Tuyến du lịch vòng quanh phía Bắc Phá Tam Giang

TUYẾN DU LỊCH VÒNG QUANH PHÍA BẮC PHÁ TAM GIANG<br /> PHẠM VIẾT HỒNG<br /> Trường Đại học Sư Phạm – Đại học Huế<br /> Tóm tắt: Khu vực bắc phá Tam Giang bao gồm các xã phụ cận phá Tam<br /> Giang thuộc các huyện Phong Điền, Quảng Điền và Hương Trà. Đây là khu<br /> vực có lịch sử phát triển sớm của tỉnh Thừa Thiên Huế nên có các di sản văn<br /> hóa đa dạng và có giá trị. Quá trình phát triển kinh tế đã hình thành nhiều làng<br /> nghề nổi tiếng như mộc Mỹ Xuyên, gốm Phước Tích, kim hoàn Kế Môn, rèn<br /> Hiền Lương… Hàng năm, trong khu vực này diễn ra nhiều lễ hội mang đậm<br /> tính chất văn hóa dân cư. Thiên nhiên đa dạng gồm các bãi biển, cửa sông,<br /> đầm phá, cồn cát tạo nên nhiều cảnh quan đẹp có sức thu hút lớn đối với du<br /> khách. Tuy nhiên, các thế mạnh này chưa được khai thác hợp lý để phát triển<br /> du lịch. Do vậy, nghiên cứu xây dựng tuyến du lịch vòng quanh khu vực này<br /> không những góp phần thúc đẩy phát triển du lịch Thừa Thiên Huế mà còn tạo<br /> khả năng phát triển kinh tế, văn hóa cho cộng đồng dân cư ở đây.<br /> <br /> 1. KHÁI QUÁT KHU VỰC PHÍA BẮC PHÁ TAM GIANG<br /> Khu vực phía bắc phá Tam Giang bao gồm bộ phận của Phá Tam Giang từ cửa Thuận<br /> An đến cửa sông Ô Lâu và các xã phụ cận thuộc huyện Quảng Điền, Phong Điền,<br /> Hương Trà. Khu vực này được xác định gồm 17 xã: Hương Phong, Hải Dương, Quảng<br /> Công, Quảng Ngạn, Điền Hải, Điền Hòa, Điền Lộc, Điền Môn, Điền Hương, Phong<br /> Bình, Phong Chương, Quảng Thái, Quảng Lợi, Quảng Phước, Quảng An, Quảng Thành,<br /> Hương Vinh và thị trấn Sịa.<br /> Đây là khu vực có dân cư tập trung đông và có lịch sử lâu đời nhất của tỉnh Thừa Thiên<br /> Huế. Tổng dân số năm 2009 khoảng 165.000 người, mật độ dân số trung bình là 638<br /> ngườ/km2. Quá trình định cư và phát triển kinh tế - xã hội ở khu vực này đã hình thành<br /> nhiều giá trị văn hóa tiêu biểu cho tỉnh Thừa Thiên Huế.<br /> Hoạt động kinh tế của khu vực này chủ yếu là nông nghiệp, ngư nghiệp. Dịch vụ chủ<br /> yếu là hoạt động thương mại có quy mô nhỏ ở các chợ quê. Công nghiệp đang có xu<br /> hướng phát triển. Theo quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của Thừa Thiên Huế đến<br /> năm 2015, trên địa bàn của khu vực này sẽ hình thành 5 cụm công nghiệp - tiểu thủ<br /> công nghiệp.<br /> Mạng lưới giao thông bao gồm tuyến đường quốc lộ 49B nối các xã ven biển với quốc<br /> lộ 1A, Các tuyến tỉnh lộ 4, 8A, 8B, 11 đảm bảo giao thông cho các xã thuộc khu vực nội<br /> đồng của Phong Điền và Quảng Điền. Các tuyến đường 49B và tỉnh lộ được nâng cấp<br /> rải thảm bê tông nhựa đã tạo điều kiện rất thuận lợi cho các hoạt động kinh tế - xã hội<br /> khu vực ven phía bắc phá Tam Giang.<br /> <br /> Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế<br /> ISSN 1859-1612, Số 03(19)/2011: tr. 89-96<br /> <br /> 90<br /> <br /> PHẠM VIẾT HỒNG<br /> <br /> 2. TÀI NGUYÊN DU LỊCH TỰ NHIÊN<br /> 2.1. Tài nguyên du lịch biển và đầm phá<br /> Lộ trình của tuyến chủ yếu chạy dọc theo bờ biển Quảng Điền, Phong Điền tiếp giáp<br /> với một vùng biển rộng, chiều dài đường bờ biển khoảng 26km. Đây là vùng biển ven<br /> bờ tích tụ cát. Đáy biển ven bờ tương đối thoải dốc về phía trung tâm biển Đông. Đặc<br /> điểm bờ biển có cát mịn, phổ biến là cát thạch anh màu vàng nhạt, xám trắng và địa<br /> hình thoải, rộng. Nước biển sạch vì xa cửa sông, cường độ của sóng tương đối lớn.<br /> Nhiệt độ nước biển trong mùa Đông dao động khoảng 16-20oC, mùa hè khoảng 2729oC. Độ mặn từ 18-20%o lúc thấp nhất và 28-30%o lúc cao nhất. Do vậy, trên địa bàn<br /> các xã Điền Hương, Điền Môn, Điền Lộc, Điền Hòa, Phong Hải có thể xây dựng các bãi<br /> tắm như: Mỹ Hòa, Tân Hội, Thế Mỹ A, Thế Mỹ B và Phong Hải.<br /> 2.2. Tài nguyên du lịch sông, hồ, thác, suối nước nóng<br /> Mạng lưới sông ngòi dày đặc như sông Bồ, sông Ô Lâu, sông Mỹ Chánh, sông Câu<br /> Nhi... Ven theo bờ sông Câu Nhi, Ô Lâu, sông Bồ là sự đan xen giữa các làng mạc,<br /> đồng ruộng, bàu nước ngọt tạo nên nhiều cảnh quan thơ mộng. Ngoài ra, ở khu vực lân<br /> cận còn có nhiều hồ, thác, suối nước nóng tập trung chủ yếu ở khu vực Phong Điền<br /> cũng có nhiều giá trị về du lịch như hồ Hòa Mỹ, thác Khe Me, thác Al Don thuộc Phong<br /> Mỹ - Phong Điền, suối nước nóng Thanh Tân thuộc Phong Sơn vừa có giá trị du lịch<br /> vừa có giá trị chữa bệnh. Khu vực giáp ranh giữa vùng núi thấp và đồi thuộc các xã<br /> Phong Mỹ, Phong Xuân, Phong Sơn có nhiều khe suối có giá trị chữa bệnh, vui chơi<br /> giải trí vào mùa hè và tham quan du lịch như khe nước lạnh, khe A Đong...<br /> 2.3. Tài nguyên du lịch sinh vật<br /> Nói đến rừng phải kể đến khu bảo tồn thiên nhiên Phong Điền thuộc Phong Mỹ - Phong<br /> Điền. Trong một diện tích 41.548 ha có tới 44 loài thú, 172 loài chim, 53 loài bò sát và<br /> ếch nhái, 143 loài bướm. Vùng biển, đầm phá Tam Giang có nhiều loài thủy sản tạo nên<br /> nguồn ẩm thực phong phú, hấp dẫn đối với khách du lịch.<br /> Khu vực đất ngập cửa sông Ô lâu thuộc hai huyện Quảng Điền và Phong Điền là khu vực<br /> có hệ sinh thái nước lợ, nước ngọt với nhiều loài thủy sản, loại chim đặc hữu. Vùng cửa<br /> sông Ô Lâu là vùng bãi bồi, đầm lầy cửa sông có độ cao 0-3m so với mực nước biển. Tại<br /> đây có mặt các dạng địa hình như lạch sông, cồn cát cổ bị bóc mòn và các dạng địa hình<br /> tích tụ. Khí hậu ôn hòa, đặc biệt có nguồn động thực vật rất phong phú như: thực vật phù<br /> du: 77 loài, rong: 6 loài, cỏ nước: 12 loài, động vật phù du: 218 loài, động vật đáy: 18<br /> loài... Đây là nguồn thức ăn hết sức phong phú và hấp dẫn cho các loài chim. Cùng với<br /> thời tiết và địa hình thích hợp có lúc chim đã tụ họp về đây rất đông tới cả vạn con. Theo<br /> số liệu năm 1997, tổng số chim có mặt ở vùng đất ngập nước cửa sông Ô Lâu là 57 loài<br /> trong đó có đến 22 loài được ghi vào danh mục bảo vệ nghiêm ngặt của cộng đồng Châu<br /> Âu như: diệc lửa, cò trắng, bông chanh, chìa vôi, sẻ đồng ngực vàng... Ở đây đang hình<br /> thành khu bảo tồn thiên nhiên ngập nước tràm chim Bắc Biên - Quảng Điền.<br /> Có thể khẳng định vùng cửa sông Ô Lâu đã và sẽ trở thành địa chỉ hấp dẫn không chỉ cho<br /> <br /> TUYẾN DU LỊCH VÒNG QUANH PHÍA BẮC PHÁ TAM GIANG<br /> <br /> 91<br /> <br /> các nhà khoa học bảo vệ môi trường mà cả du khách gần xa chắc chắn cũng sẽ tìm về.<br /> Vùng đất ngập nước cửa sông Ô Lâu là môi trường thuận lợi đối với du lịch sinh thái.<br /> 3. TÀI NGUYÊN DU LỊCH NHÂN VĂN<br /> 2.1. Di sản văn hóa vật thể<br /> 2.1.1. Làng nghề<br /> Phong Điền, Quảng Điền là một trong những cái nôi hình thành nghề tiểu thủ công<br /> truyền thống ở Thừa Thiên Huế. Khu vực này đã hình thành nhiều làng nghề nổi tiếng<br /> như nghề chạm khắc Mỹ Xuyên - Phong Hòa, nghề rèn Hiền Lương - Phong Hiền, nghề<br /> gốm Phước Tích - Phong Hòa, nghề đệm bàng - Phong Bình, nghề kim hoàn Kế Môn,<br /> nghề trồng dâu nuôi tằm, nghề dệt gấm thêu hoa... [3]<br /> Quảng Điền có các làng nghề: trồng rau ở Quảng Thành, mây tre đan ở Bao La, nghề<br /> ngư ở các xã ven phá Tam Giang. Tuy nhiên hiện nay một số làng nghề đã bị mai một<br /> như nghề kim hoàn Kế Môn chỉ còn lại như một truyền thuyết, nghề dệt gấm thêu hoa<br /> Phong Bình, nghề trồng dâu nuôi tằm đến nay cũng không còn tồn tại.<br /> 2.1.2. Các di tích lịch sử - văn hóa<br /> Hệ thống các di tích lịch sử, văn hóa: lăng mộ, chùa chiền, di tích cổ Chăm Pa trên địa<br /> bàn hai huyện Phong Điền và Quảng Điền có mật độ tương đối dày đặc, trung bình 1,3<br /> di tích/100km2. Nhiều lăng mộ được xếp hạng do uỷ ban nhân dân tỉnh quản lí gồm:<br /> lăng mộ Trần Văn Kỷ, Phong Bình, lăng mộ Đặng Huy Trứ, Phong Sơn, lăng mộ<br /> Nguyễn Tri Phương, Phong Chương, lăng mộ Nguyễn Lộ Trạch, Điền Môn, lăng mộ<br /> Đặng Hữu Phổ, Quảng Phú, nhà thờ họ Lê Văn, làng Mỹ Xuyên, Phong Hòa…<br /> Về chùa chiền: chùa Ưu Điềm, Phong Hòa, chùa Giác Lương, chùa Hưng Long, Phong<br /> Hiền, đền Linh Quang, Phong Hòa, chùa Xuân Dương, Quảng Thành, đình Thủ Lễ,<br /> Quảng Phước và thị trấn Sịa, miếu Bà Tơ, làng Bác Vọng Đông, Quảng Phú…<br /> Về di tích Chăm Pa:<br /> Ở Phong Điền: từ năm 1975 đến nay, nhiều di tích, hiện vật của văn hóa Chăm Pa liên<br /> tục được phát hiện cho thấy mảnh đất Phong Điền ngày xưa từng là một trung tâm văn<br /> hóa lớn của người Chăm. Tiêu biểu có:<br /> Phế tích đền tháp Chăm Pa Vân Trạch Hòa, Phong Thu còn giữ được bộ tượng ở bức<br /> màn cửa tháp với ba tấm phù điêu: Brahma, Visnu, Siva và một số vật liệu kiến trúc như<br /> các bậc cửa tháp, gạch, đá. Di tích Chăm Pa tại đền Linh Quang, Phong Hòa: thờ tượng<br /> Chăm Pa bằng đá sa thạch cao 1,2m. Bệ thờ bằng đá sa thạch có niên đại từ thế kỉ IX<br /> đến thế kỉ X ở Thế Chí Tây, Điền Hòa.<br /> Quảng Điền: theo các số liệu thống kê, người Chăm đã là chủ nhân trên vùng đất này hơn<br /> 10 thế kỉ. Họ đã xây dựng ở đây nhiều công trình kiến trúc khá phong phú mà dấu tích<br /> còn lưu giữ đến ngày nay. Ở xã Quảng Thành có di tích Thành Hóa Châu là một thành lũy<br /> có quy mô khá lớn. Các tư liệu lịch sử cho biết thành Hóa Châu được xây dựng năm 1306<br /> <br /> 92<br /> <br /> PHẠM VIẾT HỒNG<br /> <br /> dưới thời nhà Trần dựa trên cơ sở một tòa thành cũ của Chăm Pa. Thành được xây đắp<br /> kiên cố. Hệ thống nước bao quanh dẫn vào lòng thành là đặc điểm chung của các thành<br /> Chăm Pa. Phế tích cổ tháp: nằm ở ngọn đồi thuộc làng Cổ Tháp xã Quảng Vinh, có niên<br /> đại thế kỉ XI–XII. Ở đây vẫn còn lại nhiều loại gạch mà người Chăm thường sử dụng để<br /> xây tháp. Phế tích tháp ở làng Đức Nhuận, Quảng Phú: còn lại phần móng tháp và một số<br /> tượng thần như: tượng bò Nandin (niên đại thế kỉ VIII–IX), tượng thần Vishunu (niên đại<br /> thế kỉ IX-X). Một số văn bia như: bia cánh sen, Phú Lương, Quảng Thành cao 1,1m, rộng<br /> 0,57m, dày 0,3m, mặt bia khắc chữ Phạn; bia cánh sen, Lái Trung, Quảng Vinh cao<br /> 0,86m, rộng 0,52m, dày 0,36m, bốn mặt đều khắc chữ Phạn.<br /> Ngoài ra, còn có một số di tích lịch sử, văn hóa khác như: chiến khu Hòa Mỹ, Phong<br /> Mỹ, đền liệt sĩ (Phong Điền) là nơi ghi danh và thờ phụng các bà mẹ Việt Nam anh<br /> hùng đã từ trần, các anh hùng liệt sĩ là con em của mọi miền đất nước đã hy sinh trên<br /> địa bàn huyện trong 30 năm kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ và trong<br /> thời kì xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc sau 1975.<br /> Kiến trúc nhà ở, đình chùa cũng hết sức phong phú, độc đáo, thể hiện trong trang trí và<br /> điêu khắc ở các công trình kiến trúc. Kiến trúc nhà ở phổ biến ở Phong Điền, Quảng Điền<br /> có các kiểu nhà cơ bản: nhà rội, nhà rường, nhà gác băng, nhà lầu. Trong đó, kiểu nhà rội,<br /> nhà rường đến nay vẫn còn khá phổ biến ở đây. Làng cổ Phước Tích là nơi còn lưu giữ<br /> được nhiều, hiện còn 27 ngôi nhà cổ, đa số là nhà rường 3 gian 2 chái và 10 nhà thờ họ<br /> cổ. Đặc biệt những ngôi nhà này có kiến trúc rất hài hòa với cảnh quan xung quanh.<br /> Kiến trúc nhà thờ tự cộng đồng gồm các kiểu kiến trúc chính: am miếu, chùa làng, đình<br /> làng… Tô điểm cho những kiến trúc trên là các tác phẩm hội họa và điêu khắc như các<br /> bức tranh vẽ bằng bột màu hoặc đắp sành sứ trên các ô hộc ở tiền đường, các phù điêu,<br /> hình khối lưỡng long triều nhật và long lân quy phụng trên bộ mái đền thờ, đình chùa,<br /> hệ thống tượng phật, thánh ở các chùa…<br /> 2.2. Di sản văn hóa phi vật thể<br /> Như trên đã nói, ở Phong Điền, Quảng Điền còn tồn tại tương đối nhiều chùa chiền và<br /> đình miếu. Điều đó cho thấy cư dân ở đây có một đời sống tâm linh và vốn văn hóa, tín<br /> ngưỡng rất phong phú. Mặt khác, tín ngưỡng tôn giáo và không gian đình miếu, chùa<br /> chiền, núi rừng, sông biển, đầm phá chính là cơ sở, là điều kiện để các lễ hội sinh thành,<br /> tồn tại và phát triển suốt mấy trăm năm qua.<br /> Ở Phong Điền, có thể kể đến một số lễ hội:<br /> 1. Nhóm các lễ hội tế cúng ngài khai canh và thành hoàng [4]<br /> Thời gian tổ chức lễ<br /> hội (theo âm lịch)<br /> 2/1<br /> 26/8<br /> <br /> Địa điểm diễn ra lễ hội<br /> (làng, xã)<br /> Phò Trạch, Phong Thu<br /> Thượng An, Phong An<br /> <br /> 5/3<br /> <br /> Mỹ Xuyên, Phong Hòa<br /> <br /> Đối tượng được thờ cúng thường<br /> xuyên và trong lễ hội<br /> Ngài khai canh<br /> Ngài khai canh Hồ Quý Công<br /> Ngài khai canh và thập nhị<br /> tôn phái<br /> <br /> TUYẾN DU LỊCH VÒNG QUANH PHÍA BẮC PHÁ TAM GIANG<br /> <br /> 3/6<br /> 2/6<br /> <br /> Chí Long, Phong Chương<br /> Đại Phú, Phong Chương<br /> <br /> 7/6<br /> <br /> Ưu Điềm, Phong Hòa<br /> <br /> 5/8<br /> <br /> Vĩnh Hương, Phong An<br /> <br /> 4/8<br /> <br /> Phước Tích, Phong Hòa<br /> <br /> 7/8<br /> <br /> Thế Chí Tây, Điền Hòa<br /> <br /> 93<br /> <br /> Bà đại càn và tứ chánh khai canh<br /> Thành hoàng làng<br /> Thành hoàng làng và ngài<br /> khai canh<br /> Ngài khai canh<br /> Ngài khai canh Hoàng tướng công<br /> cùng 13 tộc họ<br /> Thiên thần địa kì, thủy tổ<br /> khai canh<br /> <br /> 2. Nhóm các lễ hội cúng tổ sư ngành nghề [4]<br /> Thời gian tổ chức lễ<br /> hội (theo âm lịch)<br /> 5/1<br /> 8/2<br /> 5/11<br /> <br /> Địa điểm diễn ra lễ hội<br /> (làng, xã)<br /> Mỹ Xuyên, Phong Hòa<br /> Hiền Lương, Phong Hiền<br /> Phước Tích, Phong Hòa<br /> <br /> Đối tượng được thờ cúng thường<br /> xuyên và trong lễ hội<br /> Tổ ngành điêu khắc<br /> Tổ ngành rèn<br /> Tổ nghề gốm<br /> <br /> 3. Nhóm các lễ hội phong tục [4]<br /> Thời gian tổ chức lễ<br /> Địa điểm diễn ra lễ hội<br /> hội (theo âm lịch)<br /> (làng, xã)<br /> 20/6<br /> Trạch Tả, Phong Thu<br /> 12/12<br /> Trạch Thượng, Phong Thu<br /> 12/1<br /> Phò Trạch Thượng, Phong Thu<br /> 15/7<br /> Mỹ Xuyên, Phong Hòa<br /> 16/6<br /> Phước Tích, Phong Hòa<br /> 15/1<br /> Bản Pa Hy, Phong Mỹ<br /> 13/2<br /> Trạch Phổ, Phong Hòa<br /> 18/1<br /> Xóm Diệm, chợ Mới, Điền Hải<br /> 15/6 và 15/7<br /> Phò Trạch, Phong Bình<br /> 15/1<br /> <br /> Phò Trạch, Phong Bình<br /> <br /> Đối tượng được thờ cúng thường<br /> xuyên và trong lễ hội<br /> Cầu an<br /> Minh niên<br /> Cầu an đầu năm<br /> Lễ cúng Am Bà – Phật tám tay<br /> Lễ cúng đền Văn Thánh<br /> Lễ tế trời<br /> Xuân thủ kì yên<br /> Lễ cúng đầu năm<br /> Hát sắc bùa<br /> Hát múa tập chèo do mục đồng đảm<br /> nhận<br /> <br /> Ở Quảng Điền, có một số lễ hội sau [1]:<br /> - Lễ hội tế Thành hoàng làng Phổ Lại, Quảng Vinh<br /> - Lễ tế ngài khai canh làng Hà Cảng, Quảng Phú ngày 20/8 âm lịch<br /> - Lễ thu tế làng La Vân Hạ, Quảng Thọ tưởng nhớ ngài khai canh.<br /> - Lễ tế Búi Quý Công, Lê Quý Công ở làng Thạch Bình, Sịa ngày 15/7 âm lịch<br /> - Lễ tế Cô đàn làng Thủ Lễ, Quảng Phước ngày 16/6 âm lịch<br /> - Lễ tế bà Đại Càng ở làng An Xuân, Quảng An<br /> - Lễ tế bà khai canh và tảo mộ làng Hạ Lang, Quảng Phú tháng 11 âm lịch…<br /> Đa phần lễ hội được tổ chức vào mùa thu và một phần vào mùa Xuân trong tiết trời dịu<br /> <br />