác phẩm bí hiểm nhất trong thơ thế giới. Đã được cho thấy có mối liên hệ đối thoại giữa bản trường ca với các tác phẩmMozart và Salieri của A.S. Pushkin, Bức chân dung của N.V. Gogol, với Dostoievski (con quỷ trong Anh em nhà Karamazov), A. Musset (Đêm tháng Chạp), v.v… Trong số các tác phẩm văn xuôi của Esenin, bài viết lý luận Những chìa khoá của Maria (1918; 5, 448-500) được chú giải sâu sắc nhất, với những mô tả các nguồn văn bản vô cùng phong phú do S.I. Subbotin thực hiện. [...]. Toàn tập Esenin cho thấy sự dung dị trong thơ ca cái gọi là “tính giản dị” của “nhà thơ nông dân có thiên tài bẩm sinh" này là huyền thoại, là một trong vô số mặt nạ của người con Thế kỷ Bạc Nga Hiện nay nhóm Esenin đang biên soạn công trình năm tập Biên niên sử về cuộc đời và sáng tác của S.A. Esenin. Hai tập đầu đã ra mắt trong các năm 2002 và 2005, bản thảo tập ba đang hoàn thành. Bộ biên niên sử nhiều tập đầu tiên này là một tiểu sử khoa học giàu tư liệu về nhà thơ, một tập hợp đầy đủ nhất các chứng tích về những sự kiện của cuộc đời ông, thống kê các tác phẩm và thư từ, các bài báo và ấn phẩm, những bài phê bình lúc sinh thời, các hồi ức về ông và tác phẩm của ông trên báo chí, qua thư từ và nhật ký của những người cùng thời, được sắp xếp theo trình tự thời gian và được hiệu chỉnh qua tất cả các cội nguồn có được đến ngày hôm nay. Công trình như thế được tiến hành khả thi là nhờ thành quả nghiên cứu khoa học trong nhiều năm và những thu thập từ công chúng của các học giả trong và ngoài nước. [...]. Trong tương lai nhóm Esenin của Viện văn học thế giới mang tên A.M. Gorki thuộc Viện Hàn lâm khoa học Nga có kế hoạch chuẩn bị và xuất bản cuốn Bách khoa thư Esenin, trong đó mỗi người có thể tìm thấy mọi thông tin cần thiết về cuộc đời và sáng tác của nhà thơ dân tộc vĩ đại của nước Nga.
Tổng kết một giai đoạn nhất định trong công cuộc nghiên cứu cuộc đời và sự nghiệp của nhà thơ dân tộc Nga vĩ đại, một bộ bách khoa thư như vậy có khả năng đưa ra bản tổng hợp đầy đủ những tư liệu về cuộc đời và sáng tác của Esenin, từ hoàn cảnh văn học và đời sống, lịch sử di sản của ông trong nghệ thuật, những t ượng đài kỷ niệm ông, các bảo tàng văn học, v.v… cho đến những thông tin về những ng ười dưới nhiều hình thức khác nhau nghiên cứu và quảng bá sự nghiệp của nhà thơ. Những bộ cẩm nang dạng bách khoa thư như thế về sáng tác của từng nhà văn thường tạo được nhu cầu lớn không chỉ trong giới khoa học, mà còn giữa đông đảo các giới độc giả... Ý nghĩa của Bách khoa thư Esenin vượt xa khỏi khuôn khổ ngành nghiên cứu Esenin nói riêng. Sáng tác của Esenin phản ánh rất nhiều đặc điểm của thời kỳ văn học những thập kỷ đầu tiên của thế kỷ XX và vì thế một công trình tổng kết các thông tin tư liệu và nghiên cứu như vậy là một nguồn quan trọng để hiểu được những bình diện khác nhau của lịch sử văn hoá Nga giai đoạn đó