intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Về một số thủ lĩnh An Nam thời thuộc Đường

Chia sẻ: Cothumenhmong Cothumenhmong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

10
lượt xem
0
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết tận dụng các nguồn tư liệu để tìm hiểu hoạt động của một số thủ lĩnh địa phương thời thuộc Đường đặc biệt là thủ lĩnh các châu ki mi miền núi và trung du nhằm làm rõ tính chất cát cứ tự trị địa phương.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Về một số thủ lĩnh An Nam thời thuộc Đường

n -<br /> VE MOT SO THU LINH AN NAM THOI THUOC DlTONG<br /> <br /> PHAM L 6 HUY'<br /> <br /> <br /> <br /> qua dd, chung tdi mud'n lam ro tinh cha't<br /> T Q trUde de'n nay, phan ldn cae<br /> nghien cQu ve ehinh tri thdi ky Bae<br /> thudc thudng tap trung vao viee khae hga<br /> eat cQ-tU tri dia phQdng, qua trinh xay<br /> dung, p h a t trien va bao toan iQc iQdng cua<br /> nhQng cudc nd'i day cua ngUdi Viet chdng tang Idp thii linh dia phUdng trdng giai<br /> lai ach thd'ng tri ciia phong kien Trung ddan nay.<br /> Quo'c. Tuy nhien, ne'u quan sat lieh sQ nhu 1. Ve t h i i l i n h D o A n h S a c h ••»<br /> la mgt ddng chay lien tuc, ehung ta tha'y<br /> rang trong nhieu giai doan, da cd mdt sd' Thu linh dia phudng dau tien ma chung<br /> thu ITnh dia phUdng ra lam viec eho bd may tdi mud'n de cap trong bai viet nay la Do<br /> thd'ng tri eua chinh quyen dd hd. Dd'i vdi Anh Sach. Lien quan de'n Do Anh Sach,<br /> nhQng trudng hdp nay, khdng the vdi vang chung ta ed dUde nhQng thdng tin rat qui<br /> danh gia hg khdng yeu nUde hay thieu tinh gia tQ Man thU, mdt nguon sQ lieu ed gia tri<br /> t h i n tii chu. Bd qua nghien cQu ve nhQng cao ve tinh hinh An Nam cudi the ky VIII,<br /> thii linh dang nay, se khd ed dugc eai nhin dau the ky IX. N h u chung ta da biet, Phan<br /> toan dien va thiic te ve ca'u true ehinh tri- Xude, tac gia Man thU, vd'n la lieu thudc<br /> xa hgi dUdng thdi, ddng thdi eung khdng eiia An Nam Dd hd Sai Tap, sang An Nam<br /> the li giai dugc mach ngam tdn tai va phat nam Ham Thdng 3 (862). Sau khi phu<br /> trien cua cae the liic dia phQdng ma sau t h a n h dd hd tha't thu vao tay quan dgi Nam<br /> nay se ddng vai trd quan trgng dQa da't Chie'u thang Gieng n a m Ham Thdng 4,<br /> nudc thoat khdi nghin nam Bie thudc. P h a n Xudc da dd'e sQc hoan t h a n h 10 quyen<br /> Man thu, nhd Tudng Chau Tie't do ap nha<br /> Ngoai ra, trong cae nghien cQu trUdc la TrUdng Thu T r u n g dang len hoang de<br /> day, cdc nguon tU lieu ngoai chinh sQ nha Dudng.<br /> nhung cd do tin cay cao nhu Man thU,<br /> Dudng hgi yeu, Tu tri thdng giam, nguon Silliexil: Man thu, (^.9(1).<br /> tai lieu kim thach van cung chUa dugc khai<br /> [Trudc day] Trieu dinh sai sQ den Van<br /> thac mgt each triet de.<br /> Nam, Nam Chie'u thudng nghenh tie'p, tien<br /> Trong bai viet nay, chung tdi ed' ging sQ gia ra ngoai xa. Nhieu nam trd lai day,<br /> tan dung cae nguon tU lieu tren de tim hieu do trQdng lai hai da't Ung, Giao ha khac<br /> boat ddng eua mgt so' thu linh dia phUdng tan bao, tii y gie't ngUdi vd tgi, lam chung<br /> thdi thuge Dudng, dac biet la thu linh eac Man de'n cao oan [vdi N a m Chie'u], nhan dd<br /> ehau ki mi mien nui va trung du trong giai Nam Chie'u thudng de'n danh cUdp. T h i n<br /> doan cud'i the ky VIII, d i u the ky IX. Thdng [Phan Xudc] phue mong hoang de trUng<br /> <br /> ' Th.S. Khoa Ddng Phudng hoc - DHKHXH&NV - DHQGHN<br /> Ve milt s6 fhiS linh ?In Ham... 47<br /> <br /> <br /> phat dai quan, khdi phue lai da't eu. 34 the lue. Doan ghi chep cua Man thu cho<br /> chau ki mi thudc quan ly eua Dung ehau chung ta biet trong thdi gian lam An Nam<br /> Kinh lUdc sQ phuc xin de An Nam Dai thii Dd hd Kinh lUdc Chieu thao sQ, Trieu<br /> linh lam thQ sQ, Vu Dinh chau xin de Dai XUdng da ca't n h i c Dd Anh Sach tQ mgt<br /> thu linh lam trQdng lai. TrUdc day, cae ddi vien Dd ap nha len de'n chQc Chieu thao<br /> Kinh luge sQ thudng niem tinh than thudc, Phd sQ. Theo Tdn Dudng thU (Q.49 Ha,<br /> ta'u xin cho hgn nguyen tung, ap nha lam Bach quan chi), Chieu thao sQ n i m giQ viec<br /> thQ sQ, t h i n e r i n g khdng d'n. Than [Phan "ehinh phat" ("nguyen suy, dd thd'ng, chieu<br /> XQde] trdm biet, ed'An Nam tien Tie't do sQ thao sQ chudng ehinh phat" (3). Ve mat<br /> Trieu Xudng, sQa sang viec Giad Chi td'ng quan sil, cd the ndi chQe vu eua Dd Anh<br /> cdng 13 nam, den nay van de lai long ai Sach ehi dflng sau minh Trieu Xudng trong<br /> ngudng ndi eac bae bd lao, lam cho trong edi ehinh quyen dd hd.<br /> vd sii. Khi dd, [Trieu Xudng] la'y Dd ap nha<br /> Ngoai chQe Chieu thao Phd sQ, Do Anh<br /> Dd Anh Sach lam Chieu thao Phd sQ, "nhap<br /> Sach cdn lam "nhap vien phan an". Trong<br /> vien phan an", moi thang ca'p cho lUdng<br /> cac tQ lieu ve he thd'ng quan ehe ddi Dudng<br /> tien 70 quan; la'y "ky khaeh" TrQdng Chu<br /> cdn lai ngay nay, khdng thay nhac de'n chQc<br /> lam An Nam Kinh luge Phan quan, sau lai<br /> danh "nhap vien phan an" (4). Tuy nhien,<br /> cQ TrUdng Chu lam Dd hd. TQ khi Ly<br /> theo Khang Hy tii dien, mdt trong cac<br /> Tudng Cd' nham chQc An Nam Kinh lude<br /> nghia cua "vien" la chi dinh quan ("quan<br /> sQ, tQ y tham lam tan hai, d i n de'n viec<br /> giai viet vien" (5). Thdi Dudng, tri sd cua<br /> dgng binh. Tie'p dd lai cd Ly Trae hao sat,<br /> Tie't do sfl dUdc ggi la "sfl vien". Vi du, Td<br /> lam cho sinh linh chiu hai. Ne'u khdng phai<br /> tri thdng giam (Q.257, Dudng ky, Hy Tdng)<br /> do ngudi trudng lai, thi lam sao cd chuyen<br /> vie't: "Sfl vien, Tie't dd sfl ty quan thudc tri<br /> ngudi ta lam can.<br /> sU chi sd" (6), tfle la "Sfl vien la ndi tri sU<br /> Trong doan ghi chep d tren, danh gia ciia cac quan thuge quyen quan ly cua Tiet<br /> chi'nh sach cai tri ciia nha Dudng tai An do sfl". Trong khi dd, tQ ddi Dudng Tuc<br /> Nam, Phan Xudc nhan xet: dd'i vdi cac ehau Tdng (756-762), An Nam Kinh lUde sQ da<br /> ki mi, eac ddi Kinh lUdc sQ trd ve trUdc dUdc dat thanh mdt Tie't do sQ ("An Nam<br /> thudng xin trieu dinh phong eho hgn tuy kinh ludc sQ vi tie't do sfl, linh Giao Luc<br /> tung than can (nguyen tung), ap nha lam dang thap nhi chau" (7). Do vay, tri sd cua<br /> thQ sQ. Phan Xudc cho rang day la mdt An Nam Kinh iQdc sQ cung cd the ggi la "sQ<br /> nguyen nhan gay ra tinh hinh ba't d'n. De so vien", ed the hieu "nhap vien" ehi viee vao<br /> sanh, Phan Xudc neu len trudng hdp cua lam viee tai tri sd cua An Nam Kinh iQdc<br /> An Nam Dd hd Trieu Xudng. Trieu Xudng sQ, tQc phu thanh dd hd.<br /> la vien dd hd ndi tie'ng da cai tri An Nam vd<br /> su trong sud't 13 nam. Theo Phan Xude, dd Mat khdc, "phan an" ddi DQdng chi cac<br /> mgt p h i n la nhd viec Trieu XUdng da biet gia'y td do phan quan, ehflc quan dQng thQ<br /> trgng dung mdt vien Dd ap nha la Dd Anh ba trong he thdng tQ dang quan (trudng<br /> Sach. quan, thdng phan quan, phan quan, chii<br /> dien) ddng da'u. Vi du, sach Dudng lugt sd<br /> Theo Tdn Dudng thit (Liet truyen,<br /> nghi ed viet;<br /> Q.129), Do Anh Sach vd'n la mdt "khe dgng<br /> hao" (2), tQc la mdt thu linh mien nui ed SQ lieu 2: Dudng lugt sd nghi, Q.15,<br /> 4a Rghien ciJru Lich sit, so 9.2009<br /> <br /> <br /> Dieu 213 (8). quan (10), An Nam Phd dd hd, Kinh iQOc<br /> Phd sQ. NhQ vay la dudi quyen Kinh iQdc<br /> Pham giam lam ehu t h u [quan trdng coi<br /> Chieu thao sfl Trieu Xudng, TrUdng Chu va<br /> eua cdng] ma la'y ciia cdng eho vay viec tU,<br /> Dd Anh Sach, mdt ngudi lam Kinh lUdc Phd<br /> ne'u ngudi eho vay va ngUdi vay khdng cd<br /> sQ, mdt ke lam Chieu thao Phd sQ. Mdi quan<br /> "van k f thi luan [hinh phat] theo tdi<br /> he vdi TrUdng Chu trong thdi ky nay giup<br /> "cudp". Ne'u ed "van k f thi luan [hinh phat]<br /> Do Anh Sach tie'p tuc thang tie'n sau nay.<br /> chuan theo tdi "cUdp". "Van k f tQc la loai<br /> gia'y td ki t i t . Ne'u cd lap "phan an" thi Thang 4 nam Nguyen Hda nguyen nien<br /> giam 2 cap. (806), dUdc sii tie'n cQ cua Trieu XUdng,<br /> Kinh lUde phd sQ TrUdng Chu dUdc thang<br /> Ngudi dUdc cho vay ne'u khdng cd kha lam An Nam Dd hd, ban quan Kinh lUdc sQ,<br /> nang boi thudng thi thu eua vien quan da thay the che Trieu XUdng luc nay dUde nha<br /> ddng da'u, ky cho vay. Viec vay cua cdng d Dudng thuyen chuyen lam Quang ehau<br /> dieu luat ben dudi eung theo each lam nay. ThQ sQ, Linh Nam Tiet do sQ (11). Dudi<br /> thdi TrUdng Chu, Dd Anh Sach tie'p tuc<br /> Sd ban: quan coi eiia cdng ma lay eua<br /> dUde thang lam An Nam Dd tri Binh ma sQ<br /> edng eho vay, "ngUdi dUde cho vay ne'u<br /> kiem ap nha. An Nam Phd dd hd. Nhu vay,<br /> khdng cd kha nang bdi thudng" tQc la<br /> Dd Anh Sach tie'p tue dUde trgng dung dUdi<br /> [ngUdi dugc cho vay] khdng cd vat de nop<br /> thdi Dd hg TrUdng Chu, trd t h a n h ngudi cd<br /> tra lai thi se thu eua vien quan da ddng<br /> quyen liic so' hai trong bg may cai tri eiia<br /> da'u, ky cho vay. "Phan an" tQc la loai [gia'y<br /> nha Dudng d An Nam.<br /> td] eua phdn quan, "thu an" tQc la loai [gia'y<br /> td] eua ehu dien va giam sii. Sii lieu 3: Dudng hgi yeu, Q.73, An Nam<br /> Dd hd phii (12).<br /> Nhu vay, theo Dudng lugt sd nghi, trong<br /> Thdng 8 n a m Nguyen Hda 4 [809], An<br /> he thd'ng phap luat ddi Dudng, "phan an" la<br /> Nam Dd hg [TrUdng Chu] ta'u; pha quan<br /> thuat ngQ chi loai gia'y td cua phan quan.<br /> Hoan Vudng nguy hieu la ai chau Dd thdng<br /> Dd Anh Sach nhu vay da vao phuc vir trong<br /> hdn 30 van ngUdi, bat dUdc vUdng tQ 59<br /> tri sd eiia An Nam Dd hd (nhap vien), ddng<br /> ngudi, khi gidi, chie'n thuyen, voi chie'n.<br /> thdi dUde Trieu Xudng tin nhiem giad cho<br /> Thang 9 nam a'y, hgn An Nam Dd tri Binh<br /> phu trach cae loai gia'y td tUdng dUdng vdi<br /> ma sQ kiem dp nha An Nam Phd dd hg Do<br /> chQe phan quan, moi thang ca'p cho 70<br /> Anh Sach 50 ngudi lam ban ta'u len trieu<br /> quan tien lUdng.<br /> dinh neu chinh tich cua ban quan Kinh<br /> Trong thdi gian phuc vu d phii thanh, luge Chieu thao xii tri dang sQ kiem An<br /> Dd Anh Sach da xay diing dUdc md'i quan Nam Dd hd TrUdng Chu ke tQ khi den<br /> he vdi cae quan lai ngUdi Han dudi quyen nham chQc. An N a m La t h a n h trQdc day do<br /> Trieu Xudng, dac biet vdi mdt nhan vat ten Kinh iQ^lc sQ TrQdng Ba Nghi dap. Khi dd,<br /> la TrUdng Chu. Thee Man thii (din d tren), tram hg gidng n h u giac cUdp, [thanh] ehi<br /> TrUdng Chu vd'n la mdt thiic khaeh ("ky cao ed ma'y thudc, lai r i t chat hep. TQ khi<br /> khaeh") eua Trieu XUdng. Theo md ehi eiia TrUdng Chu de'n n h a m chQc, n h a n sau lue<br /> TrUdng Chu do Liiu Tdng Nguyen viet (9), ndng nhan, ta'u xin xay ca't t h a n h hien nay.<br /> dudi quyen Trieu Xudng, TrUdng Chu da [Lude 1 doan] Ddi Kinh lUdc sQ Bui Thai<br /> kinh qua eac chQe An Nam Kinh ludc t u i n trudc day t h a n h tri Hoan, Ai bi Hoan<br /> vi raO^ s6 IhiS linh fin Ram... 49<br /> <br /> VUdng Cdn Ldn thieu buy chay trui ca. TQ nhQng thay dd'i tieh cue nay, nam Nguyen<br /> sau khi TrUdng Chu de'n nham chQc, nam Hda 8 (813), TrUdng Chu da danh bai quan<br /> trQdc xay thanh Hoan ehau, nam ngoai dap dgi Hdan vUdng (theo ban ta'u thi quan sd'<br /> thanh Ai ehau. Thdi Bui Thai, khdng giQ len de'n 30 van), khdi phuc lai hai chau<br /> quan thanh, trong quan ma't mat het khi Hoan, Ai da bi Hoan Vudng danh chiem<br /> gidi. Trieu Xudng de'n nham chQo khdng dudi thdi Dd hd Bui Thai. Viec Do Anh<br /> dude bao lau lai quay ve nhan chQc d Sach dflng ten trong ban ta'u ca ngdi edng<br /> Quang ehau. TQ khi TrUdng Chu de'n nham tieh cua TrUdng Chu chd tha'y md'i quan he<br /> chQc, eac dao xin de'n mua ban, moi thang khang khit giQa hai nhan vat nay. Tuy cd<br /> che tao 8 nghin khi gidi. Bdn nam trd lai the cd nhQng diem khoa trQdng nhUng ban<br /> day, td'ng edng lam dQdc hdn 40 van. O hai ta'u nay it nhieu eung phan anh dUde<br /> ben ta hQu Dai sanh, lap Giap trQdng lau nhQng thay dd'i ldn d An Nam dQdi thdi<br /> 40 gian de ca't giQ [khi gidi], Khi giac rd An TrQdng Chu, ma phia sau dd, chung ta ed<br /> Nam de'n cQdp, khd ldi ve mat chie'n da'u. the tudng dinh duge sii ho trd khdng nhd<br /> [Vi] TrUde day chie'n thuyen cd khdng qua eua Dd Anh Sach, vdi tU each la mdt vien<br /> mudi may chie'c, lai ra't cham chap, khdng Phd dd hg.<br /> the tie'p can dUde thuyen giac. TrUdng Chu Sau TrUdng Chu, ehiing ta cdn tha'y Dd<br /> tu minh sang ehe ra Mdng ddng thuyen Anh Sach da phuc vu dudi trudng cua* An<br /> hdn 400 chie'c. Mdi thuyen cd 25 linh, 32 Nam Dd hd Bui Hanh Lap. Theo Ciiu<br /> tay cheo, 1 co may nd, 1 ed ludng cung no. Dudng thu (Ban ky, Q.15, Tuyen Tdng ha),<br /> Mai cheo dUa ra tQ trong thuyen, khi mudn Bui Hanh Lap dUde cQ sang lam An Nam<br /> quay thuyen thi [tay cheo] quay lung lai, di Dd hd, ban quan Kinh lUdc Chieu thao sQ<br /> lai nhu bay. Sac ehi lenh chuyen ban ta'u nam Nguyen Hda 8 (813). Tdn Dudng thU<br /> cho sd ty. (Liet truyen, Q.129) chep khi mgt ngQdi<br /> Theo ban ta'u len trieu dinh nha Dudng Lam Ap ten la L^ Lae Sdn lam phan Hoan<br /> cua Phd Dd hd Do Anh Sach vao thang 9 Vudng de'n cau vien binh, de l i y ldng Hoan<br /> nam Nguyen Hda 4 (809), sau khi tie'p VUdng, Hanh Lap da sai "bd tUdng" Do Anh<br /> quan chQc An Nam Dd hd, TrUdng Chu da Sach chem Ly Lac Sdn (13).<br /> tie'n hanh nhieu eai each nham cung cd' Qua cac ngudn tU lieu neu tren, ed the<br /> chinh quyen dd hd. Nhan lue ndng nhan, tha'y Do Anh Sach la mdt thu linh dia<br /> TrUdng Chu cho xay mdi thanh Dai La, xay phudng da lam viec cho ba ddi dd hg, cd<br /> diing lai hai thanh Hoan chau va Ai chau nhQng luc da nam dUdc chQc Phd Dd hd d<br /> vd'n bi Hoan vQdng (Lam Ap) pha huy dudi An Nam Dd hd phu. Tren cd sd nhQng<br /> thdi Dd hd Bui Thdi. Ve mat quan sii, theo thdng tin dd, chung tdi dac biet chu y den<br /> Do Anh Sach, tQ khi de'n nham chQc, ndi dung bai minh khae tren chudng Thanh<br /> TrUdng Chu da cho che tao mdi thang 8000 Mai. Theo chung tdi, ngudn tQ lieu kim<br /> khi trugng, dong thdi xay dilng mgt ddi thach van nay ed the eung ca'p cho ehung ta<br /> binh thuyen sQ dung loai thuyen chie'n mdi them mdt sd thdng tin ve Do Anh Sach.<br /> la "Mdng dong thuyen". Mdi thuyen mdng NhQ chung ta da biet, chudng Thanh<br /> ddng ed 25 linh, 32 tay cheo, dugc trang bi Mai dUdc phat hien d do sau 3,5m tai d bai<br /> mgt CO may nd ("xa no"), mdt co "ludng eung Rdng, ven sdng Day, thudc thdn Thanh<br /> no", cd kha nang ed ddng cao. Nhd vao Mai, huyen Thanh Dai, tinh Ha Tay (nay la<br /> 50 Rghifin ciru Lich silf, sg 9.2009<br /> <br /> Ha Ndi) vao thang 5 nam 1986. Bai minh Quay trd lai vdi n h a n vat 'T)5 Anh"<br /> tren chudng Thanh Mai la ngudn tU lieu trong bai minh chudng T h a n h Mai, tuy chQ<br /> kim thach van hien cdn cd' thQ hai d Viet cud'i cung trong hg ten bi md khdng edn dgc<br /> Nam (sau bia Dai Tuy CQu Chan quan Bao dQdc (16), nhung can cQ vao vai trd eua Do<br /> An dao trang lap nam 618). Ban dap do Anh Sdch dQdi thdi Trieu XQdng, cd nhieu<br /> Dinh Khie Thuan dap hien nay dUde luu kha nang n h a n vat "Do Anh" ehinh la Do<br /> giQ tai Vien nghien cQu Han Ndm vdi ky Anh Sach. Ne'u gia thuye't nay la dung,<br /> hieu 30270. Bai minh ehe biet ngay 30 ehung ta ed them mdt sd' thdng tin ve Dd<br /> thang 3 nam Trinh Nguyen 14 (798), 53 Anh Sach. TrQdc khi dQdc Trieu Xudng bd'<br /> thanh vien eua mgt td ehflc ggi la "Tuy Hi nhiem lam Chieu thao Phd sQ, Dd Anh<br /> xa" da tie'n hanh due qua ehuong ddng Sach da kinh qua chQc Kinh lUde Tien<br /> nang 90 can de cung le. Bai minh liet ke phong Binh ma sQ. Dd Anh Sdch edn la ehi<br /> ten hg cua ea thay 243 ngUdi, bao gdm cae huy (Dd tri Binh ma sQ) mdt phien hieu<br /> thanh vien cua Tuy Hi xa eung nhu nhQng quan ggi la "NghTa quan". Ten ggi "NghTa<br /> ngudi ngodi xa da ddng gdp de due chudng. quan" lam chung t a khdng khdi lien he den<br /> Trong sd' ten ngudi k h i e tren chudng, "NghTa doanh", mdt ten ggi quan dia<br /> chung tdi dac biet luu y de'n nhan vat sau:<br /> phUdng dQdi thdi DQdng. Theo Tdn DUdng<br /> Kinh iQde tien phong Binh ma sfl, NghTa thu (Liet truyen, Q.224 ha), dUdi quyen<br /> quan Dd tri Binh ma sfl, tien nhie'p Ai ehau Cao Bien ngoai quan ehinh qui ("quan<br /> Thfl sQ, Trieu nghi lang, Sfl tri tie't Trudng quan") edn ed quan "nghia doanh", "hUdng<br /> ehau ChQ quan sQ, thu Trudng ehau ThQ doan" ("lieu chie'u Bien lieu quan quan,<br /> sQ, huu thii Quan ehau Du bdn sQ, ThUdng nghTa doanh, hUdng doan" (17)). Ngoai ra,<br /> tru qud'c, tfl tQ kim ngu dai Do Anh (14). ne'u tham khao chQc "Thd' quan Binh ma<br /> sQ" ciia Do Tdn T h a n h (se trinh bay d p h i n<br /> TrQdc tien, c i n iQu y r i n g bai minh dUdc sau), nhieu kha nang NghTa quan la mgt<br /> khie vao nien hieu Trinh Nguyen 14 (798), ddn vi quan ban bd eua Do Anh Sach.<br /> tQc la trong thdi ky Trieu Xudng lam An<br /> Nam Dd hd. Nhu chung ta da biet, Trieu TQ ngi dung bai minh, cd the suy ra thdi<br /> Xudng lam An Nam Dd hd td'ng cdng 13 diem Dd Anh Sach dQdc phong lam An<br /> nam, duge chia lam hai giai doan. Giai doan Nam Chieu thao Phd sQ. Nd phai mugn hdn<br /> d i u keo dai 9 nam, b i t d i u tQ thang 7 nam thdi diem due chudng T h a n h Mai, tQc la<br /> Trinh Nguyen 7 de'n thang 5 nam Trinh sau thang 3 nam Trinh Nguyen 14 (798)<br /> Nguyen 18, sau dd vi dau chan nen Trieu (18). Ngoai ra, bai minh cung ca'p mdt sd<br /> XUdng xin nghi va dUdc thay the bdi Tu bd can cQ giiip tra ldi eau hdi Do Anh Sach la<br /> Vien ngoai lang Bui Thai. Sau khi Bui Thai thii ITnh d dia phUdng nad. Theo bai minh,<br /> that bai trong ehinh sach cai tri d An Nam Dd Anh Sach cd lien quan de'n ba dia<br /> (bi mdt vien nha tudng la Vudng Qui phUdng la Ai chau, Trudng ehau va Quan<br /> Nguyen dud'i khdi phu thanh, sau phai nhd chau. Tuy nhien, theo chung tdi, chae b i n<br /> Ta binh ma sfl Tiieu Quan giet Vudng Qui Do Anh Sach la thu iTnh d khu vUc TrUdng<br /> Nguyen mdi quay lai dugc phu dd hd) (15), chau, thuge dia phan Ninh Binh ngay nay.<br /> thang 3 nam Trinh Nguyen 20, Trieu Xudng Dd la vi:<br /> lai dugc cQ sang lam An Nam Dd hg dUdc 2<br /> Thit nhat, chQc vu "Ai ehau ThQ sQ" cua<br /> nam roi giao lai chQe Dd hd cho TrUdng Chu.<br /> Dd Anh Sach chi la chQe vu kiem nhiem<br /> Ve mSf 56 thii linh Kn Ram... 51<br /> <br /> ("nhie'p"). Ngoai Ai ehau va TrQdng chau, Dd Anh<br /> Sach cdn lam Du bdn sfl cho Quan ehau.<br /> ThU hai, trong bd'n chQc vu cua Do Anh<br /> Theo Tdn Dudng thU, Q.43 ha, Ki mi chau,<br /> Sach, chung ta tha'y Do Anh Sach n i m hai<br /> Quan chau eung la mdt chau ki mi thudc<br /> ehflc lien quan tnic tie'p de'n viec cai quan<br /> An Nam dd hg phu. Theo Nguyen hda qudn<br /> Trudng ehau la "SQ tri tie't TrQdng chau<br /> huyen chi, Q.38 thi Quan chau nam d phia<br /> Chu quan sii" va "TrUdng chau ThQ sQ".<br /> Ddng Nam phu thanh, each khoang 195 ly.<br /> Trong khi dd, TrUdng ehau lai la mdt ddn vi<br /> Do dd, nhieu kha nang Quan ehau la mgt<br /> hanh ehinh kha dac biet. Nguyen hoa qudn<br /> ehau ki mi n i m ben canh TrUdng chau.<br /> huyen chi khi giai thich ve huyen Nam<br /> Dinh thudc Giao chau da cung ca'p eho Diia vao nhQng diem neu tren, ed the<br /> chung ta mdt sd' thdng tin ve Trudng chau suy doan rang Do Anh Sdch la mdt thii iTnh<br /> nhu sau: dia phUdng cd the lue d TrQdng ehau, do dd<br /> mdi dUdc Trieu Xudng phong lam TrUdng<br /> SQ lieu 4: Nguyen hoa qudn huyen chi,<br /> chau ThQ sQ, dong thdi Trieu Xudng cung<br /> Q.38 (19).<br /> mud'n ldi dung anh hudng eua Dd Anh Sach<br /> Huyen Nam Dinh (hang trung-ha, di ve de kiem soat cdc khu vQc lan can, trong dd<br /> phia Ddng Bae 60 ly de'n phu thanh). cd Quan chau. Ve vi tri dia ly ciia TrUdng<br /> chau, ehung toi tan thanh quan diem ciia<br /> Nguyen la da't huyen Luy Lau ddi Han.<br /> Thien Dinh Dang Xuan Bang va GS. Dao<br /> Nam Trinh Nguyen 7 (791) dat Nam Dinh<br /> Duy Anh cho r i n g TrUdng ehau nam d khu<br /> huyen d day. Cuu Nam Dinh huyen hien<br /> vQc Ninh Binh ngay nay. Nhu hai hge gia<br /> gid tai vi tri each kim huyen hdn 200 ly ve<br /> da trich d i n , theo sach Ttj.c tU tri thong<br /> phia Ddng Nam, canh chau ki mi TrQdng<br /> giam trudng bien (Q.31, Td'ng Thai Tdng)<br /> chau. (Ciiu huyen Nam Dinh) bi bd sau<br /> (21), thdi Tien Le, sfl gia nha Td'ng la Td'ng<br /> nam Khai Nguyen 10.<br /> Cao khi di sQ sang nude ta da di dudng<br /> Nhu vay, huyen Nam Dinh duge dat thuy qua cQa sdng Bach Ding vao ndi dia,<br /> nam Trinh Nguyen 7 (791) vd'n la da't Luy sau dd de'n Trudng chau n i m gin kinh dd<br /> Lau ddi Han, "cUu huyen Nam Dinh" thi Hoa Lu cua Le Hoan (22).<br /> nam d phia Ddng Nam "kim huyen" hdn<br /> TQ cac ngudn tU lieu ndi tren, chung ta<br /> 200 ly, canh ehau ki mi Trudng chau. Theo<br /> cd the tha'y Dd Anh Sach trUde het la mdt<br /> dd, chiing ta biet dUde r i n g mudn nha't la<br /> tu trUdng dia phudng cd the lUc, dae biet la<br /> tdi dau nien hieu Nguyen Hda (20), Trudng<br /> ve mat quan sii. Dieu dd the' hien qua vi tri<br /> chau da trd thanh mdt chau ki mi, khdng<br /> cila Dd Anh Sach trong chinh quyen dd hg<br /> cdn chiu sU quan ly true tie'p eua chinh<br /> nhu Chieu thao Phd sQ, Tien phong binh<br /> quyen dd hd. Mat khdc, doan ghi chep eua<br /> ma sfl, NghTa quan Dd tri Binh ma sfl, bd<br /> Man thu d i n cl d i u bai viet gian tie'p eho<br /> tudng... Chung ta can nhd ring, sau khi<br /> chiing ta tha'y An Nam Dd hd Trieu Xudng<br /> nham ehflc Dd hg, Trieu Xudng mdt mat<br /> CO xu hudng sQ dung cdc thii ITnh dia<br /> phai d'n dinh tinh hinh An Nam sau khdi<br /> phudng lam thQ sQ cho cac chau ki mi. Do<br /> nghTa Phung Hung, mdt mat phai giai<br /> dd, neu Dd Anh Sach lam thQ sQ d Trudng<br /> quye't va'n de Nam Chie'u (23), vien Dd hd<br /> chau thi ed nhieu kha nang Do Anh Sach la<br /> tiep theo la TrUdng Chu phai ddi phd vdi<br /> mgt thu linh cd the' iQc d khu vile nay.<br /> the luc Lam Ap d phia Nam. Trong bdi<br /> 52 Rghien cuu Lich siif, su 9.2009<br /> <br /> canh loan lae n h u vay, cac vien Dd hd nha sQc m a n h cua chinh quyen dd hd, mat khac<br /> Dudng hien nhien phai tan dung liic lUdng day cung la mot hinh thQc giam sat de<br /> quan sQ eiia cac thu ITnh dia phUdng nhU kiem che the liic cua hg.<br /> Do Anh sach de ciing ed' bd may eai tri ciia<br /> 2. Ve thii l i n h D o A n h H a n va nhiJng<br /> minh. Trong qua trinh dd. Do Anh Sach da<br /> nhan vat Do Anh khac<br /> dUde trieu ve phu t h a n h de lam viee. Ve<br /> diem nay, ehung ta eung n h a n tha'y sii Tren day, chung tdi da lam ro xuat than<br /> tQdng ddng vdi trQdng hdp eua cac thu ITnh cung n h u hoat ddng eua Do Anh Sach, mgt<br /> Pham Dinh Chi va Dudng Thanh. thii ITnh dia phQdng d An Nam cudi the ky<br /> VIII, d i u the ky IX. Cung vdi Dc Anh Sach,<br /> Pham Dinh Chi la mgt tu trQdng mien ehung tdi mud'n iQu y de'n sQ tdn tai eua<br /> nui (khe ddng hao) dQdc Dd hd Bui Hanh mdt so' ngQdi cd hg ten mang chQ Dd Anh<br /> Lap sQ dung cQng thdi vdi Do Anh Sach. sd'ng cung thdi. TrQdc tien, bai minh tren<br /> Pham Dinh Chi thudng xin Bui Hanh Lap chudng T h a n h Mai eho chung ta biet ngoai<br /> nghi phdp (hUu muc) (24) nhUng khdng Do Anh Sach cdn cd mdt n h a n vat nQa cung<br /> quay lai dung hen. Sau nhieu l i n nhU vay, cd ten Do Anh la Do Anh Cudng. Ngoai ra,<br /> Bui Hanh Lap la'y quan phap xQ phat, dem ngay trUdc thdi ky Do Anh Saeh boat dgng,<br /> giet Pham Dinh Chi, sau dd lai chgn trong chung ta bie't r i n g cd mgt n h a n vat ten la<br /> sd hgn til de cua Dinh Chi mdt ngUdi de Do Anh Han da t h a m gia cuge khdi nghTa<br /> thay the. Qua dd, ehiing ta biet dUde rang Phung Hung.<br /> da cd sii hdp tdc giQa ddng hg Pham vdi<br /> O day, chung tdi mud'n phan tieh them<br /> chinh quyen dd hd cua Bui Hanh Lap.<br /> ve xuat t h a n va vai trd cua Do Anh Han<br /> Gid'ng nhQ Dd Anh Sach, Pham Dinh Chi<br /> trong cudc khdi nghTa P h u n g Hung. Khi d l<br /> cung hi rang huge phai ed m$t d tri sd cua<br /> cap de'n cudc khdi nghTa P h u n g Hung, cae<br /> An Nam Dd hd (25).<br /> nghien cQu trUdc day thudng ed xu hUdng<br /> Ngoai ra edn cd Dudng Thanh la thu sQ dung ghi chdp cua Dgi Viet sii ky todn<br /> linh dia phUdng ("man tu", "Nam phUdng thu (DVSKTT), dae biet la ban dich ciia<br /> tu hao") da lanh dao cuge nd'i day chdng lai Nxb. Khoa hge xa hgi, qua dd mieu ta Do<br /> Dd hd Ly Tudng Cd' nam Nguyen Hda 14 Anh Han mgt each ra't md n h a t n h u la mgt<br /> (816). Theo chinh sQ Trung Qud'c, trUde khi "ngQdi cung lang" va la mdt quan sQ eiia<br /> cuge phan loan nd' ra, An Nam Dd hd Ly Phung Hung. Tuy nhien, trong qua trinh<br /> Tudng Cd' vi "sd" ("ac Thanh chi cudng", thu t h a p tu lieu, chung tdi cho r i n g each<br /> Ciiu Dudng thu, Liet truyen, Q.131) (26), tie'p can n h u vay cd mgt sd va'n de. Thit<br /> "uy ki" ("ki ky hao", Tdn Dudng thU, Liet nhat, khi dieh sang chQ qudc ngQ, lieu ban<br /> truyen, Q.80) (27) the liie eua Dudng dieh eua Nxb. Khoa hoc xa hgi da phan anh<br /> Thanh, luc dd lam Hoan chau ThQ sQ nen bet nhQng thdng tin cua nguyen ban chQ<br /> da trieu T h a n h ve phii t h a n h lam "nha Han cua DVSKTT hay chua. ThU hai,<br /> mdn tudng". Qua trudng hdp eiia Dudng khdng the d i dang sxt dung ghi ch6p ciia<br /> Thanh, ehung ta biet dUdc rang viee eac DVSKTT mdt khi ehua tie'n h a n h phe phan<br /> vien Dd hd nha Dudng dUa cae thu ITnh dia gia tri ve mat sd lieu ciia no tren cd sd so<br /> phUdng ve phii t h a n h cd 2 muc di'eh: mgt sanh vdi cae ngudn tQ lieu cd' hdn la Viit<br /> mat chung mud'n ldi dung uy tin va anh dien u linh tap (VDUL) cung nhu cac<br /> hudng cua cae thu iTnh nay de tSng eudng nguon tai lieu Trung Qudc.<br /> Ve mgt sg Ihii ITnh Rn Ram.. 53<br /> <br /> <br /> Ve gia tri sQ lieu eua VDUL, tuy eac ban Trieu eong Giao Chdu ky ve mat nien dai<br /> VDUL cdn lai ngay nay deu da trai qua qua khdng mau thuan vdi nhQng ndi dung ma<br /> trinh bien soan het sQc phQc tap, nhUng it chung ta biet dUde ve tai lieu nay. Hi^n tai,<br /> nha't vao thdi diem hien nay, cae hoc gia ehiing ta bie't dUde rang Trieu cong Giao<br /> deu thd'ng nhat r i n g truyen Bd' Cai Dai chdu ky viet ve cac sii kien xay ra dudi eac<br /> VUdng la mdt trong nhQng truyen gd'c do Ly nien hieu VTnh Huy (truyen than Bach Hac<br /> Te' Xuyen bien soan vao ddi T r i n (28). - Trung due vu phu uy linh vUdng, VDUL;<br /> Khae vdi mgt sd truyen sQ dung ngudn tU chudng Bach Hac thdng thien quan), Trinh<br /> lieu t h i n pha, Ly Te' Xuyen da viet truyen Nguyen (truyen Bd Cai dai vUdng, VDUL)<br /> Bd Cai Dai Vudng tren cd sd mdt ngudn tai nha Dudng, tQc la trUde hoae eung thdi vdi<br /> lieu la Trieu cdng Giao chdu ky hoae Trieu Trieu Xudng.<br /> vUdng Giao chdu ky (29). Sach Giao chau Thit hai, trdng dieu kien tU lieu hien<br /> ky cua dng hg Trieu (Trieu cdng) khdng nay, chung ta chi xac dinh dUde duy nha't<br /> cdn, nbUng qua bai minh tren qua chudng mdt nhan vat hg Trieu cd sach viet ve Giao<br /> Bach Hac Thdng thien quan do dao sy Hfla chau la Trieu Xudng. Them vao dd, viec ggi<br /> Tdng Dao soan nam Dai Khanh 8 (1239), mdt vien Dd hg nha Dudng la "Trieu vUdng"<br /> chung ta biet r i n g Trieu cong Giao chdu ky eung khdng ed gi mau t h u i n . Chie'u ddi dd<br /> la mdt eudn sach kha phd' bie'n vao thdi ciia Ly Cdng Uan eung ggi Cao Bien la<br /> Trin. Ve tdc gia Trieu edng, Le HQu Muc "Cao VUdng".<br /> da dUa ra mgt gia thuye't ra't dang chu y.<br /> Thd ba, ed the tham khao trUdng hdp<br /> Can cQ vao ghi chep sau eiia Viet sii: thong<br /> Tang cdng Giao chdu ky. Ngdai Trieu cdng<br /> gidm cUdng muc (VSTGCM) (thiic te la<br /> Giao chdu ky, trong 'VDUL, Ly Te Xuyen<br /> trich lai tQ An Nam ky ye'u hay An Nam chi<br /> edn sQ dirng sach Giao chdu ky cua Tang<br /> ciia Cao Hung TrUng), Le HQu Mue eho<br /> cdng. Trong trudng hdp nay, ed the xac<br /> rang Trieu cdng Giao Chdu ky chinh la<br /> dinh chi'nh xac Tang cdng la An Nam Dd hd<br /> sach Phu chi (30) do An Nam Dd hd Trieu<br /> Tang Cdn, vi Viet sU lUdc cd ch^p Tang Cdn<br /> Xudngsoan (31). soan 1 thien Giao ehau ky. Nhu vky, chung<br /> SQ lieu 5: Khdm dinh Viet sit thong ta bie't dude r i n g trdng eac thu vien thdi<br /> gidm cUdng muc, Q.4. T r i n van edn luu giQ dUde mdt sdcud'n sach<br /> ciia cac vien An Nam Dd hg ddi Dudng.<br /> Theo sach An Nam ky yeu, ba'y gid Giao<br /> Ngoai ra, cung e i n luu y rang sach Giao<br /> chau ehua yen, Trieu Xudng de'n ndi, vd ve<br /> chdu ky cua Tang Cdn eung xuat phat tQ<br /> phu du, ldng dan mdi yen. Trieu Xudng sai<br /> mgt tai lieu thuge dang ehi. Trong Vdn ddi<br /> sfl de'n du Phung An, Phung An dem quan logi nga (Khu vu III, dieu 66), Le Qui Ddn<br /> ra hang, Trieu Xudng dUdc phong lam Kinh trich dan Phien ngung tgp ky ciia Trinh<br /> lUde Chieu thao xQ tri sQ. Trieu Xudng d i p Hung ddi Dudng (hien da mit) eho bie't<br /> them La Thanh, di tham k h i p ndi nui sdng Tang Cdn la tac gia eiia sach Viet chi.<br /> danh thang, ed' tieh, den mie'u d cae dd<br /> quSn, chep lam sach Phu ehi. Tdm lai, mac du chQa the khang dinh ro<br /> rang nhUng gia thuye't eua Le HQu Muc<br /> Chiing tdi cung nghieng ve gia thuye't<br /> khdng phai la khdng cd cd sd (32). Nhu<br /> ciia Le HQu Mue vi;<br /> ehung ta da bie't, sau khi Cao Chinh Binh<br /> Thd nhat, viec coi Trieu Xudng la tac gia chet benh vao thang 4 nam Trinh Nguyen<br /> 54 Rghien cuu Lich sii. sg 9.2009<br /> <br /> 7 (791), t h i n g 7 cung nam, Trieu Xudng Tdn Dudng thU, Liet truyen, Q.170,<br /> dUdc bd' nhiem lam An Nam Dd hg, Kinh Truyen Trieu Xudng (35).<br /> lUdc Chieu thao sQ va ehinh la ngUdi true<br /> Trieu Xudng tii la Hdng To, ngUdi Thien<br /> tie'p tie'n hanh chieu hang Phung An. Do<br /> VTnh. Ban d i u lam lieu thuge cua Chieu<br /> do, ne'u qua thUc Trieu cong Giao Chdu ky<br /> NghTa Ly ThQa Chieu Tie't do sQ, dan dQdc<br /> la sach do Trieu XUdng viet, thi VDUL da<br /> thang lam Kien chau ThQ sQ. An nam tu<br /> can cQ vao mdt ngudn tai lieu dUdng thdi cd<br /> lao Do Anh Han lam phan, Dd hd Cao<br /> tinh tin cay cao de viet ve cugc khdi nghia<br /> Chinh Binh lo l i n g chuyen dd ma chet.<br /> Phung HQng. Cho du Trieu cdng Giao chdu<br /> Thang Trieu XQdng lam An Nam Dd hd.<br /> ky khdng phai la sach eiia Trieu XUdng di<br /> Cac bg lac Di deu quay ve vdi trieu dinh,<br /> nQa, it nha't nd eung la mgt tU lieu cd hdn<br /> khdng dam ndi day nQa...<br /> DVSKTT. Ne'u bde tach dUdc ndi dung cua<br /> Trieu cdng Giao chdu ky tQ VDUL, ehung Tu tri thong gidm, Q.233, Dudng ky, DQc<br /> ta se cd dUde nhQng thdng tin cd gia tri ve Tdng (36).<br /> khdi nghTa Phung HUng.<br /> An Nam Dd hd Cao Chinh Binh danh<br /> Ve ngudn tU lieu Trung Qud'c lien quan thue' nang. Mua ha t h a n g 4, bgn quan Man<br /> de'n khdi nghia Phung Hung, ehung ta cd tu trudng Dd Anh H a n khdi binh vay dd hd<br /> ghi chep trong cae sach CUu Dudng thd do phu. Chinh Binh lo lang ma chet.<br /> Luu Hu ddi Hau Ta'n bien soan va hoan Quay trd lai vdi vd'n de Dd Anh Han, so<br /> thanh nam 945 (Ban ky, Q.13), Tdn Dudng sanh VDUL va cae tU lieu Trung Qudc vdi<br /> thu, p h i n Liet truyen do Td'ng Ky ddi Bic ghi chep cua DVSKTT, chung ta cd dudc<br /> Td'ng viet xong nam 1046 (Ban ky, Q.7; Liet mdt sd'nhan xet nhQ sau:<br /> truyen, Q.170, Trieu Xudng truyen), Tu tri<br /> thong gidm cua Tu Ma Quang hoan t h a n h Thit nha't, trong cac tai lieu eua Trung<br /> nam 1084 (Q.233, Dudng ky 49). Cac ghi Qud'c khdng cd mdt ddng nao viet ve anh<br /> chep nay deu ed trude DVSKTT. De tien em P h u n g HQng, P h u n g Hai ma ehi n h i c<br /> theo doi, chung tdi xin gidi thieu cae ghi den Do Anh Han nhQ la ngUdi cam dau<br /> chep nay ben dudi. cugc bao vay phii t h a n h dd hg nam Trinh<br /> Nguyen 7 (791). Do Anh H a n dUdc mieu ta<br /> SQ lieu 6: Cdc tU lieu Trung Qud'c ve vdi tu each la "An Nam t h u linh" (Ciiu<br /> khdi nghTa Phung Hung. Dudng thu), "An N a m tu lao" (Tdn DUdng<br /> Ciiu Dudng thu, Ban ky, Q.13, DQc Tdng thu), "Quan Man tu trQdng" (Tu tri thong<br /> ha (33). gidm), tQc la mgt t h u ITnh dia phUdng ed<br /> the liic ldn. N h u vay, phai giai thich nhQ<br /> Mua ha, thang 4, [iQde 1 doan], Ky Mui,<br /> the nao ve md'i lien he giQa thu iTnh Do<br /> An Nam thii ITnh Dd Anh Han phan, ta'n<br /> Anh Sach va t h u iTnh P h u n g Hung, lieu ho<br /> cdng dd hg phu. Dd hd Cao Chinh Binh lo<br /> cd phai la hai thu iTnh "eung lang" dQdc<br /> l i n g ma chet.<br /> hay khdng?<br /> Tdn Dudng thU, Ban ky, Q.7, DQc Tdng<br /> (34). Thit hai, VDUL chep rang P h u n g HQng<br /> la mgt tQ trQdng vung bien cUdng d "ehau<br /> Thang 4, An Nam thu ITnh Do Anh Han<br /> Dudng Lam" ("Dudng Lam ehau bien k h d d i<br /> phan. Giet.<br /> tu trudng"), va "Do Anh Han" la "Dudng<br /> Ve mgt sg thii linh Hn Ram. 55<br /> <br /> Lam nhan". Nhu vay, theo VDUL, ehi cd 6. Uu phan phat thu td't,<br /> the hieu Dd Anh Han la ngudi sd'ng cung 7. Hung nhap Dd phii thi sU,<br /> chau Dudng Lam vdi PhQng Hung.<br /> 8. Tha't nien hoang, chung diic lap Hai,<br /> Mat khac, nguyen ban chQ Han eua ki phu ta d i u muc Bo Pha Lac gia, lUc<br /> DVSKTT cung khdng chep Dd Anh Han la nang bai sdn cQ dinh, dung liic tuyet luan,<br /> "ngudi cung lang" ma chi ghi ddn gian la ed' y ba't tung, nai lap Hung tQ An, sua't<br /> "ban hUdng nhan", tfle la ngUdi cung mdt ehung Cli Hai, Hai ti Bo Pha Lac, thien Chu<br /> hUdng vdi Phung Hung. O day cdn cd v i n Nham ddng, hau ba't tri sd chung,<br /> de la: lieu cac soan gia cua DVSKTT ed<br /> dude mdt nguon cQ lieu gd'c rieng de khang [Lude doan cud'i]<br /> dinh Dd Anh Han la ngudi eung hUdng vdi Dgi Viet si ky todn thU, Ngoai ky, Q.5,<br /> Phung Hung hay khdng? De lam rd dieu Thuge Tuy Dudng ky, td 6a-b<br /> nay, chung ta hay thQ so sanh van ban chQ<br /> a. Tan Mui (Dudng Trinh Nguyen tha't<br /> Han Ciia DVSKTT va VDUL.<br /> nien) xuan. An Nam Dd hd phu Cao Chinh<br /> SQ lieu 7: Viet dien u linh tap va Dgi Binh vi chinh trgng lilm, ha tQ nguyet<br /> Viet sii ky todn thU. Giao chau DQdng lam nhan (DQdng Lam<br /> VDUL, truyen Bd'Cai dai vUdng. tai Phuc Lgc huyen) Phung Hung khdi binh<br /> vi phu, Chinh Binh dT Uu tQ.<br /> 1. An Trieu vUdng Giao chau ky, Vudng<br /> tinh Phung, danh Hung, the' tap Dudng b. Tien thi, Phung hung hao phu hQu<br /> Lam chau bien khd' di tQ trudng, hieu viet dung liie, nang bai ngUu bae hd.<br /> Quan lang (man tuc kim tdn). e. U Dudng Dai Tong Dai Lich trung,<br /> nhan Giao ehau loan, Hung ki de Hai<br /> 2. Gia tu hao hQu, lUe tham nhieu dung,<br /> tUdng sua't phue ehu hudng a'p,<br /> nang bae hd bai ngUu, ki de viet Hai, diee<br /> hQu kien liic, nang phu thap thien can d. Hung hieu Dd Quan, Hai hieu Dd<br /> thach, hoae thien hoc tieu ehu, hanh thap Bao,<br /> du II, ehu di lao giai uy ki danh yen. e. Du Chinh Binh tUdng cdng, cQu ba't<br /> 3. Dudng Dai Lich trung, nhan nga An nang khie,<br /> Nam quan loan, huynh de tUdng sua't t u i n f. Chi thi dung ban hQdng nhan Do Anh<br /> chu hUdng a'p, giai ha ehi, sd chi vd ba't phi Han ke', suat ehung vi phu,<br /> mi. Hung ki d i e ehi, canh danh Cii Lao,<br /> Hai canh danh Cu Liic. g. Chinh Binh Uu phan vi tat, thU phat<br /> bdi tQ,<br /> 4. Hung hieu Dd Quan, Hai hieu Dd<br /> h. Hung nhan cQ phu, tri vi ki td't, tQ An<br /> Bao. Dung Dudng Lam nhan Dd Anh Luan<br /> tdn vi Bd' Cai dai vQdng (tuc vi phu viet Bd,<br /> (nha't tac Han) ke nghi, dT binh t u i n hanh<br /> mau viet Cai, ed' di vi danh yen), vUdng<br /> Dudng Lam Trudng Phdng dang chau, giai<br /> nang hien linh di, ehung dT vi than, nai U<br /> qui chi, uy danh dai cha'n, thanh ngdn due<br /> Dd phu ehi tay, lap tQ tue' thdi phung tii,<br /> do Dd phu.<br /> tQc Phu HQu ChQdng Tin Sung Bd Cai dai<br /> 5. Thdi Dd hg Cao Chinh Binh di mac ha VUdng, ki t h i n tQ kim tai Thinh Quang<br /> cdng chi b i t k h i e . phudng tich dien ddng tay.<br /> 56 Rghien curu Lich sii. sg 9.2009<br /> <br /> De tien sd sanh, tren day, chung tdi tach Phao tin mudn danh dd hd phu. Dd hd luc<br /> tiing eau trong mdi van ban, danh sd' 1, 2, 3 dd la Cao Chi'nh Binh lay quan dQdi trQdng<br /> vdi VDUL va a, b, e vdi DVSKTT. Chung ta danh khdng t h i n g dUdc, lo l i n g p h a t nhgt<br /> tha'y cd sii gid'ng nhau giQa b vdi 2, c vdi 3, ma chet.<br /> d vdi 4, f vdi 5, g vdi 7, e vdi 6. Rieng cau a<br /> Theo dd, trudc khi quan khdi nghia tie'n<br /> cua DVSKTT gid'ng vdi eau cua TU tri<br /> h a n h bao vay phu t h a n h , Do Anh Han<br /> thdng gidm trong sQ lieu 6. Nhu vay, cd the<br /> chinh la ngUdi da hie'n ke cho P h u n g Hung<br /> ndi ghi chep ve xuat t h a n va diin tie'n cudc<br /> dua quan " t u i n h a n h " khu vile "Dudng<br /> khdi nghTa eua Phiing Hung trong<br /> Lam Trudng Phong d i n g chau" de md rdng<br /> DVSKTT tren thiie te chi la bien soan lai<br /> liie lUdng. Cac ban dich sang chQ qud'c ngQ<br /> ndi dung eiia VDUL, viec Dd Anh Han la<br /> hien nay eua Le HQu Mue, Dinh Gia<br /> "ban hUdng nhan" cd kha nang chi la sU<br /> Khanh dich cum chQ Han "DQdng Lam<br /> suy diin cua DVSKTT.<br /> TrUdng Phong d i n g chau" t h a n h "ma'y<br /> Qua nhQng phan tieh tren, ehung ta ed ehau Dudng-lam, Trudng-phong" hoae "cae<br /> the cd mdt cdch giai thich khae cac nghien chau Dudng Lam, Trudng Phdng" (37). Tuy<br /> cQu trudc day ve Do Anh Han. Do Anh Han nhien, viec dich hai chQ "TrUdng Phong"<br /> la mdt thu ITnh dia phUdng sd'ng cung ehau t h a n h ten mdt chau la khdng dung vi trong<br /> Dudng Lam vdi Phung Hung. Cd the Do he thdng ddn vi h a n h chinh cua nha Dudng<br /> Anh Han da theo ve vdi Phung Hung trong thdi ba'y gid khdng ton tai ehau TrUdng<br /> qua trinh anh em hg Phung t h u phirc cae Phong. Cum chQ H a n tren dieh ehinh xac<br /> hUdng a'p xung quanh. Trong giai doan d i u phai la cac chau Dudng Lam, Trudng<br /> eua cugc khdi nghTa Do Anh Han da ed vi (chau), Phong (ehau).<br /> tri cao trong bd chi huy cudc khdi nghTa.<br /> Theo Tdn Dudng thU, Dia li chi thi<br /> Viec cac nguon tU lieu Trung Qud'c ehi chdp<br /> TrQdng chau la ten chau dat ra vao thdi<br /> ve Dd Anh Han eho tha'y chinh quyen dd hd<br /> DQdng, de'n n a m Thien Bao nguyen nien<br /> bie't de'n Do Anh Han nhieu hdn Phung<br /> (742) dQdc dd'i ten t h a n h Van DQdng quan,<br /> HQng. Ne'u t h a m khae them trudng hdp<br /> sau dd de'n n a m Can Nguyen nguyen nien<br /> eua Dd Anh Sach, ed kha nang gidng nhu<br /> (758) lai dd'i t h a n h ten eu la TrUdng Chau.<br /> Dd Anh Sdch, Do Anh Han cung da ed thdi<br /> Le T r i e trong An Nam chi lUdc ghi TrUdng<br /> gian lam viee eho ehinh quyen dd hd.<br /> Chau vao p h i n "Co' ehau danh", nhd dd<br /> Tie'p theo, ve vai trd eiia Dd Anh Han ehung ta bie't dUdc r a n g de'n thdi T r i n , ten<br /> trong cudc khdi nghia Phung Hung, Trudng Chau khdng cdn dUdc sQ dung. Vi?c<br /> DVSKTT ehi chep v i n t i t : "Phung Hung VDUL n h i c de'n dia d a n h cd' TrUdng ehau<br /> dung ke cua ngudi ban hUdng Dd Anh Han, la mgt minh chQng eho thay nd da can cQ<br /> xua't quan bao vay phii thanh. Chi'nh Binh vao mgt ngudn tai lieu cd', ma nhieu kha<br /> Qu p h i n t h a n h benh, phat nhgt d lUng ma nang la Trieu cong Giao chdu ky.<br /> che't". Tuy nhien, VDUL cung ca'p eho<br /> chung ta mdt sd thdng tin cu the hdn: Tdm lai, Do Anh H a n la ngudi cd cdng<br /> ra't ldn trong cugc khdi nghTa ciia Phiing<br /> Dung ke cua ngudi Dudng Lam la Do HQng. Nhd ke sach cua Do Anh Han, iQe<br /> Anh Luan (cd sach viet Han), la'y quan iQdng ciia nghia q u a n khdng cdn bd hep<br /> tuan hanh "Dudng Lam Trudng Phong" cae trong p h a m vi cua mgt ehau - chau Dudng<br /> chau, cae ndi deu theo ve, uy danh IQng liy. Lara, ma da dQdc md rdng ra mdt k h u vQc<br /> V& m$t s g thii linh fin R a m . . 57<br /> <br /> <br /> rdng ldn b a o gdm cac vQng P h o n g c h a u nha't l a t h e o Tdn Dudng thu, t h u l i n h Do<br /> (Phu Thg, VTnh Phiic) v a T r Q d n g chau A n h H a n d a hi giet ("phue t r u " ) . Dieu n a y<br /> (Ninh B i n h ) . d u d n g n h u tUdng Qng vdi m g t sQ k i e n ghi<br /> chdp t r o n g VDUL. VDUL cho bie't: khi<br /> Cuol Cling, edn m d t v i n de nQa l a m d t<br /> P h u n g H U n g d i n h b a o v a y phii t h a n h dd<br /> t h u l i n h dQgc cae n g u d n t a i lieu Trung<br /> hd, C a o C h i n h B i n h d a d e m q u a n dUdi<br /> Qud'c nha'n m a n h n h U Do A n h H a n t a i sao<br /> trudng ta'n edng liie lUdng khdi nghia<br /> lai b i & ma't dot n g g t n h U v a y . D e giai t h i c h<br /> n h U n g k h d n g t h a n h cdng. Cd le Dd A n h<br /> v i n d l n a y , c h u n g t d i m u d n l u u y d e n ghi<br /> H a n d a bi giet t r o n g cugc chie'n da'u n a y .<br /> eh6p "An N a m t h u ITnh Dd A n h H a n p h a n ,<br /> phuc t r u " e u a Tdn Dudng thU (sQ lieu 6). I t (Cbn nOa)<br /> <br /> <br /> <br /> CHU THICH<br /> (1). Ph&n Xuflc (so^n), Hu6ng Dat (hi|u chii), (10). Nhu da trinh bky h trgn, tU gifla th^ ky<br /> Man thd, Nxb. Trung Hoa thu cijc, 1962, tr. 227. VIII, An Nam Kinh luijc sil ciing trS thinh mgt<br /> Tiet dp svl, mk theo Tdn Dudng thd, Chi, Q.49 h?,<br /> (2). Tdn Dudng thd, Li$t truydn, Q.129 vi^t<br /> Bach quan chi (Sdd, tr.l309) thi dudi quyen Tie't<br /> "Anh Sach cap Ph^m Dinh Chi gia gidi khe dpng<br /> dp sil c6 1 vien tu^n quan.<br /> hko gia". Au DUdng Tu, Tong Ky (soan), Tdn<br /> Bddng thd, Nxb. Trung Hoa thu cue, tr. 4475. (11). Cdu Dddng thd, Q.14, Ban ky, Tuyen<br /> T6ng thuijng (sdd, tr.416).<br /> (3). Tdn Ddtmg thd, sdd, tr. 1308.<br /> (12). Vudng Phd (so^n), Bddng hgi yeu, Nxb.<br /> (4). Ngo&i ghi ch^p vd" Do Anh Sach, "nhftp vi$n<br /> Trung Hoa thu cue, 1955, tr. 1321.<br /> phan an" dcli Du&ng ciing duijc nhfic d6'n trong hki<br /> minh m0 Ta th^p di L5 quo'c Khdng phu quan, (13). Tdn Bddng thd, sdd, tr. 4475.<br /> ch^p trong Todn Dddng van, Q.812. Ban anh a'n<br /> (14). Chiing tdi sii di,ing vSn ban chii Han ciia<br /> Todn Diidng vdn, Nxb. Trung hoa tha cvc, tr.<br /> Vdn khdc Hdn Ndm Viit Nam Tap 1: Td Bae thudc<br /> 8544.<br /> den thdi Ly, cd so sanh vdi ban dap No.30270 ciia<br /> (5). Khang Hy td diin, Nxb. ThUiJng Hai cd Vi^n Nghien cilu Han Nom.<br /> tich, 1996, tr. 1424.<br /> (15). Td tri thdng gidm, Q.236, Dudng ky, Diic<br /> (6). Tu Ma Quang (bien so?n), Hd Tam Tinh Tdng. Sdd, tr. 7600.<br /> (chii tWch), Td tri thdng gidm, Nxb. Trung Hoa<br /> (16). D&ng Kim Ngoc doc ten ngUdi niy t h i n h<br /> thu eye, 1976, tr. 8352. Do Anh Han. Tuy nhien, nhin chung, ban phiSn<br /> (7). Td tri thong gidm, Q.220, Tiic Tong, sdd, tr. am cua Ding Kim Ngoc cd nhieu nhSm Iln. V( dy<br /> 7066. nhu "til til kim ngU dai" doc thieu chil "tff'. Ngoii<br /> ra, khi nghien cHu thac ban chuong Thanh Mai t ^<br /> (8). Trucing Ton V6 Ky (bien soan), Luu Tu4'n<br /> Vi$n Nghien cHu Han Nom, chiing tdi nhan tha'y,<br /> VSn (di^m hi^u), Dddng ludt sd nghi, Nxb. Trung<br /> chii tren ban dip da b} md khdng t h i dijc ro, gdc<br /> Hoa thu eye, tr. 290-291.<br /> phai dudi cdn mpt n^t chdo ( \ ) . Bii viSt cila Ding<br /> (9). Liiu Hd Dong tap, Q.IO. Liiu Tong Nguyen Kim Ngoc khdng in phin cha Han nen khdng ro<br /> (sofin). Lieu Hd Ddng tap, Nxb. The gidi thu c\ic, dng doc t h i n h chii H i n nio, cd le l i chil Hin ( ^ ) ,<br /> t r 101-103. nhung ngupc lai hoin toin c6 the doc thinh chil<br /> 58 Rghien curu Lich sii. sg 9.2009<br /> <br /> Sach (fSi )• Xem them Dang Kim Ngoc, Ve qud (25). Tham khao Tdn Bddng thd, Lipt truypn,<br /> chudng dong co nien dgi "thuoc Bddng" (the ky Q.129. Tdn Bddng thd, sdd, tr. 4475.<br /> VUI), Tap chi Nghien cdu Lich sd (252), 1990.<br /> (26). Cdu Dudng thd, sdd, tr. 3641.<br /> (17). Xin chii f tren chudng Thanh Mai ciing<br /> (27). Tdn Dddng thd, sdd, tr. 3583.<br /> xu&'t hien ddn vi "hUdng doin", vdi Tran Tich l i m<br /> Do Thap nhi hUdng doin dSu. (28). Van ban truyen Bd Cai dai vUdng trong<br /> cac ban VDUL n g i y nay dUpc luu t r a tai Vipn<br /> (18). Ngoai ra, qua bai minh chiing ta ciing biet<br /> Nghien ciiu Han Ndm hau nhU khdng khac nhau,<br /> dU(;ic ring vio thdi diem nay, nhan vat sd hai trong<br /> ngoai tril mpt sd chii viet n h i m , viet sai, viet thfta,<br /> chinh quyen dd hd sau Tri$u Xuong l i mpt ngudi ho<br /> viet thieu trong qua trinh sao ch^p.<br /> Do: Phd Dd hd sii, tri tiet Quin chau chu quan sU,<br /> thii Quin chau Thii sil, sung ban chau Du sii, (29). Ngoii truypn Bd Cai dai vUdng, Ly Te<br /> Thupng tru quoc, thudng til kim ngil dai Do Hoii Xuyen cung sii dung Trieu cdng Giao chdu ky de<br /> Bich. viet truyen Trung diic uy hien dai vUdng.<br /> <br /> (19). Ly Cat Phil (soan), Nguyen hba quan (30). Mpt sd ban An Nam chi chiing tdi xem<br /> huyen chi, Nxb. Trung Hoa thu cue, 1963, tr. 958. dupe 6 Vipn Han Ndm. Vi du nhU ban A.1733 ghi<br /> l i Phu ky.<br /> (20). Nien hipu Nguyen Hda b i t d i u vao n i m<br /> 806. Nguyen Hba quan huyen chi dupe hoin t h i n h (31). Xem Le Hiiu Muc, ViM dien U linh, Nxb.<br /> vio khoang n i m Nguyen Hda 8 (813). Khai Tri, 1961.<br /> (21). Tdng Dio (soan), Tuc tU tri thong gidm (32). Ve cac sach Giao chau ky, cd the tham<br /> trudng bien, Nxb. Trung Hoa thu cue, 1995, tr. khao them b i i viet ciia TrSn V i n Giap: Mgt sd td<br /> 698. liiu mdi vi cd sd Viet Nam, Sdch "Vinh Lgc dgi<br /> (22). Ding Xuan Bang, Sd hoc bi khao, Nxb. dien bdn Giao Chdu ky" mdi bi phdt hien Id mgt<br /> Vin hda Thong tin H i Ndi, 1997, tr. 351; Dao Duy nguy thd (sdch gid tgo). Tap chi Nghien cdu Lich<br /> Anh, Bd't nUdc Viet Nam qua cdc ddi, Nxb. T h u i n sd (84), 1966.<br /> Hda, Hud, 2006, tr. 45.<br /> (33). Cdu Dudng thd. Ban ky, Quyen 13, sdd,<br /> (23). Theo Man thu, trong quang thai gian tr. 372.<br /> trudc v i sau n i m Trinh Nguyen thii 10, Trieu<br /> (34). Cdu Dddng thd, Ban ky, Quyen 13, sdd,<br /> Xudng tie'n h i n h nhieu hoat dpng ngoai giao n h i m<br /> tr. 197.<br /> hda hoan vdi vua Nam Chieu l i Mdng Di Mau<br /> Tam. (35). Cdu Dddng thd, Ban ky, Quyin 13, sdd,<br /> (24). Tii ddi Han, cac quan vio tiic trUc trong tr. 5175.<br /> cung cil 10 ngiy dUdc nghi 1 ngiy de di t i m goi l i<br /> (36). Cdu Dudng thd. Ban ky, Quyen 13, sdd,<br /> huu muc ("Han chd tu tam thii lang di thupng,<br /> tr. 7524.<br /> n h i p true ca'm trung gia, t h i p nhat nhi't xua't hUu<br /> muc", Td tri thong gidm, Q.28, Han ky). Nghi hUu (37). Le HQu Muc, sdd, tr. 26. Dinh Gia Khanh,<br /> mijc l i theo tyc Ip do, cd nghia l i xin nghi mpt thdi Trinh Dinh Ru (dich v i chii thich), Viet dien U<br /> gian ngin. linh, Nxb. V i n hpc, 2001, tr. 44.<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
5=>2