Việc giảng dạy quy luật phân hóa của tự nhiên theo đai cao

Chia sẻ: Trần Dự Trữ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Thêm vào BST

Báo xấu

33
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết này đề cập đến bản chất của luật từ các quan điểm về khái niệm, nguyên nhân và đại diện. Nó cũng nêu lên những điểm chi tiết trong việc giảng dạy luật này cho học sinh trung học cũng như học sinh tại các trường cao đẳng và đại học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Việc giảng dạy quy luật phân hóa của tự nhiên theo đai cao

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Social Sci., 2008,V.53, No 2, pp.121-124 VIC GING DY QUI LUT PHN HÂA CÕA TÜ NHIN THEO AI CAO °ng Duy Lñi, Bòi Thà Thanh Dung Tr÷íng ¤i håc S÷ ph¤m H nëi 1. °t v§n · Trong lîp vä àa l½ cõa Tr¡i §t, qui luªt ph¥n hâa àa îi v qui luªt ph¥n hâa phi àa îi l hai qui luªt ph¥n hâa khæng gian cì b£n nh§t cõa c¡c th nh ph¦n tü nhi¶n công nh÷ c¡c thº têng hñp tü nhi¶n. N¸u nh÷ qui luªt ph¥n hâa àa îi ph£n ¡nh sü ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theo c¡c v¾ ë ¢ ÷ñc nhªn thùc v tr¼nh b y kh¡ rã r ng th¼ c¡c qui luªt ph¥n hâa phi àa îi, trong â câ qui luªt ph¥n hâa theo ai cao di¹n ra phùc t¤p hìn nhi·u. Vi»c gi£ng d¤y qui luªt ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theo ai cao trong ch÷ìng tr¼nh gi£ng d¤y àa l½ tø c§p trung håc ¸n ¤i håc ð n÷îc ta hi»n nay ¢ ÷ñc · cªp tîi vîi c¡c mùc ë næng s¥u kh¡c nhau. Tuy nhi¶n v¨n r§t c¦n thi¸t ph£i nghi¶n cùu º câ sü hiºu bi¸t th§u ¡o v· qui luªt n y v vªn döng nâ trong gi£ng d¤y àa l½ tü nhi¶n ð c¡c c§p håc. 2. Nëi dung nghi¶n cùu 2.1. B£n ch§t cõa qui luªt ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theo ai cao Kh¡i ni»m : Qui luªt ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theo ai cao l sü thay êi câ qui luªt cõa c¡c th nh ph¦n tü nhi¶n v c¡c c£nh quan theo ë cao cõa àa h¼nh. Nguy¶n nh¥n: Câ hai nguy¶n nh¥n ch½nh º d¨n ¸n qui luªt ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theo ai cao: - T¡c ëng cõa nëi lüc g¥y ra ho¤t ëng uèn n¸p t¤o nói. - Sü gi£m nhi»t ë theo ë cao còng sü thay êi cõa l÷ñng ©m v l÷ñng m÷a ð vòng nói. Tø hai nguy¶n nh¥n n y c¦n kh¯ng ành rã hai v§n · sau: - Qui luªt n y ch¿ thº hi»n ð c¡c vòng mi·n nói, nói c ng cao th¼ biºu hi»n qui luªt c ng rã r»t. - Câ sü kh¡c bi»t r§t cì b£n v· nguy¶n nh¥n gi£m nhi»t ë: Theo qui luªt ph¥n hâa àa îi, nhi»t ë gi£m d¦n tø x½ch ¤o v· ph½a hai cüc o o cõa Tr¡i §t do gâc nhªp x¤ gi£m tø 90 ¸n 0 , c¡n c¥n bùc x¤ gi£m tø trà sè 121
°ng Duy Lñi v Bòi Thà Thanh Dung d÷ìng xuèng trà sè ¥m. Sü gi£m nhi»t ë theo v¾ ë di¹n ra chªm (trung b¼nh ð b¡n o c¦u Bc nhi»t ë gi£m 0,5 C tr¶n méi v¾ ë). Theo qui luªt ph¥n hâa ai cao (phi àa îi), sü gi£m nhi»t ë theo ë cao l do c¥n b¬ng bùc x¤ gi£m (m°c dò l÷ñng bùc x¤ M°t Tríi thu ÷ñc lîn, nh÷ng l÷ñng bùc x¤ tø m°t §t m§t i cán lîn hìn). Sü gi£m nhi»t ë theo ë cao di¹n ra r§t o nhanh (nhi»t ë gi£m 0,5 - 0,6 C méi khi l¶n cao 100m). Ch½nh sü gi£m nhi»t n y l nguy¶n nh¥n trüc ti¸p d¨n ¸n sü thay êi cõa c¡c th nh ph¦n tü nhi¶n v c£nh quan. M°t kh¡c, ð c¡c vòng nói, ¡p su§t khæng kh½ công gi£m theo ë cao, çng thíi l÷ñng m÷a v ë ©m th÷íng t«ng tîi mët mùc ë nh§t ành rçi mîi gi£m. V¼ th¸ ch¸ ë nhi»t - ©m ð ¥y di¹n bi¸n kh¡ phùc t¤p. Nhúng biºu hi»n cõa qui luªt ph¥n hâa theo ai cao: - Ð nhúng vòng nói cao, c ng l¶n cao c¡c th nh ph¦n cõa tü nhi¶n c ng câ sü bi¸n êi rã r»t: vòng nói cao câ kh½ hªu m¡t v l¤nh do nhi»t ë gi£m; thê nh÷ïng bi¸n êi tø §t feralit ð ch¥n nói ¸n §t mòn alit nói cao; th£m thüc vªt tü nhi¶n bi¸n êi tø th£m thüc vªt nhi»t îi c¥y l¡ rëng th÷íng xanh ¸n th£m thüc vªt æn îi c¥y l¡ kim, c¥y böi th§p. V¼ th¸, c¡c c£nh quan thi¶n nhi¶n (c¡c thº têng hñp tü nhi¶n) công bi¸n êi theo, h¼nh th nh n¶n nhúng ai cao: ai røng nhi»t îi ch¥n nói, ai røng ¡ nhi»t îi tr¶n nói, ai røng æn îi tr¶n nói, ai çng cä tr¶n nói (ð mët sè nìi), ai i nguy¶n v b«ng tuy¸t ¿nh nói. - Nói c ng cao câ sè l÷ñng ai cao c ng nhi·u. Sè l÷ñng ai cao ð mi·n nói cán phö thuëc v o và tr½ àa l½ cõa nói. C¡c nói cao ð vòng v¾ ë th§p câ sè l÷ñng ai cao nhi·u. °c bi»t c¡c nói cao 5000 - 6000m ð vòng x½ch ¤o câ ¦y õ c¡c ai cao (nói Kilimangiaro cao 5895m ð K¶nia th÷íng ÷ñc chån l d¨n chùng ti¶u biºu nh§t trong gi£ng d¤y ai cao). - ë cao cõa tøng ai cao tr¶n còng mët d¢y nói câ sü ch¶nh l»ch giúa c¡c s÷ín nói, rã n²t nh§t ð c¡c h÷îng bc - nam ho°c æng - t¥y. Sü b§t èi xùng n y tòy thuëc v o h÷îng phìi cõa s÷ín nói vîi tia s¡ng M°t Tríi câ c¡c gâc nhªp x¤, ch¸ ë v thíi gian chi¸u s¡ng kh¡c nhau; ho°c c¡c s÷ín ân giâ vîi c¡c dáng ho n l÷u ch½nh chi phèi câ c¡c °c t½nh v· nhi»t, ©m v ë ên ành kh¡c nhau. Trong thüc t¸ h¦u nh÷ ch÷a th§y xu§t hi»n tr÷íng hñp n o tr¶n còng mët d¢y nói câ c¡c ai cao song song c¡ch ·u. - Ð còng mët ë cao nh÷ng c¡c nói ð nhúng v¾ ë kh¡c nhau câ c¡c ai cao khæng gièng nhau, t½nh ch§t trong còng mët ai công kh¡c nhau v câ sü kh¡c bi»t rã r»t theo mòa. - M°c dò câ nhi·u n²t t÷ìng çng v· h¼nh thùc giúa c¡c îi tü nhi¶n theo v¾ ë vîi c¡c ai cao theo ë cao nh÷ng giúa chóng công câ nhúng sü kh¡c bi»t mang t½nh b£n ch§t. + V nh ai i nguy¶n tr¶n nói cao ð c¡c nói vòng v¾ ë th§p kh¡c h¯n vîi îi i nguy¶n v· ch¸ ë chi¸u s¡ng. + Sü h¼nh th nh lo¤i §t mòn alit tr¶n nói cao do qu¡ tr¼nh t½ch lôy mòn v c¡c ch§t húu cì t«ng, c¡c nguy¶n tè hâa håc câ t½nh di ëng cao d¹ bà háa tan v di chuyºn. Do â §t ð ¥y kh¡c h¯n vîi §t cõa îi i nguy¶n. + C¡c ai thüc vªt tü nhi¶n ð vòng nói cao câ sü bi¸n êi nhanh châng do kh½ hªu l¤nh k±m theo giâ m¤nh, t¦ng §t mäng n¶n xu§t hi»n nhi·u lo i c¥y chàu l¤nh, 122
Vi»c gi£ng d¤y qui luªt ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theo ai cao c¥y th§p lòn. + Câ sü xu§t hi»n cõa ai cao çng cä tr¶n nói v hi»n t÷ñng £o ng÷ñc c¡c v nh ai tr¶n nói do sü di¹n bi¸n phùc t¤p cõa ch¸ ë nhi»t - ©m, i·u m ð c¡c îi tü nhi¶n theo v¾ ë khæng th§y x£y ra. 2.2. Nhúng v§n · c¦n chó þ trong vi»c gi£ng d¤y qui luªt ph¥n hâa tü nhi¶n theo ai cao º gi£ng d¤y tèt qui luªt ph¥n hâa tü nhi¶n theo ai cao, theo chóng ta c¦n ph£i l÷u þ tîi c¡c v§n · sau: - C¦n nm vúng b£n ch§t cõa qui luªt º kh¯ng ành qui luªt ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theo ai cao ch¿ di¹n ra ð vòng nói cao. Sü ph¥n hâa n y thº hi»n rã r»t ð nhúng vòng nói câ ë cao tr¶n 600 - 700m. Vi»c x¡c ành rã nguy¶n nh¥n v nhúng biºu hi»n cõa qui luªt ph¥n hâa tü nhi¶n theo ai cao l cì sð khoa håc công nh÷ thüc ti¹n º cung c§p nhúng ki¸n thùc cì b£n v ¦y õ nh§t v· qui luªt n y. Qui luªt ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theo ai cao luæn °t trong mèi quan h» mªt thi¸t khæng thº t¡ch ríi vîi qui luªt àa îi v c¡c qui luªt àa l½ kh¡c º hiºu s¥u sc hìn sü ph¥n hâa a d¤ng cõa tü nhi¶n khi nghi¶n cùu °c iºm cõa lîp vä àa l½ nâi chung (àa l½ tü nhi¶n ¤i c÷ìng) công nh÷ °c iºm àa l½ tü nhi¶n t¤i méi quèc gia, méi vòng l¢nh thê nâi ri¶ng. - C¦n ph¥n ành rã mùc ë cö thº khi gi£ng d¤y qui luªt n y ð méi c§p håc. Gi£ng d¤y àa l½ thüc ch§t l gi£ng d¤y c¡c ki¸n thùc khoa håc àa l½, trong â câ nhúng ki¸n thùc cì b£n v· c¡c qui luªt àa l½. Tuy vªy, ð méi c§p håc (trung håc v cao ¯ng, ¤i håc) c¦n x¡c ành mùc ë ki¸n thùc v nëi dung th½ch hñp, phò hñp vîi möc ti¶u, ch÷ìng tr¼nh o t¤o. Ð n÷îc ta, ki¸n thùc v· qui luªt ph¥n hâa tü nhi¶n theo ai cao ¢ ÷ñc · cªp tîi trong ch÷ìng tr¼nh v s¡ch gi¡o khoa àa l½ trung håc (lîp 7, 8, 10, 12), c¡c gi¡o tr¼nh àa l½ tü nhi¶n ð c¡c tr÷íng cao ¯ng v ¤i håc câ gi£ng d¤y mæn àa l½. Tuy nhi¶n, trong s¡ch gi¡o khoa ch÷a thº hi»n mët c¡ch rã r»t v câ h» thèng c¡c kh¡i ni»m, nguy¶n nh¥n, di¹n bi¸n cõa qui luªt n y theo c¡c mùc ë tø d¹ ¸n khâ, tø ìn gi£n ¸n phùc t¤p. C¡c gi¡o tr¼nh àa l½ tü nhi¶n ð tr÷íng cao ¯ng v ¤i håc công ch÷a câ nhúng ph¥n t½ch s¥u sc v rã r ng v· nguy¶n nh¥n, biºu hi»n º thº hi»n rã b£n ch§t qui luªt ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theo ai cao, thi¸u nhúng so s¡nh vîi qui luªt ph¥n hâa àa îi v quan trång hìn l mèi quan h» giúa c¡c qui luªt àa îi. - C¦n câ sü li¶n h» vîi thüc ti¹n Vi»t Nam khi gi£ng d¤y qui luªt n y. Mët i·u r§t thuªn lñi èi vîi chóng ta l tü nhi¶n Vi»t Nam câ nhi·u çi nói, nhúng biºu hi»n cõa qui luªt ph¥n hâa tü nhi¶n theo ai cao rã r ng. Nhi·u cæng tr¼nh nghi¶n cùu v· sü ph¥n hâa tü nhi¶n theo ai cao cõa c¡c th nh ph¦n tü nhi¶n (kh½ hªu, §t, th£m thüc vªt), cõa c¡c h» sinh th¡i công nh÷ c¡c ai cao àa l½ ¢ ÷ñc ph¥n bè. Cán r§t nhi·u v§n · cö thº v· l½ luªn công nh÷ thüc ti¹n °t ra ang c¦n ÷ñc ti¸p töc nghi¶n cùu nh÷ sè l÷ñng v ranh giîi cõa c¡c ai cao, °c iºm cõa méi ai, vi»c khai th¡c sû döng c¡c i·u ki»n tü nhi¶n v t i nguy¶n thi¶n nhi¶n ð c¡c ai cao. . . Li¶n h» vîi thüc ti¹n Vi»t Nam s³ l m cho vi»c gi£ng d¤y qui luªt n y trð n¶n sinh ëng, h§p d¨n v câ hi»u qu£ hìn. 123
°ng Duy Lñi v Bòi Thà Thanh Dung - Do °c thò cõa mæn håc àa l½, c¦n câ sü minh håa trüc quan khi gi£ng d¤y qui luªt ph¥n hâa tü nhi¶n theo ai cao (tr¶n Tr¡i §t, ð c¡c n÷îc v n÷îc ta) b¬ng c¡c sì ç, biºu ç, b£ng sè li»u, h¼nh £nh. Trong i·u ki»n cho ph²p, câ thº tê chùc c¡c cuëc tham quan, thüc tªp, thüc àa cho sinh vi¶n àa l½ tîi c¡c vòng nói cao m ti¶u biºu nh§t l d¢y Ho ng Li¶n Sìn hòng v¾ vîi ¿nh Phan-xi-p«ng 3143m ÷ñc m»nh danh l nâc nh cõa æng D÷ìng, mët àa iºm l½ t÷ðng º håc tªp, nghi¶n cùu v· qui luªt ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theo ai cao ð n÷îc ta. 3. K¸t luªn Sü ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theo ë cao l mët qui luªt quan trång cõa àa l½ tü nhi¶n. Sü ph¥n hâa n y ÷ñc biºu hi»n thæng qua c¡c th nh ph¦n tü nhi¶n, m rã n²t nh§t l kh½ hªu. Sü ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theo ai cao câ nhi·u i·u t÷ìng tü nh÷ sü ph¥n hâa cõa c¡c îi tü nhi¶n theo v¾ ë. Tuy vªy, v· nguy¶n nh¥n câ sü kh¡c bi»t trong b£n ch§t. Ð Vi»t Nam câ ba ai cao. Ngo i sü phö thuëc v o ë cao àa h¼nh, c¡c ai n y cán phö thuëc ch°t ch³ v o và tr½ àa l½, h÷îng s÷ín ân giâ, h÷îng phìi v c§u t¤o àa ch§t. . . TI LIU THAM KHO [1] Nguy¹n Kim Ch÷ìng, °ng Duy Lñi v nnk, 2006. T i li»u bçi d÷ïng th÷íng xuy¶n gi¡o vi¶n trung håc phê thæng (chu ký III, 2004-2007). Nxb ¤i håc S÷ ph¤m H Nëi. [2] Nguy¹n D÷ñc (Têng chõ bi¶n) 2005. àa l½ 7. Nxb Gi¡o döc, H Nëi. [3] Nguy¹n D÷ñc (Têng chõ bi¶n) 2004. àa l½ 8. Nxb Gi¡o döc, H Nëi. [4] Vô Tü Lªp 1999. àa l½ tü nhi¶n Vi»t Nam. Nxb Gi¡o döc, H Nëi. [5] Nguy¹n Th¸ Thæn, 2007. àa l½ sinh th¡i mæi tr÷íng. Nxb Khoa håc v Kÿ thuªt, H Nëi. [6] L¶ Thæng (Têng chõ bi¶n), 2006. àa l½ 10 (bë n¥ng cao). Nxb Gi¡o döc, H Nëi. ASTRACT Teaching the law of natural classifications according to heights The law of natural classifications according to heights is an important law of spartial classifications not only to natural components but also to entities of natural complex. The article mentioned the nature of the law from the views of concept, cause and representation. It also raises detailed points in teaching of this law to students at high-schools as well as those at colleges and universities. 124