Đây là một hoạt động quy mô dù lớn nhưng thường xuyên hằng năm “đến hẹn lại lên”.
Tuy vậy, riêng năm nay nó lại có những điều đổi thay mới, từ đó có thể dẫn đến những thách thức khó khăn mới. Bộ GD-ĐT chủ trương thi theo cụm chứ không riêng từng trường; trong sáu môn thi, một nửa sẽ theo cách cũ (tự luận) và ba môn theo cách mới (trắc nghiệm). Việc chấm thi cũng khác trước: giám khảo sẽ không chấm bài của HS tỉnh mình, mà chấm bài tỉnh khác.
Cơ quan chủ quản của ngành giáo dục có suy nghĩ, cân nhắc trước khi quyết định những đổi thay này. Thực tiễn sẽ có lời đáp minh bạch. Chúng ta sẽ rõ những mặt được và những vướng vấp, hạn chế cần khắc phục. Như báo chí cho biết, toàn bộ bộ máy tổ chức kỳ thi lớn này - không chỉ gồm những thành viên của ngành giáo dục - đã vào cuộc. Khâu chuẩn bị coi như cơ bản đã hoàn tất. Ai cũng hi vọng mọi chuyện sẽ “xuôi chèo mát mái”, đem lại niềm vui và niềm tin chính đáng cho toàn xã hội. Thế nhưng đối chiếu với tình hình, liệu đã hết băn khoăn?
Thứ nhất, dù số điểm thi bớt đi, tập trung hơn, nhưng liệu ba ngày thi có được diễn ra trong trật tự, kỷ cương, với tinh thần thượng tôn pháp luật? Các hiện tượng tiêu cực kinh niên liệu năm nay có thể khống chế về cơ bản? Một dẫn chứng: địa phương có vẻ rất thuận cho việc tổ chức như thủ đô Hà Nội, thì ông chánh thanh tra Sở GD-ĐT sở tại cho biết “trong số 182 hội đồng thi, vẫn còn khoảng 10 điểm có nhà dân nằm trong, không kể không ít hội đồng khác giáp với nghĩa trang, ruộng, vườn” - nghĩa là những nơi lý tưởng để những kẻ bất chấp luật pháp có thể xâm nhập dễ dàng lấy đề thi, ném đáp án.
Giải đáp nỗi lo này, chỉ riêng sức của hội đồng thi không đủ, nhất thiết phải có sự đóng góp thiết thực, đủ mạnh của ngành công an và sự chỉ đạo rất nghiêm của lãnh đạo chính quyền các cấp.
Thứ hai, nơi thi có khi xa hàng trăm cây số, thí sinh và gia đình các em phải chịu nhiều vất vả, tốn phí hơn mọi năm. Gánh này càng nặng hơn với các gia đình nghèo, đặc biệt ở vùng sâu, vùng cao vì liền sau đó là cuộc thi vào đại học, cao đẳng còn diệu vợi, khó khăn, tốn kém hơn. Liệu các đoàn thể xã hội (Mặt trận Tổ quốc, hội khuyến học, hội phụ nữ, Đoàn thanh niên) và các ngành giao thông, y tế có thể và cần làm gì để các em và gia đình các em bớt vất vả, tốn kém trong việc đi lại, ăn ở, sinh hoạt?
Thứ ba, về lý thuyết có thể tin rằng việc chấm thi năm nay sẽ khách quan hơn, nhưng liệu có thể thật an tâm về sự công minh, cẩn trọng của tất cả giám khảo? Liệu có xảy ra hiện tượng chấm ẩu, thậm chí hiện tượng “sát phạt”, vô cảm khi biết đối tượng bị chấm hoàn toàn không phải học trò của mình?
Nêu ra mối băn khoăn này có thể gây phản ứng nơi đông đảo các nhà giáo chân chính. Nhưng buồn thay, cách đây chưa lâu đã xảy ra tiền lệ xấu: một số giáo viên đã dìm điểm, hạ điểm khi chấm chéo ở hai trường tiểu học trong một huyện miền Trung.
Chỉ có thể an tâm nếu các chủ tịch hội đồng thi làm tốt công tác tư tưởng cũng như chỉ đạo sát sao, chặt chẽ quy trình chấm. Mặt khác, việc tổ chức phúc tra, hậu kiểm ở tất cả các trung tâm chấm thi phải được các đoàn thanh tra ủy quyền, thanh tra lưu động của Bộ GD-ĐT thực hiện quyết liệt, diết dóng.
So với mọi năm, kỳ thi năm nay cả Nhà nước và nhân dân tốn nhiều công sức, tiền bạc hơn. Tất cả đều kỳ vọng đạt được một kết quả công bằng, trung thực làm cơ sở cho việc tiến tới thực hiện kỳ thi “hai trong một” vào năm sau. Mùa gặt hái sau những ngày “đổ mồ hôi, sôi nước mắt” có tốt đẹp, như ý hay không tùy thuộc vào tinh thần trách nhiệm, năng lực tổ chức, lòng tự trọng của mọi thành viên tham gia - từ người lãnh đạo đến đông đảo những người thực hiện.
