intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Vùng bờ biển Bắc Bộ - Định hướng quản lý tổng hợp: Phần 2

Chia sẻ: Lê Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:152

99
lượt xem
16
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 2 Tài liệu gồm nội dung chương 3 - Tiếp cận mô hình quản lý tổng hợp vùng bờ biển Bắc Bộ, chương 4 - Định hướng quản lý tổng hợp vùng bờ biển Bắc Bộ. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết của Tài liệu.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Vùng bờ biển Bắc Bộ - Định hướng quản lý tổng hợp: Phần 2

  1. 121 Ch ng III TI P C N MÔ HÌNH QU N LÝ T NG H P VÙNG B BI N B C B I. T NG QUAN V# QU N LÝ T NG H P VÙNG B BI N 1. Qu&n lý t*ng h+p vùng b0 bi2n trên th5 gi6i 1.1. Tình hình chung Qu�n lý vùng b� bi�n (CZM - Coastal zone management) ch� y�u có “ch�c n�ng s�n xu�t” nh�m k�t h�p các y�u t� ��u vào như lao ��ng, tài nguyên thiên nhiên, v�n, và th�i gian �� t�o ra các s�n ph�m mong ��i như bãi bi�n cho ngh� dư�ng công c�ng, ti�n nghi hàng h�i, ch�t lư�ng nư�c ��m b�o, các v� cá hàng n�m, b�o t�n bi�n, gi�m t�n thương do dâng cao m�c bi�n ho�c các tác ��ng ti�m tàng c�a bi�n ��i khí h�u (UNEP, 1996). Qu�n lý t�ng h�p (QLTH - intgrated management - IM) � c�p tác nghi�p �� c�p ��n s� ph�i h�p c�a t�t c� các bên có trách nhi�m v� các nhi�m v� c�n thi�t �� ho�ch ��nh và th�c thi các ho�t ��ng, ch�ng h�n ho�t ��ng qu�n lý vùng b� bi�n, bao g�m vi�c n�m gi� và phân b� các ngu�n l�c mà các bên ph� thu�c (UNEP, 1996). QLTH là m�t quá trình liên t�c qua �ó các quy�t ��nh �ư�c �ưa ra nh�m b�o v�, phát tri�n và s� d�ng b�n v�ng các khu v�c và ngu�n l�c. QLTH th�a nh�n m�i quan h� t�n t�i gi�a các ho�t ��ng s� d�ng khác nhau và tác ��ng ti�m n�ng t�i môi trư�ng. Nó �ư�c thi�t k� �� vư�t qua s� r�n v� v�n có khi ti�p c�n qu�n lý theo ngành (sectoral management), phân tích các khía c�nh phát tri�n, mâu thu�n s� d�ng, thúc ��y s� liên k�t và hài hoà gi�a các ho�t ��ng khác nhau. Trong khi �ó, qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n (QLTHVBB-Integrated Coastal zone management- ICZM) là m�t chương trình t�o d�ng nh�m qu�n lý tài nguyên vùng b� bi�n, có s� tham gia liên k�t c�a t�t c� các ngành kinh t� b� tác ��ng, các cơ quan chính ph� và các t� ch�c phi chính ph� (Clark, J.R.1996). QLTHVBB là m�u hình quan ni�m m�i nh�t v� qu�n lý các vùng b� bi�n, liên k�t ho�t ��ng ��i tác, t�p h�p các bên có quy�n l�i, là m�t quá trình ph�i h�p và các ho�t ��ng không trùng l�p. Nó bao g�m vi�c �ánh giá toàn di�n, ��t ra các m�c tiêu, quy ho�ch và qu�n lý h� th�ng vùng b� và tài nguyên, có xét ��n các ��c �i�m l�ch s�, v�n hoá và truy�n th�ng, mâu thu�n l�i ích và s� d�ng; �ó là m�t quá trình liên t�c và ti�n hoá nh�m ��t t�i s� phát tri�n b�n v�ng (UNCED, 1992). QLTHVBB là m�t quá trình ��ng và liên t�c, nh� �ó các quy�t ��nh �ư�c �ưa ra nh�m s� d�ng, phát tri�n b�n v�ng và b�o v� các khu v�c và tài nguyên b� và bi�n (Biliana Cicin-Sain, 1993). Theo C�ng ��ng Châu Âu (1997), QLTHVBB là m�t quá trình ��ng, �a n�ng và l�p l�i nh�m phát tri�n qu�n lý b�n v�ng vùng b� bi�n. Nó g�m m�t chu k� ��y �� t� thu th�p thông tin, l�p quy ho�ch (theo ngh�a r�ng nh�t), ra quy�t ��nh, qu�n lý và giám sát th�c hi�n. QLTHVBB dùng s� tham gia và h�p tác �ã �ư�c ��ng thu�n c�a t�t c� các bên có l�i ích �� ��t �ư�c các m�c tiêu xã h�i � m�t vùng b� bi�n xác ��nh và th�c thi các hành ��ng nh�m hư�ng
  2. 122 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) t�i các m�c �ích này. V� lâu dài, QLTHVBB ti�n t�i s� cân b�ng v� các m�c tiêu môi trư�ng, kinh t�, xã h�i, v�n hoá và ngh� dư�ng, n�m trong ph�m vi c�a quá trình t� nhiên. “T�ng h�p” � �ây mang ngh�a t�ng h�p các m�c tiêu, t�ng h�p nhi�u cách th�c c�n thi�t �� ��t m�c tiêu. Nó còn có ngh�a t�ng h�p m�i l�nh v�c chính sách, m�i ngành liên quan và trình �� qu�n lý hành chính. Nó còn có ý ngh�a t�ng h�p các ph�n bi�n và ��t li�n c�a vùng tr�ng tâm, c� không gian và th�i gian. Bên c�nh �ó, còn có khái ni�m QLTH ven b� bi�n (ICM - Integrated Coastal management theo ngh�a h�p hơn, ch� là qu�n lý các h�p ph�n c�p ngành, ví d� như thu� s�n, nông nghi�p, du l�ch, phát tri�n �ô th�, v.v. như là m�t ph�n trong h� th�ng ch�c n�ng QLTHVBB (ti�p c�n qu�n lý h� th�ng), trong �ó tr�ng tâm là ��i tư�ng s� d�ng tài nguyên thiên nhiên, ch� không ph�i ngu�n tài nguyên (United Nations, Atlas of the Ocean, GESAMP Glossary). �ó là cách ti�p c�n c�a d� án IMOLA qu�n lý t�ng h�p các ho�t ��ng thu� s�n �ang th�c hi�n � ��m phá Tam Giang - C�u Hai (Th�a Thiên-Hu�). V� b�n ch�t, QLTHVBB là qu�n lý nhà nư�c v�i cách th�c qu�n lý t�p trung. �i�u này xu�t phát t� th�c t� là hi�n nay h�u h�t các n�n kinh t� v� mô trên th� gi�i là n�n kinh t� th� trư�ng v�i cách th�c qu�n lý phi t�p trung. Trư�c �ây, n�n kinh t� c�a các nư�c xã h�i ch� ngh�a �ư�c qu�n lý theo ki�u t�p trung và bao c�p, trên th�c t� chưa thành công và �ã �� v�. Tuy nhiên, n�n kinh t� qu�n lý phi t�p trung c�ng �ã b�c l� rõ nh�ng v�n �� ph�i ��i m�t v� suy gi�m tài nguyên và suy thoái môi trư�ng, d�n ��n kh� n�ng phát tri�n không b�n v�ng, không ch� v� xã h�i, môi trư�ng mà c� v� kinh t�. Vì v�y, QLTHVBB �ư�c ��t ra như m�t t�t y�u, nhưng ti�p c�n nó là c� m�t quãng �ư�ng dài t� nh�n th�c, lý lu�n ��n th�c ti�n, t� ý tư�ng ��n thành công. Nó ch� có th� ��t �ư�c m�c tiêu v�i vai trò qu�n lý nhà nư�c v�i cách th�c qu�n lý t�p trung. QLTHVBB �ư�c coi là qu�n lý �a ngành, �a m�c tiêu và �a l�i ích, là chìa khoá c�a phát tri�n b�n v�ng vùng b� bi�n. Tuy v�y, hi�n nay ý ni�m này chưa ph�i �ã �ư�c ch�p nh�n � m�i nơi. Còn có nh�ng quan �i�m cho r�ng qu�n lý vùng b� bi�n không ph�i là cách qu�n lý t�i ưu và ch� ��o, vì khó có kh� n�ng thành công do chính các như�c �i�m t� cách th�c qu�n lý t�p trung, khó có kh� n�ng tr� thành m�t quá trình t�n t�i “ t� mình”. � �ây, vai trò qu�n lý vùng b� bi�n phi t�p trung gi�ng như trong qu�n lý kinh t� �ư�c �� cao và �� xu�t, phát tri�n các mô hình ch� ��o ki�u “��ng qu�n lý” hay “qu�n lý d�a vào c�ng ��ng”. � In�ônêsia, t�n t�i quan �i�m cho r�ng ti�p c�n qu�n lý hành chính t�p trung �ã t�o ra chính sách môi trư�ng �ư�c thi�t k� �� áp d�ng ��ng nh�t và th�c hi�n t�i t�t c� các vùng c�a ��t nư�c này, thi�u xem xét nh�ng v�n �� ��a phương và s� �a d�ng, ph�c t�p v� kinh t�, v�n hóa, xã h�i, �ã t�o ra khuôn phép n�ng n�, h�n ch� kh� n�ng suy ngh� và sáng t�o c�a chính quy�n và c�ng ��ng ��a phương và �i�u này �ã �ư�c b�c l� rõ trong th�i gian kh�ng ho�ng kinh t� - xã h�i n�m 1997. Vì v�y, Nhà nư�c �ã ban hành lu�t 22/1999 trong �ó nh�n m�nh quá trình phi t�p trung và t�ng cư�ng vai trò c�ng ��ng trong qu�n lý tài nguyên. Nh�ng s�a ��i sau �ó c�a lu�t này v�n th� hi�n rõ ràng ràng ý chí chính tr� c�a chính ph� In�onesia là phi t�p trung qu�n lý vùng b� bi�n. Trong khi �ó, t�i Malaysia, � m�c �� nh�t ��nh t�p trung hóa trong qu�n lý vùng b� bi�n ��nh hư�ng QLTH t�o �n tư�ng t�t v�i s� phát tri�n kinh t� cao, trong khi nh�ng v�n �� b�o v� môi trư�ng �ư�c quan tâm �úng m�c. Tuy nhiên, v�n �� t�p trung hóa và thi�u s� quan tâm ��nh hư�ng c�ng ��ng v�n còn là nh�ng v�n �� c�n bàn lu�n nghiêm túc (Hendra Yusran Siry, 2006). Th�c ra các cách th�c này có th� thành công và phù h�p � quy mô nh�, trong nh�ng �i�u ki�n c� th�, nhưng khó có th� áp d�ng vào nh�ng vùng ph�c t�p, c�n có s� qu�n lý h� th�ng v�i quy mô l�n. Tuy nhiên, s� ph�n bi�n này cho th�y c�ng không nên tuy�t ��i hoá QLTHVBB
  3. Ch ng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 123 cho m�i nơi, m�i hoàn c�nh và c�n có s� ph�i h�p các cách th�c � quy mô phù h�p. QLTHVBB �ã có quan tâm ��n s� tham gia c�a c�ng ��ng, m�c dù, trong nhi�u trư�ng h�p, s� tham gia này còn có tính hình th�c, phong trào nh�t th�i, chưa có quy ch� ch�t ch� �� vi�c tham gia mang tính b�n ch�t. Vi�c ban hành s�c l�nh qu�n lý vùng b� bi�n n�m 1972 t�i Hoa K� là m�c quan tr�ng trong l�ch s� qu�n lý t�ng h�p vùng b� và ��i dương. Lý lu�n và th�c ti�n qu�n lý vùng b� bi�n �ã �ư�c ph� bi�n ��n các vùng mi�n nh� s� tr� giúp qu�c t�. Cho ��n ��u th� k� XXI th� gi�i �ã có kho�ng 380 ��a �i�m qu�n lý vùng b� bi�n (Chua et al. 2000). Như v�y, sau ba th�p k� th�c hành, qu�n lý vùng b� bi�n �ã thu �ư�c nhi�u thành t�u, �áp �ng �ư�c m�c tiêu phát tri�n b�n v�ng vùng b� bi�n. ��n nh�ng n�m 90 và ti�p sau, nhi�u d� án song phương liên quan ��n qu�n lý tài nguyên và môi trư�ng vùng b� bi�n �ã �ư�c th�c hi�n v�i tài tr� c�a JICA, USAID, Danida, DANCED, NORAD, EU, CIDA, Sida, ESCAP, UNDP và các t� ch�c ngân hàng �a phương như ADB và WB. Qu� Môi trư�ng Toàn c�u GEF c�ng �ã h� tr� nhi�u cho qu�n lý môi trư�ng bi�n và ven b�. Ph�n l�n các chương trình t�p trung vào môi trư�ng các vùng bi�n �ông Á và các h� sinh thái bi�n l�n như Hoàng H�i, Bi�n �ông và bi�n Sulu-Celebes. Vào nh�ng n�m 80 �ã có ba chương trình khu v�c h� tr� c�a Hoa K�, Cana�a và Úc cho các nư�c ASEAN, t�p trung vào qu�n lý h�p lý tài nguyên bi�n và ven b�. Ch� riêng � Philippines, m�i n�m 25 tri�u USD � các d�ng khác nhau ��u tư cho các d� án qu�n lý vùng b� bi�n (Chua Thia-Eng, www.coastman.net.co/publicaciones/mizc/(0079).pdf). Hình 3.1. Chu trình QLTHVBB (GESAMP, 1996; Olsen S.B., Lowry K. and Tobey J., 1999) Nhóm các nư�c phát tri�n g�m B�c M�, Châu Âu, Úc và Nh�t B�n có không gian phát tri�n kinh t� bi�n ch� y�u � ph�n l�c ��a ven bi�n, nơi hình thành các �ô th� l�n, c�ng và khu công nghi�p và coi vùng bi�n trong quy�n tài phán là ngu�n d� tr� qu�c gia v� tài nguyên thiên nhiên. Do �ó, nhu c�u QLTH s�m hơn, ph�m vi QLTH r�ng l�n hơn và luôn g�n li�n qu�n lý
  4. 124 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) vùng b� bi�n v�i ��i dương. Do �ó, h� xây d�ng chính sách qu�n lý vùng b� bi�n và ��i dương s�m hơn QLTH. �i�n hình cho cách ti�p c�n này là Hoa K�. V�n �� QLTHVBB chú tr�ng �ng x� tai bi�n t� nhiên b�ng k� thu�t công trình b� b�o v� các cơ s� kinh t� quan tr�ng, các công trình v�n hoá, l�ch s� lâu ��i, phát tri�n b�o t�n t� nhiên và ph�c h�i các h� sinh thái �ã b� t�n thương. Quá trình th�c hi�n QLTHVBB thư�ng �ư�c b�t ��u b�ng h� th�ng tư li�u v� h� sơ VBB ��ng b� và liên t�c v�i �� tin c�y cao và các t� ch�c phi chính ph� (NGO) �ư�c coi tr�ng và gi� vai trò nh�t ��nh. Quá trình th�c hi�n QLTHVBB thư�ng �ư�c th�c hi�n theo các chu trình, m�i chu trình g�m 5 bư�c (hình 3.1. và b�ng 3.1). B ng 3.1. Các ho�t ��ng ch� ��o g�n v�i các bư�c c�a m�t chu trình QLTHVBB � kh�i các nư�c phát tri�n (Olsen S.B., Lowry K. and Tobey J., 1999) B c Các ho t ng u tiên Bư�c 1: - �ánh giá nh�ng v�n �� cơ b�n v� môi trư�ng, xã h�i, t� ch�c và các m�i liên quan. - Xác ��nh các bên có l�i ích và quy�n l�i c�a h�. Xác ��nh v�n �� và - M�i ph�ng v�n �� �ánh giá. �ánh giá - L�a ch�n các v�n �� �� ��nh hư�ng qu�n lý t�p trung vào. - Xác ��nh m�c tiêu cho ��nh hư�ng qu�n lý. Bư�c 2: - Ti�n hành nghiên c�u khoa h�c t�p trung vào các v�n �� �òi h�i qu�n lý l�a ch�n. - Minh ch�ng các �i�u ki�n cơ b�n Chu�n b� k� ho�ch - Th�c hi�n chương trình giáo d�c c�ng ��ng và liên k�t các bên có l�i ích vào quá trình l�p k� ho�ch. - Phát tri�n k� ho�ch qu�n lý và cơ c�u t� ch�c �� th�c hi�n ti�p theo. - Xây d�ng b� máy và n�ng l�c t� ch�c th�c hi�n. - Th�m tra các chi�n lư�c th�c hi�n � quy mô th� nghi�m. Bư�c 3: - Có �ư�c cam k�t chính quy�n cho quy ho�ch và qúa trình hình thành chính sách. Chính th�c - Có �ư�c s� xác nh�n chính th�c v� chính sách, k� ho�ch và quy�n h�n c�n thi�t cho thông qua vi�c th�c hi�n chúng. và tài tr� - Có �ư�c tài tr� cho th�c hi�n chương trình. Bư�c 4: - S�a ��i các chi�n lư�c cho chương trình n�u c�n thi�t. Th�c hi�n - M� r�ng s� ��ng thu�n v�i các chính sách c�a chương trình. - T�ng cư�ng cơ c�u t� ch�c và quy�n l�c pháp lý cho qu�n lý - Th�c hi�n các cơ ch� ph�i h�p gi�a các �ơn v� tham gia. - T�ng cư�ng n�ng l�c hành chính và k� thu�t cho b� máy chương trình. - Xúc ti�n xây d�ng và duy trì k�t c�u h� t�ng v�t ch�t c�n thi�t. - �n ��nh s� tham gia c�a các bên có l�i ích chính. - Th�c hi�n các th� t�c phân gi�i mâu thu�n. - Duy trì tính ưu tiên c�a chương trình d�a vào các h�i ngh� m� r�ng. - Giám sát vi�c th�c hi�n và các xu hư�ng xã h�i, sinh thái, môi trư�ng. Bư�c 5: - �ánh giá các tác ��ng c�a chương trình ��i v�i các v�n �� qu�n lý �ư�c nh�n m�nh. �ánh giá - Ch�nh s�a chương trình theo hoàn c�nh riêng và các �i�u ki�n xã h�i, môi trư�ng �ang thay ��i. - Th�c hi�n các �ánh giá t� bên ngoài t�i các m�c cơ b�n trong ti�n trình c�a chương trình.
  5. Ch ng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 125 Các nư�c nhóm �ang phát tri�n v�i kinh t� bi�n ch� y�u d�a vào khai thác ti�m n�ng tài nguyên ph�n l�c ��a ven bi�n và ph�n bi�n nông ven b�, thư�ng hi�u qu� kinh t� th�p và thi�u b�n v�ng v�i các v�n �� tài nguyên và môi trư�ng b�c xúc, ��c bi�t là suy gi�m �a d�ng sinh h�c và ngu�n l�i thu� s�n, suy gi�m ch�t lư�ng môi trư�ng, ô nhi�m thu� v�c ven b�, ��ng th�i phát sinh mâu thu�n l�i ích s� d�ng, nhi�u khi d�n ��n xung ��t. M�t chương trình hay phương án QLTHVBB thư�ng ch� �ư�c xây d�ng sau khi có h� sơ môi trư�ng VBB �ư�c thành l�p trên cơ s� d� li�u hi�n có thư�ng chưa ��y �� và c�n có thêm tư li�u kh�o sát b� sung. Ho�t ��ng QLTHVBB thư�ng chú tr�ng thu hút s� tham gia c�a c�ng ��ng và g�n li�n v�i s� nghi�p phát tri�n c�ng ��ng. Quá trình th�c hi�n QLTHVBB thư�ng �ư�c th�c hi�n theo các chu trình, m�i chu trình g�m 6 bư�c (hình 3.2 và b�ng 3.2). Hình 3.2: Chu trình QLTHVBB theo PEMSEA th�c hành t�i các nư�c �ang phát tri�n khu v�c �ông Á (Theo: Huming Yu. and Ms. Nancy A. Bermas, 2009) QLTHVBB c�n �ư�c k�t n�i � ba m�c chính quy�n: ��a phương, t�nh và trung ương hài hòa v�i lu�t pháp và quy ch� c�a các t� ch�c chính quy�n (UNESCO, 1994). Trên th�c t� �ã hình thành nên ba mô hình QLTHVBB � c�p qu�c gia, c�p t�nh và c�p ��a phương. Mô hình c�p qu�c gia có th� coi �ã là thành công � m�t s� nư�c như Thu� �i�n và Singapor. �ó là nh�ng qu�c gia có di�n tích nh� ho�c dân s� nh�.
  6. 126 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) B ng 3.2: Các giai �o�n trong m�t chu trình QLTHVBB t�i các nư�c �ang phát tri�n (Huming Yu. and Ms. Nancy A. Bermas, www2.unitar.org/hiroshima) Giai �o�n Các ho�t ��ng ưu tiên Giai �o�n 1: T�p trung thi�t l�p các cơ ch� qu�n lý d� án phù h�p. Tham kh�o ý ki�n ban ��u v�i Chu�n b� các bên có l�i ích, thành l�p các v�n phòng qu�n lý d� án và chu�n b� làm vi�c và k� ho�ch tài chính. Hình thành các khái ni�m, ti�p c�n, phương pháp và hình th�c th�c hành QLTHVBB �ào t�o m�t ph�n cho cán b� nòng c�t c�a các bên tham gia. Giai �o�n 2: Thành l�p h� sơ môi trư�ng, �ánh giá sơ b� r�i ro, chi�n lư�c vùng b� bi�n và k� Kh�i ��ng ho�ch truy�n thông. Thi�t l�p qu�n lý thông tin h� th�ng t�ng h�p. Phân ��nh và ưu tiên các v�n �� bao g�m qu�n lý ch�t th�i, du l�ch b�n v�ng, phát tri�n c�ng, thu� s�n / b�o v� habitat, b�o t�n các h� th�ng r�ng ng�p m�n và mâu thu�n s� d�ng �a ngành yêu c�u ph�i h�p qu�n lý. Giai �o�n 3: Ho�t ��ng thu th�p tài li�u bư�c ��u và tham v�n ý ki�n các bên có l�i ích. Hoàn Phát tri�n thành các tư li�u quan tr�ng như các k� ho�ch chi�n lư�c th�c hi�n ven bi�n và / ho�c k� ho�ch qu�n lý môi trư�ng chi�n lư�c (SEMP), nh�n m�nh các v�n �� ưu tiên �ư�c xác ��nh trong giai �o�n trư�c và k� ho�ch hành ��ng cho các khu v�c ��c bi�t bao g�m c� quy ho�ch s� d�ng vùng ven b� bi�n. Thi�t l�p h� th�ng quan tr�c và �ánh giá môi trư�ng. Giai �o�n 4: Thông qua chính th�c chi�n lư�c QLTHVBB và các k� ho�ch hành ��ng khác có liên Thông qua quan ��n chính quy�n ��a phương. Hoàn thành s�p x�p th�c hi�n, bao g�m c� cơ ch� t� ch�c và tài chính, cơ h�i ��u tư. Giai �o�n 5: Th�c hi�n các ho�t ��ng có trong các chi�n lư�c ven bi�n và/ho�c các k� ho�ch Th�c hi�n hành ��ng. Vi�c �ánh giá và quan tr�c môi trư�ng �ư�c thi�t l�p trư�c �ó s� �ư�c s� d�ng �� hư�ng d�n vi�c th�c hi�n các ho�t ��ng d� án có thay ��i, �i�u ch�nh và s�a ch�a c�n �ư�c ti�n hành. Giai �o�n 6: �ánh giá, cung c�p hư�ng d�n cho các chu trình QLTHVBB ho�c th� h� ti�p theo Ch�n l�c và c�a m�t chu trình m�i, và nh�ng thay ��i v� các v�n �� ưu tiên liên quan ��n qu�n lý c�ng c� và môi trư�ng Mô hình Thu� �i�n Th�y �i�n là m�t nư�c B�c Âu khá thành công v� mô hình qu�n lý vùng b� bi�n ti�p c�n QLTH. ��t nư�c này có kho�ng 9 tri�u dân, có b� bi�n Kattegatt phía Tây Nam và b� bi�n Ban Tích � phía �ông. T�ng GDP (2008) 348,6 t� USD, bình quân ��u ngư�i 38.500USD. Nông nghi�p ch� chi�m hơn 1,4%, công nghi�p là 29,2% trong khi 69,4% là d�ch v�. ��c trưng cơ b�n c�a mô hình qu�n lý vùng b� bi�n Thu� �i�n là s� d�ng �a ngành (Ackefors Hans, Kjell Grip, 1995). �ó là nuôi tr�ng thu� s�n, b�o t�n thiên nhiên, các ho�t ��ng gi�i trí ngoài tr�i, cá bi�n, tàu bi�n, khai thác d�u và khoáng s�n, cơ s� và ho�t ��ng quân s�, �ư�ng cáp - �ng d�n và n�ng lư�ng t� bi�n. Vùng ven b� bi�n còn là b�n ch�a, ti�p nh�n các ch�t ô nhi�m. Vì v�y r�t c�n s� d�ng cân b�ng hơn các tài nguyên ��t và nư�c vùng b� bi�n và gi�i quy�t các mâu thu�n phát sinh. Trong các mâu thu�n, có mâu thu�n gi�a con ngư�i và m�t s� ��ng v�t sinh s�ng, ch�ng h�n v�t bi�n, chim c�c và h�i c�u �e do� nuôi tr�ng và �ánh b�t thu� s�n. �� th�c hi�n, c�n xây d�ng và v�n hành m�t h� th�ng t� ch�c, cơ s� h� t�ng và lu�t pháp tương x�ng s� qu�n lý c�p ��a phương, vùng và c�p qu�c gia. Qu�n lý bi�n và b� � Thu� �i�n là v�n �� �a ngành, tuy nhiên ngành quy ho�ch n�i lên hàng ��u. Lu�t pháp, giám sát và nghiên c�u là nh�ng gi�i pháp ch� ��o cho qu�n lý vùng b� bi�n. D�a vào lu�t pháp, ��t nư�c này r�t coi tr�ng �ánh giá tác ��ng môi trư�ng và v�n �� c�p gi�y phép. M�c tiêu c�a giám sát là �� phát hi�n các bi�n ��ng môi trư�ng ho�c nh�ng v�n ��
  7. Ch ng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 127 ��c bi�t c�n ra quy�t ��nh; mô t� và giám sát xu th�, phương th�c bi�n ��ng; t�o thông tin cơ b�n cho �ánh giá vùng; hi�u quá trình cho m�c �ích nghiên c�u; xem xét hi�u qu� c�a các �o ��c ��nh k� ho�c các quy�t ��nh chính tr� liên quan ��n môi trư�ng; ki�m tra vi�c th�c hi�n các quy ��nh ��c bi�t. Quan �i�m nghiên c�u khoa h�c và �ng d�ng công ngh� ph�c v� qu�n lý vùng b� bi�n không dàn tr�i, mà t�p trung vào 5 khía c�nh ch� ��o: 1- Kh�o sát, phân tích và giám sát nh�ng bi�n ��i v� môi trư�ng; 2- Ki�m tra tác ��ng c�a nh�ng bi�n ��i �y; 3- H� tr� phát tri�n quan tr�c �� phòng ch�ng l�i và ng�n ng�a nh�ng bi�n ��i b�t l�i v� môi trư�ng; 4- Tìm cách s� d�ng tài nguyên thiên nhiên theo phương cách b�n v�ng; 5 - Cung c�p thông tin liên t�c v� các k�t q�a nghiên c�u và ý ngh�a c�a chúng. Là m�t nư�c nh� nhưng phát tri�n m�nh, chi�n lư�c b�o v� môi trư�ng Thu� �i�n có quan tâm ��n nh�ng v�n �� toàn c�u như: 1- tác ��ng khí ��n bi�n ��i khí h�u trái ��t; 2- s� phá hu� t�ng ô zon; 3- a xit hoá ��t và nư�c; 4- các ch�t oxy hoá quang hoá và ozon l�p sát m�t trái ��t. tuy nhiên, nh�ng n�i dung khác c�a chi�n lư�c thì l�i r�t c� th�, phù h�p v�i �i�u ki�n c� th� và trình �� phát tri�n c�a ��t nư�c này: 1- nhi�m b�n không khí và ti�ng �n �ô th�; 2- phì dư�ng h�, bi�n và dòng ch�y sông su�i trên ��t li�n; 3- ô nhi�m kim lo�i; 4- các ch�t h�u cơ ��c h�i; 5- phát sinh và phân tán các ch�t h�u cơ t�ng h�p và các loài ngo�i lai; 6- b�o v� t� nhiên và tài nguyên thiên nhiên; 7- s� d�ng �á, cu�i, than bùn và khoáng s�n; 8- khai thác ��t và nư�c cho gia �ình, các khu công nghi�p và cơ s� h� t�ng; 9- rác th�i và dư lư�ng các ch�t ��c h�i. 1.2. Qu n lý t ng h p t i các n c trong khu v c a. S� h� tr� c�a các nư�c và các t� ch�c qu�c t� T�i khu v�c �ông Nam Á, vào nh�ng n�m 80 �ã có ba chương trình khu v�c h� tr� c�a Hoa K�, Cana�a và Australia cho các nư�c ASEAN, t�p trung vào qu�n lý h�p lý tài nguyên bi�n và ven b�. - D� án ASEAN/Australia v� tài nguyên sinh v�t ven b� �ã xây d�ng m�t h� th�ng cơ s� d� li�u và k� thu�t kh�o sát khá t�t v� các h� sinh thái ch� y�u như r�n san hô, r�ng ng�p m�n và th�m c� bi�n. D� án ASEAN/Cana�a v� khoa h�c bi�n �ã t�ng cư�ng n�ng l�c khu v�c v� giám sát và �ánh giá ch�t lư�ng nư�c. D� án ASEAN/US �ã t�o ra m�t môi trư�ng chính sách thông thoáng cho chính sách và công vi�c qu�n lý tr�ng tâm vào mâu thu�n s� d�ng tài nguyên. - Chính ph� �an M�ch thông qua t� ch�c H�p tác Môi trư�ng và Phát tri�n �an M�ch (DANCED) trong nh�ng n�m 1996-2000 �ã h� tr� chính ph� Malaysia, ��i di�n là Ban K� ho�ch Kinh t� (EPU) th�c hi�n d� án QLTHVBB v�i các pilot t�i các ti�u bang Penang, Sarawak và Sabah �� hư�ng d�n chi�n lư�c qu�n lý vùng b� bi�n liên bang. - � Campuchia, t� n�m 1997 chính ph� �an M�ch thông qua DANIDA c�ng tr� giúp B� Môi trư�ng Campuchia th�c hi�n d� án qu�n lý môi trư�ng � vùng b� bi�n (EMCZ). - Trong nh�ng n�m 2000-2006 chính ph� Hà Lan thông qua vai trò c�a C�c Môi trư�ng, B� KHCN&MT th�c hi�n d� án QLTHVBB v�i các �i�m trình di�n t�i Nam ��nh, Th�a Thiên- Hu� và Bà R�a - V�ng Tàu. - V�i s� h� tr� c�a GEF/ UNDP/IMO, PEMSEA �ã xây d�ng m�t h� th�ng các d� án trình di�n QLTHVBB (ICZM) t�i m�t s� nư�c �ông Á (Tin t�c PEMSEA (1/2008) (hình 3.3. và b�ng 3.3).
  8. 128 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) Hình 3.3: Ho�t ��ng QLTHVBB t�i �ông Á (Chua Thia-Eng, 2001 ) B ng 3.3. Các �i�m trình di�n d� án theo h� th�ng c�a PEMSEA v�i s� h� tr� c�a GEF/ UNDP/IMO TT �i�m trình di�n K�t qu� cơ b�n 1 Campuchia - Thu hút c�ng D� án th� nghi�m d�a vào c�ng ��ng t�i làng s� 1, Shianoukville ��ng qu�n lý Sangkat 4: làm s�ch làng xóm, thu gom ch�t th�i r�n thô, ch�t th�i r�n h� th�ng phí s� d�ng, các trung tâm tái ch�, thông tin. (SWM). Nghiên c�u th� nghi�m thành công quy mô toàn xã có 1.155 gia �ình. 2 Hàn Qu�c - Duy trì h� K� ho�ch qu�n lý �ư�c áp d�ng �� c�i thi�n ch�t lư�ng Shihwa Shihwa nư�c h� nhân t�o v�i tư cách là khu qu�n lý ��c bi�t. Xây d�ng và phát tri�n m� r�ng thi�t b� x� lý ch�t th�i �ư�c; trao ��i nư�c trong h� �ư�c c�i thi�n nh� v�n hành m�t c�ng dư�i ��p và nhà máy �i�n th�y tri�u. 3 In�ônêsia - Bali B�o v� bãi kh�i 12% b� bi�n Bali b� xói l� do phát tri�n không ki�m soát, xói l� và thích dâng cao m�c bi�n, nư�c dâng bão và ng�p l�t; tác ��ng �ng v�i bi�n ��i ��n v�n hóa Bali và công nghi�p du l�ch. Sơ �� phân khí h�u vùng s� d�ng b� bi�n thông qua n�m 2005, h�n ch� các tác ��ng thiên nhiên và nhân sinh, g�m b�o v� và ph�c h�i r�ng ng�p m�n và r�n san hô.
  9. Ch ng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 129 4 Malaysia - Klang Hài hòa l�u v�c D� án bao trùm lên hai sông g�n k� nhau là Klang và sông và vùng Langat. Thông qua k� ho�ch th�c hi�n chi�n lư�c vùng ven b� bi�n b� bi�n Port Klang. Các quy ho�ch ch� ��o lưu v�c sông nh�n m�nh tác ��ng � vùng ven b� là: làm gi�m xói l�, sa b�i, ô nhi�m, b�o t�n �a d�ng sinh h�c và phân vùng s� d�ng t�ng h�p ven b�. T� ch�c k� ho�ch th�c hi�n và giám sát môi trư�ng t�ng h�p. 5 Philippines: Chính sách và Thông qua m�t s� chính sách qu�c gia, trong �ó có chi�n Batangas, th�c ti�n qu�n lý lư�c qu�c gia cho phát tri�n b�n v�ng tài nguyên môi Bataan, Cavitae, VBB và ��i trư�ng bi�n và vùng b� bi�n. Th�c hi�n chương trình v�nh Manila và d�ơng t�t � QLTHVBB trên cơ s� t� ch� - t� qu�n Batangas; Gi�m ô Puerto Galera Philippines nhi�m (tái ch� v�t li�u, thu gom và x� lý ch�t th�i, thu phí s� d�ng môi trư�ng v.v.). Ph�c h�i habitat và b�o t�n �a d�ng sinh h�c; S� d�ng và qu�n lý ngu�n nư�c; An ninh th�c ph�m và sinh k�; Qu�n lý tai bi�n thiên nhiên và nhân tác. 6 Tri�u Tiên - C�i thi�n ��i Ngu�n nư�c u�ng �nh hư�ng ��n v� sinh và s�c kh�e Nampho s�ng thông qua c�ng ��ng. D� án c�p nư�c �ã �ư�c th�c hi�n cung c�p ngu�n n��c an ngu�n nư�c an toàn và b�n v�ng cho 150 nghìn dân toàn và ��y �� (2005). 7 Trung Qu�c - Làm s�ch h� Thành ph� ��u tư 350 tri�u Nhân dân t� c�i t�o m�t h� b� H� Môn Yuangdang ô nhi�m (1989 – 1999) là m�t ph�n c�a chương trình QLTHVBB và khu v�c �ư�c chuy�n thành khu xã h�i, v�n hóa và khuôn viên vư�n c�a H� Môn. 8 Thái Lan - B�o v�, ph�c h�i B�o v� và ph�c h�i tài nguyên bi�n �ư�c phát tri�n trong Chonburi và qu�n lý các các nhóm c�ng ��ng, ngư dân, các trư�ng ��i h�c. Ho�t . habitat t� nhiên ��ng ��a phương thành công b�o t�n rùa bi�n, ph�c h�i và tài nguyên r�ng ng�p m�n, b�o v� gi�ng cua bơi xanh, tri�n khai các thiên nhiên. r�n nhân t�o, gi�m ô nhi�m, ph�c h�i các khu v�c ven b� b� suy thoái. 9 Vi�t Nam: Bi�n �à N�ng Xây d�ng và v�n hành h� th�ng thu gom và san l�p rác �à N�ng thành thành ph� th�i r�n; phương ti�n x� lý nư�c th�i công nghi�p và �ô môi tr��ng th�. M� r�ng vùng xanh �ô th�. T� ch�c chương trình ngày Ch� nh�t Xanh - S�ch - ��p �� xây d�ng ý th�c và s� tham gia c�a c�ng ��ng. Xây d�ng m�t trung tâm �ào t�o QLTHVBB Qu�c gia nh�m h� tr� các chương trình QLTHVBB Qu�c gia m�i liên k�t 14 t�nh ven bi�n. b. Ho�t ��ng qu�n lý t�ng h�p c�a các nư�c trong khu v�c Mô hình Singapo Singapo là qu�c ��o �ã m� mang lãnh th� b�ng san l�p bi�n, nh� �ó di�n tích �ã t�ng t� 581,5km² � th�p niên 1960, ngày nay lên 697,25km², x�p x� di�n tích ��o Phú Qu�c c�a Vi�t Nam. Dân s� Singapo 4.553.009 ngư�i (2007), GDP (2006) 138,6 t� USD, bình quân ��u ngư�i 31.400USD. Trong kinh t� (2006), công nghi�p chi�m 34,8% và d�ch v� 65.2% (2006). ��t nư�c này h�u như không có tài nguyên, nguyên li�u ��u ph�i nh�p t� bên ngoài, không có nư�c ng�t và ��t canh tác h�p. Tuy nhiên, nh� tài nguyên v� th�, Singapo có cơ s� h� t�ng và m�t s� ngành công nghi�p phát tri�n cao hàng ��u châu Á và th� gi�i như: c�ng bi�n, công nghi�p
  10. 130 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) �óng và s�a ch�a tàu, công nghi�p l�c d�u, ch� bi�n và l�p ráp máy móc tinh vi. Singapo còn là trung tâm l�c d�u và v�n chuy�n quá c�nh hàng ��u � châu Á. Vùng b� bi�n Singapo �ư�c qu�n lý theo phương th�c t�ng h�p và �a ngành trên n�n t�ng b�n v�ng �� phát huy cao �� giá tr� c�a ngu�n tài nguyên khan hi�m dài h�n vì l�i ích c�a c� dân t�c này. Nh�ng v�n �� s� d�ng tài nguyên liên quan ��n quy ho�ch s� d�ng ��t, khai hoang ven b� bi�n, ��nh cư, giao thông và truy�n thông, công nghi�p, thương m�i, du l�ch và ngh� dư�ng, an ninh qu�c phòng, nông nghi�p, khoa h�c bi�n và giáo d�c. Trong qu�n lý vùng b� bi�n, v�n �� quy ho�ch �ư�c ��t lên hàng ��u và tài nguyên �ã �ư�c s� d�ng thông minh trên cơ s� t�ng h�p và b�n v�ng. Vi�c th�c hi�n qu�n lý vùng b� bi�n �ã gi�i quy�t �ư�c nh�ng nhi�m v� cơ b�n như: hoà nh�p vào �ư�c các k� ho�ch phát tri�n qu�c gia và ��a phương; phát tri�n chi�n lư�c qu�n lý; t�ng cư�ng quy ch�; tài chính; �i�u ch�nh k� ho�ch (ph�n h�i); �ào t�o nhân s� qu�n lý và giáo d�c c�ng ��ng. M�c tiêu cơ b�n c�a qu�n lý vùng b� bi�n Singapo là qu�n lý theo phương th�c t�ng h�p và �a ngành trên n�n t�ng b�n v�ng �� phát huy cao �� giá tr� c�a ngu�n tài nguyên khan hi�m, dài h�n vì l�i ích c�a c� dân t�c. Nh�ng ch� �� quan tr�ng nh�t ��i v�i qu�n lý VBB �ã �ư�c xác ��nh là: 1- Mâu thu�n s� d�ng tài nguyên là hàng ��u - trong �ó ô nhi�m bi�n và suy thoái môi trư�ng ven b� là tr�ng tâm c�a mâu thu�n các l�i ích s� d�ng khác nhau; 2- Ô nhi�m ven b�: ô nhi�m bi�n, ch�t th�i r�n, ô nhi�m không khí và s� m�t �i ch�t lư�ng v� ��p c�nh quan; 3-Tai bi�n t� nhiên và tai bi�n do con ngư�i. S� thành công c�a qu�n lý vùng b� bi�n Singapo là nh� s� h� tr� m�nh m� và s� cam k�t c�a c�ng ��ng và chính quy�n (Chia Lin Cien, 1992). Tuy nhiên, có th� th�y Singapo thành công trong qu�n lý VBB theo ki�u cai qu�n (governance) b�ng lu�t ��nh nghiêm ng�t, hơn là theo phương th�c qu�n lý t�ng h�p ph� bi�n. Vì v�y, kinh nghi�m c�a Singapo c�n �ư�c nghiên c�u thêm. Mô hình H� Môn, Trung Qu�c T�i Trung Qu�c, �ã có m�t s� �i�m trình di�n QLTHVBB, trong �ó thành công nh�t là mô hình H� Môn. T�i H� Môn, t� 1994, hàng n�m GDP t�ng 9-25% mà không suy gi�m ch�t lư�ng môi trư�ng. Thành ph� H� Môn, thu�c t�nh Phúc Ki�n có chi�u dài b� 234km, di�n tích bi�n 340km2, ��t li�n 1565km2 và dân s� 2,2 tri�u ngư�i. Như v�y quy mô di�n tích, dân s� và tính ch�t phát tri�n tương t� thành ph� H�i Phòng. GDP c�a H� Môn n�m 1994 là 18,7 t� NDT n�m 1994 t�ng lên 88,3 t� NDT n�m 2004, trong �ó giá tr� công nghi�p bi�n chi�m 23,44% GDP (2003). Quá trình QLTHVBB �ã tr�i qua hai pha (chu trình). Pha 1 (chu trình 1) vào 1994 -1998, là nơi trình di�n d� án GEF/UNDP/IMO v� QLTHVBB. Pha 2 (chu trình 2) vào 2001-2005 v�i s� h� tr� c�a Hi�p h�i Qu�n lý Môi trư�ng bi�n �ông Á PEMSEA (Partnerships in Environment Management for the Sea of East Asia). Chương trình QLTHVBB nh�m xây d�ng n�ng l�c cho thành ph� H� Môn s� d�ng h� th�ng QLTHVBB �� ng�n ng�a, gi�m thi�u và qu�n lý các v�n �� ô nhi�m trên cơ s� t� l�c. Khung hành ��ng và chương trình hành ��ng 6 bư�c v�i k� ho�ch chi ti�t c�a mô hình �ã �ư�c áp d�ng. QLTHVBB H� Môn nh�m c�i thi�n quy ho�ch phát tri�n thông qua các ho�t ��ng như: 1- Tìm hi�u ��y �� và toàn di�n tài nguyên và tính b�n v�ng trong hoàn c�nh ch�u tác ��ng c�a con ngư�i; 2- T�i ưu hóa s� d�ng tài nguyên �a m�c �ích qua l�ng ghép thông tin kinh t�, xã h�i và môi trư�ng; 3- Khuy�n khích ti�p c�n �a nguyên t�c, h�p tác liên ngành và hình thành chi�n lư�c phát tri�n t�ng h�p; 4- H� tr� ��a phương nâng cao hi�u qu� s�n xu�t �� ��t các m�c tiêu phát tri�n v� kinh t� - xã h�i - môi trư�ng, h� tr� kinh nghi�m qu�c t� v� b�o v� môi trư�ng bi�n và ven bi�n.
  11. Ch ng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 131 Nh�ng v�n �� ưu tiên ��t ra cho qu�n lý QLTHVBB H� Môn (Kazi Shakila Islam et al., 2009) bao g�m: 1- Ng�n ng�a và gi�m thi�u ô nhi�m bi�n: C�p gi�y phép s� d�ng bi�n; S� d�ng h� th�ng phí; H�n ch� ngu�n th�i ô nhi�m; Ki�m soát ô nhi�m t� tàu thuy�n và �� th�i ch�t th�i r�n ra bi�n; Làm s�ch h� Yandang; 2- B�o v� các loài b� �e d�a: Thi�t l�p các khu b�o t�n thiên nhiên cho Branchiostoma belcheri (lư�ng tiêm) và Egretta spp. (Di�c b�ch); Sousa chinises (Cá heo tr�ng Trung Hoa) và r�ng ng�p m�n; 3- B�o t�n các th�ng c�nh: Các th�ng c�nh vùng b� Tây; Các bãi cát bi�n; Các danh th�ng v�n hóa; Th�ng c�nh v�nh Maluan; 4- Phân vùng s� d�ng bi�n: Sơ �� phân vùng ch�c n�ng vùng H� Môn l�p n�m 1997 �� qu�n lý s� d�ng bi�n �a ngành và gi�m thi�u tác ��ng x�u ��n môi trư�ng. Chu trình 1 QLTHVBB t�p trung vào: Thành l�p �y ban �i�u ph�i và Qu�n lý bi�n do Phó th� trư�ng thành ph� ��ng ��u và V�n phòng Qu�n lý bi�n (sau này chuy�n sang C�c Th�y s�n và ��i dương). Thành viên �y ban là ngư�i ��ng ��u các ngành th�y s�n, khoa h�c, môi trư�ng thành ph�; �i�u ch�nh các quy ��nh v� b�o v� và qu�n lý môi trư�ng bi�n; T�ng cư�ng nh�n th�c c�ng ��ng; Xây d�ng h� th�ng cơ s� d� li�u thông tin; T�ng cư�ng pháp ch�: gi�y phép s� d�ng không gian bi�n, phí s� d�ng.v.v.; H� tr� ��i ng� chuyên gia bi�n; thành l�p Trung tâm �ào t�o Qu�c t� v� phát tri�n b�n v�ng VBB H� Môn. Chu trình 2 t�p trung vào: t�p h�p l�i �i�n hình t�t trong chu trình 1; thúc ��y k� ho�ch t�ng th� phát tri�n kinh t� bi�n phù h�p v�i phân vùng ch�c n�ng bi�n; h� tr� khoa h�c �� �óng góp ra quy�t ��nh; t�ng cư�ng thông tin và giáo d�c nh�n th�c. Các ho�t ��ng c� th� c�a chu trình này bao g�m: ho�t ��ng c�a trung tâm �ào t�o qu�c t� v� PTBV ��i b�, Trung tâm �ào t�o qu�n lý c�a PEMSEA khu v�c; nghiên c�u chi phí và l�i ích kinh t� - xã h�i c�a chương trình và xây d�ng khung d� án cho c�a sông Jilongjiang; ch�ng nh�n và áp d�ng ISO 14001. Nh�ng thành công cơ b�n c�a mô hình QLTHVBB H� Môn là: Xây d�ng n�ng l�c QLTHVBB cho chính quy�n thành ph� và các cơ quan liên quan; Xây d�ng h� sơ môi trư�ng và k� ho�ch qu�n lý môi trư�ng chi�n lư�c �ư�c xây d�ng chi ti�t; Thi�t l�p cơ ch� �i�u ph�i �a ngành; T�o ra khung pháp ch�; Xây d�ng k� ho�ch phân vùng ch�c n�ng bi�n; T�ng cư�ng pháp ch� QLMT bi�n; Xây d�ng các chương trình quan tr�c môi trư�ng; Thi�t l�p các cơ ch� xây d�ng chính sách, h� tr� khoa h�c. T�i H� Môn v�i s� h� tr� c�a ho�t ��ng QLTHVBB, t� 1994, hàng n�m GDP t�ng 9-25% mà không suy gi�m ch�t lư�ng môi trư�ng, v�i các thành tích c� th�: Xây d�ng phong c�nh ven bi�n và b�o v� b� bi�n; N� l�c x� lý nư�c th�i; Làm s�ch h� Yandang; Xây d�ng IS0 14001 cho ��o Gulangyu; Phân vùng ch�c n�ng s� d�ng H� Môn; B�o v� môi trư�ng c�ng H� Môn; Gi�i quy�t mâu thu�n s� d�ng và nhu c�u b�o t�n bi�n Tây H� Môn; ��u tư môi trư�ng t�i v�nh Maluan; xây d�ng và phát tri�n Trung tâm �ào t�o khu v�c v� QLTHVBB. Kinh nghi�m thành công c�a H� Môn �ã �ư�c �ánh giá, ca ng�i nhi�u, tuy nhiên, c�ng c�n nh�n m�nh m�t s� ��c thù cơ b�n như sau: B�n ch�t c�a QLTHVBB là qu�n lý nhà nư�c và t�p trung. Qu�n lý t�p trung trong kinh t� � Trung Qu�c, v�i tư cách là m�t nư�c xã h�i ch� ngh�a quá kh� �ã g�p ph�i nh�ng th�t b�i n�ng n�, nhưng �ã cho các kinh nghi�m quý giá trong qu�n tài nguyên - môi trư�ng trong khuôn kh� QLTHVBB. Nh�ng kinh nghi�m �y, không d� các nư�c trong khu v�c có n�n kinh t� th� trư�ng truy�n th�ng có �ư�c và d� dàng ti�p thu �ư�c, m�c dù hi�n nay, có nh�ng nư�c mu�n tham kh�o mô hình H� Môn c�a Trung Qu�c (Kazi Shakila Islam et al., 2009). Thành công c�a mô hình QLTHVBB trư�c h�t là th�ng l�i c�a ý chí chính tr� r�t cao thông qua s� �ng h� c�a các c�p chính quy�n v� th� ch�, chính sách, tài chính và t�n d�ng tài tr� Qu�c t�, nh�m mong mu�n có m�t hình �nh t�t, m�t m�u hình t�t cho Trung Qu�c và cho c� khu v�c.
  12. 132 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) Vi�c th�c thi lu�t pháp và chính sách nghiêm minh �ã t�o nên s� nh�t quán xuyên su�t và ��ng l�c thúc ��y th�c thi khung hành ��ng và k� ho�ch hành ��ng QLTHVBB. S� ��ng thu�n c�a các ban ngành tham gia qu�n lý và c�a các bên có l�i ích là nhân t� c�ng r�t quan tr�ng cho thành công. S� ��ng thu�n này không ch� là t� nguy�n mà còn có th� mang tính ch� tài m�nh m� trong khuôn kh� các quy ��nh c�a lu�t pháp. ��c bi�t v�n �� thu� và phí môi trư�ng �ư�c th�c hi�n nghiêm ch�nh, t�o nên ngu�n tài chính b�n v�ng cho QLTHVBB, ��m b�o cho quá trình này phát tri�n “t� mình”. Chính quy:n C quan Bên có l+i ích ;i:u hành Nhóm & Công nghO chuyên gia (Qu&ng Tây) C@c H&i d ng QuCc gia > n v< hành chính Nhóm chuyên gia Các ho�t ��ng bên dư�i Hình 3.4. C�u trúc mô hình QLTHVBB H� Môn (Maren Lau, 2005) H� Môn có �ư�c m�t ��i ng� chuyên gia qu�n lý và các nhà khoa h�c có trình ��, tâm huy�t v�i lý tư�ng c�a nh�ng ngư�i mu�n �i ��u trong vi�c th�c thi m�t mô hình có tính ch�t m�u hình v� QLTHVBB cho phát tri�n b�n v�ng thành công v� th�c ti�n. V�i mô hình H� Môn (hình 3.4), Trung Qu�c �ư�c t� ch�c theo ki�u ��u m�i thu�c thành ph�. �ây là m�t thành ph� l�n thu�c t�nh Phúc Ki�n. Chính quy�n ��a phương thông qua Ban �i�u hành d� án �óng vai trò ch� ��o. Vai trò c�a C�c H�i dương Qu�c gia ch� th� hi�n s� qu�n lý nhà nư�c th�ng nh�t theo ngành d�c. ��c bi�t mô hình này chú tr�ng v� trí c�a các bên có l�i
  13. Ch ng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 133 ích kinh t� ��ng bên c�nh và tham gia vào quá trình QLTHVBB (Chua T-E, Yu H, Chen G, 1997. T� qu�n lý theo ngành ��n QLTHVBB: trư�ng h�p H� Môn, Trung Qu�c. Qu�n lý ��i dương và vùng b� bi�n. 37 (1): 233-251). � Trung Qu�c còn có mô hình Thư�ng H�i (hình 3.5). V�i mô hình này, h� th�ng �i�u ph�i tr�c tuy�n t� T�ng c�c H�i dương Qu�c gia ��n cơ quan qu�n lý d� án - ��n nhóm �i�u hành và - các ho�t ��ng c� th�, vai trò c�a chính quy�n ��a phương ch� là h� tr� (Shi et al. Shi C, Hutchinson SM, Yu L, Xu S, 2001. Hư�ng t�i b� bi�n b�n v�ng: Khung QLTHVBB cho Thư�ng H�i, Nư�c C�ng hoà nhân dân Trung Hoa. Qu�n lý ��i dương và vùng b� bi�n 2001: 44: 411- 427). C@c H&i d ng QuCc gia C quan qu&n lý Chính quy:n ;
  14. 134 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) Vi�c thông qua các d� án, chính sách qu�n lý và th�c ti�n qu�n lý vùng b� bi�n và ��i dương �ư�c th�c hi�n khá hi�u qu� � Philippin. M�t s� chính sách qu�c gia, trong �ó có EO 533 v� QLTHVBB là chi�n lư�c qu�c gia cho phát tri�n b�n v�ng tài nguyên môi trư�ng bi�n và vùng b� bi�n �ã �ư�c thông qua. Các chương trình QLTHVBB �ư�c trên cơ s� t� ch� – t� qu�n mà thành công nh�t là d� án tri�n khai t�i Batangas v�i vi�c xây d�ng cơ s� v�t ch�t, xây d�ng b�n �� s� d�ng vùng bi�n v�nh Batangas hòa nh�p v�i quy ho�ch s� d�ng ��t trên b�, xây d�ng ch� s� nh�y c�m môi trư�ng tràn d�u cho v�nh v.v. T� �ây, chương trình QLTHVBB �ư�c m� r�ng v�i t�t c� các vùng b� bi�n c�a t�nh. V�i n�i dung gi�m ô nhi�m, �ã có nh�ng thành công trong ho�t ��ng tái ch� v�t li�u � Batangas, tri�n khai d� án rác th�i Manila l�n th� ba, phát tri�n phương ti�n thu gom và x� lý ch�t th�i qua các ��i tác tư nhân - c�ng ��ng � Puerco Galera, thu phí s� d�ng môi trư�ng Puerco Galera cho qu�n lý tài nguyên b� b�n v�ng và ưu tiên x� lý ch�t th�i t�i �ây. V� ph�c h�i habitat và b�o t�n �a d�ng sinh h�c, �ã ph�c h�i và b�o v� r�ng ng�p m�n � Bataan, Batangas v.v.; rùa bi�n � Bataan; sân chim � Candaba, Pampanga. �ã thu phí s� d�ng nhi�u nơi �� b�o v� các tài nguyên ven b� g�n v�i ph�c h�i habitat và b�o t�n �a d�ng sinh h�c. V� s� d�ng và qu�n lý ngu�n nư�c, �ã ti�n hành ph�c h�i và b�o v� lưu v�c sông La Mesa. V� an ninh th�c ph�m và sinh k� �ã tri�n khai các ho�t ��ng ch�ng �ánh cá phi pháp, nuôi v�m và cá, nuôi rong bi�n, ch� bi�n th�c ph�m. V� qu�n lý tai bi�n thiên nhiên và nhân tác, �ã xây d�ng k� ho�ch �ng phó tràn d�u v�nh Manila và k� ho�ch qu�n lý r�i ro, tai bi�n cho �ô th� Manila. Qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n � Malaysia Chính ph� Malaysia coi tr�ng QLTHVBB như là m�t gi�i pháp h�u hi�u �� phát tri�n b�n v�ng vùng b� bi�n. Chính ph� �an M�ch thông qua t� ch�c môi trư�ng và phát tri�n �an M�ch (DANCED) trong nh�ng n�m 1996 - 2000 �ã h� tr� Malaysia, ��i di�n là Ban K� ho�ch Kinh t� (EPU) th�c hi�n d� án QLTHVBB v�i các pilot t�i các ti�u bang Penang, Sarawak và Sabah �� hư�ng d�n chi�n lư�c QLTHVBB liên bang (Gorm Jeppensen, Vann Monyneath, 2002). Tuy � m�c �� liên bang, các d� án �ư�c xem như là ��c l�p tương ��i t�i ba nơi, t�p trung vào các yêu c�u qu�n lý phù h�p v�i vùng b� bi�n t�ng nơi. V� cơ c�u t� ch�c, �ã hình thành �y ban �i�u hành qu�c gia EPU & DANCED, trong �ó có Nhóm Qu�n lý d� án T� ch�c Liên bang giúp vi�c. Dư�i s� �i�u hành c�a u� ban này có 4 ban QLTHVBB. Ban QLTHVBB Liên bang có trách nhi�m trao ��i kinh nghi�m gi�a các bang; t�ng cư�ng s� tham gia c�a các bang � m�c nhà nư�c và hình thành chính sách qu�c gia (hình 3.6). Ba ban QLTHVBB bang Penang, Sarawak và Sabah �i�u hành các d� án th� nghi�m trong hoàn c�nh chính sách và chi�n lư�c vùng b� bi�n qu�c gia �ang phát tri�n, theo quy ��nh riêng c�a mình t�p trung vào yêu c�u qu�n lý và phát tri�n b�n v�ng VBB c�p bang. T�i Sabah, vi�c th�c hi�n d� án ti�n hành theo 3 pha c�a QLTHVBB. Pha kh�i ��u nh�m xây d�ng nhi�m v� chi ti�t, ��ng thu�n tham gia, liên k�t xây d�ng ban k� thu�t. Pha 1 ti�n hành �ào t�o, phát tri�n m�ng lư�i và công c� �� xây d�ng chi�n lư�c, xây d�ng cơ s� d� li�u, h� thông tin ��a lý, h� sơ môi trư�ng. Trong pha 2, phát tri�n công c� và n�ng l�c, chu�n b� chi�n lư�c. D� án �ã ��t �ư�c nh�ng k�t qu� cơ b�n: nh�ng ngư�i có l�i ích có �ư�c nh�ng k�t qu� t�t nh� có tư v�n qu�c t� và ��a phương; M�t m�ng lư�i r�ng �ư�c thi�t l�p và ho�t ��ng
  15. Ch ng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 135 tích c�c trong các pha c�a quá trình QLTHVBB nh�m ph�i h�p nh�ng nhóm có l�i ích tư nhân và c�ng ��ng v� s� d�ng b�n v�ng tài nguyên, thông tin và kinh nghi�m; Chi�n lư�c QLTHVBB �ã �ư�c xây d�ng và trình liên bang; �ã liên k�t 60 viên ch�c nhà nư�c t� c�p trung ương, liên bang và nhà nư�c, 30 thương nhân, chuyên gia ho�c các t� ch�c môi trư�ng phi chính ph� và nhi�u cá nhân liên quan. ��c bi�t là d� án �ã hòa nh�p và ph�i h�p nh�ng ngư�i có l�i ích m�ng tư nhân và c�ng ��ng. • U� ban K� ho�ch Kinh t� (EPU) & T� ch�c H�p tác và Phát tri�n Môi trư�ng Wy ban ;i:u hành �an M�ch (DANCED) QuCc gia • U� ban K� ho�ch Kinh t� các bang • Các nhóm qu�n lý d� án • Các t� ch�c liên bang (h�n ch�) QLTHVBB QLTHVBB QLTHVBB QLTHVBB Penang Sarawak Sabah Liên bang • Các d� án th� nghi�m trong hoàn c�nh �ang phát tri�n • Trao ��i kinh nghi�m gi�a chính sách và chi�n lư�c vùng b� bi�n qu�c gia các bang. • Các d� án theo quy ��nh riêng t�p trung vào yêu c�u qu�n • T�ng cư�ng s� tham gia c�a lý và phát tri�n b�n v�ng VBB c�p bang các bang � m�c nhà nư�c. • Hình thành chính sách qu�c gia Hình 3.6. Mô hình t� ch�c qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n � Malaysia U� ban K� ho�ch Kinh t� Qu�c gia �óng vai trò �i�u ph�i trung �ơng, là tr�ng tâm c�a U� ban �i�u hành Qu�c gia (Chua Thia-Eng 2001). M�t d� án nghiên c�u th� nghi�m QLTHVBB � Klang, Selangor trong chương trình khu v�c GEF/UNDP/IMO/PEMSEA �ã �ư�c th�c hi�n vào nh�ng n�m 2001 - 2004. D� án bao trùm lên hai sông g�n k� nhau là Klang và Langat v�i tiêu chí chính là qu�n lý t�ng h�p lưu v�c sông và vùng ven b� bi�n. M�t k� ho�ch th�c hi�n chi�n lư�c vùng b� bi�n Port Klang �ã �ư�c H�i ��ng tư v�n t�i cao Nhà nư�c thông qua. Các quy ho�ch ch� ��o các lưu v�c sông nh�n m�nh tác ��ng � vùng ven b� như gi�m xói l�, sa b�i, ô nhi�m và b�o t�n �a d�ng sinh h�c �ã �ư�c xây d�ng. Qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n � In�ônêsia �ã có m�t d� án nghiên c�u th� nghi�m QLTHVBB (1993 - 1998) t�i Segara Anakan, mi�n Trung Java và vào n�m 2001. B� Bi�n và Ngh� cá �ã ra hai quy�t ��nh v� qu�n lý b� t�ng h�p (ICM) và qu�n lý b�n v�ng các ��o nh�. Nhưng trên th�c t�, QLTHVBB � In�ônêsia �ã b�c l�
  16. 136 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) nh�ng như�c �i�m theo ti�p c�n hành chính t�p trung, mang tính ��ng nh�t và t�o nên khuôn phép n�ng n�. Ti�p c�n t�p trung hóa h�n ch� kh� n�ng chính quy�n và c�ng ��ng ��a phương trong suy ngh� và sáng t�o. Chính sách môi trư�ng �ư�c thi�t k� �� áp d�ng và th�c hi�n t�i t�t c� các vùng c�a c� nư�c, thi�u xem xét nh�ng v�n �� ��a phương và s� �a d�ng, ph�c t�p v� kinh t�, v�n hóa và xã h�i. V�i s� h� tr� c�a GEF/ UNDP/IMO, PEMSEA �ã xây d�ng d� án trình di�n QLTHVBB � Bali, tr�ng tâm là b�o v� bãi kh�i xói l� và thích �ng v�i bi�n ��i khí h�u. Bali là nơi có 12% chi�u dài b� bi�n b� xói l�, tác ��ng ��n v�n hóa Bali và công nghi�p du l�ch. �ó là k�t qu� c�a phát tri�n không ki�m soát, dâng cao m�c bi�n, nư�c dâng bão và ng�p l�t. D� án �ã xây d�ng sơ �� phân vùng s� d�ng b� bi�n �ư�c thông qua n�m 2005 góp ph�n h�n ch� các tác ��ng thiên nhiên và nhân sinh, bao g�m c� b�o v� và ph�c h�i r�ng ng�p m�n và r�n san hô. Tuy nhiên, t�i In�ônêsia, qu�n lý vùng b� bi�n có xu hư�ng phi t�p trung và không �ánh giá cao vai trò c�a QLTHVBB (Hendra Yusran Siry, 2006). Lu�t 22/1999 v�i nh�ng s�a ��i sau này và lu�t RUU Pesisir th� hi�n rõ ý chí chính tr� c�a chính ph� In�ônêsia là phi t�p trung qu�n lý vùng b� bi�n và t�ng cư�ng vai trò c�ng ��ng trong qu�n lý tài nguyên. Y�u t� then ch�t cho ti�p c�n qu�n lý phi t�p trung là ��ng qu�n lý và qu�n lý d�a vào c�ng ��ng. Ti�p c�n qu�n lý d�a vào c�ng ��ng và ��ng qu�n lý d�a trên m�t s� nguyên t�c quan tr�ng và �i�u ki�n v� ��c thù ��a phương, ti�n trình, s� tham gia c�a chính quy�n, c�ng ��ng ��a phương, các t� ch�c phi chính ph� và các nhóm có l�i ích khác yêu c�u chia s� trách nhi�m và công vi�c v�i nhau như là các ��i tác trong qu�n lý VBB. Theo hư�ng này, n�m 1999 có m�t s� d� án như qu�n lý tài nguyên bi�n CRMP INTECOREEF (D� án QLTH r�n san hô); n�m 2002 th�c hi�n d� án qu�n lý tài nguyên bi�n và ven b� t�i 15 t�nh và 43 huy�n; n�m 2003 th�c hi�n d� án qu�n lý và ph�c h�i r�n san hô pha II t�i 7 t�nh và 12 huy�n. Qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n � Thái Lan Thái Lan là nư�c t� lâu �ã quan tâm ��n qu�n lý vùng b� b� bi�n, tuy nhiên theo hư�ng qu�n lý phi t�p trung v�i phương th�c ��ng qu�n lý, qu�n lý d�a vào c�ng ��ng, ít chú tr�ng và chưa có nhi�u kinh nghi�m trong QLTHVBB. V�i s� h� tr� c�a GEF/ UNDP/IMO, PEMSEA �ã xây d�ng d� án trình di�n QLTHVBB � Chonburi. M�c tiêu c�a d� án là kh�i ��ng t�i ��a phương các ho�t ��ng b�o v�, ph�c h�i và qu�n lý các habitat t� nhiên và tài nguyên thiên nhiên. Các ho�t ��ng cơ b�n c�a d� án là b�o v� và ph�c h�i tài nguyên bi�n �ư�c phát tri�n trong các nhóm c�ng ��ng, ngư dân, các trư�ng ��i h�c và ngư dân. Các ho�t ��ng ��a phương thành công �ư�c th�c hi�n cho b�o t�n rùa bi�n, ph�c h�i r�ng ng�p m�n, b�o v� gi�ng cua bơi xanh, tri�n khai các r�n nhân t�o, gi�m ô nhi�m, ph�c h�i các khu v�c ven b� b� suy thoái. Qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n � Campuchia Campuchia là ��t nư�c có di�n tích 181.035km2, dân s� kho�ng 11 tri�u; các t�nh ven bi�n có di�n tích 17.200km2 và dân s� 850.000 (1998). T� n�m 1997 DANIDA c�ng tr� giúp B� Môi trư�ng Campuchia thông qua d� án qu�n lý môi trư�ng � VBB (EMCZ). Thông qua d� án, c�u trúc qu�n lý và n�ng l�c c�p qu�c gia, t�nh và huy�n �ư�c hư�ng d�n và ki�m soát vùng ven b� �� c�i thi�n kinh t� – xã h�i ch�t lư�ng môi trư�ng và s� d�ng b�n v�ng tài nguyên thiên nhiên (Gorm Jeppensen, Vann Monyneath, 2002). Các pha qu�n lý môi trư�ng VBB � Campuchia theo d� án này bao g�m:
  17. Ch ng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 137 Pha 1 trong 1997-2000: Kh�i ��ng, xây d�ng cơ c�u t� ch�c, gi�i thi�u. ��u pha thành l�p Ban �i�u hành vùng b� qu�c gia. ��ng ��u là B� trư�ng B� Môi trư�ng. Thành viên là ��i bi�u các b� then ch�t. Nhóm làm vi�c t�i các t�nh �ư�c l�p ra t�i Kep, Kampot, Sihanoukville và Koh Kong. Pha 2 t� tháng 3 n�m 2000, v�i n�i dung t�ng cư�ng n�ng l�c qu�n lý QLTHVBB; Xây d�ng �ư�c nhóm làm vi�c c�p t�nh, t�o di�n �àn có ý ngh�a �� ph�i h�p, thương lư�ng, l�p k� ho�ch v� các ho�t ��ng th� ch�, hành chính và k� thu�t �� t�ng cư�ng EMCZ và phát tri�n b�n v�ng sinh k�. T�i hai c�ng ��ng � hai t�nh, �ã l�p k� ho�ch và ti�n hành d� án th� nghi�m �� ��u tư cho các ho�t ��ng môi trư�ng b�n v�ng kinh t� xã h�i b�n v�ng, nâng cao công ngh�, nâng cao ��i s�ng c�a các nhóm b� t�n thương nh�t. �ã th�c hi�n các ho�t ��ng nâng cao nh�n th�c, h� tr� sinh k�, nuôi th� gà v�t, v� béo cua thương ph�m, tr�ng r�ng ng�p m�n, h� tr� di d�i dân ra kh�i Vư�n Qu�c gia Ream v.v. Pha 3 b�t ��u t� tháng 8/2002, ti�p t�c xây d�ng n�ng l�c c�p qu�c gia, t�nh và xã, thi�t l�p h� thông tin tài nguyên và môi trư�ng (�ã có trang web t� tháng 7/2002); giám sát và h� tr� c�ng ��ng ven b� bi�n. Chương trình PEMSEA c�ng �ã h� tr� Campuchia th�c hi�n d� án th� nghi�m QLTHVBB quy mô nh� t�i Shianoukville v�i m�c tiêu thu hút c�ng ��ng qu�n lý ch�t th�i r�n, t�p trung vào thông tin tuyên truy�n, làm s�ch làng xóm, thu gom ch�t th�i r�n thô, th� nghi�m h� th�ng phí s� d�ng và t�o d�ng các trung tâm tái ch� lo�i rác th�i này. 1.3. ánh giá chung Sau g�n b�n th�p k�, QLTHVBB �ã thu �ư�c nh�ng k�t qu� nh�t ��nh và m�t s� nư�c �ã ��t �ư�c k�t qu� t�t � quy mô qu�c gia, ��m b�o t�ng trư�ng kinh t� nhưng v�n b�o v� �ư�c tài nguyên và môi trư�ng như Thu� �i�n hay Singapo. � �ông Nam Á, Philipin là nư�c �ã th�c hi�n nhi�u nh�t các d� án QLTHVBB, trong �ó d� án v�nh Batangas th�c hi�n trên cơ s� t� ch� - t� qu�n �ư�c coi là m�t mô hình thành công. Tuy nhiên, mô hình H� Môn (Trung Qu�c) �ư�c coi là thành công nh�t trong khu v�c. V�i s� h� tr� c�a ho�t ��ng QLTHVBB, t� 1994 GDP hàng n�m t�ng 9 - 25% mà không suy gi�m ch�t lư�ng môi trư�ng. Thành công c�a H� Môn là th�ng l�i c�a ý chí chính tr� thông qua s� �ng h� v� lu�t pháp, chính sách và tài chính c�a các c�p chính quy�n. Vi�c th�c thi chính sách và lu�t pháp nghiêm minh �ã t�o nên s� nh�t quán và ��ng l�c thúc ��y chương trình. S� ��ng thu�n c�a các �ơn v� tham gia và c�a các bên có l�i ích trên cơ s� t� nguy�n và c� tác ��ng c�a ch� tài là nhân t� quan tr�ng ��m b�o cho thành công này. Thu� và phí môi trư�ng �ã t�o nên ngu�n tài chính b�n v�ng cho QLTHVBB phát tri�n “t� l�c”. Dù có hi�u qu�, tuy�t ��i �a s� các d� án qu�n lý VBB còn ph� thu�c nhi�u vào ngu�n tài tr� và chuyên gia. �i�u này ph�n nào do thi�u ni�m tin và s� cam k�t c�a chính quy�n cho vi�c tài tr� chương trình QLTHVBB. Lý do có th� g�m: l�i ích kinh t� và sinh thái ngay l�p t�c c�a QLTHVBB chưa d� thuy�t ph�c trong ph�m vi th�i gian khá ng�n ho�c trong ph�m vi v�n phòng c�a m�t cơ quan công ch�c; thi�u n�ng l�c ��a phương; thi�u nh�n th�c v� môi trư�ng; không nh�n ra l�i ích kinh t� - xã h�i v� m�t an ninh th�c ph�m, t�o công �n vi�c làm và xoá b� �ói nghèo. Nh�ng ngư�i th�c hi�n QLTHVBB ph�i ��i m�t v�i nh�ng thách th�c như s� thay ��i ngu�n tài tr� t� d� án nư�c ngoài sang v�n trong nư�c; chính sách qu�c gia và lu�t pháp liên quan QLTHVBB và v�n �� t�ng cư�ng n�ng l�c ��a phương cho l�p k� ho�ch và qu�n lý VBB.
  18. 138 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) Nhi�u n� l�c qu�n lý b� t�i nhi�u nơi trong khu v�c chưa th�c s� b�n v�ng. V� t�ng th�, nh�ng r�i ro d� án có th� do ba nhóm v�n �� (Huming Yu & Nancy A. Bermas, www2.unitar.org/hiroshima): Do thi�u ý chí chính tr�: Vi�c thi�u ý chí chính tr� hay y�u v� cam k�t chính tr� có th� x�y ra � các c�p chính quy�n. Các nhà ho�ch ��nh chính sách c�p cao có th� không h� tr� ��y ��, thích h�p cho các chương trình v� chính sách và pháp ch�, trong khi các chính quy�n ��a phương có th� không phân b� ngu�n l�c �� h� tr� và duy trì ho�t ��ng c�a d� án. Do mâu thu�n l�n gi�a các �ơn v� tham gia là rào c�n th� hai cho th�c hi�n thành công chương trình QLTHVBB. �ó là mâu thu�n gi�a các ban ngành t�o nên s� r�n n�t hay các n� l�c thi�u ph�i h�p �� phát tri�n b�n v�ng VBB. Mâu thu�n như v�y c�ng s� làm h�n ch� hi�u qu� liên k�t các bên có l�i ích trong vi�c ra các quy�t ��nh, chính sách. Do s� thay ��i v� chính quy�n. R�i ro th� ba liên quan ��n các thay ��i trong chính quy�n c� � c�p qu�c gia và ��a phương. M�c dù Các d� án kh�i ��ng c�a QLTHVBB nh�n �ư�c s� �ng h� c�a các nhà lãnh ��o chính tr� hi�n t�i, nhưng quá trình lâu dài thì chưa ch�c. Ch�ng h�n, các ��ng chính tr� m�i th�ng c� không ch�p nh�n QLTHVBB có th� d�ng nh�ng n� l�c QLTHVBB m�i �ư�c b�t ��u. Nh�n th�c �ư�c nh�ng r�i ro này, có th� gi�m thi�u chúng và vư�t qua các rào c�n cho khung hành ��ng và quá trình QLTHVBB. Trong m�i quan h� này, nh�ng n� l�c thư�ng xuyên v� nh�n th�c c�ng ��ng và tham v�n c�a các bên có l�i ích là c�n thi�t. Trong �i�u ki�n Vi�t Nam, v�i v�n �� th� nh�t, r�i ro có th� xu�t hi�n liên quan ��n thi�u phân b� ngu�n l�c t� chính quy�n ��a phương. V�n �� th� hai là nh�y c�m và d� xu�t hi�n. ��i v�n �� th� ba, Vi�t Nam s� thu�n l�i hơn do s� lãnh ��o xuyên su�t c�a ��ng C�ng s�n c�m quy�n, tuy nhiên � các c�p ��a phương, s� thay ��i chính quy�n qua các nhi�m k� c�ng có th� tác ��ng ��n ti�n trình QLTHVBB. Ngoài ra, trong nhi�u trư�ng h�p, s� tham gia c�a c�ng ��ng còn mang tính hình th�c và phong trào, chưa góp ph�n t�o ra ��ng l�c cho QLTHVBB. Do v�y, nhi�u nơi QLTHVBB chưa �ư�c coi là cách qu�n lý ch� ��o, vì khó thành công, khó có kh� n�ng t�n t�i “t� mình” do các như�c �i�m phát sinh t� cách th�c qu�n lý hành chính t�p trung. Cách qu�n lý này �ư�c coi là t�o ra chính sách môi trư�ng th�c hi�n ��ng nh�t t�i t�t c� các vùng c�a m�t ��t nư�c, thi�u xem xét nh�ng ��c thù ��a phương v�i s� �a d�ng, ph�c t�p v� kinh t�, v�n hóa và xã h�i. Nó hình thành nên khuôn phép n�ng n�, h�n ch� kh� n�ng sáng t�o và n�ng ��ng c�a chính quy�n và c�ng ��ng ��a phương. Do v�y, qu�n lý vùng b� bi�n phi t�p trung �ư�c coi tr�ng hơn v�i các mô hình “qu�n lý theo ngành”, “��ng qu�n lý” hay “qu�n lý d�a vào c�ng ��ng”. Lu�t 22/1999 th� hi�n rõ ý chí chính tr� c�a In�ônêsia là phi t�p trung qu�n lý vùng b� bi�n và t�ng cư�ng vai trò c�ng ��ng trong qu�n lý tài nguyên. Thái Lan t� lâu �ã quan tâm ��n qu�n lý vùng b� b� bi�n, nhưng thư�ng v�i phương th�c ��ng qu�n lý ho�c qu�n lý d�a vào c�ng ��ng. 2. Qu&n lý t*ng h+p vùng b0 bi2n \ ViOt Nam Ti�p c�n QLTHVBB � Vi�t Nam �ã tr�i qua hơn 10 n�m k� t� khi �� tài c�p Nhà nư�c KHCN.06-07 “Nghiên c�u xây d�ng phương án qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n Vi�t Nam góp ph�n ��m b�o an toàn môi trư�ng và phát tri�n b�n v�ng” do Vi�n Tài nguyên và Môi trư�ng bi�n ch� trì th�c hi�n trong th�i gian 1996-1999 v�i 2 tr�ng �i�m VBB �� Sơn - Cát Bà - H� Long và VBB �à N�ng. �ây là �� tài khoa h�c và công ngh� c�p nhà nư�c ��u tiên nghiên c�u v� QLTHVBB � Vi�t Nam nh�m gi�i quy�t m�t trong ba nhi�m v� cơ b�n c�a chương trình
  19. Ch ng III. Ti�p c�n mô hình qu�n lý t�ng h�p vùng b� bi�n B�c B�. 139 Nhà nư�c KHCN.06 v� �i�u tra nghiên c�u bi�n giai �o�n 1996-2000. Qua phân tích h� th�ng th� ch�, chính sách và �ánh giá th�c tr�ng qu�n lý tài nguyên và môi trư�ng b�, �� tài �ã phân tích nh�ng v�n �� s� d�ng tài nguyên và b�o v� môi trư�ng b�t h�p lý và �ã l�a ch�n hai vùng nghiên c�u tr�ng �i�m là �� Sơn - Cát Bà - H� Long và �à N�ng �� xây d�ng phương án QLTHVBB. K�t qu� ��t �ư�c c�a �� tài tuy còn h�n ch� � bư�c kh�i ��u, nhưng có ý ngh�a c� v� th�c ti�n và lý lu�n, kh�i ��u cho m�t lo�t d� án tri�n khai QLTHVBB � Vi�t Nam, k� c� các d� án có s� giúp �� qu�c t�. Sau �ó, m�t s� d� án �i�m v� QLTHVBB �ã �ư�c tri�n khai � Vi�t Nam v�i s� h� tr� qu�c t�. Dư�i �ây là các d� án chính �ã �ư�c th�c hi�n: D� án t�ng cư�ng n�ng l�c qu�n lý ��i b� c�p t�nh (1995-1998) do t� ch�c Sida (Thu� �i�n) tài tr�, Ban Biên gi�i Chính ph� làm ��u m�i th�c hi�n và C�c Môi trư�ng tham gia. Nhi�m v� Nghiên c�u xây d�ng phương án QLTHVBB Nam Trung B� Vi�t Nam v�i tr�ng �i�m VBB t�nh Bình ��nh theo Ngh� ��nh thư h�p tác Vi�t Nam (Vi�n H�i dương h�c) - �n �� (Vi�n H�i dương h�c qu�c gia) giai �o�n 2000-2002 (N.T. An và nnk, 2003). D� án �i�m trình di�n qu�c gia v� QLTHVBB t�i thành ph� �à N�ng trong khuôn kh� chương trình h�p tác khu v�c v� qu�n lý môi trư�ng các bi�n �ông Á (PEMSEA) giai �o�n 2000-2006 v�i s� giúp �� chuyên gia c�a T� ch�c Hàng h�i th� gi�i (IMO). Tho� thu�n v� giai �o�n 2 �ã �ư�c ký k�t ngày 26/3/2009 gi�a PEMSEA và UBND thành ph� �à N�ng. D� án Vi�t Nam - Hà Lan v� QLTHVBB Vi�t Nam (VNICZM) giai �o�n 2000-2006 h�p tác gi�a C�c Môi trư�ng (B� Tài nguyên và Môi trư�ng, Vi�t Nam) và T�p �oàn Tư v�n NEDECO (Hà Lan) v�i s� tài tr� c�a Chính ph� Hà Lan. D� án �ư�c th�c hi�n � ba �i�m trình di�n - VBB các t�nh Nam ��nh, Th�a Thiên - Hu� và Bà R�a - V�ng Tàu. Các d� án liên quan ��n QLTHVBB Qu�ng Ninh và H�i Phòng trong khuôn kh� h�p tác gi�a IUCN Vi�t Nam, Hoa K� (NOAA) và Vi�t Nam b�t ��u t� th�i gian 2003-2004 ��n nay (Nguy�n Chu H�i và nnk, 2005). D� án �i�m song song v� QLTHVBB t�nh Qu�ng Nam (2005-2006) v�i �i�m trình di�n qu�c gia v� QLTHVBB thành ph� �à N�ng (2000-2006) trong khuôn kh� Chương trình h�p tác v� qu�n lý môi trư�ng các bi�n �ông Á (PEMSEA). D� án áp d�ng bư�c 3, 4, 5 mô hình QLTHVBB cho t�nh Qu�ng Nam. �ây là mô hình QLTHVBB c�p t�nh l�n ��u tiên do các nhà Khoa h�c Vi�t Nam xây d�ng, c� th� là Vi�n H�i dương h�c và UBND t�nh Qu�ng Nam ph�i h�p xây d�ng trong th�i gian 2006-2008. D� án QLTH các ho�t ��ng trên ��m phá Tam Giang - C�u Hai (IMOLA) do FAO tài tr� và Italia th�c hi�n t� n�m 2005 và nay �ang ti�p t�c pha 2. 2.1. Các d án do Hà Lan h& tr D� án Qu�n lý t�ng h�p vùng ven bi�n Vi�t Nam - Hà Lan (VNICZM) �ư�c th�c hi�n trong 3 n�m (9/2000 - 8/2003) hư�ng t�i thi�t l�p m�t chương trình dài h�n v� qu�n lý t�ng h�p vùng ven bi�n (ICZM) Vi�t Nam, t�p trung vào vi�c tư v�n cho chính ph� Vi�t Nam trong vi�c l�p k� ho�ch và phát tri�n vùng b� bi�n, phát tri�n c�ng ��ng và các ngu�n tài nguyên m�t cách b�n v�ng. D� án do B� Khoa h�c, Công ngh� và Môi trư�ng Vi�t Nam �i�u ph�i thông qua C�c Môi trư�ng và �ư�c s� h� tr� k� thu�t t� NEDECO, m�t t�p �oàn tư v�n c�a Hà Lan g�m có các Công ty Haskoning Consulting Engineers & Architects, DHV Consultants và WL/Delft Hydraulics. D� án c�ng có s� tham gia c�a nhi�u b�, ngành và cơ quan liên quan, c�ng như UBND các t�nh và các chuyên gia tư v�n Vi�t Nam. M�c tiêu ��t ra c�a d� án:
  20. 140 Tr�n ��c Th�nh (ch� biên) - H� tr� thi�t l�p cơ c�u t� ch�c và liên k�t ch�c n�ng gi�a c�p t�nh, qu�c gia và các t� ch�c qu�c t�, khuy�n khích ��i tho�i và trao ��i thông tin v� qu�n lý VBB qua các b� ngành và c�p t�nh. - M� r�ng n�ng l�c t� ch�c và chuyên môn �� áp d�ng QLTHVBB, nâng cao nh�n th�c v� n�i dung và các cơ h�i c�a ICZM. - Phát tri�n chi�n lư�c và k� ho�ch hành ��ng dài h�n cho QLTHVBB � ba t�nh thông qua ti�p c�n gi�i quy�t các v�n �� th�c ti�n. - Xác ��nh, cung c�p và ph�i h�p k� thu�t, tài li�u và công c�, �ào t�o cán b� và nhân s� phù h�p cho QLTHVBB Vi�t Nam. - �� xu�t n�i dung pháp lý cho QLTHVBB Vi�t Nam. Vi�c t� ch�c th�c hi�n D� án �ư�c tri�n khai � hai c�p trung ương và ��a phương (hình 3.7). Ngoài V�n phòng d� án qu�c gia � Hà N�i còn có 3 v�n phòng d� án thí �i�m t�i các t�nh ven bi�n: Nam ��nh (mi�n B�c), Th�a Thiên - Hu� (mi�n Trung), và Bà R�a - V�ng Tàu (mi�n Nam). Hình 3.7. Sơ �� t� ch�c hai c�p d� án VNICZM (H.C. Th�ng, 2008) Pha 1 (9/2000-10/2003), có nhi�m v� thi�t l�p v�n phòng và cơ s� v�t ch�t cho d� án, h� tr� s�p x�p th� ch� cho QLTHVBB, ph�i h�p, h� tr�, t�ng cư�ng th� ch� QLTHVBB trong B� KHCNMT và � c�p t�nh. Pha c�u n�i (11/2003-2/2005): C�i thi�n h� th�ng qu�n lý d� li�u và thông tin QLTHVBB; �ào t�o và chuy�n giao cho B� TN&MT/C�c BVMT v.v.
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2