intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Viêm niêm mạc miệng trong hóa xạ trị đồng thời ung thư vùng đầu cổ tại Bệnh viện Quân y 175

Chia sẻ: ViBandar2711 ViBandar2711 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

31
lượt xem
1
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết trình bày khảo sát đặc điểm viêm niêm mạc miệng cấp tính ở các bệnh nhân ung thư vùng đầu cổ được điều trị bằng hóa-xạ trị đồng thời tại Trung tâm Ung bướu Bệnh viện Quân y 175.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Viêm niêm mạc miệng trong hóa xạ trị đồng thời ung thư vùng đầu cổ tại Bệnh viện Quân y 175

  1. CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC VIÊM NIÊM MẠC MIỆNG TRONG HÓA-XẠ TRỊ ĐỒNG THỜI UNG THƯ VÙNG ĐẦU CỔ TẠI BỆNH VIỆN QUÂN Y 175 Phạm Thành Luân*, Trần Song Hiếu* Nguyễn Đăng Huy*, Nguyễn Thị Thanh Thúy* Tóm tắt: Mục đích: Khảo sát đặc điểm viêm niêm mạc miệng cấp tính ở các bệnh nhân ung thư vùng đầu cổ được điều trị bằng hóa-xạ trị đồng thời tại Trung tâm Ung bướu Bệnh viện Quân y 175. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: 75 bệnh nhân ung vùng đầu cổ được điều trị bằng hóa xạ đồng thời phác đồ cisplatin liều thấp mỗi tuần phối hợp xạ trị ngoài vào bướu nguyên phát/nền bướu và hạch cổ. Kết quả: Viêm niêm mạc miệng độ 1 - 2 là 82,6% và độ 3 chiếm 17,4 %, không có trường hợp nào độ 4 và tử vong, 96 % xuất hiện trong 10 lần đầu của xạ trị, 4% xuất hiện vào ngày thứ 11-15 của xạ trị. Thời gian hồi phục đều trong vòng 21 ngày sau xạ. Tất cả các bệnh nhân đều hoàn thành phác đồ điều trị. Kết luận: Mức độ độc tính trên niêm mạc miệng có thể chấp nhận được khi điều trị các bệnh nhân ung thư vùng đầu cổ bằng hóa-xạ trị đồng thời với cisplatin liều thấp mỗi tuần. Từ khóa: ung thư vòm hầu, ung thư thanh quản, hóa-xạ trị đồng thời, Cisplatin, oral mucositis, toxicity. ORAL MUCOSITIS IN CONCURRENT CHEMORADIOTHERAPY FOR PATIENTS WITH HEAD AND NECK CANCER Abstract: Purpose: To carry out a survey of acute oral mucositis in Head and Neck Cancer Bệnh viện Quân y 175 (*) Người phản hồi (Corresponding): Phạm Thành Luân (Email: dr.phamthanhluan@gmail.com) Ngày nhận bài: 10/3/2016. Ngày phản biện đánh giá bài báo: 26/4/2016. Ngày bài báo được đăng: 30/6/2016 91
  2. TAÏP CHÍ Y DÖÔÏC THÖÏC HAØNH 175 - SOÁ 6 - 6/2016 patients with concurrent chemoradiotherapy at Oncology center, 175 Hospital. Objectives and methods: The study was conducted over 75 patients having Head and Neck Cancer with low dose of Cisplatin every week combined teletherapy at primary tumor or tumor base and regional lymph nodes Results: Oral mucositis of grade 1-2 is 82,6%, grade 3 is 17,4% and none of grade 4 and/or death. The result show that 96,0% appeared in the first 10 beam, 4% in 11-15 beam. Recovery time estimated in average 21 days after the last external beam radiation had finished Conclusion: The severity of oral mucositis is acceptable when using weekly low dose cisplatin concurrent chemoradiotherapy in patients with NPC. Key words: Nasopharyngeal carcinomas, chemoradiotherapy, cisplatin, oral mucositis, toxicity. ĐẶT VẤN ĐỀ có biện pháp dự báo, phòng ngừa và chăm Hóa-xạ trị đồng thời là phương pháp sóc tích cực độc tính cấp này. điều trị gần như tiêu chuẩn với nhiều loại ĐỐI TƯỢNG PHƯƠNG PHÁP ung thư vùng đầu cổ hiện nay [1,3,4,11]. NGHIÊN CỨU Song song với các lợi ích về tăng tỷ lệ đáp 1. Đối tượng bệnh nhân ứng cũng như tỷ lệ sống còn, hóa-xạ trị Hồi cứu và tiến cứu 75 bệnh nhân ung đồng thời cũng làm tăng mức độ nhiều độc thư vùng đầu cổ ( gồm ung thư họng, thanh tính cấp và muộn. Viêm niêm mạc miệng quản – xoang lê, lưỡi, sàn miệng, nướu là độc tính cấp rất thường gặp trong xạ trị răng, amiđan) có chỉ định hóa xạ đồng thời các bệnh nhân ung thư vùng đầu cổ. Hầu với cisplatin liều thấp mỗi tuần tại Bệnh hết các nghiên cứu cho thấy 100% bệnh viện Quân y 175. nhân được xạ trị vào vùng đầu cổ đều bị Bệnh nhân được thu nhận vào nghiên viêm niêm mạc miệng ở nhiều mức độ cứu thỏa các tiêu chuẩn chọn bệnh: mô học khác nhau(1,2,3), từ đó ít nhiều ảnh hưởng được xác định là carcinôm, tuổi từ 14 đến đến chất lượng điều trị cũng như chất lượng 75, tổng trạng (PS) 0-2, không suy chức sống của bệnh nhân. Mục tiêu nghiên cứu năng tủy, gan, thận (bạch cầu ≥ 4000/mm3, này nhằm đánh giá mức độ viêm niêm mạc Hb ≥ 10g/dl, tiểu cầu ≥ 100.000/mm3, miệng của các bệnh nhân ung thư vùng đầu bilirubin toàn phần ≤ 1,5 mg/dl, AST/ALT cổ được điều trị theo phương thức hóa-xạ ≤ 2 lần giới hạn trên bình thường, creatinin trị đồng thời tại Bệnh viện Quân y 175, huyết thanh ≤ 1,5 mg/dl, các trường chiếu từ đó xác định các yếu tố nguy cơ nhằm 92
  3. CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC xạ trị có đi qua vùng khoang miệng. V) được sử dụng bằng chùm electron với Tiêu chuẩn loại trừ có xạ trị hoặc hóa mức năng lượng thích hợp. Tổng liều 70 trị trước đó, có thai hoặc cho con bú, hoặc Gy đối với bướu nguyên phát và hạch di có các bệnh lý nặng đi kèm, các bệnh nhân căn, 60  Gy đối với hạch nhóm nguy cơ không có trường chiếu xạ qua khoang cao, 50-54 Gy với hạch thuộc nhóm nguy miệng. cơ thấp (xác định nguy cơ theo giai đoạn 2. Xạ trị hạch theo hướng dẫn) [10,11]. 3. Hóa trị Xạ trị với máy gia tốc, hầu hết 4 trường chiếu, mức năng lượng 6MV hoặc 15MV Cisplatin mỗi đầu tuần với 6 chu kỳ (các trường chiếu qua vùng miệng 6MV, liên tiếp trong suốt quá trình xạ trị. Liều trường hạch cổ 6MV hoặc 15MV theo 3 cisplatin là 30mg/m2 da [6,10,11]. Bệnh hay 4 trường chiếu) nhân được truyền dịch tổng cộng khoảng Bệnh nhân được xạ trị bằng kỹ thuật 1500- 2000ml NaCl và glucose 5%. Xạ xạ phân liều chuẩn 2Gy/ ngày, 5 phân liều trị được tiến hành 2-3 giờ sau khi bắt đầu mỗi tuần. Tư thế điều trị nằm ngửa, dùng truyền cisplatin. Phòng ngừa nôn ói bằng hai trường chiếu đối song song vào vòm thuốc chống nôn thông thường hoặc kháng hầu và hạch cảnh cao, và 1-2 trường chiếu thụ thể 5-HT3. trước/ trước sau vào hạch cổ giữa, thấp và 4. Đánh giá độc tính trên đòn 2 bên, có che chì bảo vệ tủy sống Đánh giá độc tính cấp dựa trên Tiêu từ đầu hoặc sau 40-44 Gy (tùy vào giai chuẩn đánh giá độc tính chung của Viện đoạn hạch). Sau 40Gy sử dụng hai trường ung thư quốc gia Hoa Kỳ (CTCAE) phiên chiếu thu nhỏ đối song song tập trung vào bản 2.1. bướu nguyên phát. Hạch nhóm sau (nhóm Độ 1 Độ 2 Độ 3 Độ 4 Đỏ niêm mạc. Loét loang lỗ, nhỏ Loét lớn hoặc có giả Hoại tử, chảy máu hoặc có giả mạc. mạc, chảy máu với tự nhiên, đe dọa tính sang chấn nhẹ. mạng 93
  4. TAÏP CHÍ Y DÖÔÏC THÖÏC HAØNH 175 - SOÁ 6 - 6/2016 KẾT QUẢ 1. Đặc điểm bệnh nhân Có tổng cộng 75 bệnh nhân được đưa vào nghiên cứu. Tuổi trung vị là 51. Đặc điểm bệnh nhân được mô tả qua bảng 1. Bảng 1. Đặc điểm bệnh nhân   Đặc điểm Số trường hợp (%) Nam 52 (69,3) Giới Nữ 23 (30,7) Tuổi Trung vị 51 0 10 (13,3) PS 1 45 (60,0) 2 20 (26,7) II 9 (12,0) Giai đoạn III 46 (61,3) IVA 20 (26,7) Type 1 16 (21,3) Mô học Type 2 24 (32,0) Type 3 35 (46,7) 2. Thời điểm xuất hiện viêm niêm mạc miệng Bảng 2: Thời điểm xuất hiện viêm niêm mạc tính theo số lần xạ Thời điểm Từ 1-5 Từ 5 - 10 Từ 11- 20 Số ca 7 65 3 Tỷ lệ (%) 9,3 86,7 4,0 Thời điểm xuất hiện viêm chủ yếu xuất hiện ở ngày thứ 5- 10 (86,7%), có 7 ca xuất hiện sớm hơn ngày thứ 5 đều rơi vào các bệnh nhân tre dưới 28 tuổi, có 3 ca xuất hiện sau ngày 10 đều là các bệnh nhân > 60 tuổi. 3. Thời điểm xuất hiện viêm mức độ nặng nhất Bảng 3: Thời điểm xuất hiện viêm nặng nhất tính theo số lần xạ . Thời điểm Từ 20-25 Từ 26- 30 Từ 30 -35 Số ca 35 38 2 Tỷ lệ (%) 46,7 50,7 2,6 94
  5. CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC Thời điểm xuất hiện viêm nặng nhất chủ yếu rơi vào ngày thứ 20 đến 30 của xạ trị (97,4%) 4. Mức độ viêm niêm mạc miệng Bảng 4: Mức độ viêm niêm mạc cao nhất của người bệnh. Mức độ viêm Độ 1 Độ 2 Độ 3 Độ 4 Số ca 5 47 23 0 Tỷ lệ (%) 6,6 76,0 17,4 0 Trong nghiên cứu của chúng tôi do viêm niêm mạc độ 3 xảy ra ở chu kỳ thứ viêm niêm mạc miệng độ 1 chiếm 6,6%, 6 của hóa trị, bệnh nhân phải ngưng xạ trị độ 2 chiếm 76,0% , độ 3 là 17,4% . 5 ngày. Có 1 trường hợp viêm niêm mạc Như vậy có thể thấy 100% bệnh độ 3 xảy ra sau chu kỳ hóa trị thứ 5 phải nhân trong nghiên cứu này có viêm niêm ngừng xạ 4 ngày. Không có bệnh nhân nào mạc miệng, trong đó chiếm đa số là mức phải ngừng điều trị hoàn toàn. Không có độ 2,3. Có 1 trường hợp bị gián đoạn xạ trị trường hợp nào bị viêm niêm mạc độ 4 trong suốt liệu trình trong và sau điều trị. 5. Vị trí viêm niêm mạc miệng Bảng 5: Thống kê các vị trí viêm niêm mạc trong khoang miệng STT Vị trí viêm Số ca Tỷ lệ 1 Khẩu cái mềm 75 100% 2 Lưỡi gà 75 100% 3 Sàn miệng 65 86,7% 4 Niêm mạc má 75 100% 5 Niêm mạc môi 45 60,0% 6 Bụng lưỡi 46 61,3% 7 Nhiễm nấm miệng 60 80,0% Trong nghiên cứu này cũng giống các bỗi nhiễm nấm gây đau, khó ăn, khó nuốt nghiên cứu của tác giả khác 100% đều vì vậy ảnh ưởng đến tình trạng dinh dưỡng viêm tại nhiều vị trí trong đó đều gặp tại của bệnh nhân. lưỡi gà, màn hầu và khẩu cái mềm [1,2,3]. BÀN LUẬN Viêm niêm mạc miệng đặc biệt là có Viêm niêm mạc miệng là một trong 95
  6. TAÏP CHÍ Y DÖÔÏC THÖÏC HAØNH 175 - SOÁ 6 - 6/2016 những độc tính cấp nghiêm trọng nhất nhai hoặc nuốt, thường lúc này niêm mạc thường gặp trong xạ trị các ung thư vùng miệng phù nề rõ, tăng tiết nước bọt. đầu cổ. Niêm mạc miệng được phủ bởi Về vị trí niêm mạc miệng bị tổn thương, một lớp biểu mô mỏng manh bị tổn thương các ghi nhận lâm sàng trong nghiên cứu sớm, nhưng đồng thời cũng dễ lành vết này phù hợp với nhận định của rất nhiều thương hơn do có tốc độ phân bào nhanh nghiên cứu khác [1,2,5,7,8,9]. Vùng vòm (7). Sinh bệnh học đầy đủ của và niêm mạc khẩu cái mềm và lưỡi gà là những vùng miệng chưa được biết rõ một cách đầy đủ, đễ bị tổn hai nhất do tia bức xạ hoặc các người ta cho rằng có 02 cơ chế: Viêm niêm chất diệt bào. Đây là những vị trí tập trung mạc trực tiếp và gián tiếp gây ra bởi xạ trị nhiều thụ thể yếu tố tăng trưởng biểu bì hoặc hóa trị. Viêm trực tiếp do tổn thương nên rất dễ bị tổn thương [7]. gây chết tế bào niêm mạc miệng bởi tia Về mức độ viêm niêm mạc miệng, các bức xạ hay hóa chất. Do đặc tính phân nghiên cứu sử dụng cisplatin liều cao mỗi 3 bào nhanh cùng với máu nuôi phong phú tuần một chu kỳ trong quá trình xạ trị, cho nên tế bào niêm mạc miệng rất nhạy với thấy tỉ lệ viêm niêm mạc độ 3 - 4 gia tăng, các tác nhân này. Lớp tế bào biểu mô của thay đổi từ 37 đến 62%. Trong nghiên cứu niêm mạc miệng thường có tốc độ tái tạo của Chan [8,9]. về hóa xạ trị đồng thời với nhanh, mỗi 7 - 14 ngày, điều này làm tăng liều 40 mg/m2  mỗi tuần, tỉ lệ viêm niêm độ nhạy tổn thương của niêm mạc miệng mạc độ 3 - 4 là 49%. Trong nghiên cứu với tia bức xạ hoặc các tác nhân hóa chất của chúng tôi đa số 76,0% viêm độ 2, có diệt bào. Viêm gián tiếp là kết quả của sự 17,4% trường hợp viêm niêm mạc miệng xâm nhập của các vi khuẩn Gram âm và độ 3 thấp hơn so với tác giả Chan. So sánh các vi nấm do nhiễm trùng cơ hội, đặc biệt với số liệu trong y văn, tỉ lệ viêm niêm dễ xảy ra ở những bệnh nhân có tình trạng mạc miệng trong nghiên cứu của chúng tôi giảm bạch cầu. Sự tổn thương của niêm tương đối thấp hơn nhóm sử dụng cisplatin mạc miệng do các tác nhân bức xạ hoặc liều thấp 40 mg/m2 [10,11]. hóa chất thường xảy ra rất sớm. Phù nề Mối liên quan giữa viêm niêm mạc niêm mạc miệng xảy ra tuần lễ đầu tiên miệng và các yếu tố điều trị: Thể tích chiếu của xạ trị, viêm trợt đóng giả mạc vào tuần xạ vào vùng hốc miệng càng lớn thì nguy lễ thứ 4 - 5, và loét có giả mạc có thể xảy ra cơ viêm niêm mạc miệng càng cao. Vì vậy vào tuần lễ 6 - 7 của xạ trị [1,3,4,7]. Trong trong xạ trị việc che chắn bảo vệ niêm mạc nghiên cứu của chúng tôi, hầu hết bệnh miệng là những vùng không cần thiết xạ nhân có biểu hiện viêm niêm mạc miệng trị phải luôn luôn được đảm bảo nghiêm vào 2 tuần lễ đầu tiên của xạ trị, biểu hiện túc. Khi phối hợp hóa-xạ trị đồng thời bằng cảm giác nóng bỏng, khám thấy niêm sẽ làm tăng mức độ trầm trọng của viêm mạc miệng bóng, ửng đỏ, qua tuần lễ thứ niêm mạc miệng. Tia bức xạ và các thuốc 2 thường bệnh nhân có cảm giác đau khi 96
  7. CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC diệt bào đều tác động trên quá trình phân cạnh đó việc vệ sinh răng miệng tích cực bào làm giảm sự tái phục hồi niêm mạc. trước, trong và sau xạ là vô cùng cần thiết Tác động hiệp đồng của xạ trị và hóa trị để hạn chế độc tính này. bên cạnh việc làm tăng khả năng tiêu diệt Cũng trong nghiên cứa này chúng tôi các tế bào ung thư đồng thời cũng làm mất thấy có 10 bệnh nhân được điều trị oxy cao cơ hội cho các tế bào lành của niêm mạc áp sau xạ trị tại khoa oxy cao áp Bệnh viện miệng có thời gian cần thiết để tái tạo lớp quân y 175, kết quả ở những ca này thời tế bào biểu mô, giúp làm lành vết thương. gian hồi phục tốn thương 5-8 ngày, ngắn Kiểu cách phối hợp hóa-xạ trị cũng ảnh hơn so với trung bình các bệnh nhân khác, hưởng rất nhiều đến độc tính cấp trên niêm tuy chưa thể khẳng định vì số bênh nhân mạc miệng. Nếu hóa trị đa chất sẽ làm tăng chưa đủ nhiều để so sánh nhưng cũng phù mức độ độc tính độ 3 lên 20 - 35% so với hợp với nhiều khuyến cáo về tác dụng của sử dụng đơn chất [12]. oxy cao áp với điều trị tác dụng phụ của Mối liên quan giữa một số yếu tố của xạ trị. bệnh nhân và viêm niêm mạc miệng: Mức KẾT LUẬN độ viêm niêm mạc miệng sẽ thay đổi khác Viêm da và niêm mạc miệng trên bệnh nhau tùy theo sự dung nạp của riêng từng nhân ung thư vòm hầu được điều trị bằng bệnh nhân. Tuy nhiên các yếu tố nguy cơ hóa-xạ trị đồng thời với cisplatin liều thấp liên quan làm tăng độc tính cấp trên niêm mỗi tuần xảy ra ở những mức độ chấp nhận mạc miệng bao gồm tình trạng vệ sinh được. Chăm sóc răng miệng tích cực, dinh răng miệng xấu và tuổi trẻ. Viêm nướu dưỡng đầy đủ, kỹ thuật xạ trị tỉ mỉ, cẩn răng, bệnh lý viêm nha chu, vôi răng sẽ thận chính xác là những yếu tố quan trọng làm tăng nguy cơ trầm trọng viêm niêm góp phần làm giảm mức độ độc tính trên mạc miệng vì đây là những ổ vi trùng sẵn niêm mạc miệng, giúp đảm bảo chất lượng sàng gây nhiễm trùng cơ hội nếu lớp tế bào sống của người bệnh. biểu mô niêm mạc miệng bị tổn thương do TÀI LIỆU THAM KHẢO tia xạ hoặc hóa trị gây ra. Mức độ viêm niêm mạc miệng ở người trẻ và trẻ em cao 1. Đặng Huy Quốc Thịnh (2011)” gấp 03 lần so với người lớn do niêm mạc Hóa-xạ trị đồng thời carcinôm vòm hầu miệng ở những người này mỏng, có tốc giai đoạn tiến xa tại chỗ-tại vùng”. Luận độ phân bào nhanh, dễ nhạy đối với các văn Tiến sĩ y học. tổn thương do hóa trị hoặc xạ trị gây ra 2. Đặng Huy Quốc Thịnh , “Viêm [8,9,12]. niêm mạc miệng trong hóa xạ đồng thời Trong nghiên cứu này, chúng tôi ghi ung thư vòm hầu, trong tạp chí y học thành nhận tuổi trẻ là các yếu tố làm tăng mức độ phố Hồ Chí Minh , 2010, tập 14, số 4”. trầm trọng của viêm niêm mạc miệng. Bên 3. Lê Chính Đại (2004), “Kết quả 97
  8. TAÏP CHÍ Y DÖÔÏC THÖÏC HAØNH 175 - SOÁ 6 - 6/2016 bước đầu của việc sử dụng hóa trị liều thấp 8. Chan AT, Leung SF (2005) “Overall phối hợp đồng thời với xạ trị bệnh ung thư surival after concurrent cisplatin- vòm mũi họng giai đoạn III-IV tại BV K radiotherapy compared with radiotherapy (2002-2003), trong Y học thực hành, Bộ y alone in locoregionally advanced NPC”, J tế xuất bản, tr.56-62. Natl Cancer Inst 97, pp 536-539. 4. Phạm Chí Kiên (2003), “Điều trị 9. Chan AT, Teo pM, Ngan RK (2002) ung thư vòm hầu”, Luận án chuyên khoa “Concurrent chemotherapy-radiotherapy cấp II- Ung thư học, Trường Đại học Y compared with radiotherapy alone in dược TP Hồ Chí Minh. locoregionally advanced head and neck 5. Nguyễn Thị Bích Thủy (2003), “ cancer : progression free survival analysis Hóa trị ung thư vòm hầu di căn tại Bệnh of a phase III randomized trial”, J Clin Viện Ung Bướu TP HCM 1995-1999”, Y Oncol 20, pp 2038-2044 học TP Hồ Chí Minh, phụ bản chuyên đề 10. Failed LS (2000), “Tree ung bướu học, 7(4), tr. 100-103. dimensional Conformal Radiation 6. Vũ Văn Vũ (2004), “Đại cương hoá Therapy”, in: Gunderson LL and Tepper trị ung thư đầu – cổ”, trong: Nguyễn Chấn EJ, editors, Clinical Radiation Oncology, Hùng, chủ biên, Ung bướu học nội khoa, 1st edition, Churchill Livingstone, New Nhà xuất bản Y học, TP HCM, xuất bản York, pp. 236 – 243. lần 1, tr. 207 – 223. 11. Al-Sarraf M, Pajak TF, Cooper 7. Nguyễn Sào Trung (1992), “ Bướu JS, et al (1990) “Chemoradiotherapy in của đường hô hấp tiêu hóa trên”, trong: patients with locally advanced head and Nguyễn Sào Trung, Nguyễn Chấn Hùng, neck carcinoma: a Radiation Therapy chủ biên, Bệnh học ung bướu cơ bản, Oncology Group study”, J Clin Oncol 8 Trung tâm đào tạo và bồi dưỡng cán bộ y (8): 1342 – 1351. tế TP HCM, tr. 29-44 98
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
7=>1