Ý nghĩa tập ngồi sớm phục hồi bệnh nhân đột quỵ

Chia sẻ: ViTsunade2711 ViTsunade2711 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phục hồi chức năng sớm là một vấn đề quan trọng trong phục hồi chức năng bệnh nhân đột quỵ não. Trong đó, dịch chuyển sớm, đặc biệt là tập ngồi sớm có thể cải thiện di chứng và dự hậu của bệnh nhân.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ý nghĩa tập ngồi sớm phục hồi bệnh nhân đột quỵ

TỔNG QUAN TÀI LIỆU Ý NGHĨA TẬP NGỒI SỚM PHỤC HỒI BỆNH NHÂN ĐỘT QUỴ Nguyễn Tiến Tính1, Trương Đình Cẩm1 Hoàng Lê Dung1, Phan Đình Văn1 Tóm tắt: Phục hồi chức năng sớm là một vấn đề quan trọng trong phục hồi chức năng bệnh nhân đột quỵ não. Trong đó, dịch chuyển sớm, đặc biệt là tập ngồi sớm có thể cải thiện di chứng và dự hậu của bệnh nhân. Tập ngồi sớm sẽ giúp tối ưu hóa sự tái tổ chức não và chống các biến chứng do bất động lâu ngày. Cho nên tập ngồi sớm là chìa khóa trong chiến lược phục hồi bệnh nhân đột quỵ. ADVANTAGES OF EARLY SITTING IN POSTSTROKE REHABILITATION Abstract: Early rehabilitation is essential in poststroke rehabilitation. Early mobilization, particularly early sitting can significantly improve both mortality and sequel. Early sitting might help to optimize brain reorganization and prevent immobilized complications. Therefore, early sitting is the key in poststroke rehabilitation strategy. 1. Giới thiệu: năm trở lại đây, số bệnh nhân phải nhập viện vì đột quỵ đang có chiều hướng tăng Theo Tổ chức Y tế Thế giới, tử lên từ 1,7% - 2,5% %[1, 2]. Trong đó, tỷ vong do đột quỵ đứng hàng thứ hai sau lệ nam giới mắc phải cao gấp 4 lần nữ bệnh tim, ở Mỹ đứng hàng thứ ba sau bệnh giới. Nghiêm trọng hơn, độ tuổi bị tai biến tim và ung thư. Những người thoát khỏi mạch máu não đang dần trẻ hóa, từ 40 - tử vong, thường để lại di chứng nặng nề 45 tuổi so với trước đây là 50 - 60 tuổi cả về thể xác, tâm thần cũng như là gánh %[1]. Phục hồi chức năng bệnh nhân đột nặng cho gia đình và xã hội. Theo số liệu quỵ não đang trở thành vấn đề cấp thiết của hội Thần kinh học Việt Nam Trong ba không chỉ của riêng ngành y tế mà còn 1 Bệnh viện Quân y 175 Người phản hồi (Corresponding): Nguyễn Tiến Tính (tientinh175@gmail.com) Ngày nhận bài: 05/3/2017, ngày phản biện: 10/3/2017 Ngày bài báo được đăng: 30/3/2018 113
TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 13 - 3/2018 là sự quan tâm của toàn xã hội. Mục tiêu vỏ não đối bên thay thế chức năng, lộ ra của phục hồi chức năng là nhằm cải thiện những kết nối ẩn giữa các tế bào thần kinh chức năng để người qua cơn đột quỵ có trước đây và khả năng phát triển những thể trở nên càng tự lập càng tốt. Từ khi kết nối mới %[4, 5]. các nhà khoa học phát hiện ra cơ chế tái Hiện nay trên thế giới vẫn chưa tổ chức não sau tai biến mạch máu não và có một loại thuốc nào kích thích sự tái tổ chấn thương sọ não, giá trị của của phục chức này. Do đó quan niệm chỉ sử dụng hồi chức năng đã được khẳng định. Chính thuốc “tăng tuần hoàn não” nhưng lại lơ việc cho bệnh nhân ngồi và vận động sớm là chỉ định tập luyện để điều trị bệnh nhân cùng với phương pháp tập theo tác vụ (vận đột quỵ hoặc chấn thương sọ não có lẽ là động theo chức năng, kỹ năng) trong môi một sai lầm của không ít bác sĩ lâm sàng. trường kích thích vận động sẽ giúp tối ưu Về mặt khoa học, chỉ có hai yếu tố giúp sự hóa sự tái tổ chức não. Cho nên tập ngồi tái tổ chức não tối ưu nhất: sớm là chìa khóa trong chiến lược phục hồi bệnh nhân đột quỵ. 1. Tập chủ động trợ giúp hoặc chủ động cho bệnh nhân ngồi sớm (tập vật 2. Cơ sở lý luận: lý trị liệu theo tác vụ và hoạt động trị liệu) Xuất phát từ cơ chế của sự tái tổ 2. Môi trường tập luyện phải chức não thông qua vận động. Não bị tổn có tính cạnh tranh: do đó nếu có điều thương do đột quỵ hoặc chấn thương sẽ có kiện nên cho bệnh nhân tập tại phòng tập hai cơ chế để phục hồi. Một là phụ thuộc PHCN thay vì tập một mình tại nhà. vào sự tiêu phù mô quanh ổ nhồi máu, hấp thu mô hoại tử và phát triển tuần hoàn Luyện tập theo chức năng phụ bàng hệ đến vùng hoại tử và vùng mô kế thuộc vào hai yếu tố là thời lượng tập trong cận. Hai là phục hồi phụ thuộc vào cơ chế ngày phải đủ và sự lặp đi lặp lại nhiều lần tái tổ chức não. Những tế bào thần kinh đã cũng như sự phức tạp của các bài tập kỹ bị chết thì không thể sống lại nhưng não năng. Đây cũng là điều lý giải tại sao nên có một cơ chế bù trừ thay thế rất hiệu quả phát triển các bài tập theo tác vụ và hoạt gọi là sự tái tổ chức não (brain reorganiza- động trị liệu tại các phòng tập PHCN. tion) hay còn gọi là sự mềm dẻo thần kinh Tập trong môi trường có tính cạnh (plasticity). Tái tổ chức não sau đột quỵ là tranh và tương tác lẫn nhau sẽ tốt hơn môi sự sắp xếp lại của hệ thần kinh để nó hoạt trường không có đặc tính này. Điều này rút động ở mức độ tối ưu nhất sau khi có một ra từ thí nghiệm chuột bị gây tổn thương bộ phận thần kinh ở não bị hủy hoại do một bên não sẽ có sự tái tổ chức não tốt đột quỵ. Đó chính là sự thay đổi thích hợp hơn nếu được nuôi trong môi trường phong nhất về các cơ chế sinh hóa và thần kinh phú so với môi trường bình thường. Môi học khi não bị mất nhiều tế bào thần kinh. trường bình thường là lồng chuột không Các thay đổi đó là: những thay đổi của có dụng cụ leo trèo trong khi môi trường synape thần kinh có lợi cho sự dẫn truyền, phong phú là môi trường lồng chuột có 114
TỔNG QUAN TÀI LIỆU nhiều dụng cụ nhằm tạo sự hoạt động chức cạnh tranh giữa các bệnh nhân với nhau năng tối đa và có sự tương tác hoặc cạnh hơn là tập một mình tại nhà. Ngoài ra cũng tranh lẫn nhau giữa các con chuột trong phải sắp xếp dần dần thoát khỏi cách tập lồng. Do đó giai đoạn bệnh nhân từ nhà một kỹ thuật viên kèm một bệnh nhân quay trở lại phòng tập của bệnh viện tập nhằm tạo sự phát triển tối đa tái tổ chức (Day care) là rất quan trọng vì nó tạo điều trong bộ não bị tổn thương của bệnh nhân. kiện cho những thách thức, tương tác và Sự tăng số lượng Receptor trên thân tế bào thần kinh nhờ tập vận động Sợi trục của tế bào thần kinh kế bên tế bào thần kinh đã chết mọc nhánh để dẫn truyền xung động đến các tế bào phía sau nhờ tập vận động Cũng vì tư thế ngồi là một trong nằm sang ngồi là các vận động cần thiết những tư thế thoải mái, tự nhiên, vững cho các chức năng di chuyển thường nhật vàng và được dùng nhiều nhất trong đời thông thường mà người bệnh cần tự thực sống hàng ngày. Ngồi là tư thế chức năng hiện hay thực hiện có trợ giúp bằng dụng chính của nhiều hoạt động, và là tư thế cụ hay bằng trợ giúp của người điều trị. trung gian giữa nằm và đứng. Ngồi giải Tập ngồi sớm còn khắc phục được phóng hai tay, thân ở tư thế thẳng, đồng hội chứng không dùng (Disuse Syndrome). thời giúp người bệnh dễ dàng học cách Từ lâu các nhà nghiên cứu đã thấy hậu quả chuyển trọng lượng và kiểm soát đường không tốt khi bệnh nhân nằm quá lâu trên giữa của thân và chậu giúp phát triển thăng giường (Prolonged bed rest) ở hầu hết các bằng, sức mạnh, và kiểm soát thần kinh loại bệnh lý. Điều này cũng không phải là cơ cần cho dáng đi. Nhiều kết hợp vận ngoại lệ đối với bệnh nhân đột quỵ não. động thân và chi có thể được thực hiện ở Rất nhiều công trình nghiên cứu đã chứng tư thế ngồi, cho phép phát triển vận động minh điều này. Các biến chứng nằm nghỉ và làm vững ở nhiều vùng của cơ thể. Các với thời gian quá lâu là viêm phổi, teo phản ứng thăng bằng cũng có thể được cơ, co rút cơ, trầm cảm, loét cùng cụt, rối tạo thuận ở tư thế này. Thay đổi tư thế từ 115
TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 13 - 3/2018 loạn chuyển hóa, rối loạn chức năng bàng để kiểm tra huyết áp. quang, rối loạn chức năng ruột, hạ huyết - Quay đầu giường bệnh nhân lên áp tư thế, tắc tĩnh mạch sâu, v.v.v. Vì thế chậm đến khoảng 450, dừng lại 5 phút, trừ trường hợp chống chỉ định, nên cho kiểm tra mạch – huyết áp. Nếu huyết áp bệnh nhân ngồi sớm, vật lý trị liệu sớm, tâm thu không hạ quá 20cmHg, tiếp tục hoạt động trị liệu sớm và tập đi càng sớm quay giường lên cao đến tư thế ngồi và càng tốt. vẫn để chân bệnh nhân trên giường bệnh. 3. Vấn đề kỹ thuật: Sau 5 phút, nếu huyết áp và toàn trạng (đặc biệt là tri giác) bệnh nhân ổn cho bệnh Phương pháp tạo thuận tập ngồi nhân ngồi với hai chân thòng xuống ngoài đúng: cạnh giường (có bục kê chân). Nếu mạch - Nguyên tắc đầu tiên và xuyên bệnh nhân > 100 lần/phút, báo bác sĩ. suốt là phải được sự đồng ý của bác sĩ lâm - Sau 5 phút, nếu huyết áp và tri sàng nếu bệnh nhân đang được điều trị tại giác bệnh nhân vẫn ổn định, cho bệnh các khoa lâm sàng, cần có sự hội chẩn giữa nhân ngồi đến khoảng 20 phút và theo dõi bác sĩ lâm sàng và bác sĩ PHCN và quyền tri giác của bệnh nhân. Sau đó cho bệnh quyết định phụ thuộc vào bác sĩ lâm sàng. nhân đưa chân lên giường và hạ đầu bệnh - Khi có chỉ định tập ngồi, kỹ nhân xuống từ từ. thuật viên PHCN hoặc điều dưỡng tiến hành: kiểm tra mạch và huyết áp, lưu máy + Chống chỉ định tập ngồi sớm: + Người bệnh đang còn những rối loạn cần phải điều chỉnh về huyết động. + Người bệnh bị xuất huyết dưới nhện. 116
TỔNG QUAN TÀI LIỆU + Người bệnh có rối loạn tri giác TÀI LIỆU THAM KHẢO: nhận thức, kích thích, không hiểu lệnh và 1. Nguyễn Trọng Lưu (2008), hoàn toàn không điều khiển được các cử “ Nghiên cứu một số đặc điểm điều trị động của cơ thể. PHCN bệnh nhân sau đột quỵ não”, Y học + Người bệnh có gãy xẹp thân thực hành, số 622, tr 79-84. đốt sống, gãy xương chậu mới can xương 2. Bộ Y Tế (1997) , PHCN vận chưa chắc (độ 1, độ 2). động cho bệnh nhân TBMMN _ Tài liệu Tập ngồi sớm trong vòng 48 - 72 hướng dẫn cho nhân viên y tế PHCN, tr giờ sau đột quỵ với thời gian tối thiểu 20 25-31 và 55-60. phút là một khuyến cáo cần thiết trong 3. Nguyễn Đăng Khoa (2013) điều trị và phục hồi bệnh nhân đột quỵ. , “Phục hồi chức năng tai biến mạch máu Thực tế đa số bệnh nhân đột quỵ hoặc não và chấn thương sọ não _ Bệnh viện chấn thương sọ não được cho ngồi muộn Chợ Rẫy” , tr 5-6-7-8. hơn so với khuyến cáo, thậm chí có bệnh nhân không nhận được chỉ định cho ngồi 4. Cumming TB, Thrift AG, et dù thời gian nằm viện kéo dài có khi đến al. (2011), “Very early mobilization after trên 3 tuần, như vậy các biến chứng do stroke fast-tracks return to walking: further nằm lâu sẽ rất cao và không kích thích results from the phase II AVERT random- được sự tái tổ chức não sau đột quỵ. ized controlled trial”, Stroke 42(1):153-8. Tóm lại: Tập ngồi sớm cho bệnh 5. Diserens K, Michel P, nhân đột quỵ não có tác dụng cải thiện et al (2006), “Early mobilization after chức năng và giảm thiểu biến chứng tốt, stroke:Review of the literature”, Cebro- nên được khuyến cáo thực hiện sớm cho vasc Dis 22:183-90. bệnh nhân. 117