Xây dựng mô hình gây trĩ thực nghiệm bằng hỗn hợp dầu ba đậu và pyridine trên thỏ

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> XÂY DỰNG MÔ HÌNH GÂY TRĨ THỰC NGHIỆM BẰNG HỖN HỢP<br /> DẦU BA ĐẬU VÀ PYRIDIN TRÊN THỎ<br /> Trần Mạnh Hùng*, Huỳnh Thị Hồng Phượng*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Bệnh trĩ (hemorrhoid) được tạo thành do sự dãn quá mức các đám rối tĩnh mạch trĩ và là một<br /> trong những bệnh đứng đầu trong các bệnh lý về hậu môn-trực tràng. Do tỉ lệ mắc bệnh cao và ảnh hưởng trực<br /> tiếp đến chất lượng cuộc sống nên việc xây dựng các mô hình dược lý gây bệnh trĩ phục vụ cho các nghiên cứu<br /> trên là cần thiết. Với mục đích trên chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Xây dựng mô hình gây trĩ thực<br /> nghiệm bằng hỗn hợp dầu ba đậu và pyridine trên thỏ”.<br /> Phương pháp: Phương pháp gây trĩ thực nghiệm được tiến hành bằng cách bôi nhúng hỗn hợp các hóa chất<br /> có khả năng gây kích ứng trực tràng. Chỉ tiêu đánh giá gồm: mức độ và thời gian sưng đỏ, tiết dịch, viêm loét ở<br /> hậu môn và thời gian tạo thành búi trĩ và kích thước của búi trĩ.<br /> Kết quả: Hỗn hợp thích hợp để gây trĩ thực nghiệm là: 5 thể tích pyridin + 5 thể tích diethyl ether + 5 thể<br /> tích dầu ba đậu 10% trong diethyl ether, bôi nhúng 2 lần mỗi lần 200 μL trong vòng 60 giây, kích ứng liên tục<br /> 10 ngày. Với phương pháp này, sau 1 giờ đã xuất hiện các triệu chứng, sau 24 giờ có biểu hiện trĩ cấp và duy trì<br /> được khoảng 12-15 ngày.<br /> Kết luận: Như vậy, mô hình này có thể áp dụng để đánh giá hiệu quả điều trị trĩ của các thuốc mới hướng<br /> đến mục tiêu này.<br /> Từ khóa: Trĩ thực nghiệm, dầu ba đậu, pyridin.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> DEVELOPMENT OF AN EXPERIMENTAL MODEL FOR CHEMICAL-INDUCED HEMORRHOID<br /> IN RABBIT<br /> Tran Manh Hung, Huynh Thi Hong Phuong<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 1 - 2011: 32 - 37<br /> Objective: Hemorrhoids are dilated or bulging veins of the rectum and anus, and one of leading disorders of<br /> recto-anal diseases. Due to high prevalence and direct influence of hemorrhoids on quality of life, development of<br /> animal models for screening therapeutic agents is necessary. In this study, we investigated several hemorrhoid<br /> models induced by chemicals.<br /> Method: Experimental hemorrhoid model was induced by a mixture of irritating chemicals applied to rabbit<br /> rectum. Parameters for hemorrhoid evaluation included rectal swelling, exudates, inflammation and presence of<br /> sac-like protrusion.<br /> Results: Mixture that could induce experimental hemorrhoid was: 5 volumes of pyridine + 5 volumes of<br /> diethyl ether + 5 volumes of croton oil 10% in diethyl ether, 200 μL applied twice a day for 60 seconds. This<br /> mixture could evoke hemorrhoid symptoms after 24 hours and remaining for 12-15 days.<br /> Conclusion: Our model can be applied for screening anti-hemorrhoid agents.<br /> Keywords: Experimental hemorrhoid, croton oil, pyridine<br /> <br /> *Khoa Dược, ĐH Y Dược TP. Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: PGS.TS. Trần Mạnh Hùng ĐT: 093.7746.596<br /> <br /> 32<br /> <br /> Email: manhung1969@yahoo.com<br /> <br /> Chuyên Đề Dược Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Bệnh trĩ (hemorrhoid) được tạo thành do<br /> sự dãn quá mức các đám rối tĩnh mạch trĩ. Tuy<br /> không gây tử vong và ít khi có biến chứng<br /> nặng nề nhưng lại trực tiếp ảnh hưởng đến<br /> chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Trĩ là<br /> một trong những bệnh đứng đầu trong các<br /> bệnh lý về hậu môn-trực tràng. Bệnh trĩ rất<br /> phổ biến ở nước ta và trên thế giới với tỉ lệ<br /> người mắc bệnh khá cao(1).<br /> Do tỉ lệ mắc bệnh cao và ảnh hưởng trực<br /> tiếp đến chất lượng cuộc sống nên nhu cầu<br /> chữa bệnh luôn luôn đòi hỏi việc nghiên cứu,<br /> phát triển và hoàn thiện các phương pháp<br /> chữa bệnh, nghiên cứu tìm ra các thuốc mới.<br /> Bên cạnh đó hạn chế được các tổn thương và<br /> nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân<br /> cũng được quan tâm.<br /> Vì vậy, việc xây dựng các mô hình dược lý<br /> gây bệnh trĩ phục vụ cho các nghiên cứu trên là<br /> cần thiết, đặc biệt trong việc phát triển các thuốc<br /> chữa bệnh trĩ bằng dược liệu ở nước ta. Với mục<br /> đích trên chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài<br /> “Xây dựng mô hình gây trĩ thực nghiệm bằng<br /> hỗn hợp dầu ba đậu và pyridine trên thỏ”.<br /> <br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Thú vật thử nghiệm<br /> Thỏ thí nghiệm là thỏ giống New Zealand,<br /> trọng lượng từ 1,5-2 kg, khỏe mạnh, không dị<br /> tật, không có biểu hiện bất thường, do viện<br /> Pasteur TP.HCM cung cấp. Thỏ được nuôi riêng<br /> từng con trong lồng kích thước 50 x 40 x 50 cm<br /> (cao x rộng x dài), được cung cấp đủ thức ăn và<br /> nước uống hàng ngày. Thỏ thí nghiệm sau khi<br /> gây được bệnh được phân ra thành các lô thử<br /> nghiệm sau:<br /> Lô chứng (6 con) để lành tự nhiên.<br /> Lô điều trị bằng thuốc trị trĩ trên thị trường<br /> (6 con).<br /> <br /> Hóa chất thử nghiệm<br /> Dầu ba đậu: thu được từ dịch chiết ép hạt<br /> ba đậu.<br /> <br /> Chuyên Đề Dược Khoa<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Pyridin: hãng Sigma<br /> Chloroform: Merck<br /> Diethyether: Merck<br /> <br /> Phương pháp gây trĩ thực nghiệm<br /> Phương pháp gây trĩ thực nghiệm được tiến<br /> hành bằng cách bôi nhúng hỗn hợp các hóa chất<br /> có khả năng gây kích ứng trực tràng. Các hỗn<br /> hợp khảo sát được liệt kê dưới đây:<br /> 1. Hỗn hợp cồn tuyệt đối + chloroform (tỉ lệ<br /> 1:1), bôi nhúng 100 μL vào hậu môn thỏ trong<br /> vòng 60 giây kích ứng cách ngày trong 14 ngày<br /> 2. Hỗn hợp cồn tuyệt đối + chloroform (tỉ lệ<br /> 1:1), bôi nhúng 100 μL vào hậu môn thỏ trong<br /> vòng 60 giây kích ứng liên tục trong 14 ngày.<br /> 3. Chloroform (99%), bôi nhúng 100 μL trong<br /> vòng 60 giây, kích ứng cách ngày trong 14 ngày.<br /> 4. Chloroform (99%), bôi nhúng 100 μL trong<br /> vòng 60 giây, kích ứng liên tục trong 3 ngày liên<br /> tiếp sau đó nghỉ 1 ngày và sau đó tiếp tục kích<br /> ứng 3 ngày liên tiếp, tiếp tục như vậy trong<br /> vòng 24 ngày.<br /> 5. Chloroform (99%), bôi nhúng 100 μL trong<br /> vòng 60 giây, kích ứng liên tục trong 14 ngày.<br /> 6. Hỗn hợp: 5 thể tích chloroform + 5 thể tích<br /> dầu ba đậu 6% trong diethyl ether, bôi nhúng<br /> 100 μL trong vòng 60 giây, kích ứng liên tục<br /> trong ngày.<br /> 7. Hỗn hợp 5 thể tích CHCl3 + 5 thể tích<br /> diethyl ether + 5 thể tích dầu ba đậu 6% trong<br /> ether, bôi nhúng 100 μL trong vòng 60 giây, kích<br /> ứng liên tục trong 14 ngày.<br /> 8. Hỗn hợp: 5 thể tích pyridin + 5 thể tích<br /> diethyl ether + 5 thể tích dầu ba đậu 6% trong<br /> diethyl ether. Kích ứng liên tục trong 3 ngày liên<br /> tiếp sau đó nghỉ 1 ngày và sau đó tiếp tục kích<br /> ứng 3 ngày liên tiếp, tiếp tục như vậy trong<br /> vòng 14 ngày.<br /> 9. Hỗn hợp: 5 thể tích pyridin + 5 thể tích<br /> diethyl ether + 5 thể tích dầu ba đậu 6% trong<br /> diethyl ether, bôi nhúng 100 μL trong vòng 60<br /> giây, kích ứng trong 14 ngày.<br /> <br /> 33<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> 10. Hỗn hợp: 5 thể tích pyridin + 5 thể tích<br /> diethyl ether + 5 thể tích dầu ba đậu 10% trong<br /> diethyl ether, bôi nhúng 100 μL trong vòng 60<br /> giây, kích ứng trong 14 ngày<br /> 11. Hỗn hợp: 5 thể tích pyridin + 5 thể tích<br /> diethyl ether + 5 thể tích dầu ba đậu 10%<br /> trong diethyl ether, bôi nhúng 2 lần mỗi lần<br /> 200 μL trong vòng 60 giây, kích ứng liên tục<br /> trong 14 ngày.<br /> <br /> Chỉ tiêu đánh giá<br /> -Thời gian xuất hiện sưng đỏ, mức độ sưng<br /> đỏ<br /> -Thời gian niêm mạc bị tổn thương, mức độ<br /> tổn thương niêm mạc, viêm loét<br /> -Xuất huyết, mức độ xuất huyết nặng hay<br /> nhẹ<br /> -Tiết dịch, hậu môn chảy nước…<br /> -Thời gian xuất hiện các mạch máu nhỏ<br /> xung quanh hậu môn<br /> -Thời gian tạo thành búi trĩ, kích thước của<br /> búi<br /> <br /> Phân tích thống kê<br /> Các số liệu được thống kê và trình bày dưới<br /> dạng giá trị trung bình ± SEM (standard error of<br /> mean: sai số chuẩn của giá trị trung bình) cũng<br /> như biểu diễn bằng các loại biểu đồ. Sự khác<br /> nhau được xem là có ý nghĩa thống kê khi giá trị<br /> p < 0,01-0,05 được thực hiện qua phép kiểm tStudent.<br /> <br /> KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> Kết quả khảo sát 11 hỗn hợp gây kích ứng<br /> Trong suốt quá trình thử nghiệm, chúng tôi<br /> đã theo dõi kết quả gây trĩ thực nghiệm của 11<br /> hỗn hợp đã mô tả ở trên. Phần lớn các hỗn hợp<br /> khảo sát (từ hỗn hợp số 1 đến hỗn hợp số 10)<br /> đều có khả năng gây xuất hiện búi trĩ, tuy nhiên<br /> thời gian xuất hiện ngắn nên rất khó theo dõi<br /> đáp ứng của các thuốc thử nghiệm. Chỉ có duy<br /> nhất hỗn hợp số 11 (5 thể tích pyridin + 5 thể tích<br /> ether + 5 thể tích dầu ba đậu 10%/ ether) bôi<br /> nhúng 2 lần mỗi lần 200 μL trong vòng 60 giây,<br /> kích ứng liên tục 10 ngày sau 1 giờ đã xuất hiện<br /> các triệu chứng, sau 24 giờ có biểu hiện trĩ cấp và<br /> duy trì được khoảng 13-15 ngày (Hình 1).<br /> <br /> Hình 1. Quá trình gây trĩ thực nghiệm của hỗn hợp dầu ba đậu, pyridin và ether<br /> (Hình 2, phải). So với thỏ bình thường, hậu môn<br /> Các thông số đánh giá mức độ gây trĩ của<br /> của thỏ gây trĩ sưng to và có tĩnh mạch giãn<br /> hỗn hợp dầu ba đậu, pyridin và ether<br /> rộng kèm theo sung huyết tĩnh mạch (Hình 2).<br /> Mức độ gây trĩ được đánh giá bằng độ sưng<br /> của hậu môn (Hình 2, trái) và độ giãn tĩnh mạch<br /> <br /> 34<br /> <br /> Chuyên Đề Dược Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Hình 2. Mức độ gây sưng viêm, giãn tĩnh mạch và sung huyết của hỗn hợp gây trĩ<br /> co thắt, dãn cơ co thắt hậu môn, Ruscogenins:<br /> Đáp ứng của mô hình gây trĩ thực nghiệm<br /> trợ tĩnh mạch và bảo vệ mạch), Mastu (Bismuth<br /> với thuốc trị trĩ trên thị trường<br /> subgallate: bảo vệ niêm mạc), Hydrocotisone<br /> Do tổn thương sau khi gây trĩ có sưng, viêm<br /> (kháng viêm corticoid) để làm giảm nhanh<br /> loét, xuất huyết, tiết dịch, đóng vẩy cứng gây<br /> chóng các tổn thương trên. Kết quả thực nghiệm<br /> nứt hậu môn, nên chúng tôi tiến hành theo dõi<br /> cho thấy mô hình đáp ứng khá tốt với các thuốc<br /> đáp ứng của lô thí nghiệm sử dụng kết hợp 3<br /> điều trị (Hình 3, Bảng 1).<br /> thuốc với các cơ chế khác nhau để điều trị triệu<br /> chứng của bệnh: Proctolog (Trimebutine: chống<br /> <br /> Hình 3. Mức độ đáp ứng của một số chế phẩm điều trị trĩ<br /> tổn thương như viêm, loét, tụ máu) dẫn đến việc<br /> Bảng 1. So sánh thời gian điều trị giữa thỏ chứng và<br /> hình thành các búi trĩ. Đa số các mô hình gây trĩ<br /> thỏ gây trĩ<br /> cấp theo dõi trong vòng 30 giờ (đối với việc sử<br /> Thỏ điều trị<br /> Thỏ chứng<br /> dụng các hóa chất) hay trong vòng 2-3 tuần (khi<br /> 8,0 ± 0,365**<br /> 13,7 ± 0,83<br /> Thời gian hết sưng<br /> can thiệp sâu vào cấu trúc giải phẫu). Trong<br /> hoàn toàn (ngày)<br /> (n=6)<br /> (n=6)<br /> nghiên<br /> cứu này chúng tôi chọn các hóa chất như<br /> 5,3 ± 0,333*<br /> 6,83 ± 0,31<br /> Thời gian hết viêm<br /> loét (ngày)<br /> CHCl3, pyridine, dầu ba đậu dựa trên các tính<br /> (n=6)<br /> (n=6)<br /> 2,7<br /> ±<br /> 0,211<br /> 3,33<br /> ±<br /> 0,33<br /> Thời gian hết xuất<br /> chất hóa học và vật lý đặc trưng, khả năng gây<br /> huyết (ngày)<br /> (n=6)<br /> (n=6)<br /> kích ứng của các chất. Việc sử dụng hỗn hợp<br /> 8,5 ± 0,847**<br /> 14,3 ± 0,33<br /> Thời gian hết tiết<br /> pyridine, dầu ba đậu và diethyl ether đã được<br /> dịch (ngày)<br /> (n=6)<br /> (n=6)<br /> một số nghiên cứu công bố, tuy nhiên tỉ lệ các<br /> Bàn luận<br /> chất trong hỗn hợp và phương pháp thực hiện<br /> Cho đến nay đã có một số nghiên cứu về xây<br /> hầu như không được mô tả rõ, đồng thời thời<br /> dựng mô hình gây trĩ trên đông vật thí nghiệm<br /> gian gây bệnh quá ngắn (24-30 giờ) nên rất khó<br /> được tiến hành với các phương pháp khác nhau<br /> đánh giá khi áp dụng mô hình để sàng lọc<br /> nhưng chủ yếu gây mô hình bằng cách can thiệp<br /> thuốc. Vì thế trong phương pháp này, chúng tôi<br /> sâu vào cấu trúc giải phẫu và dùng những hóa<br /> đã tiến hành khảo sát để đưa ra những thông số<br /> chất gây kích ứng da và niêm mạc, có khả năng<br /> thực nghiệm và chỉ tiêu đánh giá nhằm tạo ra<br /> gây tụ máu và gây phồng rộp (nhằm tạo ra các<br /> được một mô hình phù hợp với điều kiện phòng<br /> <br /> Chuyên Đề Dược Khoa<br /> <br /> 35<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> thí nghiệm nước ta. Một số phương pháp gây trĩ<br /> thực nghiệm khác cũng được trình bày trong<br /> <br /> bảng 2.<br /> <br /> Bảng 2. Các mô hình gây trĩ thực nghiệm trên động vật(2,3,4,5)<br /> Tác giả<br /> <br /> Đối tượng<br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Kết quả<br /> nghiên cứu<br /> Hélio Plapler<br /> Khỉ<br /> Gây mê sau đó tiến hành thắt tĩnh mạch Xuất hiện búi trĩ sau 9 ngày và kéo dài sau 2-3<br /> (2006)<br /> hậu<br /> môn<br /> tuần<br /> (Cebus Apella)<br /> Nishiki K và cộng<br /> Chuột cống Bôi nhúng 0,16 ml hỗn hợp gồm nước Xuất hiện phù nề, viêm, giãn mạch, tắc nghẽn<br /> sự (1998)<br /> khử ion, pyridine, diethyl ether, 6% dầu mạch máu, xâm nhập fibrin và hoại tử trong biểu<br /> ba đậu trong pyridine ether (1:4:5:10) mô, sau 6 giờ và kéo dài trong 24 giờ.<br /> vào hậu môn chuột trong 12 giây.<br /> Chuột cống Bôi nhúng 100 μL hỗn hợp gồm Xuất hiện phù nề, viêm, giãn mạch, sau 3 giờ và<br /> Okumura Makoto<br /> và cộng sự<br /> nước (khử ion), pyridine, diethyl ether, kéo dài trong 24 giờ.<br /> (1998)<br /> 3% dầu ba đậu trong pyridine ether<br /> (1:4:5:10) vào hậu môn chuột trong 10<br /> giây<br /> Marrero và các<br /> Thỏ<br /> Bôi nhúng 800 μL hỗn hợp gồm Xuất hiện phù nề, giãn mạch, tắt nghẽn<br /> cộng sự (2008)<br /> (NZ& SGB) pyridine, diethyl ether và 6% dầu ba mạch máu, xâm nhập của fibrin, viêm và<br /> <br /> đậu trong diethyl ether trong vòng hoại tử trong biểu mô sau 10 giờ và kéo dài<br /> 60 giây<br /> ổn định trong 30 giờ<br /> <br /> So sánh với thí nghiệm của chúng tôi với các<br /> kết quả thí nghiệm nêu trên, chúng tôi có những<br /> điểm tương đồng và khác biệt sau:<br /> - Tỉ lệ, thành phần các chất, chủng thú vật thí<br /> nghiệm: vì tiến hành thí nghiệm trên thỏ nên<br /> chúng tôi mô phỏng lại thí nghiệm Marrero<br /> Miragaya, Maria Acelia và các cộng sự với 400<br /> μL được chia làm 2 lần mỗi lần duy trì trong 60<br /> giây. Kết quả chúng tôi quan sát thấy có hiện<br /> tượng sưng viêm xảy ra sau 1 giờ, phù nề bắt<br /> đầu xuất hiện sau 2 giờ và sau 24 giờ hiện tượng<br /> phù nề, giãn mạch, có sự xuất hiện của các mạch<br /> máu nhỏ quanh hậu môn, xuất huyết, viêm và<br /> loét và tăng tiết dịch. Tuy nhiên do mục tiêu thí<br /> nghiệm duy trì được các triệu chứng trên sau ít<br /> nhất là 1 tuần để thử thuốc nên chúng tôi tiến<br /> hành kích ứng nhiều ngày và tăng tỉ lệ dầu ba<br /> đậu lên 10% dầu ba đậu trong diethyl ether. So<br /> sánh với các thí nghiệm của Nishiki K, Okumura<br /> Makoto, Marrero Miragaya, Maria Acelia chúng<br /> tôi cho rằng thiết kế về thời gian, liều thử<br /> nghiệm và chủng thú vật thí nghiệm có thể cho<br /> những kết quả khác nhau, liều thử nghiệm càng<br /> cao, tần suất lập lại nhiều lần thì mức độ thương<br /> tổn và khả năng duy trì các thương tổn kéo dài<br /> hơn. Ngoài ra chúng tôi nhận thấy rằng tác<br /> dụng gây nên các búi trĩ chủ yếu do tính chất<br /> <br /> 36<br /> <br /> của dầu ba đậu nên tăng tỉ lệ dầu lên thì khả<br /> năng xuất hiện búi trĩ nhiều hơn.<br /> - Về phương pháp tiến hành: so sánh với thí<br /> nghiệm của Hélio Plapler thì khả năng xuất hiện<br /> búi trĩ, tỉ lệ đạt được cao hơn và ổn định hơn so<br /> với thí nghiệm của chúng tôi. Ngoài ra thí<br /> nghiệm của Hélio Plapler còn có thể duy trì búi<br /> trĩ sau 2-3 tuần. Vì vậy phương pháp can thiệp<br /> sâu vào cấu trúc giải phẫu của hậu môn có thể<br /> cho được kết quả tốt hơn, ổn định hơn so với<br /> dùng hóa chất.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Qua nghiên cứu “Xây dựng mô hình gây trĩ<br /> thực nghiệm bằng hỗn hợp dầu ba đậu và<br /> pyridine trên thỏ”chúng tôi đã thu được một số<br /> kết quả với nội dung được tóm tắt như sau:<br /> - Tỉ lệ thích hợp để gây trĩ là: 5 thể tích<br /> pyridin + 5 thể tích diethyl ether + 5 thể tích dầu<br /> ba đậu 10% trong diethyl ether, bôi nhúng 2 lần<br /> mỗi lần 200 μL trong vòng 60 giây, kích ứng liên<br /> tục 10 ngày. Với phương pháp này, sau 1 giờ đã<br /> xuất hiện các triệu chứng, sau 24 giờ có biểu<br /> hiện trĩ cấp và duy trì được khoảng 12-15 ngày.<br /> Về mặt thực nghiệm, và cả về mặt phương<br /> pháp, mô hình này rất thích hợp cho điều kiện<br /> hiện có của phòng thí nghiệm.<br /> <br /> Chuyên Đề Dược Khoa<br /> <br />