Vĩ đại một con người - Hồ Chí Minh - GS. Trần Văn Giàu

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:112

Thêm vào BST

Báo xấu

32
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung cuốn sách "Hồ Chí Minh - Vĩ đại một con người" giúp chúng hiểu thêm về di sản đạo đức và tinh thần phong phú cùng với những giá trị tư tưởng đã trở nên vĩnh hằng của Người; đặc biệt có sự liên hệ, đối chiếu tình hình biến chuyển mạnh mẽ của cách mạng vô sản, nhất là ảnh hưởng sâu sắc của Cách mạng Tháng Mười Nga. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Vĩ đại một con người - Hồ Chí Minh - GS. Trần Văn Giàu

Hå ChÝ Minh - VÜ ®¹i mét con ng−êi
Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn ThÕ Kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn Duy Hïng Thµnh viªn TS. NguyÔn An Tiªm TS. KhuÊt Duy Kim H¶i NguyÔn Vò Thanh H¶o
Lêi nhµ xuÊt b¶n Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, l·nh tô c¸ch m¹ng vÜ ®¹i vµ kÝnh yªu cña nh©n d©n ViÖt Nam, ng−êi chiÕn sÜ quèc tÕ kiÖt xuÊt cña phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ m·i m·i lµ tÊm g−¬ng s¸ng cho c¸c thÕ hÖ ng−êi ViÖt Nam noi theo vµ b¹n bÌ quèc tÕ, nh©n d©n tiÕn bé trªn thÕ giíi ng−ìng väng. Cã rÊt nhiÒu nhµ nghiªn cøu, nhµ v¨n, nhµ th¬, nhµ b¸o, chÝnh kh¸ch vµ ng−êi d©n... trong n−íc còng nh− trªn thÕ giíi ngîi ca vÒ tµi n¨ng chÝnh trÞ xuÊt chóng; vÒ ®¹o ®øc cao c¶, trong s¸ng suèt ®êi v× h¹nh phóc cña nh©n d©n lao khæ; t¸c phong, lèi sèng gi¶n dÞ, hßa ®ång nh−ng cã søc cuèn hót ®Õn kú l¹ cña Ng−êi... Nh−ng cã lÏ bao nhiªu giÊy bót, bao nhiªu v¨n th¬ hay nhÊt ngîi ca còng vÉn lµ ch−a ®ñ vÒ nh÷ng cèng hiÕn v« cïng to lín ®èi víi sù nghiÖp gi¶i phãng cña d©n téc, v× h¹nh phóc cña nh©n d©n vµ tÊm g−¬ng ®¹o ®øc céng s¶n cao c¶, nh©n v¨n, trong s¸ng nh− pha lª cña ng−êi Anh hïng gi¶i phãng d©n téc, nhµ v¨n hãa kiÖt xuÊt cña d©n téc vµ nh©n lo¹i trong thÕ kû XX. Víi niÒm c¶m phôc vµ lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®èi víi Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, nhµ sö häc TrÇn V¨n Giµu muèn gióp chóng ta hiÓu thªm vÒ di s¶n ®¹o ®øc vµ tinh thÇn phong phó cïng nh÷ng gi¸ trÞ t− t−ëng ®· trë nªn vÜnh h»ng cña Ng−êi; ®Æc biÖt cã sù liªn hÖ, ®èi chiÕu t×nh h×nh biÕn chuyÓn m¹nh mÏ cña c¸ch m¹ng v« s¶n, nhÊt lµ ¶nh h−ëng s©u s¾c cña C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga - 5
theo c¸c chiÒu h−íng kh¸c nhau, trªn ph¹m vi thÕ giíi ngµy nay, ®Ó kh¼ng ®Þnh thªm tÇm vãc nh÷ng tiªn tri, tiªn l−îng trong t− t−ëng Hå ChÝ Minh. Lµ c¸n bé tõng gi÷ träng tr¸ch vµ g¾n bã mËt thiÕt víi phong trµo c¸ch m¹ng ë miÒn Nam, t¸c gi¶ ®· cè g¾ng thÓ hiÖn mèi quan hÖ ®Æc biÖt B¸c Hå víi miÒn Nam, miÒn Nam víi B¸c Hå qua nh÷ng trang viÕt c«ng phu, víi mét t×nh c¶m thiªng liªng: "miÒn Nam lµ m¸u cña m¸u ViÖt Nam, lµ thÞt cña thÞt ViÖt Nam". Nh»m gãp phÇn tiÕp tôc ®Èy m¹nh "Häc tËp vµ lµm theo tÊm g−¬ng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh" do §¶ng ta ph¸t ®éng, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt xuÊt b¶n cuèn s¸ch Hå ChÝ Minh - VÜ ®¹i mét con ng−êi cña Gi¸o s−, Nhµ gi¸o Nh©n d©n, Anh hïng Lao ®éng TrÇn V¨n Giµu. Cuèn s¸ch gåm mét sè bµi viÕt cña t¸c gi¶ trong thêi gian chuÈn bÞ kû niÖm 100 n¨m Ngµy sinh cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh (n¨m 1990). Hy väng cuèn s¸ch sÏ ®em ®Õn cho ®éc gi¶ mét c¸ch nh×n míi, s©u s¾c vµ ®Çy ®ñ h¬n trong nghiªn cøu vµ nhËn thøc vÒ cuéc ®êi, sù nghiÖp, t− t−ëng cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh còng nh− nh÷ng cèng hiÕn v« cïng to lín cña Ng−êi ®èi víi d©n téc ViÖt Nam vµ nh©n d©n tiÕn bé trªn toµn thÕ giíi. Xin tr©n träng giíi thiÖu cuèn s¸ch víi b¹n ®äc. Th¸ng 11 n¨m 2013 Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - sù thËt 6
Ch©n dung cô hå: MÊy nÐt truyÒn thÇn NhiÒu ký gi¶, chÝnh kh¸ch, v¨n nh©n n−íc ngoµi vµ trong n−íc ®ång thanh ca ngîi c¸i trÝ nhí l¹ lïng cña Cô Hå. Nh−ng, l¹ lïng h¬n, lµ ai ®· thÊy Cô Hå, ai ®· ®−îc Cô Hå tiÕp chuyÖn dÉu chØ lµ mét lÇn th«i, dï viÖc Êy ®· x¶y ra l©u l¾m råi, ®Òu nhí diÖn m¹o, d¸ng ®i, giäng nãi, cö chØ cña Cô, ch−a kÓ t− t−ëng, chÝnh kiÕn. Cã ph¶i r»ng, bëi v× Cô Hå ®· trë thµnh mét danh nh©n lín thÕ giíi, nªn nh÷ng ng−êi quen biÕt Cô hoÆc cã dÞp tiÕp xóc víi Cô, cè ý hay v« t×nh t« ®iÓm ch©n dung, tÝnh t×nh, phong th¸i Cô b»ng ãc t−ëng t−îng vµ t×nh c¶m cña m×nh ®Ó tá lßng kÝnh träng danh nh©n ch¨ng? C¸i ®ã, th−êng thÊy trong lÞch sö, ng−êi ®êi sau thËm chÝ cßn x©y nªn nh÷ng huyÒn tho¹i, truyÒn thuyÕt xung quanh vÜ nh©n. Thêi nay cã kh¸c. V¶ l¹i, Cô Hå cã nhiÒu b¹n bÌ th©n thiÕt vµ cßn cã c¶ nh÷ng ®Þch thñ tÇm cì n÷a. VËy mµ, hÇu hÕt, nÕu kh«ng nãi lµ tÊt c¶, ®Òu chó ý vÒ ch©n dung, tÝnh t×nh, phong c¸ch cña Cô ë nh÷ng chç trïng nhau vµ nhËn xÐt cña hä rÊt gièng nhau. VËy th× trong ®ã ph¶i cã sù thËt kh¸ch quan kh«ng thÓ chèi c·i, 7
trong ®ã h¼n biÓu lé b¶n chÊt cña con ng−êi ®−îc ph¸c häa, ®−îc nhËn xÐt. Xem ph¸c häa, ®äc c¶m t−ëng cña ng−êi m×nh vÒ Cô Hå, chóng ta cã thÓ hái: Kh«ng biÕt cã ph¶i v× mÊy tr¨m n¨m nay, d©n téc ViÖt Nam míi cã ®−îc mét vÞ anh hïng, mét vÜ nh©n tÇm cì nh− thÕ nªn ng−êi m×nh dÔ thÊy ë Cô Hå c¸i nÐt ch©n dung nµo còng ®Ñp, còng hay, còng ®Æc s¾c ®Õn phi th−êng ch¨ng? "Th¸p M−êi ®Ñp nhÊt b«ng sen, n−íc Nam ®Ñp nhÊt cã tªn Cô Hå", cßn g× h¬n n÷a? VËy th× ta h·y nghe c¶ ng−êi n−íc m×nh vµ ng−êi n−íc ngoµi nãi g×, viÕt g× vÒ ch©n dung, tÝnh t×nh, phong c¸ch cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. T«i ghi chÐp theo thø tù thêi gian. Vµ còng chØ ghi chÐp l¹i mét sè trong mÊy chôc, mÊy tr¨m b¶n ph¸c häa ch©n dung cña Cô Hå. Trong §Æc san Quèc häc HuÕ, sè ra th¸ng 2 n¨m 1971, cã ®¨ng håi øc cña Lª Thanh C¶nh "D−íi m¸i tr−êng Quèc häc HuÕ", viÕt: "Khi míi vµo líp nh× tr−êng §«ng Ba, anh C«n (NguyÔn Sinh Cung) cßn gi÷ lèi ¨n mÆc cña häc sinh xø NghÖ, ®i guèc gç mòi cao cong lªn, quai m©y, ®éi nãn tre s¬n, mÆc ¸o nhuém b»ng cñ n©u. Sau mét thêi gian, anh tiÕp thu ®−îc c¸ch ¨n mÆc cña häc trß xø HuÕ, mÆc ¸o v¶i dï ®en, c¾t tãc ng¾n, ®éi nãn 16 vµnh. C«n cóp tãc ng¾n nh− c¸c b¹n trong líp nh−ng kh«ng ch¶i ng−îc lªn hay ch¶i tÐm qua bªn mµ th−êng ®Ó m¸i tãc xuèng tr¸n, c¸c thµy ng−êi Ph¸p khã tÝnh cho ®ã lµ m¸i tãc b−íng bØnh". 8
¤ng D−¬ng §×nh NghÖ kÓ: "Cã lÇn cha t«i ®äc s¸ch cña AndreÐ Viollis vÒ §«ng D−¬ng, trong ®ã cã nãi vÒ NguyÔn ¸i Quèc, cha t«i biÕt NguyÔn ¸i Quèc lµ trß NguyÔn Sinh Cung cïng häc mét líp víi cha t«i vµo niªn khãa 1908 - 1909. Trß Cung cã d¸ng cao cao, gÇy gÇy, tr¸n cao, tÝnh trÇm lÆng hay cã vÎ suy t−, rÊt gièng chÞ lµ c« Thanh mµ vÒ sau ®ã cha t«i cã quen biÕt...". ¤ng Lª ThiÖn kÓ l¹i: "Khi häc líp nhøt Tr−êng tiÓu häc Ph¸p - ViÖt §«ng Ba, trß Cung lµ mét trong 10 häc sinh giái nhÊt líp, ®−îc chän ®Ó ®i thi v−ît cÊp. BÊy giê chóng t«i häc thµy Lª Nguyªn L−¬ng kiªm hiÖu tr−ëng d¹y Ph¸p v¨n vµ cô Hoµng Th«ng d¹y H¸n, thµy Chonquet bªn Quèc häc sang d¹y ®Þa d−. Trß Cung häc c¸c m«n ®Òu kh¸, H¸n v¨n th× kh«ng ai b× kÞp, nhiÒu bµi luËn ®−îc thµy gi¸o khen tr−íc líp". ¤ng Lª ThiÖn kÓ tiÕp vÒ lóc Ng−êi häc ë Quèc häc HuÕ: "Trß Cung thÝch nhÊt lµ ch¬i trß vËt tay. Trß Cung giái H¸n v¨n, Ph¸p v¨n. Cã mét lÇn, b¹n Cung lµm bµi luËn tiÕng Ph¸p b»ng th¬. Trong giê tr¶ bµi, gi¸o viªn Queignec cÇm bµi cña b¹n Cung gi¬ lªn, võa c−êi võa nãi: Cung ®· lµm bµi luËn b»ng th¬, Êy lµ mét häc sinh th«ng minh ®Æc biÖt thËt! Cung nghØ häc, ®i vµo B×nh ThuËn. B¹n Cung ®· tá ra lµ mét häc sinh tuÊn tó, rÊt lÔ phÐp ®èi víi thµy, hßa nh· ®èi víi b¹n". 9
Trong s¸ch N¨m nh©n vËt vµ n−íc Ph¸p, t¸c gi¶ Lacouture kÓ chuyÖn Gi¸o s− F. Challaye, mét nhµ l·nh ®¹o Héi Nh©n quyÒn Ph¸p, cã lÇn ®i mÝttinh t¹i Salle des hortieulteurs, n¨m 1919, gÆp ë cöa phßng häp mét thanh niªn ViÖt Nam ®ang ph¸t truyÒn ®¬n kÞch liÖt lªn ¸n chñ nghÜa thùc d©n; anh thanh niªn ®ã "m¶nh kh¶nh, vÇng tr¸n mªnh m«ng, tãc dùng, cö chØ nhanh nhÑn: NguyÔn ¸i Quèc". Còng s¸ch trªn cã ®o¹n viÕt vÒ NguyÔn ¸i Quèc ë §¹i héi Tua n¨m 1920 cña §¶ng X· héi Ph¸p (tõ §¹i héi nµy, §¶ng Céng s¶n Ph¸p ra ®êi): "VÒ §¹i héi Tours, c¸c b¸o lóc bÊy giê vµ nhiÒu quyÓn tõ ®iÓn b¸ch khoa sau ®Òu cã ®¨ng nh÷ng tÊm ¶nh, ë ®ã ng−êi ta thÊy NguyÔn ¸i Quèc trong bé y phôc d¹ ®en xïng x×nh d−êng nh− thuª ë mét tiÖm nµo, ¸o s¬ mi cæ ®øng nghiªm trang, kh«ng r©u, tãc rèi, cïng ngåi víi c¸c chiÕn sÜ §¶ng X· héi to ng−êi vµ ®Ó r©u, vuèt theo kiÓu g«loa". Lóc nµy NguyÔn ¸i Quèc cßn ë Pari. T¹i Pari, cã lÇn NguyÔn ¸i Quèc bÞ ®ßi lªn Bé Thuéc ®Þa: LÇn Êy hä cã chôp h×nh NguyÔn ¸i Quèc. Bøc ¶nh nay cßn cÊt ë Së L−u tr÷. ¤ng Lacouture cã ®−îc xem mµ «ng kh«ng cã thªm th¾t g× vÒ ch©n dung cña NguyÔn ¸i Quèc, chØ nãi r»ng h«m Êy anh ®éi mét c¸i mò nhá h¬n ®Çu m×nh, cò mÌm (cã lÏ l¹i m−în cña anh b¹n nµo còng nªn). Anh thî Jean Fort ë cïng nhµ víi NguyÔn ¸i Quèc trong ngâ hÎm Compoint, thuËt r»ng: "Ngâ hÎm Compoint cã bèn c¨n nhµ: ba c¨n nhµ cho m−ín ®Ó xe; c¨n thø t−, tÇng trÖt lµ qu¸n cµ phª, 10
trªn g¸c cã hai buång, t«i vµ anh NguyÔn ë trä. Buång anh NguyÔn võa ®ñ chç kª mét chiÕc gi−êng s¾t vµ mét c¸i bµn nhá trªn ®ã cã mét chËu thau, trong chËu thau cã mét p« n−íc röa mÆt. Khi nµo anh NguyÔn cÇn viÕt th× anh ph¶i ®Ó chËu thau vµ p« n−íc d−íi gÇm gi−êng. Kh«ng cã ®å ®¹c g× kh¸c". Ta h·y ®Ó bøc ch©n dung ph¸c häa cña Lacouture trong c¸i khung mµ J.Fort võa t¶, th× ta cã mét bøc tranh ®Æc s¾c: bªn c¸i bµn nhá, c¹nh chiÕc gi−êng s¾t hÑp, bªn d−íi lµ chËu thau, p« n−íc, mét ng−êi thanh niªn gÇy, vÇng tr¸n mªnh m«ng, cÆm côi viÕt bµi cho b¸o L'HumanitÐ. §ã lµ NguyÔn ¸i Quèc ë Pari. N¨m 1921, t¹i §¹i héi M¸cx©y cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p, ký gi¶ Grassier trªn b¸o L'HumanitÐ cã vÏ mÊy nÐt ch©n dung cña ®¹i biÓu NguyÔn ¸i Quèc: "mÆt dµi x−¬ng x−¬ng, m¸i tãc l·ng m¹n" (longue face, traits creux, mÌche romantique). Lóc NguyÔn ¸i Quèc ë Pari, chØ cã mét ng−êi ViÖt Nam ph¸c häa ch©n dung anh NguyÔn. Ng−êi ®ã lµ thñy thñ tµu bu«n Bïi L©m. §ã lµ vµo n¨m 1922, Bïi L©m muèn gÆp anh NguyÔn, t×m ®Õn phè Gobelins: "- Anh t×m ai? - T«i t×m «ng NguyÔn ¸i Quèc! - T«i ®©y! Mêi anh vµo! - §ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc t−¬i c−êi th©n mËt, më réng cöa mêi t«i vµo. §ång chÝ d¸ng ng−êi cao, dong dáng gÇy trong bé quÇn ¸o d¹ ®en ®· cò, vµ 11
®Æc biÖt ®«i m¾t, ®«i m¾t to s¸ng l¹ lïng Êy. T«i vµo nhµ, tho¶i m¸i tù nhiªn ngay, kh«ng rôt rÌ n÷a". Cuèi n¨m 1923, NguyÔn ¸i Quèc tõ Pari sang M¸txc¬va. Ký gi¶ Man®enstam cña b¸o Ogoniok ®Õn pháng vÊn anh NguyÔn. Man®enstam viÕt: "Khi anh NguyÔn vµo phßng häp, ng−êi ta thÊy anh m¶nh kh¶nh, cao cao, mÆc ¸o d¹, d¸ng dÊp cã c¸i g× lÞch thiÖp; tÕ nhÞ: anh NguyÔn lµ ng−êi ViÖt Nam duy nhÊt ë Liªn X«". N¨m 1924, ®ång chÝ R.Fischer, ng−êi §øc gÆp anh NguyÔn t¹i trô së Quèc tÕ Céng s¶n M¸txc¬va, kÓ l¹i: "Anh NguyÔn ®Õn. Ng−êi ta thÊy anh NguyÔn m¶nh kh¶nh, kh«ng s«i næi ho¹t b¸t, kh«ng lÉm liÖt oai phong nh− anh b¹n c¸ch m¹ng kh¸c ng−êi ch©u ¸, n−íc Ên §é, tªn lµ Roy. Nh−ng mµ lËp tøc NguyÔn ®−îc tÊt c¶ chóng t«i −a thÝch, yªu mÕn. Gi÷a nh÷ng chiÕn sÜ dµy d¹n ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, gi÷a sè c¸c nhµ trÝ thøc l¾m ®ßi hái lóc bÊy giê, ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc ®em l¹i mét c¸i g× ®Ñp lßng, lµ gi¶n dÞ mµ ai nÊy ®Òu hoan nghªnh. Gi÷a chóng t«i, anh NguyÔn lµ ng−êi thùc thµ Ýt nãi. ThËt ra, häc thøc cña anh réng h¬n, s©u h¬n lµ ng−êi ta t−ëng t−îng". Tõ n¨m 1925 ®Õn 1934, t«i kh«ng thÊy bµi b¸o nµo thuËt l¹i hµnh tung cña anh NguyÔn. V× ®ang c«ng t¸c bÝ mËt nªn anh NguyÔn thay h×nh ®æi d¹ng nh− thÕ nµo kh«ng ai biÕt. N¨m 1935, ®ång chÝ Dahlem, ng−êi §øc, gÆp anh NguyÔn ë §¹i héi Quèc tÕ Céng s¶n lÇn thø VII t¹i M¸txc¬va, 30 n¨m sau, Dahlem viÕt: "ë Quèc tÕ Céng s¶n, t«i 12
gÆp anh NguyÔn chØ mét lÇn th«i. Tuy vËy, t«i vÉn nhí nh− in h×nh ¶nh ®ång chÝ NguyÔn: th©n m×nh m¶nh dÎ, ®«i m¾t s¸ng qu¾c, tr¸n réng, mÆt x−¬ng x−¬ng, cã vÎ kh¾c khæ, c¸i miÖng hay c−êi, phong th¸i th× ®iÒm tÜnh, nh· nhÆn míi hÊp dÉn lµm sao!". Trong s¸ch Cô Hå, ng−êi cha cña qu©n ®éi, §¹i t−íng Vâ Nguyªn Gi¸p ®· ph¸c häa h×nh ¶nh ®ång chÝ V−¬ng ë C«n Minh n¨m 1940: "HÌ ë C«n Minh. Mét h«m anh Phïng ChÝ Kiªn rñ t«i ®i Thóy Hå. §ång chÝ V−¬ng ®· ®Õn vµ hÑn gÆp ë ®ã. Trªn bê Thóy Hå, chóng t«i ®ang ®i thñng thØnh d¹o ch¬i th× gÆp mét ng−êi ®øng tuæi, gÇy, mÆc ©u phôc, ®éi mò phít x¸m. Anh Kiªn ®øng l¹i giíi thiÖu ng−êi Êy víi t«i: "§ång chÝ V−¬ng". §óng råi! Vµ t«i biÕt ngay r»ng ®©y lµ ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc. NÕu so Ng−êi víi bøc ¶nh ngµy tr−íc t«i ®· ®−îc xem th× tr«ng Ng−êi ë ngoµi linh ho¹t vµ s¾c s¶o h¬n ë trong ¶nh nhiÒu. Vµ nÕu so víi ngµy nay th× ngµy Êy, hai m−¬i n¨m tr−íc, B¸c vÉn chØ mét d¸ng gÇy nh− thÕ, nh−ng ngµy Êy B¸c cßn trÎ vµ ch−a ®Ó r©u. Khi gÆp B¸c, nay nhí l¹i, t«i kh«ng thÊy vÎ g× l¹ hoÆc ®Æc biÖt, nh− tr−íc ®©y t«i h»ng t−ëng t−îng, mµ chØ thÊy, chØ gÆp mét phong c¸ch, mét c¶m t−ëng trong s¸ng, gi¶n dÞ vµ cho m·i vÒ sau nµy, trong c«ng t¸c trùc tiÕp víi B¸c, c¸i phong c¸ch trong s¸ng, gi¶n dÞ ë B¸c, t«i vÉn gi÷ mét c¶m gi¸c nguyªn nh− ngµy míi gÆp. T«i míi gÆp ®ång chÝ V−¬ng lÇn ®Çu, nh−ng thÊy tõ phót ®Çu ®· gÇn gòi ngay, rÊt gÇn nh− ®· quen tõ l©u". 13
Khi ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai bïng næ th× Cô Hå trë vÒ ViÖt Nam ho¹t ®éng ë c¨n cø Cao B»ng vµ ho¹t ®éng d−íi bÝ danh Thu S¬n. Trong mét chuyÕn ®i c«ng t¸c ë Qu¶ng T©y (Trung Quèc), Cô bÞ chÝnh quyÒn Quèc d©n §¶ng b¾t giam cho ®Õn n¨m 1943, Cô míi ra khái tï. Trë vÒ n−íc, Cô gÆp l¹i mét ®ång chÝ c¬ së. Anh D−¬ng ChÝ NÇn tr−íc cã lÇn gÆp Cô nh−ng kh«ng biÕt tªn gäi, kh«ng biÕt chøc vô cña Cô. D−¬ng ChÝ NÇn t¶ "¤ng Cô" khi Êy (n¨m 1943) nh− sau: "¤ng Cô l©u nay c«ng t¸c ë ®©u mµ kh«ng nh¾n tin vÒ, ai còng mong ngãng «ng Cô. ¤ng Cô cho biÕt lµ håi n¨m ngo¸i trªn ®−êng tõ ®©y ®i LiÔu Ch©u, bÞ b¾t; ra khái tï, vÒ ®©y lu«n. Th¶o nµo «ng Cô gÇy qu¸. M¾t tròng s©u. VÇng tr¸n y nh− cò, vÉn cao réng. MÆt «ng Cô vÉn kh«ng cã g× kh¸c tr−íc; ¸nh m¾t t−¬i c−êi bao trïm lªn mäi ng−êi. Vµ c¶ giäng nãi n÷a, giäng nãi quen thuéc tõ thuë Êy...". Vµi nÐt ph¸c th¶o ch©n dung Cô Hå tr−íc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m 1945 lµ nh− vËy: d¸ng m¶nh kh¶nh, mÆt x−¬ng x−¬ng, tr¸n mªnh m«ng cao vµ réng, m¾t chãi s¸ng, ng−êi nhanh nhÑn, phong c¸ch lÞch thiÖp, gi¶n dÞ. C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m 1945 thµnh c«ng, sè ®ång bµo vµ ng−êi n−íc ngoµi gÆp Cô ngµy cµng ®«ng, kÓ hµng ngµn, hµng v¹n, mµ nh÷ng nÐt ®Æc t¶ vÒ ch©n dung cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh c¨n b¶n lµ kh«ng kh¸c tr−íc bao nhiªu, song còng ghi thªm ®−îc nhiÒu nÐt ®Æc s¾c, do ng−êi quan s¸t chó ý h¬n, do Cô Hå nhiÒu tuæi h¬n. 14
Mét lÇn, Cô Hå nãi chuyÖn víi ®ång bµo t¹i Nhµ h¸t lín ë Thñ ®« Hµ Néi. Anh chiÕn sÜ ng−êi §øc, sÜ quan cña qu©n ®éi c¸ch m¹ng ViÖt Nam, kÓ l¹i vÒ ngµy h«m ®ã: "BÊy giê (th¸ng 9-1945), t«i ch−a hiÓu tiÕng ViÖt nhiÒu, nh−ng t«i còng chen vµo gi÷a ®¸m ng−êi khæng lå ®Ó ®−îc ®øng gÇn Ng−êi, l¾ng nghe Ng−êi nãi. Ng−êi mÆc bé ka ki mµu vµng, s¬ mi tr¾ng, cã g−¬ng mÆt x−¬ng x−¬ng, vÇng tr¸n cao vµ ®«i m¾t s¸ng. Ng−êi nãi rÊt Êm, chËm r·i, râ rµng! Cô hái mäi ng−êi: "T«i nãi ®ång bµo nghe cã râ kh«ng?". Vµ tõ ®¸m ®«ng im lÆng bçng vang lªn hai tiÕng "Râ ¹" nh− sÊm dËy. Ên t−îng cña t«i qua cuéc mÝt tinh nµy chÝnh lµ g−¬ng mÆt ®Çy vÎ th«ng minh cña Ng−êi, lµ sù cëi më ch©n thµnh cña Ng−êi ®èi víi quÇn chóng". §−îc thÊy B¸c Hå lÇn ®Çu t¹i mét cuéc triÓn l·m ë Khai TrÝ TiÕn §øc, Hµ Néi, n¨m 1945, nhµ th¬ Xu©n DiÖu viÕt vÒ Cô nh− sau: "M¾t B¸c s¸ng l¹ th−êng. Cã thÓ nãi ng−êi nµo tµ väng ë trong lßng th× kh«ng d¸m nh×n vµo m¾t B¸c. Do m¾t B¸c s¸ng qu¾c, nªn trong bøc ¶nh NguyÔn N¨ng An chôp B¸c ®−îc in thµnh b−u ¶nh b¸n phæ biÕn n¬i n¬i, ng−êi ta tr«ng thÊy trong ®ã m¾t B¸c cã bèn chÊm s¸ng, ®ång bµo nhiÒu ng−êi truyÒn nhau m¾t B¸c cã bèn con ng−¬i lµ bëi ®ã. Trong bøc ¶nh ®Çu tiªn chôp B¸c, B¸c Hå ®¸ng mÕn yªu v« cïng, vÎ ng−êi trong s¸ng, hiÒn triÕt vµ c¸ch m¹ng, nhuÇn nhÞ nh− mang truyÒn thèng cña c¸c bËc sÜ nho, ®«i m¾t võa hiÒn tõ, võa kiªn quyÕt". 15
N¨m c¸ch m¹ng míi thµnh c«ng, ký gi¶ Ph¸p Lacouture cã lÇn ®−îc yÕt kiÕn Hå Chñ tÞch. Lacouture ngåi chê ë phßng kh¸ch mµ ch−a thÊy Cô Chñ tÞch vµo. Bçng mét ng−êi vµo phßng kh¸ch mµ kh«ng cã d¸ng cña mét «ng Chñ tÞch. Th×nh l×nh, ký gi¶ nghe nãi: "T«i c¸m ¬n «ng ®Õn th¨m t«i". Lacouture viÕt: "TiÕng nãi nhÑ nhµng, giäng nãi khã t¶. Kh«ng cÇn thiÕt ph¶i biÕt cuéc ®êi ®Çy thÇn tho¹i mµ s¸ch b¸o ®· viÕt rÊt nhiÒu råi, t«i vÉn bÞ th«i miªn bëi nh©n vËt míi vµo phßng. Tr−íc khi ®Õn ®©y, t«i t−ëng t−îng ®©u «ng Hå ph¶i cao lín h¬n, l−ng ph¶i khßm h¬n, t−íng ®i kh«ng b×nh th¶n th− th¸i cho l¾m. T«i t−ëng t−îng ®©u v× bÞ truy n· lu«n, tï téi m·i, «ng Hå h¼n ph¶i gi÷ nh÷ng dÊu vÕt ®¾ng cay ®ã trªn g−¬ng mÆt. Nh−ng kh«ng ph¶i nh− thÕ. C¸i mµ t«i chó ý tr−íc hÕt lµ c¸i nh×n nãng ch¸y l¹ lïng ë d−íi lµn ch©n mµy rËm, c¸i tr¸n mªnh m«ng, c¸i m¸i tãc dùng ®· ng¶ mµu x¸m, g−¬ng mÆt vµ d¸ng vãc ®Çy nh©n c¸ch". T¹i §¹i héi V¨n hãa cøu quèc ë Hµ Néi n¨m 1945, nhµ v¨n Vò Ngäc Phan ghi r»ng: "Cô Hå ng−êi gÇy vµ xanh, nh−ng tiÕng nãi cña Ng−êi th× sang s¶ng nh− tiÕng chu«ng". Cßn ký gi¶ Giulapxki, ng−êi Ba Lan th× kÓ chuyÖn gÆp Cô Hå ë Pari n¨m 1946: "T«i ®−îc gÆp Hå Chñ tÞch lÇn ®Çu tiªn ®· kh¸ l©u råi. §ã lµ ®Çu n¨m 1946, ë Pari, khi Ng−êi sang Ph¸p ®Ó ®µm ph¸n hßa b×nh. ¶nh cña B¸c ®−îc in trªn hÇu hÕt c¸c b¸o. Cho nªn khi Ng−êi b−íc vµo 16
phßng häp, t«i nhËn ra ngay. Cã ®iÒu lµ, trong thùc tÕ, Ng−êi kh¸c h¼n: vÉn c¸i d¸ng gÇy, nh· nhÆn víi chßm r©u th−a vµ bé qu©n phôc trang nh·; nh−ng kh«ng mét bøc ¶nh nµo thu ®−îc c¸i ¸nh s¸ng long lanh cña ®«i m¾t vµ lét næi vÎ ®Ñp c©n ®èi tuyÖt vêi cña c¸i th©n h×nh ®ã". Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, Cô Hå ë ViÖt B¾c. T−íng Lª Träng TÊn t¶ l¹i: "B¸c ®i nhanh nhÑn, ®«i m¾t B¸c nh×n thÊy nh− B¸c c−êi, giäng B¸c trÇm, Êm mét c¸ch l¹ th−êng". H×nh ¶nh Cô Hå ®−îc t¶ ®Ñp nhÊt trong th¬ cña Tè H÷u: "Giäng cña Ng−êi, kh«ng ph¶i sÊm trªn cao ThÊm tõng tiÕng, Êm vµo lßng mong −íc Con nghe B¸c, t−ëng nghe lêi non n−íc TiÕng ngµy x−a vµ c¶ tiÕng mai sau... B¸c Hå ®ã, chiÕc ¸o n©u gi¶n dÞ Mµu quª h−¬ng bÒn bØ ®Ëm ®µ ... B¸c Hå ®ã, ung dung ch©m löa hót Tr¸n mªnh m«ng, thanh th¶n mét vïng trêi Kh«ng g× vui b»ng m¾t B¸c Hå c−êi Quªn tuæi giµ, t−¬i m·i tuæi ®«i m−¬i!"1. Hay lµ: "Nhí «ng Cô m¾t s¸ng ngêi ¸o n©u tói v¶i, ®Ñp t−¬i l¹ th−êng! Nhí Ng−êi nh÷ng s¸ng tinh s−¬ng __________ 1. Tè H÷u: Th¬ Tè H÷u, Nxb. Kim §ång, tr. 69. 17
Ung dung yªn ngùa trªn ®−êng suèi reo Nhí ch©n Ng−êi b−íc lªn ®Ìo Ng−êi ®i, rõng nói tr«ng theo bãng Ng−êi..."1. T¹i §¹i héi Phô n÷ toµn quèc (n¨m 1950), mét lÇn Cô ®Õn th¨m chÞ em. ChÞ BÝch ThuËn ghi nhí: "B¸c ®· ®Õn råi kia. Nh÷ng cÆp m¾t s¸ng kh«ng rêi nh×n B¸c. N−íc da B¸c r¸m hång r¹ng rì. VÇng tr¸n réng cña B¸c cßn ®äng lÊm tÊm nh÷ng giät må h«i: B¸c võa v−ît qua mét chÆng ®−êng xa vÊt v¶ ®Õn th¨m chóng t«i. B¸c ®©y: bé quÇn ¸o n©u ch©n chÊt, chßm r©u b¹c ph¬, khu«n mÆt hiÒn tõ, lu«n lu«n në mét nô c−êi ®é l−îng tr−íc nh÷ng c©u hái th¨m, nh÷ng lêi chµo cña ®µn ch¸u g¸i". Ký gi¶ ng−êi ¤xtr©ylia næi tiÕng thÕ giíi, Burchett viÕt: "Ên t−îng næi bËt nhÊt lµ, bÊt cø ai lÇn ®Çu tiªn gÆp Hå Chñ tÞch còng c¶m thÊy trÝ tuÖ tËp trung ë ®«i m¾t ngêi s¸ng cña Ng−êi vµ lßng nh©n ®¹o, søc hÊp dÉn lµm cho ng−êi ®Õn th¨m thÊy gÇn gòi ngay víi Ng−êi. Ên t−îng thø hai lµ kh¶ n¨ng cña Ng−êi ®i th¼ng vµo cèt lâi cña vÊn ®Ò b»ng nh÷ng lêi lÏ ng¾n gän vµ rÊt tróng". Mét buæi s¸ng n¨m 1960, nhµ th¬ X«viÕt Ant«nxki, ng−êi dÞch: NhËt ký trong tï, ®Õn gÆp Cô Hå. Anh nhí nh− in: "®óng 6 giê r−ìi, chóng t«i ®Õn chê Ng−êi. Chóng t«i võa míi b−íc qua ng−ìng cöa cña phßng kh¸ch th× tõ phÝa c¸nh cöa ®èi diÖn b−íc ra mét ng−êi ®øng tuæi, n−íc da __________ 1. Tè H÷u: Th¬ Tè H÷u, Nxb. Kim §ång, tr. 90. 18