Uống thuốc cùng ăn bưởi: một tương tác hay, nhưng nguy hiểm (Taking drugs with grapefruit juice: an interesting but dangerous interaction)

Chia sẻ: Sunshine_6 Sunshine_6 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Thêm vào BST

Báo xấu

81
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Một số thức ăn nguồn gốc thực vật có thể tương tác với chuyển hoá của nhiều thuốc qua cơ chế enzym, hoặc ức chế chuyển hoá của thuốc, hoặc gây c.m ứng enzym, kết qu. của t-ơng tác "thức ăn - thuốc" này có khi có ích, nhưng thường là bất lợi. Nước quả bưởi (viết tắt: nước bưởi) vị hơi đắng, nên có tính gi.i khát. Ngoài vitamin C, nước bưởi còn chứa nhiều chất chống oxy hoá phức tạp (lycopen, limonoid...), lượng lớn pectin....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Uống thuốc cùng ăn bưởi: một tương tác hay, nhưng nguy hiểm (Taking drugs with grapefruit juice: an interesting but dangerous interaction)

TCNCYH 25 (5) 2003 Uèng thuèc cïng ¨n b−ëi: mét t−¬ng t¸c hay, nh−ng nguy hiÓm (Taking drugs with grapefruit juice: an interesting but dangerous interaction) GS. TSKH. Hoµng TÝch HuyÒn* Mét sè thøc ¨n nguån gèc thùc vËt cã thÓ c¸c coumarin (bergamottin, bercapten) t−¬ng t¸c víi chuyÓn ho¸ cña nhiÒu thuèc thuéc cïng mét nhãm lín lµ polyphenol. qua c¬ chÕ enzym, hoÆc øc chÕ chuyÓn ho¸ 2. N−íc b−ëi k×m h·m cã chän läc "sù cña thuèc, hoÆc g©y c¶m øng enzym, kÕt chuyÓn ho¸ lÇn ®Çu tiªn" (first pass qu¶ cña t−¬ng t¸c "thøc ¨n - thuèc" nµy cã metabolism) cña mét sè thuèc t¹i ruét non, khi cã Ých, nh−ng th−êng lµ bÊt lîi. ®©y lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña t¸c dông cña N−íc qu¶ b−ëi (viÕt t¾t: n−íc b−ëi) vÞ h¬i n−íc b−ëi trªn cyt«chr«m P450, ph©n nhãm ®¾ng, nªn cã tÝnh gi¶i kh¸t. Ngoµi vitamin C, 3A4 (viÕt t¾t: CYP3 A4 ) lµ isozym chÝnh cña n−íc b−ëi cßn chøa nhiÒu chÊt chèng oxy chuyÓn ho¸ thuèc vµ trªn glycoprotein G ho¸ phøc t¹p (lycopen, limonoid...), l−îng (viÕt t¾t: glyco G) ë tÕ bµo ruét non. lín pectin. Nh÷ng ho¹t chÊt trong n−íc b−ëi CÇn l−u ý lµ chØ cã n−íc b−ëi míi t¸c ®−îc nghiªn cøu nhiÒu nhÊt vÒ tÝnh t−¬ng ®éng ®−îc trªn CYP3 A4 vµ glyco G ë ruét, t¸c víi thuèc lµ flavonoid (naringin, cßn c¸c dÞch citric kh¸c (nh− cam, quýt, naringenin, furanocoumarin (psoralen), 6 - 7 chanh...) kh«ng cã t¸c dông nµy. - (OH)2 - bergamottin (bercapten). Glycoprotein G n»m ë mµng tÕ bµo ruét ... Vµ ®Õn mét ph¸t hiÖn ngÉu nhiªn! Lóc non, lµ "chiÕc b¬m h÷u hiÖu”, ®Èy thuèc tõ ®Çu, c¸c t¸c gi¶ chØ muèn kh¶o s¸t trªn dÞch kÏ trë l¹i lßng ruét. Khi ®−îc c¶m øng, bÖnh nh©n vÒ ¶nh h−ëng cña ethanol tíi t¸c hµm l−îng glyco G t¨ng lªn sÏ gióp th¶i dông chèng t¨ng huyÕt ¸p cña felodipine, vµ thuèc nhanh m¹nh h¬n vµo lßng ruét, hËu cho uèng "thªm" n−íc b−ëi chØ ®Ó che lÊp qu¶ lµ lµm gi¶m møc huyÕt thanh cña thuèc. mïi vÞ khã chÞu cña ethanol. Vµ t×nh cê thÊy NÕu øc chÕ glyco G, th× kÕt qu¶ sÏ ng−îc nång ®é felodipine trong huyÕt t−¬ng t¨ng l¹i: lµm t¨ng sù thu hót mét sè thuèc tõ èng ®ét ngét 200%. LÇn kiÓm tra l¹i kh«ng cho tiªu ho¸ vµo dÞch kÏ, nªn nång ®é t¨ng uèng ethanol, chØ phèi hîp n−íc b−ëi víi trong huyÕt thanh. T¸c dông nµy cã liªn felodipine, vÉn thÊy nång ®é felodipine quan tíi bercapten trong n−íc b−ëi. trong huyÕt t−¬ng bÖnh nh©n t¨ng ghª gím. Kh«ng nh÷ng cã mÆt ë tÕ bµo ruét non, C¬ chÕ t¸c dông glyco G cßn n»m t¹i tÕ bµo èng thËn, tÕ bµo Ngµy nay ®· chøng minh së dÜ n−íc b−ëi gan (v× vËy, tham gia vµo sù bµi tiÕt cña cã ¶nh h−ëng tíi sù hÊp thu cña nhiÒu thuèc thuèc qua thËn vµ mËt). Glyco G còng n»m v×: trong tÕ bµo néi m¹c cña hµng rµo m¸u - n·o, nªn h¹n chÕ sù th©m nhËp cña nhiÒu 1. ChuyÓn ho¸ cña nhiÒu thuèc t¹i ruét thuèc vµo thÇn kinh trung −¬ng. non bÞ øc chÕ bëi mét sè ho¹t chÊt cña n−íc b−ëi nh− flavonoid (naringin, naringenin), Nh÷ng chÊt øc chÕ chuyÓn ho¸ lµm gi¶m * Nguyªn tr−ëng Bé m«n D−îc lý, tr−êng §¹i häc Y Hµ Néi 92
TCNCYH 25 (5) 2003 ho¹t tÝnh cña CYP3A4 vµ cña glyco G ë ruét t¨ng th¶i hai thuèc nµy vµo lßng ruét, tøc non (nh− ketoconazole) sÏ lµm t¨ng nång lµm gi¶m nång ®é trong m¸u. ®é cña c¸c chÊt øc chÕ kh¸c (nh− ritonavir, Nh−ng t¸c dông trªn 2 ®Ých nµy cã khi bÞ saquinavir), ®Æc biÖt lµm t¨ng nång ®é cña ph©n ly, vÝ dô uèng n−íc b−ëi cïng nh÷ng chÊt nµy trong dÞch n·o- tuû, do c¶n indanavir: n−íc b−ëi øc chÕ CYP3 A4 , nh−ng trë tèc ®é cña c¸c chÊt nµy ®i tõ dÞch kÏ vµo l¹i g©y c¶m øng glycoprotein G, rót cuéc khi lßng ruét. ¨n b−ëi kh«ng nh÷ng kh«ng lµm thay ®æi, Ngµy nay, ®· chøng minh ®−îc r»ng mµ cßn cã khi lµm gi¶m nång ®é indanavir uèng 20mL n−íc b−ëi cã thÓ lµm gi¶m trong m¸u, do t¸c dông g©y c¶m øng glyco chuyÓn ho¸ cña nhiÒu thuèc qua xóc t¸c G tréi h¬n t¸c dông øc chÕ CYP3A4 t¹i ruét cña CYP3 A4 vµ øc chÕ glycoprotein G ë tÕ non. bµo ruét non, rót cuéc nång ®é nh÷ng thuèc HÖ qu¶ trong thùc tÕ nµy sÏ t¨ng trong huyÕt t−¬ng, nªn thuèc sÏ Nh÷ng t−¬ng t¸c kÓ trªn, trong thùc tÕ t¨ng ho¹t tÝnh vµ ®éc tÝnh. vÊp ph¶i ®iÒu bÊt lîi c¬ b¶n, ®ã lµ sù kh¸c Thêi gian øc chÕ: nhau gi÷a c¸c c¸ thÓ, chñ yÕu liªn quan tíi - T¸c dông øc chÕ cña n−íc b−ëi sÏ tèi 2 yÕu tè: ®a khi uèng cïng lóc víi thuèc hoÆc tr−íc 1. Tr÷ l−îng rÊt kh«ng thuÇn nhÊt vÒ khi uèng thuèc 1 giê. protein enzym CYP3A4 ë tÕ bµo ruét, dao 4 giê sau khi chØ uèng mét cèc n−íc qu¶ ®éng rÊt m¹nh tõ ng−êi nµy sang ng−êi b−ëi, ®· thÊy rÊt râ ho¹t tÝnh cña CYP3 A4 bÞ kh¸c. gi¶m. NÕu l¹i uèng trong 5 ngµy liÒn, th× 2. Hµm l−îng thay ®æi vÒ ho¹t chÊt cña l−îng cytochr«m nµy ®· gi¶m tíi 70%! VÒ n−íc th¶i, tuú theo n¬i trång b−ëi (khÝ hËu, nguyªn t¾c, bÖnh nh©n ph¶i ®îi c¸ch qu·ng thæ nh−ìng, mïa v.v...) 3 ngµy gi÷a lÇn ¨n b−ëi cuèi cïng víi thêi N−íc b−ëi chØ cã t−¬ng t¸c chñ yÕu víi gian b¸n tæng hîp isozym CYP3 A4 míi. thuèc theo ®−êng uèng (víi cïng mét thuèc Ngay c¶ khi ¨n b−ëi 12 giê tr−íc khi uèng mµ dïng ®−êng tiªm, th× n−íc b−ëi kh«ng cã thuèc ®· cã thÓ cã t−¬ng t¸c, vÝ dô s¸ng ¨n hoÆc rÊt Ýt cã t−¬ng t¸c, chøng tá CYP3 A4 ë b−ëi, råi tèi uèng thuèc. gan hÇu nh− kh«ng bÞ ¶nh h−ëng bëi n−íc T¸c ®éng cña n−íc b−ëi trªn CYP3 A4 b−ëi). vµ glyco G ruét non lµ nhÞp nhµng, N−íc b−ëi còng dÔ cã t−¬ng t¸c víi thuèc nh−ng cã khi ph©n ly: uèng mµ sinh kh¶ dông thÊp do cã lÉn chuyÓn Hai t¸c dông lªn CYP3A4 vµ glycoprotein ho¸ ban ®Çu m¹nh (first pass metabolism) vµ G th−êng lµ nhÞp nhµng: hoÆc øc chÕ hoÆc víi thuèc uèng nµo mµ ®Ých chuyÓn ho¸ ë ruét g©y c¶m øng liªn hîp lªn cïng c¶ hai ®Ých, lµ CYP3A4, vÝ dô saquinavir, felodipine, vÝ dô uèng n−íc b−ëi cïng saquinavir sÏ nitrendipine, verapamil, midazolam, triazolam, lµm t¨ng sinh kh¶ dông cña saquinavir, lµm ciclosporin, sildenafil (Viagra)... t¨ng nång ®é cña thuèc nµy trong m¸u. VÝ dô næi bËt lµ t−¬ng t¸c n−íc b−ëi víi Clarithromycin, erythromycin, ketoconazole, c¸c thuèc chèng t¨ng huyÕt ¸p thuéc nhãm itraconazole còng lµ nh÷ng chÊt øc chÕ chÑn kªnh Ca 2+; t¸c dông h¹ ¸p cµng m¹nh chuyÓn ho¸, lµm gi¶m cïng lóc ho¹t tÝnh khi sinh kh¶ dông (uèng) cµng thÊp, t¸c cña c¶ CYP3 A4 vµ glycoprotein G. dông râ nhÊt víi felodipine, nitrendipin, Víi vinblastin hoÆc digoxin, th× n−íc b−ëi nimodipin (sinh kh¶ dông < 30%), t¸c dông l¹i −u tiªn g©y c¶m øng glyco G, nªn lµm h¹ ¸p kh«ng râ rÖt víi nifedipin, verapamil (sinh kh¶ dông 40 – 50%), cßn víi 93
TCNCYH 25 (5) 2003 amlodipin, th× t−¬ng t¸c víi n−íc b−ëi coi qu¸ liÒu hoÆc d−íi liÒu, v× thuèc cã ranh giíi nh− kh«ng cã (v× sinh kh¶ dông > 80%). ®iÒu trÞ rÊt hÑp; Mét sè t¸c gi¶ mong muèn tËn dông ¨n - Phèi hîp cïng mét sè thuèc h¹ ¸p b−ëi cïng mét sè thuèc ®Ó lµm gi¶m liÒu nhãm chÑn kªnh Ca2+ mµ cã sinh kh¶ dông l−îng (tøc lµ gi¶m ®éc tÝnh). VÝ dô: thÊp (nh− felodipin, nitrendipin) vµ cã ranh - Phèi hîp cïng ciclosporin ®Ó lµm gi¶m giíi ®iÒu trÞ t−¬ng ®èi réng, ®Ó tr¸nh thay ®æi ®éc tÝnh víi thËn, nh−ng ph¶i kiÓm tra rÊt qu¸ møc huyÕt ¸p vµ gi¶m ®−îc liÒu, nh−ng chÆt nång ®é thuèc nµy trong m¸u ®Ó tr¸nh dï sao vÉn ph¶i kiÓm tra huyÕt ¸p lu«n. Mét sè t−¬ng t¸c víi n−íc b−ëi cã thÓ g©y ®éc tÝnh cña thuèc do t¨ng nång ®é trong m¸u Thuèc phèi hîp BiÓu hiÖn cña ®éc tÝnh Astemizole, cisaprid, Lo¹n nhÞp tim Midazolam, triazolam T¨ng g©y ngñ, nguy c¬ lµm dÞu qu¸ møc C¸c statin (atorvastatin, Nguy c¬ tiªu c¬ v©n t¨ng lªn lovastatin, simvastatin) Ketoconazole, itraconazole T¨ng ®éc víi gan (cÇn theo dâi transaminase vµ gi¶m liÒu) Fluoxetin T¨ng nguy c¬ kÝch thÝch serotonin Sildenafil (Viagra) T¨ng nguy c¬ h¹ huyÕt ¸p Thuèc chÑn kªnh Ca2+ mµ sinh Nguy c¬ gi¶m m¹nh huyÕt ¸p, kÌm nhÞp tim nhanh, nhøc ®Çu, kh¶ dông yÕu ®á bõng mÆt. Erythromycin, clarithromycin CÇn gi¶m liÒu Losartan Gi¶m nång ®é chÊt chuyÓn ho¸ cã ho¹t tÝnh, do t¨ng nång ®é losartan. Nªn thay b»ng thuèc kh¸c (telmisartan, valsartan). Tr−êng hîp phèi hîp víi n−íc b−ëi tiÒn (nh− ciclosporin, sildenafil), mong lµm mµ kh«ng cã t−¬ng t¸c sao gi¶m ®−îc liÒu, lµm gi¶m ®éc tÝnh cña 1. Thuèc dïng theo ®−êng kh¸c, kh«ng thuèc, rÎ tiÒn h¬n mµ vÉn gi÷ ®−îc hiÖu lùc ph¶i theo ®−êng uèng mong muèn (dose sparing effect), nh−ng dï sao vÉn cÇn kiÓm tra theo dâi chÆt nång ®é 2. Thuèc mµ sinh kh¶ dông hoµn toµn khi thuèc trong m¸u ®Ó tr¸nh qu¸ liÒu hoÆc d−íi uèng, nh− theophylin, amlodipin, diltiazem. liÒu ®iÒu trÞ. 3. Thuèc chuyÓn ho¸ qua isoenzym kh¸c §iÒu rÊt cã Ých lµ nÕu bÖnh nh©n uèng víi CYP3 A4 , vÝ dô qua CYP1 A2 , CYP2 C9 , c¸c thuèc nªu ë b¶ng d−íi ®©y cÇn ®−îc CYP2C 19, CYP2 D6 , CYP2E1, CYP2 A6 , nh− víi c¶nh b¸o vÒ t−¬ng t¸c "thøc ¨n - thuèc" nµy, c¸c c¬ chÊt cafein, theophylin, thuèc uèng cÇn biÕt ®−îc vÒ hËu qu¶ cã thÓ gÆp, dï ®· chèng ®«ng m¸u, corticoid, oestrogen, uèng thuèc ®óng liÒu quy ®Þnh. paracetamol, propafenon, quinidin v.v.. 4. Thuèc kh«ng qua chuyÓn ho¸, nh− lithium, saccharin, bromid... Cã t¸c gi¶ ®Ò nghÞ phèi hîp n−íc b−ëi víi uèng mét sè thuèc cã ®éc tÝnh vµ ®¾t 94
TCNCYH 25 (5) 2003 B¶ng: Thuèc "bÞ t¨ng hiÖu lùc vµ ®éc tÝnh khi uèng cïng n−íc qu¶ b−ëi Nhãm C¸c thuèc øc chÕ kªnh calci (thuèc Nifedipin, amlodipin, nicardipin, felodipin, isradipin, nitrendipin, tim m¹ch) lacidipin, minodipin, nisoldipin, lercandipin Thuèc h¹ ¸p kh¸c Losartan, verapamil, diltiazem Chèng lo¹n lipid - m¸u Simvastatin, atorvastatin, pravastatin, fluvastatin Chèng ®éng kinh Carbamazepin, primidon Kh¸ng histamin H1 Terfenadin, astemizol, loratadin, fexofenadin, azelastin (kh«ng g©y ngñ) Kh¸ng khuÈn, chèng Erythromycin, clarithromycin, clindamycin, dapson, isoniazid, nÊm itraconazol, ketoconazol, miconazol, troleandomycin. Chèng ung th− Vinblastin Hormon Testosteron, corticoid, progesteron, tamoxifen, ethinylestradiol, methylprednisolon, gestadon Thuèc t©m thÇn Alprazolam, midazolam, triazolam, diazepam, imipramin, amphetamin, ectasy, methadon, buprenorphin, flunitrazepam, buspiron, zopiclon øc chÕ miÔn dÞch Cyclosporin, tacrolimus Chèng retrovirus Saquinavir, indanavir, nevirapin, efavirenz, ritonavir, amprenavir, nelfinavir, delaviridin C¸c nhãm kh¸c Digoxin, fentanyl, quinin, sildenafil (Viagra), alfentanil, ergotamin, dihydroergotamin, perhexilin, warfarin, mibefradil, repaglinid, cisaprid, mirtazapin. Tµi liÖu tham kh¶o 1. J. Pharm. Belgique; 2002; 57; sè 3 (Mai - Juin); trang 71 - 72. 2. La Presse mÐdicale; 21/9/2002; tËp 31, sè 30; trang 1416 – 1422 3. Medline; 2000 - 2002. 95