Văn hóa ven sông Mã ở Thanh Hóa (Bước đầu tiếp cận) - ThS. Nguyễn Bích Thục

Chia sẻ: Thuỳ Linh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

77
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Người xứ Thanh tự hào có một dòng sông trường tồn cùng lịch sử - sông Mã. Dòng sông và các phụ lưu của nó bao trùm toàn bộ 11/27 huyện, thị, thành của tỉnh Thanh Hóa. Sông Mã đã giúp cho xứ Thanh có một diện mạo địa lý - lịch sử - văn hóa độc đáo,... Mời các bạn cùng tham khảo để nắm bắt nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Văn hóa ven sông Mã ở Thanh Hóa (Bước đầu tiếp cận) - ThS. Nguyễn Bích Thục

Van hoa ven song Ma d Thanh Hoa (Budc dau tiep can) NGUYEN BICH THUC* N gfldi xfl Thanh tfl hid cd mdt ddng sdng trfldng tdn cflng lieh sfl - sdng Ma. Ddng sdng va eae phu lflu cua Che. Rieng nhanh ve Ham Rdng de dd vio Cfla Hdi (tflc Hdi Trieu) thi van gpi la sdng Ma. Gan chd Ham Rdng, nhinh chay nd bao trum toan bp 11/27 huyen, thi, qua Tao de ve Lach Trfldng thi gpi la song thanh cua tinh Thanh Hda. Sdng Ma da Tao, hay sdng Lach Trfldng (cdn sfl sach giup cho xfl Thanh cd mpt dien mao dia ly thi gpi la Ngu Giang). Tfnh tfl dau ngudn - lieh sfl - vin hda ddc dio, cung gdp tdi cfla bien, con sdng dai 528 km, trong chung lam nen sfl da dang ve lieh sii, vin do phan chay tren lanh thd Viet Nam la hda Viet Nam trong q u i khfl-hien tai va 410km. Rieng tren dia phan Thanh Hoi hfldng den tfldng lai. Theo nhieu tai lieu la 242 km. Theo sich Dia chf Thanh hda dia chf bien soan tfl thdi Nguyin, vd'n tfl t i p I, cho biet: "Toin bd dien tfch lflu vflc xfla sdng Ma da cd ra't nhieu ten gpi khic sdng Ma la 28.106km^, phan ben Viet nhau nhfl: Ta't Mi, Ldi Giang, sdng Li, Nam la 20.2 lOkm^, rieng Thanh Hoa Dinh Minh, Nguyet Thfldng, Hdi Thfldng, chiem gan 9.000km*'. Theo thd'ng ke nam Hpi Trieu, Nd Giang, Da Lpc... Trong cic 1996, sdng Ma chay qua 11 huyen, thanh ten sdng nay, cd nhieu ten li'y theo ten gpi phd', gdm 148 xa n i m hai ben trien sdng/ dia danh ndi ddng sdng di qua (nhfl di qua 637 xa trong toan tinh Thanh Hda. nui Da Lpc d Yen Dinh thi gpi l i sdng Da Trai qua qua trinh phat trien lau dai Lpc, di qua Hpi Trieu, tflc Hdi Thfldng thi cua lieh sii, sdng M i gan nhfl khdng thay gpi la sdng Hdi Trieu, hay sdng Hdi ddi ve hinh thu cflng nhfl ddng chay. Duy Thfldng...). Tfl nga Ba Bdng - mdt nhanh chi cd cfla bien Lach Trfldng xfla la cfla re qua Ha Trung ve ciia bien Bach Cau - chfnh cfla sdng Mi dd ra bien, thi ngay dan gian vin gpi la sdng Len, cdn sfl sach nay, bien day lui ve phia Nam - qua trinh thi gpi dd la sdng Nga Giang, sdng Dai ay da lam cho cfla Lach Trfldng thu hep Lai, sdng Nam Thac, hoac sdng Cu, sdng dan, mi't di vi trf sdmdt trong giao thudng Ths. Nguyen Bich Thuc, NCS. TrUdng Dai hoc Van hoa Ha Noi
Nguyen Bich Thue - Vdn hoa ven song Md d Thanh Hda (Bude ddu dep cdn) 65 dfldng thuy tren sdng Ma. Tam quan Mudng sd'ng xen ke vdi ngfldi Kinh. trpng cua sdng Ma ddi vdi mpt vung dia ly Do dia gidi hanh chfnh gan gui phfa tfldng ddi khep kfn trd nen vd cflng quan thUdng ngudn sdng Ma cd ri't nhieu ba eon trpng va cd nhflng da'u an die biet trong dan tdc thieu so' sinh sd'ng (thd'ng ke cd 06 lieh sfl van hoi. din tdc). Vflng thfldng lflu sdng Ma la ndi Ve phfldng dien van hda, sdng Ma dfldc dien bien nhieu sfl giao thoa van boa cua xem l i con thuyen chd nhflng ddng chay cic tdc ngfldi thieu sd' dpe ddi bd sdng Ma: vin boa. Sdng Ma vdi vi the l i con sdng Khd Mfl- Lid; Thii - Khd Mfl; Thii- ldn nhi't vflng, con sdng chuyen tai, ket Mfldng; Mfldng - Kinh... Qua trinh giao ndi cic ddng chay van hoi, con sdng giflp thoa vin hoi d i dem den nhieu gii tri van lflu gifl cic gii tri ban sic cua mpt vung. hoi ddc dio cdn bao tdn de'n ngiy nay Theo tic gia Tran Lam Bien trong Mdt thdng qua sinh boat vin hoi cua b i con con dfldng tiep can lieh sfl, n h i n dirih cic din tdc dfldc the hien d thd ca, tuc trd, rang: "Khi ndi de'n vdn minh sdng Hong le hdi, diin xfldng... md khdng quan tdm de'n sdng Md thi nen Ha lflu sdng M i l i vflng di't mau md, vdn minh dy trd nen khdp khieng...", v i edng cupc khai khan keo dii den the ky 15 each day vai nam, nhieu nha nghien cflu vin chfla hoan chinh, thu hut nhieu dan cdn nhin xet: "Vdn minh sdng Hdng thiic cfl Bic Bd, thfldng nhan, cd ca tfl binh den te la diia tren sii phdt trien ndng nghiep lap ling, lap xdm, hp sinh sd'ng thuan hoa cua ddng bdng sdng Hdng, nhUng sii phdt vdi ngfldi dan ban xfl nhieu ddi... Do vay, trien cda nd thiic chdt lgi gdn vdi song Md, vflng ha lflu sdng M i l i ndi hdi tu nhieu md dinh cao Id nin nghe thudt Ddng Sdn". hien tfldng vin boa va tfn ngfldng die sic. Trfldc cdng nguyen, cac bp tpc ngfldi NhQng ndi tfch tu van hoa dim dac Viet cd da men theo hai ben bd sdng de nha't la cic diem hdp lflu gifla sdng Ma giao lflu vdi cac vflng Sam Nfla (Lao), Tiy cflng cac chi lflu: nga ba Dau - ndi sdng Bae (Viet Nam), die biet la vdi cac din tdc Chu hoa vao sdng Ma, nga Giang - ndi thieu sd (Mfldng, Thai, Mdng, Dao phfa sdng Ma chia nhanh sdng cau Tao, nga ba Bic va Tay Bic. Con ngfldi tfl vflng nui sdng Hoat tai ciia Bio Vin (Nga Sdn), nga cao lai theo men theo ddng sdng xudng cic ba sdng Tuari. Diem tiep xuc quan trpng vflng ddng bing. Tren con dudng thien ly, nha't chfnh la nga Ba Bdng-ndi sdng ma nhieu bp phan da dflng lai dinh cfl ven cic chia nhinh sdng Len, day dfldc coi la ndi gd ddi va eac thung lung mau md. Vi le dd, tiep xuc cua cae sie thai van hoa ba vflng ngay nay tai nhieu huyen ddng bing nhu (mien nfli, ddng bing, trung du), cung la Trieu Sdn, Yen Dinh, Thp Xuan va ngay diem giap ranh cua 5 huyen: Ha Trung, ca thi xa Bim Sdn vin cdn cd cac ban Thieu Hoa, Ddng Sdn, Yen Dinh, VTnh
66 Nghien edu Dong Nam A 3/2011_ Lpc. Ndi day cdn lflu gifl nhieu t a n g van T h a n h H o i t a n g n h a n h do nhieu doan di h o i v i giai thoai vdi c i c ke R i n g , ke Ri, cu tfl B i c Bd v i o T h a n h H o i khai p h i da't ke Bdn..., thdng qua eac di ehi khao ed Nfli dai, d i e biet den the ky XVIII dan sd Cflu Dp, tfl di tfch Cdn Chan Tien, di tich Ddng C h i n t i n g dot bien len den 1.250.000 Khdi, di tich Quy Chfl den v i n h o i Ddng ngfldi. Mae dfl di't dai rdng ldn, nhflng Sdn l i mdt q u i t r i n h lieh sfl p h i t trien phan nhieu l i ddi nfli, da't ddng b i n g ft di, lien tuc, nd khdng chi dflng lai trong nen ven eie ddng sdng, cfla sdng chfnh la khdng gian cfla mdt vung, sflc m a n h v i n ndi cfl dan tap t r u n g ddng nha't. h o i Ddng Sdn lan toa den cic vflng xa hdn Tai c i c cfla sdng, khao cd hpc d i phat nhfl sdng Hdng (Bic Bp), sdng Ca (Nghe hien c h i n den b i n g ddng m a n g nien dai An), rdi den eac qud'c gia Ddng N a m i , the ky I cd h i n h tfldng ngfldi dpi den cd dien hinh l i v i n minh trd'ng ddng Ddng a n h hfldng phong c i c h nghe t h u i t An Dp Sdn. Trong s i c h Dia chf T h a n h Hda cho ro net, den h u y e n thoai di'u vet c h i n P h i t biet: trong so' 178 trd'ng ddng nhdm Heger tren mdm d i Trfldng Le d bien Sam Sdn. I dfldc phat hien d Viet N a m thi T h a n h Tai hdn Co Giai, ed den thd Ddc Cflde, bieu H o i ed 56 chiec. tUdng p h i n t h a n Bien-Dat lien ky thu. Trong gan 1.000 B i c thupc, vflng Ciiu Tai c i c ciia bien cd nhieu di tfch g i n vdi le Chan (Thanh Hoa) v i n la vflng hoang sd, hdi: den va le hpi B i Trieu (ciia Hdi-Sam hiem yeu, vdi dia b i n tfldng ddi khep kin, Sdn); den va l l hdi Tfl Vi T h a n h Nfldng phfa Bic day Tam Diep g i i n g ngang, phfa (cfla Lach Bang; Lach Can; Lach Trfldng)- Nam d i y Hoang Mai c h i n hiem, phfa Tay thd h o i n g H i u n h a Tdng bi ngfldi Nguyen la day nfli da cao-dfldng bien gidi chung bflc hai, n h a y xudng bien tfl v i n trdi dat vdi nude ban Lio, phfa Ddng giap bien vao cfla Cdn Nghe An, b i trdi qua cic ciia Ddng, dudng bd bien d i i den 102km. Thdi bien T h a n h H o i do vay cd ri't nhieu ndi ky niy, chi cd nhflng ngfldi " t h i t tfn" vdi lap den thd h i . Ngoai ra, cdn thd Dflc Ong trieu dinh, dan ngheo di cU vao vflng n i y d ven sdng (gan den H a n Sdn-Ha Trung), khan hoang, n h u n g cflng xui't hien mdt so' nhieu di tfch thd Linh Sdn-Thuy Than the Iflc ddi lap vdi t h e che Han, nhfl trfldng day d i e hai ben bd sdng Ma, sdng Chu hdp cha con Le Ngpc (the ky VII). Trong nhfl den thd va tuc thd den Mdi, den thdi ky B i c thudc va ngay ca sau thdi Ly- Mflng, den dl, den Sdng, nghe S i m thd Tran, Thanh Hoa van cdn la vflng ehUa "Dflc T h i n h Ngu Vi" - tflc cha con Le Ngpc dfldc khai t h i c triet de, dan cfl thfla thdt. gdc ngfldi T r u n g Qud'c lam q u a n t h i i t h u Trong dau thdi ky B i c Thudc d Cflu C h i n quan Cflu C h i n thdi n h a Tuy da cd cong dan so' chi ed 166.013 khau, trong khi dd chd'ng quan xam lUde n h i Dudng the ky Giao Chau ed sd dan la 746.237 khau. VT'. Le hdi lang Vac thd c i c vi Cao sdn Dai Nhung den eudi thdi Ly, dau Tran d i n sd Vfldng, Linh Quang Dai Vudng, Tdi Dai
Nguyen Bich Thue - Vein hoa ven song Ma d Thanh Hoa (Bifde ddu dep edn) 67 Lflu vdi nhieu t h a n tfch ky t h u ve nhflng (Bang Mdn dinh, Nghe Nguyet Viet, dinh vi n h a n t h a n cd cdng dflng nfldc, cd dflc Phfl Khe, dinh Tao Thfldng, den thd T r i n eao giflp ddi. Le hpi Mai An Tiem (Nga H u n g Dao...); T h i n h p h d T h a n h Hoa Sdn) l i mdt net mdi trong giao lflu budn (chfla Dai Bi, chua T i n g Phflc, den thd Le ban vdi thfldng n h a n hai ngoai. Cae den Uy Tran K h i t C h i n , chfla M a t Da, t h i i thd Dai Vfldng Nam Hai (thd ca Voi) cflng mieu n h i H i u Le). k h i phd bien d cac vflng bien T h a n h Hoa. - Nhdm di tich ven lUu vUc sdng Chu Cac t h a n tfch, le hdi dan gian p h a n n i o gom: Thp X u i n (khu di tich Lam Kinh phan i n h ddi sd'ng tinh t h a n , vat c h i t , d i e h i n h cung Van Lai - Yen TrUdng), Ddng trflng van h o i cua mdt vflng. Bic Trieu Sdn ( l i n g Le Thdi Hien, Le Thdi Theo sd'lieu cua Ban q u a n ly Di tich va Hai, den T h a n h Ludng...). Danh t h a n g tinh T h a n h Hda, tinh den - Nhdm di tich thugc lUu vUc sdng Yen n i m 2010 toan t i n h cd 147 di tich da dfldc gom: Quang Xudng, TTnh Gia, Ndng Cd'ng xep hang ci'p qud'c gia va 457 di tich xep (chfla Kenh, den Bflng, den H o i n g Bui hang ci'p tinh, ven ddi bd sdng Ma ( b i n H o i n , l i n g Le Dinh C h i u ) . kfnh khoang 05 km trd lai) so'Ifldng cac di - Nhdm di tich thugc lUu vUc sdng Hoat tfch xep hang da chiem den 230, edn rat gom: Nga Sdn, H i u Lpc (chfla Sung nhieu c i c di tfch chfla xep h a n g dang nam Nghiem, chfla Bach i , bia va l i n g Ta Tdn rai r i c trong c i c thdn xdm, tap t r u n g ehu Dai, bia d nfli V i n Ldi, dinh Trieu Lpc....). yeu d cic vflng ly sd qua cac thdi. T i c gia Neu lay diem hdp luu tai Nga Ba Dau Le Tad trdng Luan an Tien si d i e i n cfl cfla sdng Chu v i sdng Ma, hoac nga Ba vao cic ddng sdng chia di tich t h i n h 04 Bdng khi sdng Ma chia n h i n h sdng Len nhdm - ndi cd m a t dp di tfch d i m die: thi vanh dai di tfch n i m trong mpt hinh - Nhom di tich ven hg lUu sdng Md trdn b i n kfnh tfl 50 km trd lai, xu hfldng gom: khu vflc Ddng Sdn (den Dinh d i m d i e hdn ve phfa Tay - Bic, so' di tich Thfldng, den Q u a n T h a n h , chfla Hinh ven sdng Ma dfldc xep hang cd den hdn Sdn, l i n g Q u a n Man, den thd Nguyen 100/230 di tfch thudc thdi Le - Trinh vdi Van Nghi); Thieu Hoa (chua Vdm, chfla h i n g ngan hien v i t thudc kien true dieu Hfldng Nghiem, den Dfldng Dinh Nghe, k h i c di-gd cd nhieu g i i tri. NhUng t i p den Le V i n Hflu); Ha T r u n g (Ly Cung, trung nhieu hdn ea v i n l i c i c de t i i in nghe Trinh, den Ly Thfldng Kiet, den H i n d i m cae giai thoai sfl tich ve cac linh than, Sdn), VTnh Lpc (Thanh n h i Hd, den T r a n n h a n t h a n d dia phfldng T h a n h Hoa. Dd la K b i t Chan -chua Hoa Long, nghe Vet- cic tich truyen, huyen thoai ve cac t h a n h P h u Trinh...), Yen Dinh (tfldng B i i Lang, Lfldng, cd den chin mfldi chfn l i n g dpc den Ho Bai, dinh lang Set...); H o i n g H o i theo sdng ma tfl nga Ba Bdng den xa VTnh
68 Nghien cifu Dong Nam A 312011 Quang deu cd den thd Ong. L l hdi T h i n h t h i i d i e trflng, trong dd con sdng Ma la Ten, den thd d l i n g fch H a (Hoing Hoi), t i c n h i n q u a n trpng, nhflng s i c t h a i v i n - truyen thuyet ve dng Bung v i dng Vdm thi h o i i'y h o i chung vdi ddng chay eua v i n sflc m a n h sieu nhien, ed k h a n i n g khai h o i Viet N a m theo mdt cflng bae rieng, thien, l i p dia. L l hdi d nghe Hd B i i (Yen l i m nen sfl da dang s i c t h a i v a n h o i dan Dinh) ve t r u y e n thuyet Hung Trinh gian, ddng thdi cung p h a n i n h ljch sfl- Vudng-ecn trai thfl 11 cfla Lac Long Q u i n v i n h o i cua mdt vung, ddng gdp cho kho den vung h a lflu sdng M a de "chpn di't l i p t i n g v i n boa Viet N a m "thd'ng nhi't trong giang Bp"... Chfnh c i c yeu td'hch stt, yeu da dang"./. to' dia v i n h o i eua mpt viing da't cd nhieu net die biet da nudi dUdng nhiing sang tao de cac nghe si eho r a ddi nhieu t i e p h i m lam nen nhflng kiet t i e b i n g gd, da phong TAI L I E U T H A M KHAO phfl, da dang ve npi dflng, h i n h thflc. Dio Duy Anh, Ddt nUdc Viet Nam qua Do yeu to' dja ly, T h a n h H o i trd nen cd cdc ddi, Nxb. Thuan Hda, 1997. mpt vj the d i e biet trong qua t r i n h p h a t TS. Ha Manh Khoa, Ldng nghe thii cdng vd trien ljch sfl Viet Nam. Vung di't ma h a u ldng khoa bdng thai phong kie'n d ddng bdng het cac trieu dai phong kie'n thi't the hay songMd, Nxb. Tfl dien bach khoa, 2009. phuc quoc chpn lam c i n cfl (Tran N h i t Tinh uy, Hpi ddng nhan dan, fly ban nhan Duat yem quan dUa Vua chay l i n h nan; dan tinh Thanh Hda, Dia chi Thanh Hda n h i Hd ep vua Tran T h u a n Tdng ve Ly (lieh sfl va dia ly)-Tip 1, Nxb. Vin hoa- Thong tin, 2000. Cung 1397, dflng t h i n h luy d An Tdn mUu Ban nghien cflu va Bien soan lieh sfl viec ldn; Le Ldi dUng cd khdi nghia Lam Thanh Hoa, Lieh sd Thanh Hda (tap 1 Kinh n i m 1418; n h a Trjnh phd Le Trung den tap 5), Nxb. Khoa hpc x i hpi, 1990. Hflng 1533, dflng h a n h dinh b Yen Ban nghien cflu v i bien soan lieh sfl Thanh Trfldng, Van Lai chd'ng n h a Mac....), vung Hoa, Tu lieu dia chdt, thuy vdn, lieh sd, da't ma con ngUdi va ngudn lUe dfldc huy vdn hda tieu viing vdn hda song Md xd dpng tdi da cho cac cupc khang chien, vung Thanh, Vien am nhac, Ha Npi, 1999. da't dfldc chia cat bdi bdn sdng ldn: sdng Le Ngo Cat, Pham Dinh Toai, Bai Nam Ma, sdng Chu, sdng Hoat, sdng Yen... ta't qud'c sd diin ca Lieh sd Viet Nam, Nxb. Van hoa Thong tin, 2004. ca da tao nen nhflng yeu to', tfnh c i e h ngUdi xfl Thanh, van h o i xfl T h a n h trong Vien Khoa hpc Xa hpi Viet Nam, Dgi Viet sd ky todn thU (tap 1, 2, 3, 4), Nxb. Khoa qua khfl va a n h hfldng den ngay nay. hpc Xa hoi, 1998. Do yeu to' d i e t r u n g ve dja ljch sii, dja Le Quang Dinh, Hodng Viet nhdt thd'ng van hoa-xa hdi ma T h a n h Hoa cd mdt s i c du dia chi, Nxb. Thuan Hoa, 2005.