Phân loại đất theo hệ thống chú dẫn bản đồ đất thế giới 1:5.000.000 fao/unesco, 1988

Chia sẻ: Laclac Ton | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:40

Thêm vào BST

Báo xấu

227
lượt xem 49
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sự kết hợp giữa các tầng đất và các đặc tính khác được sử dụng trong việc nhận diện các đơn vị đất gọi là tầng chẩn đoán do các đặc tính của tầng chẩn đoán được đặt ra bởi các quá trình hình thành đất, việc sử dụng tầng chẩn đoán để phân biệt các đơn vị đất có quan hệ đến việc phân loại đất theo các qui luật về nguồn gốc phát sinh đất một cách tổng quát. Mặc dù đối tượng nghiên cứu đã được xác định một cách rõ ràng, tuy nhiên các quá trình xảy ra trong đất không...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phân loại đất theo hệ thống chú dẫn bản đồ đất thế giới 1:5.000.000 fao/unesco, 1988

® ¹i ®¹i häc cÇn th¬ - khoa n«ng nghiÖp gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y trùc tuyÕn §−êng 3/2, Tp. CÇn Th¬. Tel: 84 71 831005, Fax: 84 71 830814 Website: http://www.ctu.edu.vn/knn email: dminh@ctu.edu.vn, vtanh@ctu.edu.vn ph©n lo¹i ®Êt theo hÖ thèng chó dÉn b¶n ®å ®Êt thÕ giíi 1:5.000.000 fao/unesco, 1988 Biªn dÞch bëi Vâ-Tßng Anh Dïng ®Ó gi¶ng d¹y cho c¸c líp Qu¶n Lý §Êt §ai Vµ Cao Häc N«ng Häc
Nháûn Diãûn Caïc Táöng Cháøn Âoaïn Vaì Caïc Âàûc Tênh Cháøn Âoaïn Âãø Phuûc Vuû Cho Cäng Taïc Phán Loaûi Âáút Theo Hãû Thäúng Phán Loaûi Fao/Unesco 1988 PHÁÖN I. TÁÖNG CHÁØN ÂOAÏN Sæû kãút håüp giæîa caïc táöng âáút vaì caïc âàûc tênh khaïc âæåüc sæí duûng trong viãûc nháûn diãûn caïc âån vë âáút goüi laì táöng cháøn âoaïn do caïc âàûc tênh cuía táöng cháøn âoaïn âæåüc âàût ra båíi caïc quaï trçnh hçnh thaình âáút, viãûc sæí duûng táöng cháøn âoaïn âãø phán biãût caïc âån vë âáút coï quan hãû âãún viãûc phán loaûi âáút theo caïc qui luáût vãö nguäön gäúc phaït sinh âáút mäüt caïch täøng quaït. Màûc duì âäúi tæåüng nghiãn cæïu âaî âæåüc xaïc âënh mäüt caïch roî raìng, tuy nhiãn caïc quaï trçnh xaíy ra trong âáút khäng âæåüc sæí duûng nhæ laì mäüt âàûc tênh maì chè coï aính hæåíng cuía chuïng, qua viãûc læåüng hoïa caïc âàûc tênh hênh thaïi laì coï yï nghéa trong viãûc nháûn diãûn. Caïc âënh nghéa vaì danh phaïp cuía caïc táöng cháøn âoaïn âæåüc duìng åí âáy âæåüc trêch tæì Soil Taxonomy (U.S. Soil Conservation Service, 1975). Caïc âënh nghéa cuía caïc táöng cháøn âoaïn naìy âaî âæåüc toïm tàõt vaì âäi khi âån giaín hoïa tuìy theo caïc yãu cáöu cuía baín chuï dáùn FAO/Unesco. Táöng salic, sombric vaì agric cuía Soil Taxonomy khäng âæåüc duìng åí âáy nhæ táöng cháøn âoaïn. Táöng duripan, fragipan vaì placic âæåüc duìng åí cáúp âäü tæåïng (phase). Âãø hiãøu roî hån vãö lyï thuyãút bãn trong caïc âënh nghéa cuía caïc táöng cháøn âoaïn vaì cho caïc âënh nghéa chi tiãút hån, cáön tham khaío hãû phán loaûi Soil Taxonomy. Khi coï sæû tæång thêch giæîa caïc kyï hiãûu táöng vaì caïc táöng cháøn âoaïn, thuáût ngæî táöng ABC âæåüc duìng song song våïi viãûc xaïc âënh caïc âàûc tênh áúy. Khaí nàng trao âäøi cation CEC duìng nhæ laì mäüt âàûc tênh trong viãûc nháûn diãûn caïc táöng âáút cuìng caïc âàûc tênh khaïc, chè tiãu naìy duìng âãø phaín aïnh loaûi khoaïng trong phæïc hãû trao âäøi trong âáút. Tuy nhiãn, viãûc xaïc âënh CEC trãn täøng säú pháön âáút mën coï cáúp haût nhoí hån 2mm coìn chëu aính hæåíng båíi haìm læåüng cháút hæîu cå hiãûn diãûn trong âoï. Âäúi våïi caïc loaûi âáút coï thaình pháön seït 1:1 laì chuí yãúu, viãûc loaûi træì CEC do cháút hæîu cå goïp pháön vaìo theo âæåìng biãøu diãøn trãn âäö thë laì mäüt viãûc cáön thiãút cho tæìng pháøu diãûn riãng leí (Bennema vaì Camargo, 1979; Brinkman, 1979; Klamt vaì Sombroek, 1987). Viãûc æïng duûng phæång phaïp naìy âäöi hoíi mäüt âiãöu kiãûn ràòng thaình pháön khoaïng seït phaíi âäöng nháút trong caïc pháøu diãûn âáút âãún âäü sáu êt nháút laì 125 cm. Caïc thuáût ngæî âãø diãùn taí caïc daûng hçnh thaïi âæåüc láúy tæì quyãøn Cáøm Nang Mä Taí Pháøu Diãûn Âáút (Guidelines for Soil Profile Description; FAO, 1977). Caïc kyï hiãûu duìng cho maìu sàõc âæåüc thäúng nháút theo quyãøn so maìu âáút Munsell (Munsell Soil Color Charts). Caïc âàûc tênh lyï hoïa hoüc âæåüc biãøu thë theo nguyãn lyï trong quyãøn "Caïc Phæång Phaïp vaì Qui Trçnh Trong Phoìng Thê Nghiãûm Khaío Saït Âáút Phuûc Vuû Cho Cäng Taïc láúy Máùu Âáút" (Soil Survey Laboratory Methods and Procedures for Collecting Soil Samples; USDA, 1984). Caïc nguyãn lyï bäø sung cuía caïc phæång phaïp naìy cuîng âæåüc cäng bäú båíi quyãøn "Cáøm Nang Phoìng Thê Nghiãûm ISRIC" (ISRIC Laboratory Manual; ISRIC, 1987). 1
TÁÖNG HISTIC H Âáy laì táöng H daìy hån 20cm nhæng moíng hån 40cm. Tuy nhiãn chuïng cuîng coï thãø âaût âäü dáöy hån 40cm nhæng moíng hån 60cm nãúu coï hån 75% (theo thãø têch) caïc såüi sphagnum hay coï dung troüng (áøm) nhoí hån 0.1 Mg m-3. Táöng màût giaìu cháút hæîu cå moíng hån 25 cm cuîng coï thãø âæåüc goüi laì táöng histic H nãúu sau khi xaïo träün âãöu âãún âäü sáu 25 cm chuïng váùn chæïa haìm læåüng carbon hæîu cå låïn hån hoàûc bàòng 16% (khi pháön âáút khoaïng coï hån 60% seït), låïn hån hoàûc bàòng 8% carbon hæîu cå hay hån (khi pháön âáút khoaïng khäng coï seït) hay haìm læåüng theo tyí lãû khi pháön âáút khoaïng chæïa haìm læåüng seït trung gian (tæì 0 - 60%) viãûc âaïnh giaï naìy coìn aïp duûng cho caïc táöng âáút màût coï canh taïc dáöy hån 25 cm. s eï % seït 00 10 20 30 40 50 60 00 12 13 14 15 16 17 18 19 % carbon hæî u cå Hçnh 1. Biãøu âäö toïm læåüc cho tháúy giåïi haûn giæîa táöng histic H våïi caïc táöng khaïc theo sæû thay âäøi cuía haìm læåüng carbon hæîu cå theo haìm læåüng seït (biãøu âäö naìy cuîng æïng duûng cho viãûc phán láûp giæîa nhoïm âáút chênh Histosols våïi caïc nhoïm âáút khaïc) TÁÖNG MOLLIC A Âáy laì loaûi táöng A maì sau khi 18 cm låïp âáút màût âæåüc xaïo träün kyî (kãø caí træåìng håüp táöng naìy chëu aính hæåîng quaï trçnh caìy xåïi) âaût caïc âiãöu kiãûn sau : 1. Coï cáúu truïc âáút, vaì cáúu truïc naìy coï âäü phaït triãøn âuí maûnh sao cho táöng âáút khäng massive (khäng coï cáúu truïc) vaì cæïng hay ráút cæïng khi khä. Chuï yï ràòng caïc âån vë cáúu truïc làng truû våïi âæåìng kênh låïn hån 30 cm bao gäöm trong âënh nghéa khäng cáúu truïc nãúu trong caïc âån vë låïn naìy khäng hiãûn diãûn caïc âån vë cáúu truïc thæï cáúp khaïc. 2. Caïc máùu våî cuía âáút vaì caïc máùu bãø vuûn coï maìu våïi chroma nhoí hån 3.5 khi áøm, value sáûm hån 3.5 khi áøm vaì 5.5 khi khä, value phaíi coï 1 âån vë nhoí hån táöng C (khi áøm vaì khä). Nãúu trong pháøu diãûn khäng coï táöng C, sæû so saïnh naìy seî âæåüc thæûc hiãûn cho táöng nàòm ngay bãn dæåïi táöng A. Nãúu trong táöng âáút coï hån 40% väi träün láùn tháût âãöu 2
trong táöng, giåïi haûn maìu value khi khä khäng bàõt buäüc, luïc naìy trë säú value khi áøm phaíi âaût hay nhoí hån 2 âån vë. 3. Âäü baío hoìa base (âo bàòng NH4OAc) phaíi âaût 50% hay hån. 4. Haìm læåüng carbon hæîu cå phaíi âaût täúi thiãøu laì 0,6% trong suäút chiãöu daìi cuía táöng âáút bë xaïo träün theo caïc âiãöu kiãûn sau âáy. Haìm læåüng carbon hæîu cå âaût 2,5% hay hån nãúu yãu cáöu vãö maìu sàõc khäng bàõt buäüc do coï väi nhæ âaî baìn åí trãn. Giåïi haûn täúi âa vãö haìm læåüng carbon hæîu cå laì giåïi haûn dæåïi cuía táöng histic A. 5. Chiãöu daìy laì 10 cm nãúu nàòm træûc tiãúp trãn thãöm âaï cæïng, táöng petrocalcic, táöng petrogypsic hay duripan; daìy êt nháút 18 cm hay hån 1/3 bãö daìy cuía solum nãúu bãö daìy cuía solum moíng hån 75 cm, vaì phaíi daìy hån 25 cm nãúu bãö daìy cuía solum daìy hån 75 cm. Viãûc âo âäü daìy cuía táöng mollic A naìy cuîng bao gäöm caí caïc táöng trung gian maì trong âoï âàûc tênh cuía táöng A chiãúm æu thãú; thê duû nhæ táöng AB, AE hay AC. 6. Haìm læåüng P2O5 trong 1% acid citric nhoí hån 250 mg kg-1 âáút. Giåïi haûn bàõt buäüc naìy nhàòm muûc âêch loaûi boí caïc táöng canh taïc cäø A hay váût thaíi tæì caïc vuìng maì con ngæåìi cæ truï træåïc âoï. Tuy nhiãn giåïi haûn naìy khäng bàõt buäüc nãúu haìm læåüng P2O5 hoìa tan trong 1% acid citric gia tàng bãn dæåïi táöng A hay khi trong táöng âáút xuáút hiãûn caïc âäúm giaìu phosphate, maì âáy thæåìng laì chè thë cho caïc loaûi âáút phaït triãøn trãn máùu cháút giaìu phosphate. TÁÖNG FIMIC A Âáy laì mäüt loaûi táöng A do con ngæåìi taûo ra coï âäü daìy hån 50 cm nhæ laì kãút quaí cuía quaï trçnh coïn ngæåìi boïn phán hæîu cå láùn våïi âáút trong mäüt thåìi gian liãn tuûc vaì láu daìi. Táöng fimic A thæåìng coï caïc váût liãûu nhán taûo träün láùn vaìo våïi âáút nhæ caïc maính gaûch nung, caïc maính saình, sæï phán bäú âãöu trong táöng âáút. Âënh nghéa naìy cuîng bao gäöm luän caí táöng plaggen vaì táöng anthropic cuía Soil Taxonomy (U.S. Soil Conservation Service, 1975). Nãúu táöng fimic A âaût nhæîng yãu cáöu cuía táöng mollic A hay táöng umbric A, noï seî âæåüc xaïc âënh do coï haìm læåüng P2O5 cao hån 250 mg kg-1 âáút trêch bàòng 1% acid citric. Chè tiãu naìy âæåüc aïp duûng cho háöu hãút caïc loaûi âáút tæû nhiãn. Caïc låïp âáút âæåüc hçnh thaình dæåïi taïc âäüng cuía con ngæåìi thæåìng chæïa haìm læåüng P2O5 hoìa tan trong acid citric cao hån 1.000 mg kg-1 âáút. Phæång phaïp phán têch cuîng nhæ giaï trë giåïi haûn âãø âaïnh giaï trong phán loaûi seî âæåüc thay âäøi trong tæång lai. TÁÖNG UMBRIC A Caïc yãu cáöu cuía táöng naìy giäúng nhæ táöng mollic Avãö maìu sàõc, haìm læåüng carbon hæîu cå vaì haìm læåüng phosphore, âäü cæïng, cáúu truïc vaì âäü daìy. Tuy nhiãn, táöng umbric A coï âäü baío hoìa base (âo bàòng NH4OAc) nhoí hån 50%. 3
TÁÖNG OCHRIC A Âáy laì loaûi táöng màût coï maìu sàõc ráút nhaût, chroma ráút låïn, haìm læåüng carbon hæîu cå ráút êt hay quaï moíng âãø âaût tiãu chuáøn cuía táöng mollic hay umbric, hoàûc ráút cæïng vaì khäng coï cáúu truïc khi khä. Caïc váût liãûu mën sàõp låïp trong táöng âáút thç khäng âæåüc coi nhæ laì táöng ochric A, vê duû nhæ caïc váût liãûu phuì sa treí måïi âæåüc bäöi âàõp. TÁÖNG ARGIC B Laì mäüt táöng chæïa haìm læåüng seït cao âaïng kãø so våïi táöng nàòm bãn trãn noï. Sæû khaïc biãût vãö sa cáúu naìy coï thãø laì do tiãún trçnh têch tuû seït, hay laì sæû máút cáúu truïc cuía caïc phiãún seït åí táöng màût, hay laì sæû ræía träi coï choün loüc caïc váût liãûu seït åí táöng màût, hay laì sæû hoaût âäüng cuía vi sinh váût âáút hoàûc sæû hiãûn diãûn cuía hai hay nhiãöu hån caïc tiãún trçnh khaïc nhau nhæ âaî kãø trãn. Sæû bäöi tuû caïc váût liãûu trãn táöng màût maì thæåìng caïc váût liãûu naìy coï kêch thæåïc cáúp haût thä hån táöng bãn dæåïi cuîng coï thãø dáùn âãún hiãûn tæåüng naìy. Tuy nhiãn, kiãøu hçnh thaïi lithological discontinuity cuîng coï thãø xaíy ra åí nhæîng vuìng chæïa caïc váût liãûu bäöi têch cuía phuì sa säng nhæng trong træåìng håüp naìy khäng âæåüc xãúp vaìo táöng argic B. Khi táöng argic B âæåüc hçnh thaình båíi tiãún trçnh têch tuû seït, caïc clay skin (hay coìn goüi laì argillan, clay cutan, clay coating - låïp phuí seït) coï thãø hiãûn diãûn trãn bãö màût cáúu truïc âáút, trong caïc âæåìng næït nhoí, caïc tãú khäøng vaì caïc âæåìng äúng do sinh váût trong âáút taûo ra. Âãø âaût tiãu chuáøn laì mäüt táöng cháøn âoaïn, táöng argic B phaíi âaût caïc âiãöu kiãûn sau âáy: 1. Coï sa cáúu sandy loam hay mën hån trong pháön âáút mën (nhoí hån 2 mm theo âæåìng kênh) vaì coï êt nháút 8% seït. 2. Thiãúu caïc âàûc tênh âàûc træng cuía táöng ferralic B. 3. Coï haìm læåüng seït täøng säú cao hån táöng bãn trãn noï (chè ngoaûi træì sæû khaïc biãût do kãút quaí cuía kiãøu hçnh thaïi lithological discontinuity): a. nãúu táöng nàòm bãn trãn chæïa êt hån 15% haìm læåüng seït täøng säú trong pháön âáút mën, táöng argic B phaíi coï êt nháút 3% seït nhiãöu hån táöng hiãûn diãûn bãn trãn noï (vê duû nhæ 17% so våïi 14%). b. nãúu táöng nàòm bãn trãn chæïa 15% hay hån nhæng êt hån 40% haìm læåüng seït täøng säú trong pháön âáút mën, tè säú giæîa haìm læåüng seït åí táöng argic B våïi haìm læåüng seït åí táöng bãn trãn âoï phaíi âaût 1.2 hay hån (vê duû 36% so våïi 30%). c. nãúu táöng nàòm bãn trãn chæïa 40% hay hån haìm læåüng seït täøng säú trong pháön âáút mën, táöng argic B phaíi coï êt nháút 8% seït hay hån (vê duû 50% so våïi 42%). 4
4. Nãúu êt nháút åí vaìi nåi trong táöng argic B coï sæû hiãûn diãûn cuía clay skin våïi säú læåüng êt nháút laì 1% trãn bãö màût cáúu truïc âáút hay trong caïc tãú khäøng, hay coï sæû âënh hæåïng cuía seït våïi säú læåüng êt nháút laì 1% trong vi máùu âáút, sæû gia tàng haìm læåüng seït naìy phaíi xaíy ra trong voìng 30 cm. Nãúu säú læåüng clay skin hiãûn diãûn dæåïi 1% hay khäng coï clay skin, sæû gia tàng haìm læåüng seït giæîa táöng argic B våïi táöng bãn trãn noï phaíi âaût trong khoaîng 15 cm. 5. Táöng argic B phaíi coï âäü daìy êt nháút 1/10 chiãöu daìy täøng cuía táút caí caïc táöng nàòm bãn trãn noï vaì phaíi daìy êt nháút laì 7.5 cm. Nãúu táöng argic B coï thaình pháön hoaìn toaìn laì lamellae (låïp phim moíng), caïc lamellae naìy phaíi coï chiãöu daìy täøng cäüng laì 15 cm. 6. Táöng nàòm bãn trãn coï sa cáúu thä hån táöng argic B phaíi daìy êt nháút 18 cm sau khi âa träün láùn, hay êt nháút 5 cm nãúu sæû chuyãøn táöng theo sa cáúu âãún táöng argic B laì âäüt ngäüt. Nãúu pháøu diãûn âáút coï kiãøu hçnh thaïi lithological discontinuity hay nãúu chè coï táöng canh taïc nàòm bãn trãn táöng argic, phaíi coï êt nháút vaìi nåi trong táöng argic B coï sæû hiãûn diãûn cuía clay skin våi säú læåüng 1% trãn bãö màût cáúu truïc âáút hay trong caïc tãú khäøng, hay coï sæû âënh hæåïng cuía seït våïi säú læåüng êt nháút laì 1% trong vi máùu âáút. 7. Thiãúu caïc âàûc tênh cáúu truïc âàûc træng vaì âäü baío hoìa Na cuía táöng natric B. Baíng 1. Toïm tàõt yãu cáöu vãö haìm læåüng seït gia tàng trong táöng argic B (kyï hiãûu laì Bt) so våïi haìm læåüng seït trong táöng nàòm bãn trãn noï (kyï hiãûu laì A) % seït trong táöng A % seït trong táöng Bt nhoí hån 15 låïn hån A% + 3% 15 - nhoí hån 40 låïn hån A% * 1.2 låïn hån 40 låïn hånA% + 8% Âënh nghéa trãn cuía táöng argic B nhàòm muûc âêch khàõc phuûc caïc khoï khàn vãö kinh nghiãûm trong viãûc xaïc âënh ngoaìi âäöng cuía táöng argillic B cuî âäöng thåìi cho pheïp sæû nháûn diãûn sæû thay âäøi sa cáúu âaïng læu yï nhæ laì mäüt âàûc tênh âãø cháøn âoaïn ngay caí trong træåìng håüp clay skin khäng hiãûn diãûn. Màûc khaïc, sæû têch tuû seït cuîng coï thãø xaíy ra trong Ferrasols âæåüc loaûi træì khoíi táöng argic B båíi trë säú CEC tháúp, haìm læåüng seït coï khaí nàng tan trong næåïc tháúp vaì tè säú thët/seït tháúp. Cáön chuï yï ràòng caïc âiãöu kiãûn trong âënh nghéa trãn âáy âaî âæåüc thæí nghiãûm laûi ngoaìi âäöng vaì viãûc hiãûu chènh laûi laì mäüt âiãöu kiãûn coï thãø cáön thiãút. Mäüt tiãu chuáøn måïi âaïng chuï yï trong âënh nghéa láön naìy laì giåïi haûn tháúp hån vãö sa cáúu laì sandy loam (coï quan hãû ráút giäúng nhæ âënh nghéa cuía caïc táöng cambic B vaì ferralic B) maì sa cáúu naìy laìm gia tàng khaí nàng âãø xãúp nhoïm háöu hãút caïc loaûi âáút coï sa cáúu thä (båíi sæû phán biãût giæîa caïc âån vë luvic, cambic vaì ferralic) laìm cho viãûc phán láûp coï lägic hån theo láûp træåìng âëa lyï vaì quaín lyï âáút. 5
TÁÖNG NATRIC B Táöng natric B mang nhæîng yãu cáöu tæì 1 âãún 6 cuía táöng argic B nhæ âaî mä taí bãn trãn. Thãm vaìo âoï laì caïc yãu cáöu sau: 1. Coï cáúu truïc hçnh làng truû báöu (columnar) hay hçnh truû coï gäúc caûnh (prismatic) åí vaìi nåi trong táöng B, hoàûc coï cáúu truïc hçnh khäúi (blocky) våïi caïc tongue cuía táöng bë ræía träi (eluvial horizon), trong âoï thaình pháön chênh cuía táöng naìy laì caïc váût liãûu coï cáúp haût thët hay caït khäng bë seït phuí. Táöng naìy àn sáu vaìo táöng B êt nháút laì 2.5 cm. 2. Coï âäü baío hoìa våïi Na trao âäøi låïn hån 15% trong voìng 40 cm tênh tæì giåïi haûn trãn; hay chæïa haìm læåüng Mg + Na trao âäøi cao hån Ca trao âäøi + acid trao âäøi (åí pH 8.2) trong voìng 40 cm tênh tæì giåïi haûn trãn cuía táöng nãúu táöng naìy coï âäü baío hoìa Na trao âäøi låïn hån 15% trong vaìi táöng trong voìng 200 cm låïp âáút màût. TÁÖNG CAMBIC B Laì mäüt táöng måïi phaït sinh nãn thiãúu caïc âàûc tênh âãø thoía caïc yãu cáöu cuía táöng argic, natric hay spodic B; thiãúu âäü sáûm vãö maìu sàõc, haìm læåüng cháút hæîu cå tháúp, vaì cáúu truïc cuía táöng histic H, hay táöng mollic vaì umbric A; coï caïc yãúu täú sau: 1. coï sa cáúu sandy loam hay mën hån vaì coï êt nháút 8% seït trong pháön âáút mën. 2. daìy êt nháút 15 cm våïi giåïi haûn dæåïi sáu êt nháút laì 25 cm. 3. cáúu truïc âáút coï âäü phaït triãøn trung bçnh hay caïc dáúu vãút cuía cáúu truïc âaï âaî bë máút âi trong 1/2 thãø têch táöng hay hån. 4. coï CEC låïn hån 16 cmol(+) kg-1 seït, hay coï hån 10% caïc loaûi khoaïng dãù bë phong hoïa trong pháön âáút coï cáúp haût 50 - 200µm. 5. coï dáúu têch cuía giai âoaûn âáöu âang phaït triãøn åí mäüt trong caïc yãúu täú sau: a. coï chroma maûnh hån, hoàûc hue âoí hån, hoàûc coï haìm læåüng seït cao hån táöng nàòm bãn dæåïi âoï. b. coï dáúu têch sæû máút âi caïc håüp cháút carbonate. Cuû thãø laì táöng cambic B coï haìm læåüng carbonate tháúp hån táöng nàòm bãn dæåïi noï (maì thæåìng táöng naìy têch tuû carbonate tæì táöng trãn xuäúng). Nãúu táút caí caïc cáúp haût låïn hån 2 mm trong caïc táöng bãn dæåïi noï âæåüc phuí båíi väi, mäüt säú nåi trong táöng cambic khäng coï coating næîa. c. nãúu máùu cháút vaì caïc váût liãûu buûi råi vaìo trãn màût âáút khäng coï carbonate, yãu cáöu vãö caïc dáúu têch cuía sæû khåíi âáöu phaït triãøn naìy chè giåïi haûn åí sæû hiãûn diãûn cáúu truïc âáút vaì sæû vàõng màût cuía cáúu truïc âaï trong voìng 50% hay hån táöng cambic. 6. khäng bë ximàng hoïa, induration hay brittle consistence khi áøm. 6
TÁÖNG SPODIC B Táöng náöy coï mäüt hay nhiãöu hån caïc yãu cáöu sau åí âäü sáu hån 12.5 cm, træì khi hiãûn diãûn dæåïi táöng A vaì E: 1. Laì mäüt táöng dæåïi màût âáút daìy hån 2.5 cm vaì bë ximàng hoïa liãn tuûc båíi caïc phæïc håüp giæîa cháút hæîu cå våïi sàõt hay nhäm hay caí hai. 2. Coï sa cáúu sandy hay coarse loamy våïi caïc âäúm dang äø maìu âen näøi báût coï thaình pháön cáúp haût laì coarse silt hay thä hån hay coï caïc haût caït âæåüc bao quanh båíi caïc coating bë næït, trong âoï caïc coating náöy coï thaình pháön chuí yãúu laì cháút hæîu cå vaì nhäm våïi sàõt (hay khäng coï sàõt). 3. coï mäüt táöng hay hån coï: a. nãúu coï haìm læåüng sàõt coï thãø trêch låïn hoàûc bàòng hån 0.1%, tè säú sàõt + nhäm trêch båíi pyrophosphate åí pH 10 våïi haìm læåüng seït (tênh theo pháön tràm) laì 0.2 hay låïn hån; hay nãúu coï haìm læåüng seït coï thãø trêch nhoí hån 0.1%, tè säú nhäm + cháút carbon hæîu cå våïi seït laì 0.2 hay hån; vaì b. täøng haìm læåüng sàõt coï thãø trêch bàòng pyrophosphate + nhäm bàòng hay hån täøng haìm læåüng sàõt + nhäm trêch bàòng dithionite-citrate; vaì c. coï âäü daìy sao cho chè säú têch tuû caïc váût liãûu vä âënh hçnh trong caïc táöng bãn dæåïi thoía caïc yãu cáöu trãn phaíi âaût gêa trë 65 hay hån. Chè säú náöy âæåüc tênh tæì hiãûu säú cuía CEC åí pH 8.2 tênh bàòng cmol(+) kg-1 seït våïi mäüt næía læåüng seït tênh bàòng pháön tràm, nhán våïi âäü daìy táöng tênh bàòng centimetres. Kãút quía cuäúi cuìng laì täøng cuía caïc táöng. TÁÖNG FERRALIC B Laì mäüt táöng coï: 1. Sa cáúu sandy loam hay mën hån vaì coï êt nháút 8% seït trong pháön âáút mën. 2. Daìy êt nháút 30 cm. 3. Coï CEC nhoí hån hoàûc bàòng 16 cmol(+) kg-1 seït hoàûc coï ECEC nhoí hån hoàûc bàòng 12 cmol(+) kg-1 seït (tênh bàòng täøng caïc base trao âäøi våïi NH4OAc cäüng våïi 1M KCl acid trao âäøi). 4. Coï êt hån 10% khoaïng dãù bë phong hoïa trong pháön âáút coï cáúp haût 50 - 200µm. 5. Coï êt hån 10% seït tan trong næåïc. 6. Coï tè säú thët/seït nhoí hån hoàûc bàòng 0.2. 7. Khäng coï âàûc tênh andic. 8. Coï êt hån 5% theo thãø têch cáúu truïc âaï. 7
TÁÖNG CALCIC Laì mäüt táöng têch tuû carbonate calcium. Sæû têch tuû coï thãø hiãûn diãûn åí táöng C, nhæng cuîng coï thãø hiãûn diãûn åí táöng B hoàûc táöng A. táöng calcic laì mäüt táöng giaìu caïc carbonate thæï cáúp trong mäüt táöng daìy êt nháút laì 15 cm, coï læåüng calcium carbonate tæång âæång våïi 15% hay cao hån vaì êt nháút 5% nhiãöu hån táöng nàòm bãn dæåïi noï. Yãúu täú sau náöy âæåüc biãøu diãùn bàòng thãø têch nãúu caïc carbonate thæï cáúp trong táöng calcic hiãûn diãûn åí daûng pendant hay pebble, hay daûng äø kãút cæïng hoàûc daûng bäüt mãöm. Nãúu táöng calcic nàòm trãn caïc váût liãûu máùu cháút giaìu calcium (chæïa 40% hay hån calcium carbonate tæång âæång), pháön tràm carbonate khäng bàõt buäüc phaíi giaím theo âäü sáu. TÁÖNG PETROCALCIC Âáy laì mäüt táöng bë ximàng hoïa liãn tuûc, hoàûc laì mäüt táöng calcic ráút cæïng, bi ximàng hoïa båíi carbonate calcium vaì mäüt êt carbonate magnesium. Ráút êt silica cuîng coï thãø hiãûn diãûn trong táöng náöy. Táöng petrocalcic laì mäüt táöng bë ximàng hoïa mäüt caïch liãn tuûc âãún mæïc caïc maînh våî khä khäng bë våî ra khi ngám vaìo næåïc vaì do âoï rãø khäng thãø phaït triãøn trong táöng náöy. Táöng náöy khäng coï cáúu truïc hoàûc coï cáúu truïc platy, ráút cæïng khi khä nãn khäng thãø naìo âaìo pháøu diãûn båíi caïc váût duûng âaìo xåïi bçnh thæåìng vaì cuîng khäng thãø khoan khaío saït âæåüc. Khi áøm, táöng náöy coï âäü chàût tæì chàût âãún ráút chàût. Caïc tãú khäøng daûng läù häøng bë bët kên; chè säú K tháúm laì trung bçnh cháûm âãún ráút cháûm. Táöng náöy thæåìng daìy hån 10 cm. Hçnh thaïi laminar capping thæåìng hiãûn diãûn nhæng âáy khäng phaíi laì mäüt yãu cáöu bàõt buäüc. Haìm læåüng carbonate chiãúm êt nháút täøng troüng læåüng cuía caïc laminar nãúu hiãûn diãûn. TÁÖNG GYPSIC Âáy laì táöng giaìu caïc calcium sulphate thæï cáúp, daìy låïn hån15 cm, vaì coï låïn hån 5% gypsum nhiãöu hån táöng C nàòm bãn dæåïi, vaì têch säú táöng náöy tênh theo centimetres våïi pháön tràm gypsum âaût låïn hån hay bàòng 150. Pháön tràm gypsum (CaSO4.H2O) âæåüc tênh tæì saín pháøm chênh cuía haìm læåüng gypsum, biãøu thë bàòng cmol(+) kg-1 âáút nhán cho 0.086. Gypsum coï thãø têch tuû ráút âäöng âãöu trong nãön cuía âáút, nhæng cuîng coï thãø têch tuû nhæ nhæîng äø tinh thãø; trong caïc váût liãûu saûn soíi, gypsum coï thãø têch tuû nhæ caïc pendant dæåïi caïc váût liãûu thä. TÁÖNG PETROGYPSIC 8
Âáy chênh laì táöng gypsic coï mæïc âäü ximàng hoïa cao qua sæû kãút tinh cuía gypsum. Theo âáy caïc maînh våî khä khäng bë våî ra khi ngám vaìo næåïc vaì do âoï rãø khäng thãø phaït triãøn trong táöng náöy. Haìm læåüng gypsum trong táöng petrogypsic thæåìng cao hån ráút nhiãöu yãu cáöu vãö haìm læåüng täúi thiãøu cuía táöng gypsic vaì thæåìng âaût trë säú 60%. TÁÖNG SULFURIC Táöng sulfuric hçnh thaình nhæ laì kãút quaí cuía quïa trçnh thoaït thuíy nhán taûo, caïc khoaïng hay váût liãûu hæîu cå giaìu sulfide bë äxy hoïa. Táöng náöy daìy låïn hån 15cm vaì âæåüc nháûn diãûn qua caïc âàûc tênh trë säú pH nhoí hån 3.5 (H2O, 1:1) vaì noïi chung thæåìng coï âäúm jarosite våïi hue låïn hån hoàûc bàòng 2.5 Y vaì chroma låïn hån 6. TÁÖNG ALBIC E Táöng albic E laì táöng maì seït vaì caïc oxide sàõt tæû do âaî bë máút âi, hoàûc caïc oxide náöy bë phán taïn âãún mæïc maìu sàõc cuía táöng coìn laûi chênh laì maìu sàõc cuía caïc haût caït vaì thët nguyãn thuíy tråí ra ngoaìi hån laì caïc haût náöy bë phuí båíi sàõt tæû do. Táöng albic E coï maìu value khi áøm låïn hån 4, hay laì coï value khä låïn hån 5, hay caí hai. Nãúu trë säú value khä låïn hån 7, hay value áøm låïn hån 6, chroma laì nhoí hån 3 cho caí hai træåìng håüp khä vaì áøm. Nãúu trë säú value khä låïn hån 5 hay 6, hay value áøm låïn hån 4 hay 5, chroma coï trë säú gáön nhoí hån 2 hån laì 3 cho caí hai træåìng håüp khä vaì áøm. Nãúu váût liãûu máùu cháút coï hue 5YR hay âoí hån, trë säú chroma = 3 laì trë säú cho pheïp trong táöng albic E âoï chroma trong træåìng håüp náöy chè thë cho caïc cáúp haût caït vaì thët khäng bë phuí. PHÁÖN II. ÂÀÛC TÊNH CHÁØN ÂOAÏN 1. SÆÛ THAY ÂÄØI SA CÁÚU ÂÄÜT NGÄÜT Sæû thay âäøi sa cáúu âäüt ngäüt laì sæû gia tàng haìm læåüng seït giæîa 2 táöng âáút, trong khoaîng caïch nhoí hån 5 cm. Táöng âáút bãn dæåïi coï caïc âàûc tênh sau: 1. Coï haìm læåüng seït êt nháút phaíi gáúp âäi haìm læåüng seït cuía táöng âáút bãn trãn, nãúu nhæ táöng âáút bãn trãn coï haìm læåüng seït nhoí hån 20%. Thê duû: 34% so våïi 17%. vaì 2. Haìm læåüng seït tuyãût âäúi tàng 20% hoàûc hån so våïi táöng âáút bãn trãn, nãúu nhæ táöng âáút bãn trãn coï haìm læåüng seït cao hån hoàûc bàòng 20%. Thê duû 50% so våïi 30%. 2. ÂÀÛC TÊNH ANDIC 9
Âàûc tênh Andic âæåüc duìng dãø dãö cáûp âãún cháút liãûu âáút coï nguäön gäúc tæì tro nuïi læía vaì phaíi thoía mäüt hoàûc nhiãöu hån trong 3 yãu cáöu sau: 1. (a) Nhäm trêch ammonium äxalaït cäüng våïi 1/2 sàõt trêch acid äxalaït bàòng 2% hoàûc hån trong thaình pháön âáút mën; vaì (b) dung troüng âáút (tênh trong âiãöu kiãûn áøm âäü ngoaìi âäöng) phaíi bàòng hoàûc nhoí hån 0.9 g cm-3; vaì: (c) haìm læåüng P hiãûn hæîu trong âáút phaíi låïn hån 85%. 2. (a) Chiãúm hån 60% thãø têch cuía âáút laì cháút liãûu tæì nuïi læía maì thaình pháön cuía noï thä hån 2mm; vaì (b) nhäm trêch acid oxalaït cäüng våïi 1/2 sàõt trêch äxalaït bàòng 0.4% hoàûc hån trong thaình pháön âáút mën. 3. Caïc cáúp haût tæì: 0.02 tåïi 2mm chiãúm êt nháút 30% trong thaình pháön âáút mën vaì phaíi thoía caïc âiãöu kiãûn sau: (a) Nãúu thaình pháön âáút mën coï læåüng nhäm trêch acid äxalaït cäüng våïi 1/2 læåüng sàõt trêch äxalat bàòng 0.4% hoàûc nhoí hån, thç phaíi coï êt nháút 30% cháút liãûu väi trong thaình pháön cáúp haût tæì 0.02 tåïi 2 mm. (b) Nãúu thaình phán âáút mën coï haìm læåüng nhäm trêch acid äxalaït cäüng våïi sàõt trêch äxalaït bàòng 2% hoàûc nhiãöu hån, thç phaíi coï êt nháút 5% cháút liãûu väi trong thaình pháön cáúp haût tæì 0.02 tåïi 2mm. (c) Nãúu thaình pháön âáút mën coï læåüng nhäm trêch acid oxalaït cäüng våïi læåüng sàõt trêch acid äxalaït thay âäøi giæîa 0.4 vaì 2%, thç phaíi coï haìm læåüng caïc cháút tæì nuïi læía tæång æïng tè lãû trong thaình pháön cáúp haût tæì 0.02 tåïi 2 mm laì 30% vaì 5%. 3. CALCAREOUS Tæì calcareous âæåüc duìng dãø thãø hiãûn cho cháút liãûu coï phaín æïng suíi boüt maûnh våïi dung dëch HCl 10%, hoàûc coï âæång læåüng carbonat canxi låïn hån 2%. 4. CALCARIC Tæì calcaric âæåüc duìng âãø âãö cáûp tåïi nhæîng loaûi âáút âàûc tênh calcareuos trong suäút chiãöu sáu táöng âáút giæîa 20 vaì 50 cm. 5. LÅÏP ÂAÏ CÆÏNG LIÃN TUÛC Âàûc tênh náöy âæåüc duìng âãø chè thë cho cháút liãûu cuía caïc táöng âáút nàòm bãn dæåïi kãút cæïng laûi nhæ âaï, khoï coï thãø âaìo âæåüc bàòng tay khi âáút coìn áøm. Cháút liãûu náöy seî khäng âæåüc âãö cáûp âãún, nãúu nhæ noï coï vaìi vãút næït hoàûc coï khoaíng caïch chiãöu ngang trung bçnh nhoí 10
hån 10 cm. Låïp âaï cæïng âæåüc âënh nghéa åí âáy, hoaìn toaìn khaïc våïi yï nghéa cuía caïc táöng cháøn âoaïn trãn låïp âáút màût nhæ: duripan, petrocalcic, petrogypsic vaì låïp petroferric. 6. DYSTRIC Tæì náöy âæåüc duìng âãø chè loaûi âát coï âäü baío hoìa bazå (trêch bàòng NH4OAc 1M åí pH=7) nhoí hån 50%. 7. EUTRIC Duìng âãø chè âäü baío hoìa bazå trong âáút (âæåüc trêch nhæ åí pháön dystric) låïn hån 50% hoàûc hån. 8. ÂÀÛC TÊNH FERRALIC Âàûc tênh náöy thæåìng âæåüc duìng cho loaûi âáút Cambisols vaì Arenosols coï trë säú CEC (trêch âo bàòng NH4OAc åí pH=7) nhoí hån 24 cmol(+) kg-1 seït hoàûc nhoí hån 4 cmol(+) kg-1 âáút trong êt nháút mäüt säú phuû táöng cuía táöng B cambic hoàûc táöng âáút nàòm ngay bãn dæåïi táöng A. 9. ÂÀÛC TÊNH FERRIC Âàûc tênh náöy thæåìng âæåüc duìng cho loaûi âáút Luvisols. Alisols, Lixisols vaì Acrisols, âàûc tênh ferric coï mäüt trong caïc âàûc âiãøm sau: a. Coï nhiãöu âäúm kêch thæåïc låïn, maìu (hue) âoí hån 7.5YR, hoàûc coï sàõc maìu (chroma) låïn hån 5. b. Coï kãút von låïn âæåìng kênh 2cm, bãn ngoaìi kãút von giaìu sàõt, cæïng hoàûc håi cæïng (ximàng hoïa yãúu) vaì coï maìu âoí hån hoàûc sàõc maìu âoí hån bãn trong. 10. ÂÀÛC TÊNH FLUVIC Âàûc tênh náöy duìng âãø chè tráöm têch säng, biãøn vaì häö âæåüc bäöi têch âënh kyì theo thåìi gian, trong quïa khæï cuîng nhæ hiãûn taûi. Âàûc tênh fluvic phaíi coï mäüt hoàûc caí hai âàûc tênh sau: a. Haìm læåüng carbon hæîu cå giaím báút thæåìng theo chiãöu sáu, hoàûc coï giaï trë 0.2% trong suäút chiãöu sáu 125 cm. Pháøu diãûn phaíi coï sæû xãúp táöng caït moíng coï thãø coï haìm læåüng hæîu cå tháúp, nãúu nhæ bãn dæåïi laì váût liãûu tráöm têch coï thaình pháön sa cáúu mën hån, khäng kãø táöng âáút A bë chän vuìi. 11
b. Sæû xãúp táöng phaíi chiãúm 25% thãø têch âáút trong voìng 125 cm cuía låïp âáút màût. 11. ÂÀÛC TÊNH GERIC Geric coï nghéa laì cäø, láu âåìi âæåüc duìng âãø chè cháút liãûu âáút coï mäüt hoàûc hai âàûc tênh sau: a. Coï haìm læåüng cation trao âäøi (Ca, Mg, K, Na) cäüng haìm læåüng nhäm âæåüc trêch våïi dung dëch khäng âãûm 1M KCl bàòng hoàûc nhoí hån 1.5cmol(+) kg-1 seït (täøng hai gêa trë náöy seî bàòng khaí nàng trao âäøi cation thæûc tãú ECEC: effective cation exchange capacity). b. Âäü biãún thiãn pH (pH KCl træì pH H2O) bàòng 0.1 hoàûc hån. 12. ÂÀÛC TÊNH GLEYIC VAÌ ÂÀÛC TÊNH STAGNIC Hai âàûc tênh náöy âæåüc duìng âãø chè tçnh traûng khæí hoàûc tiãún trçnh khæí hoïa sàõt cho caïc loaûi âáút bë baío hoìa næåïc mäüt thåìi gian trong nàm hoàûc suäút nàm. Âàûc tênh náöy coï caïc âàûc âiãøm sau: a. Sæû khæí âæåüc thãø hiãûn qua mäüt trong nhæîng âàûc âiãøm sau: Eh(mV ) (1) Giaï trë rH = + 2 pH ≤ 19 ; 29 (2) Maìu xanh dæång âáûm seî xuáút hiãûn trãn bãö màût cuía máùu âáút æåït trong âiãöu kiãûn ngoaìi âäöng khi âæåüc beí ra, sau khi phun våïi dung dëch potassium ferric cyanide, K3Fe(III)CN6; (3) Maìu âoí âáûm seî xuáút hiãûn trãn bãö màût cuía máùu âáút æåït trong âiãöu kiãûn ngoaìi âäöng khi âæåüc beí ra, sau khi phun dung dëch α-α' dipyridyl 0.2% trong acid axãtic 10%. b. Âàûc tênh gleyic âæåüc duìng âãø thãø hiãûn cho âáút baío hoìa næåïc båíi næåïc ngáöm. Noï biãøu thë mäüt trong nhæîng âàûc tênh sau: (1) Âiãöu kiãûn khæí nhæ âæåüc trçnh baìy åí pháön (a) phaíi xaíy ra mäüt pháön trong nàm hoàûc suäút nàm; (2) Mæûc næåïc ngáöm væûc åí âäü sáu maì caïc läø häøng hoàûc mao quaín coï thãø dáùn âæåüc næåïc lãn låïp âáút màût; næåïc trong caïc äúng náöy giæî åí traûng thaïi æï âoüng vaì khäng thay âäøi maìu sàõc; (3) 95% maìu nãön âáút laì tràõng tåïi âen, hoàûc maìu xanh dæång âãún maìu xanh laï cáy; nãúu táöng âáút coï caïc âäúm oxihoïa hiãûn diãûn, thç caïc âäúm náöy phaíi coï âäü maìu (chroma) cao vaì phán bäú doüc theo giæîa caïc bãö màt cáúu truïc, äúng rãø vaì hang âäüng váût. c. Âàûc tênh stagnic âæåüc duìng âãø chè thë cho sæû baío hoìa næåïc trong âáút båíi nguäön næåïc åí trãn màût. Noï thãø hiãûn qua mäüt trong caïc tênh cháút sau trong voìng 50cm låïp âáút màût: 12
(1) Tuán theo âiãöu kiãûn khæí nhæ âæåüc trçnh baìy åí pháön (a) vaì sæû khæí phaíi xaîy ra mäüt pháön thåìi gian trong nàm; (2) Nãúu coï âäúm, thç âäü maìu (chroma) cuía bãö màût cáúu truïc luïc âáút coìn áøm phaíi nhoí hån hoàûc bàòng 2 vaì âäü maìu cuía âäúm trong træåìng håüp náöy laûi cao hån vaì xuáút hiãûn trong caïc âån vë cáúu truïc âáút hoàûc âäü maìu cuía nãön âáút luïc âáút coìn áøm nhoí hån hoàûc bàòng 2 vaì âäü maìu cuía âäúm coï giaï trë cao hån hoàûc coï sæû hiãûn diãûn cuía caïc kãút von sàõt-mangan hoàûc caí hai âãöu xuáút hiãûn trong nãön âáút; (3) Nãúu khäng coï âäúm, thç âäü maìu cuía bãö màût cáúu truïc hoàûc âäü maìu cuía maìu nãön trong âiãöu kiãûn âáút coìn áøm phaíi nhoí hån hoàûc bàòng 1; (4) Âäü maìu cuía caïc bãö màût âån vë cáúu truïc vaì nãön âáút tàng dáön theo chiãöu sáu cuía pháøu diãûn. d. Âäúi våïi caïc loaûi âáút, coï haìm læåüng äxit sàõt quaï tháúp hoàûc quaï cao hoàûc caïc äxit sàõt taûo thaình caïc hçnh daûng tinh thãø coï maìu âoí hoàûc náu ngay trong âiãöu kiãûn khæí thç caïc âiãöu kiãûn vãö maìu sàõc nãu åí pháön trãn khäng aïp duûng. 13. GYPSIFEROUS Tæì gypsiferous âæåüc duìng âãø âãö càûp âãún loaûi âáút coï haìm læåüng gypsum låïn hån hoàûc bàòng 5%. 14. INTERFINGERING Âàûc tênh náöy duìng âãø chè cho loaûi âáút coï táöng E albic xám nháûp vaìo táöng B natric hoàûc táöng B argic doüc theo bãö màût cáúu truïc, chuí yãúu theo caïc bãö màût thàóng âæïng. Sæû xám nháûp náöy coï chiãöu räüng khäng âuí âãø taûo thaình daûng hçnh læåîi (tonguing), nhæng låïp phuí bãn ngoaìi caïc âån vë cáúu truïc (gäöm caït vaì thët) phaíi daìy hån 1 mm theo bãö màût thàóng âæïng cuía caïc âån vë cáúu truïc vaì täøng chiãöu daìy phaíi låïn hån 2 nãúu nhæ caïc âån vë cáúu truïc coï låïp phuí bãn ngoaìi daìy hån 1 mm. Do thaûch anh laì thaình pháön phäø biãún trong âáút, nãn caïc âån vë cáúu truïc coï låïp phuí (skeletans) thæåìng coï maìu tràõng khi khä vaì coï maìu xaïm saïng khi âáút coìn áøm vaì maìu náöy âæåüc xaïc âënh thäng qua maìu cuía caït hoàûc thët. Caïc skeletan chiãúm hån 15% thãø têch cuía báút kyì caïc phuû táöng coï sæû ræía träi daûng interfingering xaíy ra. 15. ÂÀÛC TÊNH NITIC Âàûc tênh náöy âæåüc duìng âãø chè thë cho caïc loaûi âáút coï haìm læåüng seït låïn hån 30% vaì coï sæû phaït triãøn cáúu truïc daûng khäúi goïc caûnh khaï hoàûc maûnh, dãø daìng våí ra thaình caïc daûng hçnh khaïc nhæ khäúi âa diãûn hoàûc daûng hçnh haût, coï bãö màût âån vë cáúu truïc nhàón boïng våïi låïp phuí seït moíng hoàûc laïng (pressure surfaces). Caïc cáúu truïc naìy coï liãn hãû våïi sæû hiãûn diãûn mäüt læåüng âaïng kãø cuía äxêt sàõt di âäüng vaì âáy laì âàûc tênh chè thë cho âäü træî áøm hæîu hiãûu 13
cao (high effective moisture storage) vaì laìm thêch håüp cho tiãún trçnh phaït triãøn. Táöng âáút âæåüc goüi laì coï âàûc tênh nitic phaíi coï haìm læåüng sàõt trêch acid äxalaït låïn hån 0.2% vaì êt nháút coï 5% læåüng sàõt trêch bàòng dithionat-citrat-bicarbonat. 16. VÁÛT LIÃÛU HÆÎU CÅ Váût liãûu hæîu cå thãø hiãûn qua caïc âàûc âiãøm sau (xem thãm táöng Histic H): a. Baío hoìa næåïc thåìi gian daìi trong nàm, hoàûc âæåüc thoaït thuíy nhán taûo vaì khäng kãø âãún caïc loaûi rãø thæûc váût chæa phán huíy: (1) Coï haìm læåüng carbon hæîu cå låïn hån hoàûc bàòng 18%, nãúu nhæ thaình pháön khoaïng chiãúm hån 60% seït, (2) Coï haìm læåüng carbon hæîu cå låïn hån hoàûc bàòng 12%, nãúu nhæ thaình pháön khoaïng coï pháön tràm seït bàòng 0, hoàûc (3) Coï tè lãû haìm læåüng carbon hæîu cå giæîa 12% vaì 18%, nãúu nhæ haìm læåüng seït chiãúm tæång æïng trong thaình pháön khoaïng cuía âáút thay âäøi trong khoaíng 0% vaì 60%, hoàûc b. Khäng baío hoìa næåïc trong hån vaìi tuáön vaì coï haìm læåüng carbon låïn hån hoàûc bàòng 20%. 17. ÂÀÛC TÊNH BÀNG GIAÏ LIÃN TUÛC (PERMAFROST) Âàûc tênh bàng giaï liãn tuûc duìng cho caïc loaûi âáút coï låïp âáút maì nhiãût âäü thæåìng nàm bàòng hoàûc dæåïi 0oC. Âån vë âáút coï âàûc tênh permafrost laì "gelic". 18. PLINTHITE PLinthite laì häøn håüp cuía seït våïi thaûch anh vaì caïc håüp cháút hoaì tan khaïc giaìu sàõt vaì ngheìo muìn. Noï hiãûn diãûn phäø biãún dæåïi daûng caïc âäúm maìu âoí, thæåìng coï daûng hçnh phiãún, khäúi hçnh chæî nháût hoàûc khäúi âa diãûn vaì seî chuyãøn - khäng âaío nghëch - thaình låïp cæïng hoàûc caïc khäúi coï hçnh daûng báút âënh khi phåi baìy ra ngoaìi khäng khê, khi âiãöu kiãûn æåït vaì khä âæåüc láûp âi láûp laûi. Trong træåìng håüp âáút áøm, plinthite thæåìng chàût nhæng váùn coìn coï thãø càõt âæåüc bàòng caïc duûng cuû âaìo xåïi. Khi plinthite âaî tråí nãn cæïng, thç khäng coìn âæåüc goi laì plinthite næîa maì âæåüc goüi laì petroferric hoàûc laì tæåïng skeletic. 14
19. ÂÀÛC TÊNH SALIC Âàûc tênh salic duìng âãø chè âäü dáùn âiãûn (EC: Electric Conductivity) cuía dung dëch âáút âæåüc trêch baío hoìa åí 25oC låïn hån 15 dS m-1 xaîy ra mäüt khoaíng thåìi gian trong nàm, trong voìng 30cm cuía låïp âáút màût, hoàûc låïn hån 4 dS m-1 cuía låïp âáút màût, nãúu nhæ pH (H2O, 1:1) âaût 8.5. 20. SLICKENSIDES Tæì slickensides duìng âãø chè bãö màût nhàón, boïng âæåüc taûo ra do sæû træåüt cuía khäúi âáút náöy qua mäüt khäúi âáút khaïc. Hiãûn tæåüng náöy thæåìng xaîy ra åí nhæîng nåi maì khäúi âáút åí vë trê tæång âäúi däúc, nåi maì caí khäúi âáút di chuyãøn xuäúng theo mäüt âäü däúc tæång âäúi låïn. Slickenside cuîng thæåìng xaîy ra åí caïc loaûi âáút seït coï tênh træång co trong âiãöu kiãûn âäü áøm âáút thay âäøi âaïng kãø theo muìa. 21. ÂÄÜ BÃÖN SMEARY Tæì smeary thæåìng âæåüc duìng cho loaûi âáút Andosols, âãø âãö càûp âãún váût liãûu vä âënh hçnh. Cháút liãûu âáút náöy seî bë thay âäøi dæåïi taïc âäüng neïn hoàûc chaì xaït, tæì traûng thaïi ràõn, deío tråí thaình traûng thaïi hoïa loíng (liquefied) vaì tråí vãö traûng thaïi cæïng ban âáöu. ÅÍ traûng thaïi loíng, váût liãûu naìy chaíy ra ngoaìi keî caïc ngoïn tay. 22. ÂÀÛC TÊNH SODIC Âàûc tênh náöy âæåüc duìng âãø âãö càûp âãún âäü baío hoìa cuía phæïc hãû trao âäøi trong âáút, thäng qua trë säú natri trao âäøi bàòng hoàûc låïn hån 15% hoàûc täøng natri trao âäøi våïi magiã trao âäøi bàòng hoàûc låïn hån 50%. 23. CHÁÚT BÄÜT VÄI MÃÖM (SOFT POWDERY LIME) Bäüt väi mãöm âæåüc duìng âãø chè thë cho daûng väi âaî chuyãøn vë qua quaï trçnh phong hoaï, âuí mãöm âãø coï thãø raûch âæåüc bàòng moïng tay mäüt caïch dãù daìng. Cháút liãûu náöy thæåìng kãút tuía trong âáút tæì dung dëch âáút nhiãöu hån laì hçnh thaình tæì máùu cháút. Laì mäüt âàûc tênh cháøn âoaïn, sæû têch tuû naìy phaíi hiãûn diãûn våïi mäüt læåüng âaïng kãø. Âãø coï thãø nháûn diãûn âæåüc, cháút väi bäüt mãöm phaíi coï liãn quan âãún mäüt säú cáúu truïc âáút hay vi cáúu truïc. Chuïng coï thãø láúp âáöy caïc vi cáúu truïc naìy vaì hçnh thaình caïc haût hçnh âa diãûn, hay "màõt tràõng", maì caïc haût naìy mãöm vaì tråí thaình bäüt khi khä, hoàûc caïc váût liãûu väi 15
naìy coï thãø âæåüc hiãûn diãûn nhæ laì caïc låïp phuí trong caïc tãú khäøng hay trãn bãö màût cáúu truïc. Sæû têch tuû cuía cháút bäüt väi mãöm dæåïi daûng låïp phuí vaì chiãúm 50% hay hån täøng diãûn têch bãö màût caïc cáúu truïc vaì coï âäü daìy âuí âãø coï thãø nháûn diãûn âæåüc khi áøm. Nãúu hiãûn diãûn åí daûng haût, täøng thãø têch cuía caïc haût naìy phaíi âaût 5% hay hån. Caïc låïp phim moíng (pseudomycelia) taûo ra khi áøm vaì máút âi khi khä khäng bao gäöm trong âënh nghéa cháút bäüt väi mãöm. 24. SÆÛ MUÌN HOÏA MAÛNH (STRONGLY HUMIC) Âàûc tênh náöy âãö càûp âãún cháút liãûu âáút coï haìm læåüng carbon hæîu cå låïn hån 1,4g -1 100g âáút theo troüng læåüng bçnh quán åí âäü sáu 100 cm tæì låïp âáút màût. Trë säú náöy cuîng âæåüc aïp duìng cho træåìng håüp nãúu âäü daìy cuía âáút chè giåïi haûn åí âäü sáu giæîa 50 vaì 100 cm. Säú liãûu tênh toaïn náöy âæåüc dæûa trãn sæû giaí âënh dung troüng âáút laì 1,5 Mg m-3. (Chuï yï: aính hæåíng cuía dung troüng thæåìng khäng roî, cuîng nhæ khê aïp duûng tiãu chuáøn náöy cho loaûi âáút coï pháøu diãûn caûn hån 50 cm). 25. VÁÛT LIÃÛU SINH PHEÌN (SULFIDIC MATERIALS) Váût liãûu náöy duìng âãø chè thë cho loaûi âáút coï cháút liãûu hæîu cå hoàûc váût liãûu khoaïng uïng næåïc coï haìm læåüng læu huyình låïn hån hoàûc bàòng 0,75% (theo troüng læåüng khä), pháön låïn åí daûng sulfide vaì coï haìm læåüng carbonat canxi nhoí hån gáúp 3 láön haìm læåüng cuía læu huyình vaì coï trë säú pH låïn hån 3,5. Váût liãûu sinh pheìn khaïc táöng pheìn (sulfuric horizon) vç noï coï nhæîng âiãøm âàûc thuì åí caïc dæî kiãûn nhæ sau: - ÅÍ âiãöu kiãûn khæí. - ÅÍ trë säú pH. - Khäng coï âäúm jarosite maìu vaìng råm våïi phäø maìu (hue) 2.5Y vaì sàõc maìu (chroma) låïn hån hoàûc bàòng 6. 26. TONGUING Tæì náöy âæåüc duìng âãø chuï giaíi cho sæû xám nháûp cuía táöng E albic vaìo táöng B argic doüc theo caïc bãö màût cáúu truïc, khi âáút coï cáúu truïc. Våïi âáút Chernozems, thç tæì náöy âæåüc duìng âãø chè sæû xám nháûp cuía táöng A xuäúng táöng B cambic hoàûc táöng C bãn dæåïi. Tonguing coï caïc âàûc âiãøm nhæ sau: a. Coï chiãöu sáu låïn hån chiãöu ngang; b. Chiãúm hån 15% khäúi læåüng cuía pháön âáút phêa trãn, trong táöng âáút coï âàûc tênh náöy; c. Coï kêch thæåïc chiãöu ngang täúi thiãøu trong caïc træåìng håüp sau âáy: - Låïn hån hoàûc bàòng 5mm, nãúu sa cáúu cuía táöng âáút laì: seït, seït pha thët vaì seït pha caït, 16
- Låïn hån hoàûc bàòng 10mm, våïi sa cáúu táöng âáút: buìn pha seït vaì caït, buìn pha seït vaì buìn pha seït pha thët, - vaì låïn hån hoàûc bàòng 15mm, coï sa cáúu buìn pha thët, buìn vaì buìn pha caït. 27. ÂÀÛC TÊNH VERTIC Âàûc tênh náöy thæåìng âæåüc duìng cho caïc loaûi âáút seït, coï caïc âàûc âiãøm sau âáy åí mäüt khoaîng thåìi gian trong nàm: - Coï caïc keí næït räüng 1 cm àn sáu 50 cm tæì màût âáút, - Coï hiãûn tæåüng slickensides (træåüt seït), - Caïc khäúi âáút coï hçnh daûng cáúu truïc con nãm (wedge shaped) hoàûc paralellipipe. Tuy nhiãn, khäng häüi âuí âiãöu kiãûn âãø âaût tiãu chuáøn cuía âënh nghéa âáút Vertisols. 28. VÁÛT LIÃÛU KHOAÏNG DÃÙ PHONG HOÏA (WEATHERABLE MINERALS) Âæåüc duìng âãø chè thë caïc loaûi khoaïng khäng äøn âënh våïi âiãöu kiãûn khê háûu áøm, so våïi caïc loaûi khoaïng khaïc nhæ thaûch anh vaì caïc loaûi khoaïng seït coï cáúu truïc phiãún 2:1. Khi sæû phong hoïa xaîy ra, caïc loaûi khoaïng náöy seî phoïng thêch dæåîng cháút cho cáy träöng, kãø caí sàõt vaì nhäm. Caïc khoaïng náöy gäöm coï: a. Caïc loaûi khoaïng seït, bao gäöm táút caí caïc loaûi khoaïng seït coï cáúu hçnh 2:1, loaûi træì nhæîng loaûi coï nhäm thay thãú vaìo låïp giæîa våïi clor. Sepiolite, talc vaì glauconite cuîng thuäüc nhoïm seït dãù bë phong hoaï náöy, màûc duì kêch thæåïc cuía noï khäng luän luän bàòng våïi khoaïng seït. b. Khoaïng våïi kêch thæåïc haût bàòng våïi caït vaì thët (coï âæåìng kênh 0.02-0.2mm) gäöm caïc loaûi khoaïng feldspars, feldspathoids, ferromagnesian, thuíy tinh, mica vaì zeolite. PHÁÖN III. CHÇA KHOÏA PHÁN LOAÛI CHO NHOÏM ÂÁÚT CHÊNH VAÌ ÂÅN VË ÂÁÚT Caïc loaûi âáút coï táöng H, hay táöng O daìy täúi thiãøu 40cm (daìy täúi thiãøu 60cm nãúu thaình pháön caïc váût liãûu hæîu cå chæ yãúu laì sphagnum hay rãu, hay coï dung troüng nhoí hån 0.1 Mg m-3) phán bäú daìi trong suäút âäü daìy tæì màût âáút hoàûc coï täøng chiãöu daìi trong voìng 80cm táöng âáút màût; chiãöu daìy cuía táöng H hay táöng O coï thãø moíng hån nãúu nàòm trãn âaï hoàûc caïc váût liãûu maính våí khaïc maì trong âoï giæîa caïc keí næït âæåüc láúp âáöy båíi cháút hæîu cå. 17
HISTOSOLS (HS) Histosols coï permafrost trong voìng 200cm låïp âáút màût............................ Gelic Histosols (HSi) Caïc Histosols khaïc coï táöng sulfuric hay váût liãûu sulfidic trong voìng 125cm táöng màût ............................................................................. Thionic Histosols (HSt) Caïc Histosols khaïc thoaït thuíy täút vaì khäng bao giåì baío hoìa næåïc hån mäüt vaìi ngaìy trong nàm ......................................................................Folic Histosols (HSl) Caïc Histosols khaïc coï cháút hæîu cå tæåi hay êt bë phán huíy, trong âoï haìm læåüng såüi chiãúm âa säú âãún âäü sáu 35cm hay hån tæì màût âáút; thoaït thuíy ráút keïm hay ngáûp uïng......................................................Fibric Histosols (HSf) Caïc Histosols khaïc. Caïc Histosols naìy chæïa caïc váût liãûu hæîu cå coï âäü phán huíy cao våïi mäüt læåüng nhoí caïc såüi thæûc váût coìn soït laûi coï thãø quan saït âæåüc vaì coï maìu xaïm ráút âáûm âãún âen tåïi âäü sáu 35cm hay hån tæì màût âáút, coï âäü thoaït thuíy keïm âãún ráút keïm ................ Terric Histosols (HSs) Caïc loaûi âáút khaïc chëu sæû taïc âäüng cuía con ngæåìi gáy ra coìn âãø laûi qua caïc dáúu vãút cuía sæû âaìo båïi caïc táöng âáút nguyãn thuíy, qua sæû boïc âi hay xaïo träün caïc táöng âáút màût, láúy âáút âi hay láúp âáöy laûi, thãm vaìo âáút caïc váût liãûu hæîu cå hoàûc tæåïi tiãu qua mäüt thåìi gian ráút daìi vaì liãn tuûc, v.v... ANTHROSOLS (AT) Caïc Anthrosols coï dáúu vãút coìn soït laûi cuía caïc táöng cháøn âoaïn qua caïc hoaût âäüng caìy xåïi sáu ........................................................................ Aric Anthrosols (ATa) Caïc Anthrosols khaïc coï táöng fimic A .................................................... Fimic Anthrosols (ATf) Caïc Anthrosols khaïc coï dáúu vãút cuía sæû têch tuû caïc tráöm têch mën, daìy hån 50cm, laì kãút quaí cuía quaï trçnh tæåïi tiãu láu daìi hoàûc do con ngæåìi náng âäü cao màût âáút ........................................................ Cumulic Anthrosols (ATc) Caïc Anthrosols khaïc. Caïc Anthrosols naìy coï têch tuû caïc cháút thaíi cuía quaï trçnh khai thaïc quàûng moí, raïc âä thë, âä thë hoïa, v.v... âãún âäü sáu hån 50cm............................................................................ Urbic Anthrosols (ATu) Caïc loaûi âáút khaïc bë giåïi haûn vãö âäü sáu cuía pháøu diãûn båíi låïp âaï meû cæïng liãn tuûc bãn dæåïi hay caïc váût liãûu calcareous (tæång âæång våïi haìm læåüng CaCO3 bàòng hoàûc hån 40%) hay mäüt låïp bë ximàng hoïa liãn tuûc trong voìng 30cm låïp âáút màût hay coï êt hån 20% pháön âáút 18
mën âãún âäü sáu 75cm tæì màût âáút; khäng coï táöng cháøn âoaïn naìo khaïc hån laì mäüt trong caïc táöng mollic, umbric, hay ochric A, coï hay khäng táöng cambic B. LEPTOSOLS (LP) Leptosols bë giåïi haûn båíi låïp âaï meû cæïng liãn tuûc bãn dæåïi hay mäüt låïp bë ximàng hoïa liãn tuûc trong voìng 10cm låïp âáút màût .................Lithic Leptosols (LPq) Caïc Leptosols khaïc coï permafrost trong voìng 200cm låïp âáút màût ........... Gelic Leptosols (LPi) Caïc Leptosols khaïc coï táöng màût mollic A chæïa hoàûc nàòm ngay bãn trãn váût liãûu calcareous våïi haìm læåüng CaCO3 bàòng hoàûc hån 40%........................................................................................................Rendzic Leptosols (LPk) Caïc Leptosols khaïc coï táöng màût mollic A.............................................. Mollic Leptosols (LPm) Caïc Leptosols khaïc coï táöng màût umbric A ........................................... Umbric Leptosols (LPu) Caïc Leptosols khaïc coï táöng màût ochric A vaì âäü baío hoìa bazåì (båíi NH4OAc) nhoí hån 50%.......................................................................... Dystric Leptosols (LPd) Caïc Leptosols khaïc. Caïc Leptosols naìy coï táöng ochric A vaì âäü baío hoìa bazåì (båíi NH4OAc) låïn hån 50% ................................................Eutric Leptosols (LPe) Caïc loaûi âáút khaïc coï 35% seït hay hån trong táút caí caïc táöng âãún âäü sáu 50cm (sau khi táöng màût daìy 20cm âaî âæåüc träün láùn); caïc âæåìng næït phaït triãøn tæì màût âáút xuäúng bãn dæåïi maì trong mäüt thåìi gian trong háöu hãút caïc nàm (træì khi màût âáút âæåüc tæåïi) coï chiãöu räüng 1cm âãún âäü sáu 50cm; coï mäüt trong caïc âàûc âiãøm sau: intersecting slickensides hay daûng làng kênh hay cáúu truïc haût äúng troìn song song åí mäüt säú âäü sáu tæì 25 âãún 100cm tæì màût âáút. VERTISOLS (VR) Caïc Vertisols coï táöng gypsic trong voìng 125cm låïp âáút màût ................ Gypsic Vertisols (VRy) Caïc Vertisols khaïc coï táöng calcic hay caïc âäúm bäüt väi mãöm trong voìng 125cm tæì màût âáút ............................................................................Calcic Vertisols (VRk) Caïc Vertisols khaïc coï âäü baío hoìa bazåì (båíi NH4OAc) nhoí hån 50% êt nháút laì tæì 20 âãún 50cm låïp âáút màût ............................................Dystric Vertisols (VRd) Caïc Vertisols khaïc.................................................................................... Eutric Vertisols (VRe) 19