“Buôn bán gia súc” - sinh kế của người H’mông ở chợ vùng biên giới Việt Nam - Trung Quốc

160 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> “BUÔN BÁN GIA SÚC” - SINH KẾ CỦA NGƯỜI H’MÔNG<br /> Ở CHỢ VÙNG BIÊN GIỚI VIỆT NAM - TRUNG QUỐC<br /> <br /> Tạ Thị Tâm<br /> Viện Dân tộc học<br /> <br /> <br /> Tóm tắt: Đối với cư dân nông nghiệp, gia súc là không chỉ là phương tiện sản xuất nông<br /> nghiệp mà còn là giá trị tài sản rất lớn của mỗi hộ gia đình. Với người H’mông ở xã Cán<br /> Cấu, huyện Simacai, tỉnh Lào Cai, gia súc (nhất là con trâu) còn là hàng hoá, là vật để<br /> trao đổi, buôn bán với các tộc người trong vùng, các tộc người ở vùng xuôi và với các<br /> thương lái chuyên nghiệp từ các vùng miền trong cả nước tập trung tại chợ Cán Cấu.<br /> Hoạt động buôn bán gia súc có từ rất sớm trong lịch sử ở xã Cán Cấu. Đến nay, hoạt<br /> động này trở thành hình thức sinh kế chính trong đời sống kinh tế của tộc người H’mông<br /> ở vùng biên giới này. Và hoạt động buôn bán này không chỉ diễn ra trong vùng, trong nội<br /> bộ tộc người mà diễn ra rất sôi động giữa thương lái người Hmông với cả các thương lái<br /> Trung Quốc tại vùng biên giới Việt - Trung.<br /> Từ khoá: buôn bán, gia súc, buôn trâu, người H’mông, chợ vùng biên giới<br /> <br /> Nhận bài ngày 12.7.2018; gửi phản biện, chỉnh sửa và duyệt đăng ngày 10.8.2018<br /> Liên hệ tác giả: Tạ Thị Tâm; Email: tam110986@gmail.com<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> Các chợ gia súc được hình thành ở vùng biên giới Việt Nam - Trung Quốc từ rất sớm.<br /> Với địa hình canh tác ở vùng núi cao thì trâu đóng vai trò quan trọng trong hoạt động nông<br /> nghiệp. Chính vì vậy, sự xuất hiện của các chợ gia súc ở vùng biên này không chỉ giúp cho<br /> các tộc người trong vùng tăng khả năng lựa chọn và trao đổi trong hoạt động canh tác nông<br /> nghiệp tại vùng cao này. Ngoài ra, các chợ gia súc ở vùng biên này còn tạo ra cơ hội trao<br /> đổi xuyên biên giới. Việc buôn bán trâu đã trở thành một sinh kế quan trọng của các<br /> thương lái trong vùng và các vùng lân cận. Các trao đổi này có vai trò hết sức quan trọng<br /> đối với sự bền vững của sinh kế vùng cao [2, tr.72-83]. Các trào lưu cung và cầu mới đã<br /> được hình thành do việc thay đổi phương thức vận chuyển, việc đường biên giới thắt chặt,<br /> các lo ngại về bệnh gia súc, và do thiên tai khắc nghiệt, tuy vậy, vị trí quan trọng của trâu<br /> trong sinh kế của người Hmông ở vùng cao có vẻ như vẫn rất ổn định [7, tr.327]. Việc<br /> buôn bán trâu đã trở thành một sinh kế quan trọng của các tộc người ở vùng biên giới Việt<br /> Nam - Trung Quốc. Các trao đổi trâu không chỉ trong phạm vi địa phương, vùng, miền mà<br /> còn trở thành giao dịch xuyên quốc gia.<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 25/2018 161<br /> <br /> <br /> 2. NỘI DUNG<br /> <br /> 2.1. Các hoạt động buôn bán gia súc tại chợ vùng biên<br /> Giao lưu, buôn bán tại vùng biên giới Việt Nam - Trung Quốc diễn ra từ rất lâu đời.<br /> Quá trình giao lưu này bị đứt đoạn trong thời kỳ chiến tranh biên giới cuối thập kỷ 70 và<br /> thập kỷ 80. Tại xã Cán Cấu (huyện Si Ma Cai) trước năm 1991, khi biên giới Việt Nam -<br /> Trung Quốc chưa mở cửa trở lại, đã có một số người Hán sang đây mua trâu mang về<br /> Trung Quốc. Các tiểu thương này có các trao đổi và giao dịch với các thương lái địa<br /> phương từ rất sớm. Quan hệ này được duy trì đến tận ngày nay. Khi chưa có chợ Cán Cấu,<br /> chỉ có một số thương lái địa phương xuất hiện, họ chính là một trong những đầu mối quan<br /> trọng kết nối các giao dịch trâu của người H’mông với người Hán ở bên kia Trung Quốc<br /> sang. Họ chính là một trong những đầu mối quan trọng kết nối người H’mông và các tộc<br /> người khác ở hai bên biên giới với thị trường địa phương. Tuy lúc đầu, các giao dịch này<br /> còn rất sơ khai, đến nay, đã trở thành thị trường rất sôi động và thu hút một lượng lớn các<br /> tộc người trong vùng, các vùng lân cận và cả từ miền xuôi lên đây. Trước đây, người<br /> H’mông ở Cán Cấu thường về các vùng thấp của tỉnh Lào Cai, Yên Bái để tìm mua trâu về<br /> trao đổi với các hộ trong vùng. Ngoài ra, một số hộ còn được đặt hàng từ những người<br /> đồng tộc bên kia Trung Quốc sang. Họ về miền xuôi tìm trâu về rồi đổi lại cho các thương<br /> nhân từ Trung Quốc sang. Thời điểm những năm 80 của thế kỉ trước, người Hmông ở Cán<br /> Cấu thường đổi trâu cho các thương lái Trung Quốc lấy máy khâu, phích nước, chăn bông,<br /> vải..., về bán lại cho những người buôn chuyến ở trong vùng. Thời đó, giá một con trâu có<br /> thể đổi được 20-30 vỏ chăn Trung Quốc hoặc 3-5 chiếc máy khâu, trâu to có thể đổi được<br /> 30 chiếc vỏ chăn (Tư liệu phỏng vấn ông Giàng A L. sinh năm 1950, thôn Cốc Pà, xã Cán<br /> Cấu tháng 4/2018).<br /> Đến đầu năm 1994, chợ xã Cán Cấu được thành lập, mỗi tuần họp 1 phiên vào thứ 61.<br /> Từ đây, mối giao lưu kinh tế giữa các tộc người trong xã, trong vùng với cư dân hai bên<br /> biên giới và đội ngũ thương nhân từ vùng khác đến trở nên sôi động hơn, mang lại lợi ích<br /> kinh tế nhiều mặt cho các tộc người trong xã, trong vùng. Ngoài việc trao đổi, mua bán các<br /> mặt hàng tự sản tự tiêu của các tộc người trong vùng, các mặt hàng vải vóc, quần áo và<br /> hàng nhu yếu phẩm phục vụ sản xuất thì chợ còn có những giao dịch về gia súc rất sôi<br /> động, nhất là các giao dịch về trâu. Kể từ năm 2010 đến nay, chợ Cán Cấu trở thành địa<br /> <br /> <br /> 1<br /> Theo lời kể và hồ sơ còn lưu giữ của ông Sùng Seo Nhà, sinh năm 1954, nguyên Chủ tịch xã Cán Cấu thì chợ Cán Cấu<br /> được thành lập vào năm 1994. Lúc đầu chợ họp ở ven đường cạnh lối vào Uỷ ban xã Cán Cấu hiện nay. Năm 1995, chợ<br /> chuyển xuống khu gần trường Trung học cơ sở Cán Cấu. Từ năm 2000 đến nay, chợ chuyển và được xây dựng lại tại<br /> chân dốc đồi thuộc thôn Cán Chư Sử, xã Cán Cấu.<br /> 162 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI<br /> <br /> <br /> điểm giao dịch trâu tấp nập nhất miền Bắc. Bởi, Cán Cấu là địa phương có truyền thống<br /> buôn bán trâu từ rất sớm trong vùng và với các vùng lân cận và với Trung Quốc. Hơn nữa,<br /> con đường trâu sang Trung Quốc thuận tiện hơn so với các địa điểm khác ở vùng biên giới<br /> này. Từ Cán Cấu sang bên kia Trung Quốc khoảng 7km, quãng đường này khá phù hợp<br /> với việc vận chuyển trâu qua bên kia biên giới.<br /> Với đặc điểm canh tác nông nghiệp ở vùng cao Việt Nam, trâu là một nguồn lực quan<br /> trọng đối với cư dân nông nghiệp trồng lúa. Hơn nữa, trâu còn là tài sản có giá trị tích luỹ<br /> cao nhất đối với các tộc người thiểu số.<br /> Trong bối cảnh của nền kinh tế nông nghiệp, với hoạt động canh tác chính là làm<br /> nương và chăn nuôi gia súc gia cầm. Các sản phẩm từ nền nông nghiệp này chủ yếu phục<br /> vụ nhu cầu tự túc tự cấp của các hộ gia đình. Các sản phẩm mà người H’mông và các tộc<br /> người khác trong vùng bán ở chợ Cán Cấu hầu hết là nông lâm thổ sản. Do nhu cầu canh<br /> tác ở địa phương miền núi, con trâu trở thành hàng hoá trao đổi rất quan trọng trong mỗi<br /> phiên chợ của người vùng cao. Trước đây, khi chưa có chợ, các trao đổi về trâu được thực<br /> hiện ở cấp độ gia đình, các hộ gia đình trong bản và tại chợ. Tuy nhiên, các trao đổi trâu ở<br /> chợ Cán Cấu đã trở ngày càng mở rộng về quy mô và số lượng. Phỏng vấn người dân trong<br /> xã được biết, người H’mông mua trâu từ các vùng lân cận và từ miền xuôi lên, các thương<br /> lái Trung Quốc đến tận nhà mua hoặc họ mang ra chợ bán. Mặt hàng mà người dân ở Cán<br /> Cấu hay bán và bán tấp nập nhất cho Trung Quốc là trâu, bò, trong đó, trâu là thế mạnh nhất.<br /> Trâu rất phù hợp với khí hậu trong vùng và sinh trưởng tốt khi quen và thích hợp với<br /> khí hậu ở đây. Bởi thế, trâu ở vùng này có sức khoẻ và sức chịu đựng rất tốt, nhất là khi đi<br /> sâu vào trong nội địa Trung Quốc. Chính vì vậy, các thương lái Trung Quốc thường rất<br /> thích chọn trâu của chính người địa phương trong vùng nuôi.<br /> Chợ Cán Cấu họp 1 tuần 1 phiên vào thứ 6 hàng tuần. Các giao dịch về trâu diễn ra<br /> trong 1 ngày 1 tuần. Do nhu cầu mua bán và trao đổi giữa thương lái Trung Quốc, đến<br /> tháng 3/2018, chợ Cán Cấu mở thêm 3 phiên trong một tuần, chợ họp vào các ngày thứ 4,<br /> thứ 5, thứ 7. Song phiên chợ chính vẫn diễn ra vào thứ 6 hàng tuần. Đây là phiên chợ mang<br /> đậm bản sắc văn hoá của các tộc người vùng cao. Ở phiên chợ chính này, ngoài các hoạt<br /> động buôn bán trâu, các hoạt động buôn bán hàng hoá như con giống, cây giống và các loại<br /> nông cụ lao động; quần áo, vải vóc, rượu và hàng ăn diễn ra tấp nập. Ở phiên chợ này,<br /> nhiều nét văn hoá truyền thống của tộc người vẫn đang được bảo tồn. Kể từ khi chợ Cán<br /> Cấu mở thêm các phiên phụ để buôn bán trâu, trong chợ có xuất hiện thêm một số quầy<br /> hàng ăn của người Hmông, người Thu Lao… Chủ yếu bán phở và đồ ăn chín phục vụ<br /> chính cho những thương lái trong vùng và thương lái miền xuôi lên. Khi các giao dịch<br /> buôn trâu nở rộ, ở Cán Cấu xuất hiện thêm một số nhà hàng, quán ăn của người Kinh,<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 25/2018 163<br /> <br /> song, người H’mông và các tộc người khác ở địa phương chỉ thích ăn ở quán hàng trong<br /> chợ do chính người cùng tộc mình nấu. Họ cho rằng, người miền xuôi nấu không hợp khẩu<br /> vị với mình. Các nhà hàng, quán ăn mới này chỉ thích hợp với các thương lái người miền<br /> xuôi lên hoặc một số người Trung Quốc muốn thưởng thức món ăn của người Kinh ở<br /> miền xuôi.<br /> Ở các phiên chợ, ngoài trao đổi trâu do chính người H’mông trong vùng nuôi, giống<br /> trâu cũ của địa phương. Họ có thể nuôi trâu từ bé hoặc về các huyện và các tỉnh vùng thấp<br /> mua giống hoặc mua trâu đã trở thành về nuôi tại địa phương để trâu thích nghi với khí hậu<br /> vùng cao, trâu có lông ánh mượt và da sáng, được các chủ Trung Quốc rất ưa chuộng. Bên<br /> cạnh đó, còn có một lượng lớn trâu được các thương lái từ các tỉnh Bắc Giang, Hưng Yên,<br /> Hải Dương, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Thanh Hoá, Nghệ An… thậm chí còn có các thương lái<br /> sang tận Lào, Campuchia mua trâu về bán ở chợ Cán Cấu. Mỗi phiên chợ chính, lương trâu<br /> đến chợ giao dịch từ 1500-2000 con.<br /> Tại khu vực bán trâu, từ sáng sớm tinh mơ đã diễn ra các cuộc trao đổi mua bán giữa<br /> các thương lái người Hmông, Thu Lao, Nùng… với các thương lái người Kinh ở dưới xuôi<br /> lên. Quá trình giao dịch giữa thương lái người H’mông ở Cán Cấu với các thương lái<br /> Trung Quốc diễn ra nhanh hơn và vui vẻ hơn vào lúc gần trưa và đầu giờ chiều. Bởi người<br /> H’mông và một số tộc người khác trong vùng thạo và có quan hệ bạn hàng lâu dài với<br /> thương lái Trung Quốc. Họ có quá trình buôn bán lâu dài và trở thành bạn làm ăn chuyên<br /> nghiệp của nhau. Hơn nữa, công việc buôn bán này dựa vào lòng tin và chữ tín trong quá<br /> trình làm ăn. Người H’mông buôn bán từ lâu đời với người Trung Quốc, được người Trung<br /> Quốc cho rằng đây là những người buôn bán “thật thà và biết coi trọng chữ tín”. Còn người<br /> H’mông cho rằng người Kinh ở dưới xuôi lên làm ăn thiếu thật thà, người Kinh thường<br /> bơm nước cho trọng lượng trâu tăng thêm, nhìn trâu mỡ và đẹp trâu. Tuy nhiên, một thời<br /> gian sau trâu hay bị chết vì ngã nước hoặc yếu hơn trâu mà người H’mông nuôi ở địa<br /> phương.<br /> Ngoài việc mua bán trâu trực tiếp, người H’mông thường mua nghé, trâu gầy của<br /> người Kinh về vỗ béo khoảng 1-2 tháng rồi bán cho thương lái Trung Quốc. Hình thức này<br /> thu hút hầu hết các hộ người Hmông ít vốn nhưng có kinh nghiệm trong chăn nuôi trâu<br /> tham gia. Có hộ chỉ mua 1-2 con về vỗ béo khoảng 1-3 phiên chợ sau lại mang bán. Tính<br /> ra, tiền lãi khoảng 1-2 triệu/con, thậm chí lãi khoảng 3 triệu/con với những con trâu to<br /> khoẻ, dáng đẹp.<br /> Công việc buôn bán trâu có những đặc thù rất riêng về giới. Ở đây chỉ có nam giới đi<br /> buôn trâu. Bởi nam giới là người gắn bó với đất đai nhiều hơn nữ giới, họ lại có sức khoẻ<br /> dẻo dai thích nghi với những chuyến đánh bộ dài ngày khi đi mua trâu… Với sức khoẻ như<br /> 164 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI<br /> <br /> <br /> vậy, nam giới có khả năng cầm cương, cầm thừng những con trâu to khoẻ. Hơn nữa, nam<br /> giới là người được truyền kinh nghiệm, nhất là kinh nghiệm trong lựa chọn trâu, cách thức<br /> bán và giao dịch với các thương lái Trung Quốc hay thương lái miền xuôi. Hệ kinh nghiệm<br /> này được truyền đời tiếp nối từ đời ông đến đời cháu. Hiện nay, ở thôn Cốc Pà có 7 gia<br /> đình có 3 thế hệ vẫn tiếp nối nghề buôn trâu. Còn nữ giới thường làm các công việc phụ trợ<br /> ở gia đình, họ đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thức ăn cho trâu và chăm sóc<br /> trâu tại nhà. Hiện nay, khi chợ trâu phát triển và họp nhiều phiên hơn trước đây, nhu cầu về<br /> cỏ cho trâu tăng lên. Ngoài trồng cỏ cho trâu trong gia đình, nhiều phụ nữ cũng cắt cỏ bán<br /> ở chợ cho trâu của thương lái miền xuôi. Giá 1 bó cỏ khoảng 20 kg khoảng 100 nghìn<br /> đồng. Một ngày 1 phụ nữ Hmông có thể cắt được 5-7 bó cỏ. Họ thường chung nhau với<br /> một số người cạnh nhà cùng đi nương cắt cỏ, người ngồi ở chợ bán, người lại lên nương<br /> cắt cỏ.<br /> <br /> 2.2. Những người buôn bán trâu chuyên nghiệp<br /> Hầu hết các hộ gia đình người H’mông ở xã Cán Cấu đều làm nương và chăn nuôi gia<br /> súc gia cầm. Công việc này chủ yếu do nữ giới đảm nhiệm. Đến mùa tra hạt, nam giới<br /> tranh thủ buổi chiều giúp thêm tra hạt và chăm sóc trên nương. Bên cạnh đó, công việc<br /> chính và quan trọng trong các gia đình người H’mông ở xã Cán Cấu là buôn bán trâu.<br /> Hầu hết những người buôn trâu ở xã này đều là những người buôn bán chuyên nghiệp.<br /> Tuy nhiên, quy mô buôn bán có những cấp độ khác nhau. Đó là những người già, thuộc thế<br /> hệ đầu tiên đi buôn trâu chuyên nghiệp và thế hệ thứ hai, là những người được ông, bố<br /> truyền lại.<br /> Ở Cán Cấu có hai hình thức đi buôn chuyên nghiệp, đó là các chủ lớn mua trâu tại các<br /> chợ về bán trực tiếp cho các thương lái Trung Quốc. Hai là, các thương lái H’mông chuyên<br /> nghiệp mua trâu trực tiếp của người Kinh tại chợ Cán Cấu rồi bán cho các thương lái<br /> Trung Quốc. Hình thức này phổ biến và không cần nhiều vốn, được nhiều người H’mông<br /> lựa chọn.<br /> Hình thức thứ nhất, những người buôn trâu đến các chợ mua trâu về bán trực tiếp cho<br /> các thương lái Trung Quốc tại nhà hoặc tại chợ. Đây là những người buôn bán chuyên<br /> nghiệp ở quy mô lớn. Họ là những người thuộc thế hệ thứ nhất đi buôn trâu và một số ít là<br /> lớp thanh niên trẻ, là những người có ý chí và gặp may mắn trên con đường buôn bán. Ở xã<br /> Cán Cấu có khoảng 40 hộ người H’mông buôn bán trâu chuyên nghiệp ở quy mô lớn,<br /> trong đó, ở thôn Cốc Phà có 20 hộ, thôn Mù Tráng Phìn có 5 hộ, thôn Cán Cấu có 10 hộ,<br /> thôn Cán Chư Sử có 5 hộ. Các hộ còn lại trong các thôn và thôn Chư San chủ yếu buôn bán<br /> ở quy mô nhỏ, cấp độ địa phương. Hầu hết các thương lái này đều có xe ô tô, trọng tải từ 3-<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 25/2018 165<br /> <br /> 5 tấn, do chính họ trực tiếp lái. Có thể có 1-2 anh em góp vốn chung để mua 1 ô tô hoặc 1<br /> hộ mua riêng. Trước đây, khi chưa có ô tô, phương tiện vận chuyển còn thô sơ, các thương<br /> lái thường phải dắt bộ từ huyện vùng thấp, thậm chí từ miền xuôi lên. Khoảng từ năm 2009<br /> đến nay, ở xã Cán Cấu có hơn 30 hộ có xe ô tô. Việc vận chuyển trâu trở lên dễ dàng hơn.<br /> Các thương lái này đến các phiên chợ Bắc Hà, Mường Khương, Cốc Ly, Sín Chéng, Pha<br /> Long, thậm chí về tận Yên Bái, Vĩnh Phúc, Phú Thọ… để mua trâu. Mỗi phiên chợ có thể<br /> mua từ 3-5 con trâu, giá từ 20-30 triệu đồng/con. Một tuần, họ có thể đi 3-4 phiên chợ để<br /> mua trâu và bán vào buổi chợ chính ở Cán Cấu. Một vài trường hợp theo đơn đặt hàng từ<br /> phía Trung Quốc, thương lái Trung Quốc về tận nhà xem và mua trâu rồi họ chở đến tận bờ<br /> sông cho các chủ Trung Quốc. Nổi bật trong nhóm những người buôn trâu chuyên nghiệp<br /> ở cấp độ quy mô lớn này là Giàng A S, sinh 1940, người H’mông ở thôn Cốc Pà (thế hệ<br /> đầu tiên đi buôn trâu), đây cũng là người đầu tiên mua ô tô trọng tải 5 tấn, giá xe 450 triệu/<br /> năm 2009. Ở lớp thứ hai là ông Giàng A Q, sinh 1977, là người buôn trâu với các chủ<br /> Trung Quốc và mua lại ngựa ở Trung Quốc bán lại cho các thương lái miền xuôi ở trong<br /> nước. Lớp thứ ba là những thanh niên mới lớn, tiêu biểu là Giàng A L và Giàng A Th, sinh<br /> năm 1988, chuyên mua trâu ở các chợ Bắc Hà, Pha Long, Mường Khương, Cốc Ly về bán<br /> cho các thương lái Trung Quốc tại nhà. Hầu hết các hộ này đều có một lượng vốn lớn, từ 1-<br /> 1,5 tỷ dành cho việc mua bán trâu. Thậm chí, nhiều người còn có số vốn lớn hơn, họ<br /> thường buôn trâu to, trâu trọi có giá từ 35 triệu - 40 triệu/1 con, mỗi chuyến gom từ 25-30<br /> con để bán chuyến lớn cho các thương lái Trung Quốc.<br /> Hình thức thứ hai là các hộ có ít vốn hơn, họ buôn bán ở cấp độ trong vùng, thường<br /> mua trâu của người Kinh ở xuôi mang lên bán, có thể là những con trâu gầy yếu hoặc nghé<br /> về nuôi 1 vài phiên đem bán. Hoặc họ đi các chợ Sín Chéng, Bắc Hà, Cốc Ly mua về bán<br /> lại trực tiếp tại chợ cho thương lái người Hmông và thương lái Trung Quốc. Một số người<br /> H’mông lựa chọn cách chọn mua trâu trực tiếp từ thương lái người Kinh rồi giao dịch với<br /> thương lái Trung Quốc, ước tính giá chênh lệch từ 1-2 triệu/con. Một ngày chợ, mỗi<br /> thương lái người Hmông có thể giao dịch thành công từ 3-5 con. Ở quy mô này, thương lái<br /> người Hmông thường lựa chọn hình thức nhanh gọn. Họ thường mua trực tiếp của người<br /> Kinh tại chợ hoặc chính người Hmông… rồi giao dịch với các thương lái Trung Quốc hoặc<br /> các thương lái khác. Quá trình buôn đi bán lại này mang lại mức thu nhập khá cao so với<br /> làm nông nghiệp. Thông thường, với những giao dịch này có mức chênh lệch từ 500 nghìn<br /> đồng đến 1 triệu/1 con là thành công với họ. Tuy nhiên, những người buôn bán ở cấp độ<br /> này phải là những người có kinh nghiệm và rất cẩn trọng trong cách lựa chọn trâu. Một số<br /> ít người do lựa chọn vội vàng đã gặp những rủi ro nhất định, như chọn trâu bơm nước<br /> nhiều, vừa giao dịch xong có khi trâu ngã nước phải bán lỗ… Như vậy, trong 1 tuần, với<br /> lịch họp chợ khá dày đặc, các thương lái người H’mông có thể tham gia đầy đủ các phiên<br /> 166 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI<br /> <br /> <br /> chợ trong vùng, từ chợ Pha Long, chợ Mường Khương, chợ Sín Chéng, chợ Cốc Ly, chợ<br /> Cán Cấu. Để đảm bảo vòng tuần hoàn khép kín, các chợ này đã trở thành nguồn sinh kế<br /> quan trọng của người H’mông và các tộc người khác trong vùng.<br /> Ngoài người H’mông tham gia các giao dịch trâu ở chợ Cán Cấu, còn có các tộc người<br /> khác trong vùng tham gia trực tiếp vào các giao dịch ở chợ như người Thu Lao, người<br /> Giáy, Tày, Nùng ở các xã trong vùng và ở các huyện lân cận như Bảo Thắng, Bắc Hà,<br /> Mường Khương (Lào Cai), Xín Mần (Hà Giang)…<br /> <br /> 3. KẾT LUẬN<br /> <br /> Người H’mông ở xã Cán Cấu đang lựa chọn và tạo ra hình thức sinh kế phù hợp với<br /> điều kiện địa lý và văn hoá địa phương. Tộc người này đã thận trọng từng bước chuyển đổi<br /> sinh kế từ canh tác nương rẫy sang đa dạng hoá sinh kế của mình nhằm tận dụng những cơ<br /> hội sẵn có của mình, điều này giúp họ có thu nhập để cải thiện cuộc sống tự cung tự cấp<br /> của mình. Quá trình chuyển đổi sinh kế này có hiệu quả rất lớn trong việc cải thiện điều<br /> kiện kinh tế. Buôn bán gia súc từ chỗ là nguồn thu nhập hỗ trợ nay trở thành nguồn thu<br /> nhập chính, mang lại hiệu quả kinh tế cao. Thêm vào đó, các mối quan hệ văn hoá xã hội<br /> có từ trong lịch sử đã tạo ra nhiều cơ hội cho người H’mông chuyển đổi sinh kế và sử dụng<br /> một cách cân bằng trong những bối cảnh lịch sử nhất định. Cư dân vùng biên này đã tham<br /> gia vào các cơ hội sinh kế và các quan hệ xã hội có từ trong lịch sử giúp họ tiếp cận thị<br /> trường và các cơ hội tốt hơn trong việc buôn bán gia súc xuyên biên giới.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Caroline Grillot (2014), “Làm kinh doanh không dễ: Những thay đổi thất thường của buôn bán<br /> ở vùng biên giới theo cách nhìn của người bán buôn Trung Quốc”, - Tạp chí Dân tộc học, số<br /> 3, tr.16-25.<br /> 2. Christine Bonnin (2014), “Những trao đổi địa phương và buôn bán trâu tại chợ ở vùng cao<br /> Việt Nam (tỉnh Lào Cai)”, - Tạp chí Dân tộc học, số 3.<br /> 3. Bùi Xuân Đính, Nguyễn Ngọc Thanh (Đồng chủ biên, 2013), Một số vấn đề cơ bản về kinh tế<br /> - xã hội ở các vùng biên giới Việt Nam, - Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.<br /> 4. Lý Hải (1995), “Chợ - một trung tâm văn hoá ở vùng cao”, - Tạp chí Văn hoá dân gian, số 4.<br /> 5. Nguyễn Minh Hằng (2001), Buôn bán qua biên giới Việt – Trung, lịch sử - hiện trạng - triển<br /> vọng, - Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội.<br /> 6. Nguyễn Thị Lê (2010), Các tộc người xuyên biên giới và vấn đề phát triển vùng biên giới Việt<br /> - Trung, Luận văn Thạc sĩ Lịch sử, chuyên ngành Dân tộc học, - Thư viện Khoa Nhân học,<br /> Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Hà Nội.<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 25/2018 167<br /> <br /> 7. Sarah Turner và Jean Michaud (2016), “Sinh kế nơi biên cương: Sự thích ứng của người<br /> Hmông ở vùng biên giới Việt - Trung”, trong sách Nhân học ở Việt Nam - Một số vấn đề lịch<br /> sử, nghiên cứu và đào tạo, - Nxb Tri thức, Hà Nội.<br /> 8. Tạ Thị Tâm (2016), “Quan hệ tộc người ở chợ vùng biên: Nghiên cứu trường hợp chợ Cốc<br /> Lếu, tỉnh Lào Cai”, - Tạp chí Bảo tàng & Nhân học, số 3, tr.72-84.<br /> 9. Tạ Thị Tâm (2017), “Những liên hệ trao đổi ở một chợ vùng biên”, - Tạp chí Nghiên cứu<br /> Trung Quốc, số 8, tr.34-44.<br /> 10. Vương Xuân Tình (2010), Một số vấn đề cơ bản về dân tộc dưới tác động của sự phát triển<br /> vùng biên giới Việt - Trung, - Đề tài cấp Bộ, lưu tại Thư viện Viện Dân tộc học.<br /> <br /> <br /> "CATTLE TRADING" - LIVELIHOOD OF H’MONG PEOPLE AT<br /> VIETNAM – CHINA BORDER MARKET<br /> <br /> Abstract: To an agricultural population, cattle is not only important for agricultural<br /> production but also a great asset value of every household. For the H'mong people in<br /> Can Cau Commune, Simacai District, Lao Cai Province, cattle (especially buffalo) is a<br /> commodity, a good for exchanging and trading with other local ethnics, plains people<br /> and also professional traders from all over the country gathered there. Cattle trading in<br /> Can Cau Commune have a long history. So far, this activity has become the main<br /> livelihood of the H'mong in this border region. This trade activity not only happen in this<br /> area, within the ethnic groups but also very common among H'mong traders with Chinese<br /> traders in the border region of Vietnam - China.<br /> Keywords: trading, livestock, buffalos, Hmong, border markets<br />