Ứng dụng siêu âm trong cấp cứu

Chia sẻ: Ro Ong K Loi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Thêm vào BST

Báo xấu

104
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung bài viết trình bày về lịch sử siêu âm, những thuận lợi và khó khăn của siêu âm trong cấp cứu, các ứng dụng của siêu âm cấp cứu tại Bệnh viện Chợ Rẫy, thực trạng siêu âm cấp cứu hiện nay, các thành tựu đạt được tại Bệnh viện Chợ Rẫy và một số kiến nghị.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ứng dụng siêu âm trong cấp cứu

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014 Tổng Quan ỨNG DỤNG SIÊU ÂM TRONG CẤP CỨU Tôn Thanh Trà*, Phạm Thị Ngọc Thảo** LỊCH SỬ SIÊU ÂM Siêu âm (Ultrasound), một kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh ra đời từ những năm 1826 khi J. D. Colladon tìm ra nguyên lý hoạt động của chùm tia siêu âm để tìm tàu ngầm dưới đáy đại dương(4). Dựa vào nguyên lý phản hồi của chùm tia khi đi qua các tổ chức khác nhau được tiếp nhận, mã hóa và cho hình ảnh trên màn hình với sự hỗ trợ đắc lực của máy vi tính. Siêu âm được ứng dụng trong y học từ đầu thế kỷ 19 và được sử dụng rộng rãi từ 1940(4). Tuy nhiên, mãi đến năm 1994, Mateer và cộng sự mới có báo cáo đầu tiên về sử dụng siêu âm trong cấp cứu 3). Ở Việt Nam, từ năm 1984, tổ chức giúp đỡ Việt Nam của Đức (HAV) đã giúp đào tạo và cung cấp máy siêu âm đầu tiên. Kể từ đó, siêu âm được sử dụng rộng rãi trên lâm sàng. Siêu âm được ứng dụng tại khoa Cấp cứu bệnh viện Chợ Rẫy từ năm 1993 khi tổ chức JICA của Nhật Bản tiến hành đào tạo siêu âm cấp cứu và từ đó, máy siêu âm Toshiba 32 B với một đầu dò linear được trang bị cho Khoa Cấp cứu chỉ với mục tiêu ban đầu là phát hiện dịch tự do trong các khoang cơ thể ở bệnh nhân chấn thương. Ngày nay, với sự phát triển vượt bậc của công nghệ thông tin được ứng dụng vào trong siêu âm, siêu âm trở thành một công cụ không thể thiếu với các Bác sĩ lâm sàng và gần như trở thành ống nghe điện tử (Electric stethoscopy). Cùng với xu hướng đó, việc ứng dụng của siêu âm trong y học cấp cứu ngày càng rộng rãi. Hiệp hội cấp cứu của Úc và Hoa kỳ năm 2001 đã khuyến cáo việc sử dụng siêu âm trong cấp cứu được thực hiện bởi Bác sĩ cấp cứu trong một số tình huống lâm sàng như trả lời câu hỏi: Có dịch tự do trong ổ bụng không?, dịch tự do trong khoang màng phổi, màng ngoài tim không ? hay có phình động mạch chủ bụng không?(2). Năm 2006, hiệp hội cấp cứu Anh đưa ra chương trình huấn luyện siêu âm cho Bác sĩ cấp cứu cũng với mục tiêu phát hiện dịch tự do trong các khoang ở bệnh nhân chấn thương. Trong điều kiện Việt Nam, khi mà CT Scan vẫn còn là một kỹ thuật cao và chưa được phổ cập tới tất cả các cơ sở y tế thì việc phát triển, ứng dụng của siêu âm vào y học nói chung và y học cấp cứu nói riêng là điều cần thiết giúp phân loại nhanh, chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời các loại bệnh lý tại cấp cứu. Trong hoàn cảnh đó, khoa Cấp cứu Bệnh viện Chợ Rẫy được trang bị máy siêu âm Siemen với hai đầu dò convex 3,5 MHz và linear 7,5 MHz trong nhiều năm và hiện tại là máy siêu âm màu với 3 đầu dò convex, linear và sector để có thể thực hiện được phần lớn các loại siêu âm trong cấp cứu. NHỮNG THUẬN LỢI VÀ KHÓ KHĂN CỦA SIÊU ÂM TRONGCẤP CỨU Từ khi ra đời, siêu âm tỏ ra là một phương tiện chẩn đoán hình ảnh với nhiều ưu điểm được ứng dụng trên lâm sàng đặc biệt là trong cấp cứu Ưu điểm - Có thể thực hiện được tại giường - Cho kết quả nhanh - Không bị nhiễm tia ( Radiation) - Có thể thực hiện được cho phụ nữ có thai, phụ nữ cho con bú và trẻ em - Có thể được thực hiện nhiều lần để theo dõi diễn tiến bệnh - Rẻ tiền - Thời gian đào tạo ngắn. * Khoa Cấp cứu, BV Chợ Rẫy ** Bộ môn Hồi sức - Cấp cứu – Chống độc, Đại học Y Dược TP Hồ Chí Minh Tác giả liên lạc: ThS. BS. Tôn Thanh Trà; ĐT: 0903673451; Email: tonthanhtra@yahoo.com Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2013 1 Tổng Quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014 Tuy nhiên, siêu âm nói chung và siêu âm trong cấp cứu nói riêng có những nhược điểm của nó. bụng, trong khoang màng phổi, dịch màng ngoài tim, chúng tôi còn phát hiện được một số tổn thương tạng đặc như lách, gan, thận, tụy... Nhược điểm - Siêu âm đánh giá bệnh nhân giảm thể tích tuần hoàn và choáng (RUSH: Rapid ultrasound shock and hypotension). Ứng dụng này được thực hiện để tìm nguyên nhân choáng và đánh giá lưu lượng tuần hoàn thông qua mức độ đè xẹp của tĩnh mạch chủ dưới. Tuy nhiên, với đặc điểm của người Việt Nam, việc đánh giá thể tích tuần hoàn qua mức độ xẹp của tĩnh mạch chủ dưới khi đè bằng đầu dò siêu âm ít được áp dụng. - Siêu âm là một kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh mà kết quả phụ thuộc rất nhiều vào kiến thức và kinh nghiệm của người làm. - Kết quả hạn chế đối với các tổn thương tạng rỗng như đường tiêu hóa và một số bệnh lý ở các tạng sâu như tụy và khoang sau phúc mạc. - Giới hạn về y học chứng cứ. - Phần lớn các khoa cấp cứu ở Việt Nam nói riêng và các nước đang phát triển nói chung luôn có tình trạng quá tải, các Bác sĩ cấp cứu không có nhiều thời gian để đầu tư cho siêu âm. - Các Bác sĩ cấp cứu chưa được đào tạo bài bản về y học cấp cứu nói chung và siêu âm cấp cứu nói riêng, phần lớn là tự đào tạo hoặc đào tạo trong quá trình thực hành vì vậy kết quả siêu âm cấp cứu chưa tạo được nhiều niềm tin cho các Bác sĩ lâm sàng. CÁC ỨNG DỤNG CỦA SIÊU ÂM CẤP CỨU TẠI BỆNHVIỆNCHỢRẪY Với tình hình bệnh nhân đông và số lượng bệnh nặng ngày càng tăng, việc trang bị máy siêu âm tại Khoa cấp cứu bệnh viện Chợ Rẫy đã đem lại rất nhiều lợi ích trong việc chẩn đoán tại cấp cứu. Mỗi ngày, chúng tôi thực hiện khoảng 50 - 70 trường hợp siêu âm tại cấp cứu kể cả chấn thương và không chấn thương. Năm 2010, có 25.316 trường hợp được siêu âm tại cấp cứu, năm 2011 có 26838 trường hợp và năm 2012, chúng tôi đã thực hiện được 21899 trường hợp. Chúng tôi đã ứng dụng được siêu âm cấp cứu vào các lĩnh vực sau - Siêu âm trong cấp cứu chấn thương: Với qui trình FAST (Focussed assesement with sonography on trauma) với mục tiêu đi tìm dịch tự do ở các khoang trong cơ thể đối với các bệnh nhân chấn thương. Chúng tôi đã thực hiện khá tốt việc đánh giá chấn thương bằng siêu âm cấp cứu. Ngoài việc phát hiện dịch tự do trong ổ 2 - Siêu âm đánh giá phình động mạch chủ bụng: Chúng tôi sử dụng siêu âm như một phương tiện tầm soát ban đầu. Khi kích thước động mạch chủ bụng đo được trên siêu âm lớn hơn hoặc bằng 30 mm và tình trạng bệnh nhân ổn định, chúng tôi tiến hành chụp CT Scan đa lớp cắt và dựng hình động mạch chủ ngực, bụng - Siêu âm tìm nguyên nhân trong các trường hợp đau bụng cấp vào cấp cứu: Có rất nhiều trường hợp vào cấp cứu do đau bụng. Siêu âm giúp chúng tôi chẩn đoán nhanh nhiều trường hợp đau bụng như cơn đau quặn mật, cơn đau quặn thận, viêm ruột thừa cấp… - Siêu âm hướng dẫn chọc dò và làm các thủ thuật: Việc ứng dụng siêu âm để hướng dẫn thủ thuật ngày càng nhiều như đặt catheter tỉnh mạch trung tâm, đặt catheter động mạch, chọc dò màng phổi, chọc dò màng ngoài tim, chọc dò ổ bụng hoặc chọc dò các ổ áp xe sâu... - Siêu âm trong cấp cứu hàng loạt: Việc ứng dụng siêu âm cấp cứu trong cấp cứu hàng loạt đã được chứng minh trong lịch sử. Từ những vụ cấp cứu hàng loạt và thảm họa năm 1988 ở Armenia hay năm 1999 ở Thổ Nhĩ Kỳ. Siêu âm giúp chẩn đoán nhanh và phẫu thuật kịp thời những trường hợp chấn thương mà không cần thiết phải chụp CT scan.Chúng tôi vẫn ứng dụng nguyên lý này trong những trường hợp cấp cứu chấn thương hàng loạt và những tình huống lâm Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2013 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014 sàng mà tình trạng huyết động bệnh nhân không ổn định - Siêu âm trong cấp cứu trước bệnh viện: Siêu âm ngày nay được thực hiện ngay bởi các kỹ thuật viên cấp cứu (Paramedic) tại hiện trường hay trên đường vận chuyển về các khoa cấp cứu. Việc ra đời các máy siêu âm xách tay siêu nhỏ giúp cho việc di chuyển và thực hiện khá dễ dàng với các bệnh nhân chấn thương(2). Tuy nhiên, ứng dụng này chưa thực hiện được ở Việt Nam do điều kiện cụ thể ở Việt Nam chưa khả thi. - Các ứng dụng khác của siêu âm tại cấp cứu - Siêu âm tim bằng 2D và M mode: +Đánh giá sức co bóp thất trái +Đánh giá kích thước các buồng tim +Tìm tràn dịch màng ngoài tim +Tìm huyết khối trong buồng tim +Phát hiện phình gốc động mạch chủ ngực và phình động mạch chủ bụng - Siêu âm trong sản phụ khoa +Đánh giá bệnh lý buồng trứng trong các trường hợp đau bụng cấp +Đánh giá hoạt động của tim thai +Chẩn đoán những trường mang thai lạc chỗ (Ectopic pregmancy) - Siêu âm mô mềm, tuyến giáp, tuyến vú, cơ, khớp... CÁCTHÀNHTỰU ĐẠT ĐƯỢC TẠI BỆNH VIỆN CHỢRẪY Việc ứng dụng siêu âm trong cấp cứu được thực hiện tương đối thành công tại Bệnh viện Chợ Rẫy. Phần lớn các Bác sĩ cấp cứu có thể thực hiện được các qui trình siêu âm cơ bản và cũng đã tiến hành đào tạo siêu âm cấp cứu cho các đối tượng sau đại học tại Bệnh viện Chợ Rẫy. Ngoài ra, chúng tôi đã tiến hành việc đào tạo siêu âm trong cấp cứu chấn thương (Qui trình FAST) cho các sinh viên quốc tế học chứng chỉ tự chọn tại Cấp cứu. Chúng tôi đã có 4 đề tài nghiên cứu Tổng Quan khoa học do các Bác sĩ cấp cứu thực hiện về siêu âm cấp cứu: Một luận án tốt nghiệp chuyên khoa Cấp II về so sánh hiệu quả siêu âm cấp cứu và CT Scan trong chấn thương bụng kín, một đề tài tốt nghiệp Thạc sĩ y khoa về ứng dụng siêu âm trong y học cấp cứu, một đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở về siêu âm cấp cứu trong chẩn đoán viêm ruột thừa cấp và một bài báo ứng dụng siêu âm cấp cứu để chẩn đoán nhanh một trường hợp thai trong ổ bụng vỡ, vào cấp cứu trong tình trạng choáng. Hiện nay, chúng tôi tiếp tục nghiên cứu việc áp dụng siêu âm cấp cứu rộng rãi hơn đặc biệt là siêu âm hướng dẫn thủ thuật và siêu âm đánh giá cung lượng tim ở bệnh nhân choáng. THỰCTRẠNGSIÊU ÂM CẤP CỨU HIỆNNAY Do thực tế các khoa Cấp cứu ở phần lớn các Bệnh viện tại Việt Nam chưa làm công việc cấp cứu đúng nghĩa vì vậy các khoa cấp cứu chưa được trang bị máy siêu âm. Mặt khác, sự quá tải thường xuyên tại các khoa cấp cứu và hạn chế về mặt nhân lực làm cho việc triển khai siêu âm tại cấp cứu gặp không ít khó khăn. Cấp cứu không phải là nơi làm chẩn đoán xác định bệnh lý của bệnh nhân khi vào viện nhưng việc chẩn đoán và xử trí những vấn đề cấp cứu là cần thiết và có như vậy mới giúp cho việc chẩn đoán nhanh, chính xác và các Bác sĩ cấp cứu đủ tự tin để cho bệnh nhân điều trị ngoại trú trong những trường hợp có thể hoặc định hướng chẩn đoán để có quyết định cho bệnh nhân nhập viện đúng chuyên khoa MỘT SỐKIẾNNGHỊ Việc trang bị máy siêu âm ở các khoa Cấp cứu để giúp các Bác sĩ cấp cứu có khả năng tiếp cận và chẩn đoán nhanh bệnh nhân vào Cấp cứu là cần thiết trong điều kiện y tế hiện nay nhất là các tuyến y tế cơ sở. Ngoài ra, siêu âm còn giúp Bác sĩ cấp cứu nâng cao năng lực chuyên môn. Nhờ vậy, việc trang bị máy siêu âm tại cấp cứu giúp giải quyết những trường hợp nhập viện không cần thiết, góp phần giảm bớt tình trạng Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2013 3 Tổng Quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014 quá tải ngày càng trầm trọng tại các bệnh viện công. Cùng với việc đào tạo Bác sĩ chuyên nghành cấp cứu, siêu âm trong cấp cứu phải được huấn luyện cho tất cả các Bác sĩ làm cấp cứu. Cần có chương trình đào tạo siêu âm cấp cứu cập nhật vào nội dung đào tạo sau đại học cho các Bác sĩ học chuyên nghành cấp cứu hoặc đào tại lại cho các Bác sĩ hiện đang làm công tác cấp cứu tại các tuyến y tế . KẾT LUẬN Siêu âm là một kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh rẻ tiền, dễ thực hiện, cho kết quả nhanh và có nhiều ứng dụng trong cấp cứu. Cần có chương trình đào tạo siêu âm cho tất cả các Bác sĩ Cấp cứu để nâng cao trình độ Bác sĩ cấp cứu, nâng cao chất lượng chẩn đoán tại cấp 4 cứu nhằm góp phần đáng kể giảm tình trạng quá tải ở các Bệnh viện. Bên cạnh đó, cần có một chính sách hợp lý hơn để khuyến khích các Bác sĩ cấp cứu đầu tư và làm việc lâu dài tại cấp cứu mới có thể nâng cao trình độ cấp cứu của Việt Nam ngang tầm với các nước trong khu vực cũng như trên thế giới. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. 2. 3. 4. Brown AFT, Cadogan MD (2006), Emergency medicine, Fifth edition, ultrasound in blunt abdominal trauma, pp 227. Laleh G (2011), Stanford Faculty Profile, Emergency Ultrasound Fellowship Guidelines. Cameron P, Jelinek G, Brown AFT et al (2009), Text book of Adult emergency medicine, third edition, ultrasound , pp 721723. Sandra L, et al (2001), Textbook of diagnostic ultrasonography, The fifth edition, chapter 1, pp 3-19. Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2013