Vai trò của Đạo Bửu Sơn Kỳ Hương trong đời sống tinh thần đồng bào Nam Bộ

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑  ± <br /> <br /> <br /> <br /> NGUYӈN PHѬӞC TÀI(*)<br /> NGUYӈN THUҰN QUÝ(**)<br /> <br /> VAI TRÒ CӪA ĈҤO BӰU SѪN Kǣ HѬѪNG<br /> TRONG ĈӠI SӔNG TINH THҪN ĈӖNG BÀO NAM BӜ<br /> Tóm t̷t: S͹ dung hͫp giͷa văn hóa dân t͡c, lòng yêu n˱ͣc và s͹<br /> k͇ thͳa giáo lý cͯa các tôn giáo ngo̩i nh̵p, nh̭t là Ph̵t giáo và<br /> Nho giáo, là c˯ sͧ cho s͹ ra ÿͥi m͡t s͙ tôn giáo n͡i sinh t̩i Nam<br /> B͡ giai ÿo̩n cu͙i th͇ kͽ XIX ÿ̯u th͇ kͽ XX, trong ÿó có ÿ̩o B͵u<br /> S˯n KǤ H˱˯ng. Nhͷng tôn giáo này ra ÿͥi ÿã ÿáp ͱng ÿ˱ͫc nhu<br /> c̯u tinh th̯n cho m͡t b͡ ph̵n không nh͗ c˱ dân Nam B͡. Bài vi͇t<br /> này lý gi̫i thêm v͉ vai trò cͯa ÿ̩o B͵u S˯n KǤ H˱˯ng trong ÿͥi<br /> s͙ng tinh th̯n ÿ͛ng bào Nam B͡.<br /> Tͳ khóa: ÿ̩o B͵u S˯n KǤ H˱˯ng, Ĉoàn Minh Huyên, Nam B͡,<br /> tôn giáo n͡i sinh.<br /> 1. Sѫ lѭӧc vӅ ÿҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng<br /> Ĉҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng ra ÿӡi vào khoҧng giӳa thӃ kӹ XIX tҥi vùng<br /> Thҩt Sѫn (nay thuӝc tӍnh An Giang). Ngѭӡi sáng lұp ra tôn giáo này là<br /> ông Ĉoàn Minh Huyên, sinh năm 1807, mҩt năm 1856, quê ӣ Cái Tàu<br /> Thѭӧng, tәng An Thҥnh Thѭӧng, tӍnh Sa Ĉéc (nay thuӝc tӍnh Ĉӗng<br /> Tháp) trong mӝt gia ÿình nông dân. VӅ sau, khi ông ÿӃn tu tұp tҥi chùa<br /> Tây An (núi Sam, Châu Ĉӕc) ÿѭӧc tín ÿӗ tôn xѭng là Ĉӭc Phұt Thҫy Tây<br /> An, gӑi tҳt là Ĉӭc Phұt Thҫy.<br /> Giáo lý ÿҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng gӗm hai ÿһc trѭng cѫ bҧn là báo<br /> ÿáp Tӭ Ân vӟi phѭѫng pháp hӑc Phұt tu Nhân, tùy duyên hóa ÿӝ, thӵc<br /> hiӋn ThiӅn - Tӏnh song tu; và dùng tҩm Trҫn ĈiӅu (vҧi ÿӓ) làm biӇu<br /> tѭӧng thӡ cúng.<br /> Tӭ ân trong giáo lý cӫa ÿҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng gӗm: ân tә tiên cha<br /> mҽ, ân ÿҩt nѭӟc, ân Tam bҧo và ân ÿӗng bào nhân loҥi. NӃu thӵc hiӋn tӕt<br /> Tӭ ân, con ngѭӡi sӁ trӣ nên lѭѫng thiӋn, làm tròn bәn phұn ÿӕi vӟi gia<br /> ÿình, Tә quӕc, Trӡi Phұt và xã hӝi.<br /> *<br /> <br /> . ThS., Ĉҥi hӑc Ĉӗng Tháp.<br /> . ThS., Ĉҥi hӑc Ĉӗng Tháp.<br /> <br /> **<br /> <br /> <br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> ĈӇ phù hӧp vӟi nhұn thӭc và cuӝc sӕng cӫa ngѭӡi dân Nam Bӝ, ông<br /> Ĉoàn Minh Huyên ÿã chú trӑng phѭѫng thӭc tu tұp kӃt hӧp ThiӅn tông<br /> vӟi Tӏnh Ĉӝ tông cӫa Phұt giáo ViӋt Nam truyӅn thӕng.<br /> “NhiӋm mҫu vui ÿҥo Thích Ca<br /> ThiӅn môn hӭng chí Di Ĉà lòng chuyên<br /> Nѭѫng thuyӅn Bát Nhã cho yên<br /> Vào non ngNJ uҭn tín thiӅn song tu<br /> HiӃu trung vҽn giӳ mӝt câu<br /> Bãi tiên suӕi hҥc cҫm câu ÿӧi chӡ”(1).<br /> Bên cҥnh pháp môn ThiӅn - Tӏnh, ông Ĉoàn Minh Huyên muӕn gây<br /> dӵng ÿӭc tin nѫi dân chúng trong thӡi kǤ Hҥ Nguyên bҵng viӋc sӱ dөng<br /> giáo pháp huyӅn diӋu cӫa Mұt tông. Bӣi vì, Mұt tông là tông phái Phұt<br /> giáo lҩy phép tu trì bí mұt làm yӃu chӍ. Giáo pháp cӫa Mұt tông sӱ dөng<br /> mұt ngӳ, phù chú và ҩn quyӃt. Giáo pháp này mang lҥi cho dân chúng<br /> sӵ an lành, thӏnh vѭӧng và làm tiêu tan bӋnh tұt(2). Do ÿó, trong lúc trӏ<br /> bӋnh cho dân chúng, ông thѭӡng khuyên mӑi ngѭӡi làm lành lánh dӳ,<br /> trì niӋm danh hiӋu cӫa Ĉӭc Phұt A Di Ĉà và dùng nѭӟc lã, hoa quҧ,<br /> niӋm chú trӏ bӋnh.<br /> Là ngѭӡi ÿã tӯng nghiên cӭu kinh sách Phұt giáo, lҥi là mӝt nhà yêu<br /> nѭӟc, nên ông Ĉoàn Minh Huyên muӕn kӃ thӯa tҩm gѭѫng sáng cӫa các<br /> bұc danh tăng thӡi Lý - Trҫn, mong ѭӟc mӣ ra mӝt chân trӡi mӟi cho sӵ<br /> tӵ do và giҧi phóng dân tӝc. Hoài bão ҩy ÿѭӧc thӇ hiӋn qua bài thѫ<br /> Khoán Thͯ do ông sáng tác. Ông ÿã lҩy bӕn tӯ ÿҫu cӫa bài thѫ này ÿӇ ÿһt<br /> tên cho tôn giáo cӫa mình:<br /> “Bӱu Ngӑc quân Minh Thiên viӋt nguyên,<br /> Sѫn Trung sӭ mҥng Ĉӏa Nam TiӅn,<br /> KǤ Niên Trҥng Tái Tân phөc Quӕc,<br /> Hѭѫng xuҩt Trình Sinh tҥo NghiӋp Yên”(3).<br /> Cho ÿӃn ngày nay, hình ҧnh cӫa ông Ĉoàn Minh Huyên (Ĉӭc Phұt<br /> Thҫy), ngѭӡi sáng lұp ÿҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng qua nhӳng huyӅn thoҥi<br /> ÿѭӧc truyӅn miӋng vүn còn ҧnh hѭӣng sâu sҳc ÿӃn ÿӡi sӕng tinh thҫn cӫa<br /> mӝt bӝ phұn ÿông ÿҧo ngѭӡi dân Nam Bӝ.<br /> <br /> 1JX\ʂQ 3Kɉ͛F 7jL 1JX\ʂQ 7KXɪQ 4Xê 9DL WUz FͧD ÿɞR«<br /> <br /> <br /> <br /> 2. Vai trò cӫa ÿҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng trong ÿӡi sӕng tinh thҫn<br /> ÿӗng bào Nam Bӝ<br /> Giáo lý ÿҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng luôn khuyên dҥy tín ÿӗ làm lành,<br /> lánh dӳ, chú trӑng sӱa mình, trong ÿó, nhѭ ÿã ÿӅ cұp, nәi bұt nhҩt là hӑc<br /> Phұt tu Nhân và báo ÿáp Tӭ ân.<br /> 2.1. Quan ni͏m v͉ h͕c Ph̵t tu Nhân cͯa ÿ̩o B͵u S˯n KǤ H˱˯ng<br /> Mһc dù kӃ thӯa nhiӅu nӝi dung tӯ Phұt giáo, nhѭng giáo lý ÿҥo Bӱu<br /> Sѫn KǤ Hѭѫng lҥi không diӉn giҧi cao siêu, trӯu tѭӧng, mà ÿѫn giҧn ÿi<br /> rҩt nhiӅu ÿӇ phù hӧp vӟi hoàn cҧnh và trình ÿӝ nhұn thӭc cӫa ngѭӡi dân<br /> Nam Bӝ.<br /> V͉ h͕c Ph̵t: Vӟi ÿҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng, hӑc Phұt ÿѭӧc giҧi thích là<br /> hӑc nhӳng ÿiӅu Ĉӭc Phұt ÿã dҥy và làm nhӳng ÿiӅu Ĉӭc Phұt ÿã làm. ĈӇ<br /> hӑc Phұt, các tín ÿӗ ÿҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng phҧi hành trì theo phép tu<br /> cӫa Ĉӭc Phұt. Mөc ÿích cӫa viӋc hӑc Phұt là giúp tín ÿӗ quay vӅ vӟi cái<br /> thiӋn, lánh xa cái ác, thӵc hành lӕi sӕng giҧn dӏ, mong cҫu giҧi thoát.<br /> Giáo lý ÿҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng khuyên tín ÿӗ trong lúc tu hành phҧi<br /> thành tâm trì niӋm danh hiӋu Ĉӭc Phұt A Di Ĉà. Bên cҥnh ÿó, nhҵm giúp<br /> cho tín ÿӗ giӳ gìn pháp môn hӑc Phұt, ÿҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng ÿһt ra ngNJ<br /> giӟi cҩm, bao gӗm: cҩm sát sinh, hҥi ngѭӡi hҥi vұt; cҩm tham lam, trӝm<br /> cҳp, hѭӣng thө cӫa phi nghƭa, không làm mà hѭӣng; cҩm tà dâm, trөy lҥc;<br /> cҩm rѭӧu chè, hút chích, ma túy, cӡ bҥc, ÿàng ÿiӃm, mê tín dӏ ÿoan, ÿӗng<br /> bóng, bói toán; cҩm gian dӕi, vӑng ngӳ, châm chӑc, chia rӁ. Có thӇ thҩy,<br /> giӟi luұt cӫa ÿҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng là sӵ kӃ thӯa tӯ giӟi luұt Phұt giáo,<br /> và cNJng giӕng nhѭ nhiӅu phҫn trong giáo lý cӫa tôn giáo này, ÿѭӧc giҧi<br /> thích ÿѫn giҧn cho phù hӧp vӟi con ngѭӡi và xã hӝi Nam Bӝ ÿѭѫng thӡi.<br /> V͉ tu Nhân: Vӟi ÿҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng, tu Nhân là cѫ sӣ cӫa ÿҥo<br /> làm ngѭӡi, là tiӅn ÿӅ giúp con ngѭӡi tӵ rèn luyӋn phҭm chҩt, ÿӭc hҥnh.<br /> Tu Nhân là yêu cҫu bҳt buӝc ÿӕi vӟi tín ÿӗ cӫa tôn giáo này. Do ÿó, ông<br /> Ĉoàn Minh Huyên luôn khuyên tín ÿӗ và dân chúng thӵc hành Tӭ ân ÿӇ<br /> khѫi dұy lòng hiӃu thҧo cӫa con cháu ÿӕi vӟi ông bà, cha mҽ; lòng yêu<br /> quê hѭѫng ÿҩt nѭӟc; lòng biӃt ѫn Tam bҧo (Phұt, Pháp, Tăng); lòng yêu<br /> thѭѫng giӳa con ngѭӡi vӟi con ngѭӡi trong xã hӝi, và mөc ÿích cuӕi<br /> cùng cӫa viӋc tu hành là sӵ giҧi thoát.<br /> NӃu nhѭ phҫn hӑc Phұt cӫa ÿҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng tiӃp tu và cҧi<br /> biên tӯ Phұt giáo, thì phҫn tu Nhân cӫa tôn giáo này tiӃp thu và cҧi biên<br /> tӯ Nho giáo.<br /> <br /> <br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> Trong hӑc thuyӃt cӫa Khәng Tӱ, “Nhân” ÿѭӧc giҧi thích là ÿҥo làm<br /> ngѭӡi ӣ ÿӡi. Con ngѭӡi sӕng ӣ ÿӡi có nhiӅu mӕi quan hӋ phӭc tҥp và ÿa<br /> dҥng. Khәng Tӱ ÿã khái quát sӵ phӭc tҥp và ÿa dҥng ÿó thành hai mӕi<br /> quan hӋ mang tính chҩt hӛ tѭѫng là: sӕng vӟi mình và sӕng vӟi ngѭӡi.<br /> Theo ÿó, con ngѭӡi sӕng hӃt lòng hӃt dҥ, phҧi hiӇu chính mình, phҧi<br /> trung thành, ÿӕi xӱ vӟi nhӳng ngѭӡi xung quanh nhѭ ÿӕi vӟi chính bҧn<br /> thân mình.<br /> Có thӇ khái quát lҥi tѭ tѭӣng căn bҧn cӫa Khәng Tӱ ÿѭӧc ông Ĉoàn<br /> Minh Huyên kӃ thӯa ÿó là khuyên con ngѭӡi sӕng ÿúng ÿҥo ÿӭc luân lý Nho<br /> giáo theo các chuҭn mӵc Nhân, LӉ, Nghƭa, Trí, Tín, DNJng, Trung, HiӃu.<br /> Tu Nhân là sӱa mình theo ÿҥo làm ngѭӡi. Ĉҥo làm ngѭӡi có bӕn ÿӭc<br /> là Nhân, Nghƭa, LӉ, Trí. Ĉҥo làm ngѭӡi phҧi theo ÿҥo Trӡi. Ĉҥo Trӡi<br /> cNJng có bӕn ÿӭc là Nguyên, Hanh, Lӧi, Trinh. Nguyên tӭc là Nhân, ÿӭng<br /> ÿҫu các ÿiӅu thiӋn; Hanh tӭc là LӉ, hӝi hӧp các cái ÿҽp; Lӧi tӭc là Nghƭa,<br /> ÿӏnh rõ các phұn cho ÿiӅu hòa; Trinh tӭc là Trí, giӳ vӳng cái chính ÿӇ<br /> làm gӕc mӑi sӵ. Bӣi vұy, Khәng Tӱ nói: “Quân tӱ thӇ nhân túc dƭ trѭӣng<br /> nhân, gia hӝi túc dƭ hӧp lӉ, lӧi vұt túc dƭ hòa nghƭa, trinh cӕ túc dƭ cán sӵ”<br /> (Quân tӱ lҩy nhân làm thӇ là ÿӫ làm trѭӣng thành cho ngѭӡi, hӧp các cái<br /> tӕt ÿҽp là ÿӫ làm cho hӧp lӉ, lӧi cho vҥn vұt là ÿӫ làm hòa cái nghƭa, biӃt<br /> cái trinh chính mà cӕ giӳ là ÿӫ làm gӕc cho mӑi sӵ)(4), hay “Khҳc kӹ<br /> phөc lӉ vi nhân” (sӱa mình trӣ lҥi theo lӉ là nhân)(5).<br /> Do vұy, tu Nhân tӭc là làm tròn bәn phұn và trách nhiӋm cӫa mình ÿӕi<br /> vӟi gia ÿình, vӟi ÿҩt nѭӟc, vӟi xã hӝi và vӟi nhân loҥi. Theo Khәng Tӱ, chӍ<br /> có ngѭӡi nhân mӟi có thӇ có ÿѭӧc cuӝc sӕng an vui lâu dài vӟi lòng nhân<br /> cӫa mình và dүu có ӣ vào hoàn cҧnh nào cNJng có thӇ yên әn, thanh thҧn.<br /> Khәng Tӱ cho rҵng: “Quân tӱ vô chung thӵc chi gian vi nhân, tҥo thӭ tҩt ѭ<br /> thӏ, ÿiên bái tҩt ѭ thӏ” (Bұc quân tӱ không bao giӡ lìa bӓ ÿiӅu nhân, dүu chӍ<br /> trong mӝt bӳa ăn. Ngѭӡi quân tӱ không bao giӡ ӣ sai ÿiӅu nhân, dүu trong<br /> lúc vӝi vàng, khi ngҧ nghiêng cNJng vүn theo ÿiӅu nhân).(6)<br /> Nhѭ vұy, có thӇ nói, quan niӋm tu Nhân cӫa ÿҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng<br /> là sӵ kӃ thӯa quan niӋm Nhân cӫa Khәng Tӱ. Tu Nhân ngoài sӵ sӱa ÿәi<br /> bҧn thân, còn phҧi biӃt yêu thѭѫng con ngѭӡi. Ĉây là cách thӭc ÿӇ con<br /> ngѭӡi hoàn thiӋn mình.<br /> 2.2. Quan ni͏m Tͱ ân cͯa ÿ̩o B͵u S˯n KǤ H˱˯ng<br /> Tӭ ân là căn cӕt giáo lý cӫa ÿҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng. Quan niӋm Tӭ<br /> ân ÿѭӧc ông Ĉoàn Minh Huyên kӃ thӯa tӯ Phұt giáo, nhѭng ÿã ViӋt hóa<br /> nӝi dung và tên gӑi ÿӇ cho ngѭӡi dân hiӇu rõ hѫn.<br /> <br /> 1JX\ʂQ 3Kɉ͛F 7jL 1JX\ʂQ 7KXɪQ 4Xê 9DL WUz FͧD ÿɞR«<br /> <br /> <br /> <br /> - Ân t͝ tiên cha ḿ (kӃ thӯa tӯ ân phө mүu cӫa Phұt giáo): Tөc ngӳ<br /> ViӋt Nam có câu “Cây có cӝi, nѭӟc có nguӗn”, hay “Chim có tә, ngѭӡi<br /> có tông” hàm ý nhҳc nhӣ mӑi ngѭӡi phҧi nhӟ vӅ tә tiên, cha mҽ. Vì cha<br /> mҽ là ngѭӡi có công lao to lӟn trong viӋc sinh thành và dѭӥng dөc chúng<br /> ta nên ngѭӡi: “Công cha nһng lҳm ai ѫi/ Nghƭa mҽ bҵng trӡi chín tháng<br /> cѭu mang”. Tә tiên, cha mҽ còn là ngѭӡi dӵng nghiӋp gia ÿình giúp cho<br /> con cháu ÿӡi sau kӃ thӯa. Cho nên, bәn phұn cӫa con cháu là phҧi biӃt ѫn<br /> tә tiên cha mҽ, phҧi giӳ gìn nghiӋp gia ÿình.<br /> Nhӟ ѫn tә tiên là mӝt nét ÿҽp cӫa văn hóa truyӅn thӕng ViӋt Nam,<br /> không chӍ cӫng cӕ mӕi quan hӋ huyӃt thӕng trong mӛi gia ÿình, mӛi dòng<br /> tӝc, mà còn khҷng ÿӏnh tính cӝng ÿӗng làng xã, góp phҫn bҧo ÿҧm sӵ әn<br /> ÿӏnh, phát triӇn cho cҧ dân tӝc. Do ân tә tiên, con cháu có ÿiӅu kiӋn<br /> tѭӣng nhӟ ÿӃn quá khӭ, gӱi gҳm tình cҧm cӫa mình ÿӇ thӵc hiӋn ÿҥo lý<br /> “Ăn quҧ nhӟ kҿ trӗng cây”. Ĉây là giá trӏ ÿҥo ÿӭc truyӅn thӕng cӫa dân<br /> tӝc ViӋt Nam. Tѭӣng nhӟ tә tiên không chӍ là ôn lҥi quá khӭ, mà còn là<br /> ÿiӅu kiӋn giúp con cháu noi gѭѫng cha ông, sӕng sao cho không phҧi hә<br /> thҽn vӟi tiӅn nhân.<br /> Dӵa trên quan ÿiӇm truyӅn thӕng ҩy, ông Ĉoàn Minh Huyên ÿã lӗng<br /> ghép ÿҥo nghƭa ÿӅn ѫn tә tiên cha mҽ vào giáo lý cӫa tôn giáo mình ÿӇ<br /> khuyên dҥy tín ÿӗ và ngѭӡi dân. Quan ÿiӇm này ÿѭӧc ghi trong cuӕn sҩm<br /> truyӅn cӫa ông Ĉoàn Minh Huyên nhѭ sau:<br /> “Sanh tҥi thiên hiӃu song thân,<br /> Mӝt hұu vi nghƭa ân cҫn sӟm mai”(7).<br /> (Khi ông bà, cha mҽ còn sӕng thì con cháu phҧi mӝt lòng chăm lo<br /> phөng dѭӥng sӟm khuya có nhѭ thӃ mӟi làm tròn ÿҥo hiӃu).<br /> Muӕn ÿӅn ѫn cha mҽ, lúc cha mҽ còn sinh thӡi có dҥy ÿiӅu hay lӁ<br /> phҧi, chúng ta chăm chӍ lҳng nghe, chӟ nên xao lãng làm phiӅn lòng cha<br /> mҽ. NӃu cha mҽ có làm ÿiӅu gì sai trái, chúng ta phҧi hӃt sӭc khuyên<br /> ngăn. Chúng ta còn phҧi lo nuôi dѭӥng báo ÿӅn, lo cho cha mҽ khӓi ÿói<br /> rách, bӋnh hoҥn, anh em phҧi hòa ÿӗng, ÿoàn kӃt, tҥo hҥnh phúc cho gia<br /> ÿình. Con cháu luôn cҫu chúc cho cha mҽ ÿѭӧc hѭӣng ÿiӅu phúc thӑ. Khi<br /> cha mҽ qua ÿӡi, con cháu hãy tu cҫu cho linh hӗn hӑ ÿѭӧc siêu thăng nѫi<br /> miӅn Phұt cҧnh, thoát ÿӑa trҫm luân. Ngoài ra, ÿӇ ÿӅn ÿáp công ѫn cӫa tә<br /> tiên, cha mҽ, con cháu phҧi làm cho vinh hiӇn ÿӡi mình ÿӇ cho dòng dõi<br /> ÿѭӧc thѫm lây và ÿӯng làm ÿiӅu xҩu ҧnh hѭӣng ÿӃn tә tông.<br /> Rõ ràng, quan ÿiӇm ân tә tiên, cha mҽ cӫa ÿҥo Bӱu Sѫn KǤ Hѭѫng<br /> (và sau này là cӫa mӝt sӕ tôn giáo nӝi sinh khác ӣ Nam Bӝ nhѭ Tӭ Ân<br /> <br />