intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

[Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 2 phần 3

Chia sẻ: Danh Ngoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:42

Thêm vào BST
Báo xấu
39
lượt xem 7
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu '[triết học] triết học lenin - học thuyết marx tập 2 phần 3', khoa học xã hội, chính trị - triết học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: [Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 2 phần 3

  1. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 150 151 cho r»ng “sù thu hÑp cña thÞ tr−êng trong n−íc” lµ do sù ph¸t kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò Êy, v× nÕu kh«ng th× «ng triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n g©y ra, do ®ã ph¶i cã mét thÞ tr−êng kh«ng thÓ nãi ®Õn thÞ tr−êng ®−îc)? VÊn ®Ò nµy «ng kh«ng ngoµi n−íc. Xi-xm«n-®i th−êng rÊt hay trë l¹i c¸i ý kiÕn Êy, vµ nghiªn cøu. VËy «ng lÊy g× ®Ó chøng minh r»ng trong ®iÒu kiÖn ®em g¾n vµo nã c¶ c¸i lý luËn vÒ khñng ho¶ng lÉn c¸i “lý luËn” cña cña c¶i th−¬ng nghiÖp, nghÜa lµ trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh vÒ nh©n khÈu cña «ng n÷a; ®ã lµ ®iÓm chñ yÕu trong häc thuyÕt gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi ta l¹i cã kh¶ n¨ng duy tr× cña «ng, còng nh− trong häc thuyÕt cña ph¸i d©n tóy Nga. ®−îc sù b×nh ®¼ng gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt? Hoµn toµn kh«ng cã g× ®Ó chøng minh c¶. ¤ng cø kh¼ng ®Þnh mét c¸ch TÊt nhiªn, Xi-xm«n-®i kh«ng quªn r»ng víi nh÷ng mèi quan ®¬n gi¶n r»ng: cÇn ph¶i nh− thÕ. §¸ng lÏ ph¶i tiÕp tôc ph©n tÝch hÖ míi, th× kÌm theo sù ph¸ s¶n, sù thÊt nghiÖp, lµ viÖc t¨ng thªm “cña c¶i th−¬ng nghiÖp”; r»ng vÊn ®Ò cÇn ph¶i xÐt ë ®©y lµ mèi m©u thuÉn mµ «ng ®· chØ ra mét c¸ch ®óng ®¾n th× «ng l¹i vÊn ®Ò sù ph¸t triÓn cña nÒn ®¹i s¶n xuÊt, tøc lµ cña chñ nghÜa ®i gi¶ng gi¶i r»ng, nãi chung, tèt h¬n hÕt lµ ®õng nªn cã m©u t− b¶n. §iÒu ®ã, «ng hiÓu rÊt râ, vµ cô thÓ «ng ®· kh¼ng ®Þnh thuÉn. “Khi ®¹i n«ng nghiÖp thay thÕ cho tiÓu n«ng nghiÖp th× cã r»ng sù tiÕn triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n lµm cho thÞ tr−êng trong thÓ cã nhiÒu t− b¶n h¬n ®−îc bá vµo ruéng ®Êt vµ cã thÓ cã n−íc thu hÑp l¹i: “Còng gièng nh− viÖc mäi ng−êi ®Òu ®−îc nhiÒu cña c¶i h¬n ®−îc ph©n phèi cho toµn thÓ n«ng d©n”… sung tóc vµ tiªu dïng gÇn nh− b»ng nhau, hoÆc viÖc thiÓu sè cã (nghÜa lµ: thÞ tr−êng trong n−íc, do chÝnh sè l−îng tuyÖt ®èi cña cña c¶i th−¬ng nghiÖp quyÕt ®Þnh, “cã thÓ” sÏ ®−îc më réng ra ®ñ tÊt c¶ mäi c¸i thõa th·i cßn ®a sè chØ cã ®−îc võa ®óng ch¨ng? C më réng ra ®ång thêi víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa nh÷ng c¸i cÇn thiÕt, mµ kh«ng ph¶i lµ kh«ng quan hÖ tíi phóc lîi cña c¸c c«ng d©n, th× còng vËy, hai c¸ch ph©n phèi ®ã kh«ng t− b¶n ch¨ng?)… “Nh−ng ®èi víi quèc gia th× sù tiªu dïng cña ph¶i lµ kh«ng quan hÖ tíi sù ph¸t triÓn cña cña c¶i th−¬ng mét gia ®×nh phÐc-mi-ª giµu cã, céng thªm sù tiªu dïng cña 50 nghiÖp (richesse commerciale)∗. Tiªu dïng b»ng nhau th× mang gia ®×nh ng−êi lµm c«ng thËt nghÌo khæ kh«ng cã gi¸ trÞ b»ng l¹i kÕt qu¶ lµ bao giê còng më réng thÞ tr−êng cña nh÷ng ng−êi sù tiªu dïng cña 50 gia ®×nh n«ng d©n, trong ®ã kh«ng cã mét s¶n xuÊt ra; tiªu dïng kh«ng b»ng nhau th× ngµy cµng thu hÑp gia ®×nh nµo giµu c¶ nh−ng còng kh«ng cã mét gia ®×nh nµo thÞ tr−êng ®ã l¹i” (de le (le marchÐ) resserrer toujours kh«ng cã mét ®êi sèng sung tóc (võa ph¶i)” (une honnªte davantage) (I, 357). aisance) (I, 358). Nãi mét c¸ch kh¸c: cã lÏ lµ chÝnh sù t¨ng thªm sè phÐc-mi-ª ®· t¹o ra thÞ tr−êng trong n−íc cho chñ nghÜa t− Nh − v Ëy lµ Xi-xm«n-®i kh¼ng ®Þnh r»ng sù ph©n phèi b¶n. Lµ mét nhµ kinh tÕ häc rÊt cã häc thøc vµ cã l−¬ng t©m, Xi- bÊt b×nh ®¼ng vèn cã cña chñ nghÜa t − b ¶n lµm cho thÞ xm«n-®i kh«ng thÓ phñ nhËn sù thùc ®ã, thÕ nh−ng… nh−ng tr − êng trong n − íc thu hÑp l¹i, r»ng thÞ tr − êng ph¶i ® − îc tíi ®©y th× «ng vøt bá sù nghiªn cøu cña m×nh vµ ®em thay thÕ t¹o ra b»ng mét sù ph©n phèi ®Òu. Nh − ng viÖc Êy sÏ diÔn mét c¸ch trùc tiÕp c¸i “quèc gia” cña cña c¶i th−¬ng nghiÖp ra nh − t hÕ nµo trong ®iÒu kiÖn cña c ña c¶i th − ¬ng nghiÖp, b»ng c¸i “quèc gia” cña n«ng d©n. §Ó l¶ng tr¸nh mét sù thùc m ét vÊn ®Ò mµ Xi-xm«n-®i ®· v« t×nh ®Ò cËp ®Õn (vµ «ng ®¸ng ghÐt, mét sù thùc b¸c bá quan ®iÓm tiÓu t− s¶n cña «ng, ___________ «ng quªn ngay c¶ lêi «ng võa nãi, cô thÓ lµ: nh÷ng “phÐc-mi-ª” ∗ Chç nµy còng nh− nh÷ng chç kh¸c ®Òu do chóng t«i viÕt ng¶, trõ khi chÝnh lµ xuÊt th©n tõ “n«ng d©n” m µ ra, vµ hä ra ®êi ®− îc lµ nµo cã ghi chó ng−îc l¹i.
  2. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 152 153 nhê sù ph¸t triÓn cña cña c¶i th−¬ng nghiÖp. Xi-xm«n-®i nãi: “Trong n«ng th«n, viÖc thùc hµnh chÕ ®é trang tr¹i lín lµm “Nh÷ng phÐc-mi-ª ®Çu tiªn lµ nh÷ng ng−êi cµy ruéng th«ng cho ë Anh kh«ng cßn giai cÊp phÐc-mi-ª - n«ng d©n (fermiers th−êng… Hä vÉn lµ n«ng d©n… HÇu nh− kh«ng bao giê hä paysans) lµ nh÷ng ng−êi tù cµy lÊy vµ tuy thÕ vÉn ®−îc h−ëng thuª c«ng nh©n lµm c«ng nhËt ®Ó cïng lµm víi hä, hä chØ sö mét ®êi sèng sung tóc võa ph¶i; nh©n khÈu ®· gi¶m sót ®i rÊt dông nh÷ng ng−êi ë (cè n«ng C des domestiques), nh÷ng nhiÒu; nh−ng sù tiªu dïng cña hä cßn gi¶m sót nhiÒu h¬n so ng−êi nµy lu«n lu«n ®−îc chän trong sè ng−êi b×nh ®¼ng víi víi sè l−îng cña hä. Nh÷ng ng−êi lµm c«ng nhËt lµm tÊt c¶ mäi hä, ®−îc hä ®èi ®·i ngang hµng, ¨n cïng mét m©m… nh÷ng c«ng viÖc ®ång ruéng mµ chØ ®−îc h−ëng phÇn tèi cÇn thiÕt th× ng−êi phÐc-mi-ª vµ ng−êi ë cña hä häp thµnh mét giai cÊp kh«ng thÓ khuyÕn khÝch ®−îc (encouragement) c«ng nghiÖp n«ng d©n” (I, 221). Nh− vËy cã nghÜa lµ toµn bé vÊn ®Ò chung cña thµnh thÞ b»ng nh÷ng ng−êi n«ng d©n giµu cã tr−íc kia” (II, quy l¹i lµ t¸c gi¶ rÊt cã thiÖn c¶m víi nh÷ng ng−êi mu-gÝch 327). “Mét sù thay ®æi t−¬ng tù còng x¶y ra c¶ trong nh©n khÈu kiÓu gia tr−ëng Êy vµ víi nh÷ng cè n«ng kiÓu gia tr−ëng cña thµnh thÞ… Nh÷ng tiÓu th−¬ng, tiÓu chñ kh«ng cßn n÷a, hµng hä, cho nªn t¸c gi¶ liÒn nh¾m m¾t bá qua nh÷ng biÕn ®æi mµ sù tr¨m ng−êi nh− vËy bÞ thay thÕ b»ng ng−êi chñ xÝ nghiÖp lín; ph¸t triÓn cña “cña c¶i th−¬ng nghiÖp” ®· g©y ra trong nh÷ng cã lÏ tÊt c¶ bän hä gép l¹i còng kh«ng giµu ®−îc b»ng ng−êi quan hÖ gia tr−ëng nãi trªn. chñ xÝ nghiÖp lín ®ã. Tuy nhiªn, hµng tr¨m ng−êi nµy gép l¹i Nh−ng Xi-xm«n-®i kh«ng hÒ muèn thõa nhËn ®iÒu ®ã. ¤ng vÉn lµ nh÷ng ng−êi tiªu thô nhiÒu h¬n ng−êi chñ xÝ nghiÖp lín cø mét mùc cho r»ng «ng ®ang nghiªn cøu nh÷ng quy luËt cña ®ã. Sù xa xØ cña ng−êi chñ xÝ nghiÖp lín ®ã kh«ng khuyÕn cña c¶i th−¬ng nghiÖp, vµ quªn c¶ mäi ®iÒu kiÖn b¶o l−u cña khÝch c«ng nh©n b»ng sù sung tóc võa ph¶i cña mét tr¨m hé m×nh ®−a ra, «ng kh¼ng ®Þnh th¼ng r»ng: mµ y ®· thÕ ch©n” (ib.1)). “VËy lµ do cña c¶i tËp trung vµo tay mét thiÓu sè ng−êi t− Thö hái, c¸i lý luËn Êy cña Xi-xm«n-®i nãi r»ng thÞ tr−êng h÷u, nªn thÞ tr−êng trong n−íc ngµy cµng bÞ thu hÑp (!), vµ c«ng trong n−íc thu hÑp l¹i cïng víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− nghiÖp ngµy cµng buéc ph¶i t×m nguån tiªu thô trong nh÷ng thÞ b¶n, chung qui l¹i th× dÉn ®Õn chç nµo? DÉn ®Õn chç lµ t¸c gi¶ tr−êng ngoµi n−íc, lµ n¬i mµ c«ng nghiÖp l¹i bÞ uy hiÕp bëi cña lý luËn ®ã võa míi thö nh×n th¼ng vµo sù vËt th× ®· tr¸nh nh÷ng cuéc biÕn ®éng lín” (des grandes rÐvolution) (I, 361). “VËy kh«ng ph©n tÝch c¸c ®iÒu kiÖn thÝch hîp víi chñ nghÜa t− b¶n lµ thÞ tr−êng trong n−íc chØ cã thÓ më réng ra ®−îc khi phóc lîi quèc d©n t¨ng lªn” (I, 362). Xi-xm«n-®i muèn nãi ®Õn phóc lîi (“cña c¶i th−¬ng nghiÖp”, céng víi nÒn kinh doanh lín trong cña nh©n d©n, v× «ng võa thõa nhËn trªn kia r»ng phóc lîi cña c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, v× Xi-xm«n-®i kh«ng biÕt tõ “chñ “quèc d©n” cã thÓ cã ®−îc lµ nhê vµo chÕ ®é trang tr¹i lín. nghÜa t− b¶n”. V× hai kh¸i niÖm ®ã lµ ®ång nhÊt, cho nªn dïng Nh− ®éc gi¶ thÊy ®Êy, c¸c nhµ kinh tÕ häc thuéc ph¸i d©n tõ Êy lµ hoµn toµn chÝnh x¸c, vµ d−íi ®©y chóng t«i sÏ chØ nãi: tóy n−íc ta còng nãi y nh− vËy, kh«ng sai mét tiÕng. “chñ nghÜa t− b¶n”), vµ ®em quan ®iÓm tiÓu t− s¶n vµ ®iÒu kh«ng t−ëng tiÓu t− s¶n cña m×nh ra thay thÕ cho sù ph©n tÝch. Xi-xm«n-®i trë l¹i vÊn ®Ò nµy mét lÇn n÷a ë phÇn cuèi t¸c phÈm cña m×nh, trong quyÓn VII: “Bµn vÒ nh©n khÈu”, ch−¬ng Sù ph¸t triÓn cña cña c¶i th−¬ng nghiÖp vµ do ®ã, cña c¹nh tranh, VII: “Bµn vÒ nh©n khÈu do sù ph¸t minh ra m¸y mãc lµm cho thõa ra”. 1) C ibidem C nh− trªn
  3. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 154 155 kh«ng ®−îc ®ông ch¹m ®Õn tÇng líp trung n«ng, vèn thuÇn ®¸ng ®−îc nhÊn m¹nh, v× ®ã lµ ®iÓm mµ Xi-xm«n-®i ®· ®Æc nhÊt, sèng “sung tóc võa ph¶i” vµ ®Õn quan hÖ gia tr−ëng cña biÖt coi th−êng khi nãi, trong ®o¹n v¨n mµ chóng t«i ®· trÝch hä ®èi víi nh÷ng cè n«ng. dÉn trªn kia, vÒ “tiªu dïng” cña n«ng d©n vµ cña phÐc-mi-ª, lµm nh− thÓ chØ cã tiªu dïng c¸ nh©n (¨n, mÆc, v.v.) mµ th«i, lµm Râ rµng lµ c¸i nguyÖn väng ng©y th¬ ®ã chØ lµ cña riªng Xi- xm«n-®i vµ nh÷ng nhµ “trÝ thøc” l·ng m¹n chñ nghÜa kh¸c mµ nh− thÓ viÖc mua m¸y mãc, c«ng cô, v.v., viÖc x©y dùng nhµ th«i; vµ nã ngµy cµng ®ông ph¶i c¸i hiÖn thùc lµm trÇm träng cöa, kho tµng, c«ng x−ëng, v.v., ®Òu kh«ng ph¶i lµ tiªu dïng, thªm nh÷ng m©u thuÉn mµ Xi-xm«n-®i ch−a ®¸nh gi¸ hÕt ®−îc tuy ®ã lµ mét sù tiªu dïng thuéc lo¹i kh¸c, cô thÓ lµ: tiªu dïng chiÒu s©u. ®Ó s¶n xuÊt, tiªu dïng kh«ng ph¶i cña con ng−êi mµ lµ cña t− Râ rµng lµ chÝnh trÞ kinh tÕ häc lý luËn C trong qu¸ tr×nh b¶n. Vµ chóng ta, mét lÇn n÷a, cÇn v¹ch ra r»ng chÝnh ®iÒu sai ph¸t triÓn sau nµy∗, nã ®· ®i theo häc ph¸i cæ ®iÓn C ®· x¸c lÇm nµy, nh− chóng ta sÏ thÊy, mµ Xi-xm«n-®i m−în cña ®Þnh ®óng ®¾n chÝnh c¸i ®iÒu mµ Xi-xm«n-®i muèn phñ A-®am XmÝt, th× ®· ®−îc c¸c nhµ kinh tÕ häc thuéc ph¸i d©n tóy ë n−íc ta lÆp l¹i y nguyªn∗. nhËn, cô thÓ lµ: sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n nãi chung vµ cña chÕ ®é trang tr¹i lín nãi riªng, kh«ng thu hÑp mµ l¹i t¹o ra thÞ tr−êng trong n−íc. Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− II b¶n ®i ®«i víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng hãa; vµ Quan niÖm cña Xi-xm«n-®i vÒ thu nhËp quèc d©n chõng nµo mµ s¶n xuÊt trong gia ®×nh nh−êng chç cho s¶n Vµ vÒ t− b¶n xuÊt ®Ó b¸n, thñ c«ng nghiÖp nh−êng chç cho c«ng x−ëng, th× chõng ®ã thÞ tr−êng cña t− b¶n còng h×nh thµnh. Do L uËn cø cña Xi-xm«n-®i nh»m phñ nhËn tÝnh kh¶ n¨ng “n«ng d©n” biÕn thµnh “phÐc-mi-ª” cho nªn nh÷ng “ng−êi cña chñ nghÜa t− b ¶n vµ sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t − lµm c«ng nhËt” bÞ lo¹i ra khái n«ng nghiÖp vµ trë thµnh b ¶n, kh«ng chØ giíi h¹n ë nh÷ng ®iÒu nh − t rªn ®· nãi. C¨n nguån nh©n c«ng cho t− b¶n, cßn nh÷ng phÐc-mi-ª th× trë cø vµo häc thuyÕt cña m×nh vÒ thu nhËp, «ng rót ra ® − îc thµnh ng−êi mua c¸c s¶n phÈm cña c«ng nghiÖp, C kh«ng còng nh÷ng kÕt luËn nh − t hÕ. CÇn nãi r»ng Xi-xm«n-®i ®· nh÷ng ng−êi mua c¸c vËt phÈm tiªu dïng (tr−íc kia do n«ng hoµn toµn sao l¹i häc thuyÕt cña A-®am XmÝt vÒ gi¸ trÞ lao d©n s¶n xuÊt ë nhµ hay do thî thñ c«ng ë n«ng th«n s¶n xuÊt) ®éng vµ vÒ ba lo¹i thu nhËp: ®Þa t«, lîi nhuËn vµ tiÒn mµ cßn mua c¶ c¸c c«ng cô s¶n xuÊt n÷a, nh÷ng c«ng cô nµy c«ng. ThËm chÝ ®«i khi «ng cßn toan nhËp côc c¶ hai lo¹i kh«ng thÓ lµ nh÷ng c«ng cô nh− tr−íc kia n÷a, khi mµ ®¹i thu nhËp trªn l¹i víi nhau ®Ó ®èi lËp víi lo¹i thø ba: vÝ n«ng nghiÖp ®· thay thÕ cho tiÓu n«ng nghiÖp∗∗. §iÓm nãi sau dô, cã khi «ng nhËp côc ®Þa t« víi lîi nhuËn l¹i lµm mét ___________ ___________ ∗ §©y lµ nãi chñ nghÜa M¸c.1) ∗ £-phru-xi kh«ng nãi mét c©u nµo vÒ phÇn nµy trong häc thuyÕt cña ∗∗ Nh− vËy lµ ®· ®ång thêi h×nh thµnh c¶ yÕu tè t− b¶n kh¶ biÕn (ng−êi Xi-xm«n-®i, tøc lµ phÇn nãi vÒ thÞ tr−êng trong n−íc thu hÑp l¹i do sù ph¸t c«ng nh©n “tù do”) lÉn yÕu tè t− b¶n bÊt biÕn; t− b¶n bÊt biÕn, bao gåm triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n. Chóng ta sÏ cßn thÊy nhiÒu lÇn n÷a r»ng £- nh÷ng t− liÖu s¶n xuÊt mµ ng−êi s¶n xuÊt nhá ®· bÞ t−íc ®o¹t. phru-xi ®· bá qua chÝnh c¸i ®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña quan ®iÓm cña Xi- 1) Chó thÝch cña t¸c gi¶ cho b¶n in n¨m 1908. xm«n-®i vµ th¸i ®é cña ph¸i d©n tóy ®èi víi häc thuyÕt Xi-xm«n-®i.
  4. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 156 157 vµ ®em ®èi lËp víi tiÒn c«ng (I, 104 - 105); thËm chÝ ®«i khi «ng ra lµ ph¶i ®Ó cho mäi ng−êi tiªu dïng… Sù ph©n biÖt gi÷a t− ®· dïng danh tõ mieux-value (gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch47) ®Ó chØ ®Þa b¶n vµ thu nhËp trë thµnh quan träng ®èi víi x· héi” (I, 83). Nh−ng Xi-xm«n-®i c¶m thÊy r»ng ®èi víi x· héi, sù ph©n biÖt t« vµ lîi nhuËn (I, 103). Tuy vËy, còng kh«ng nªn c−êng ®iÖu ý nghÜa cña viÖc dïng danh tõ nµy, nh− h×nh nh− £-phru-xi ®· “quan träng” nµy kh«ng ®¬n gi¶n nh− ®èi víi mét nghiÖp chñ c−êng ®iÖu khi nãi r»ng “häc thuyÕt cña Xi-xm«n-®i gÇn víi c¸ biÖt. Vµ «ng nãi dÌ chõng r»ng: “Chóng ta tiÕn ®Õn vÊn ®Ò häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ thÆng d−” (“Cña c¶i n−íc Nga”,sè 8, tr. 41). trõu t−îng nhÊt vµ khã kh¨n nhÊt cña chÝnh trÞ kinh tÕ häc. B¶n Kú thùc, so víi A-®am XmÝt th× Xi-xm«n-®i ch−a tiÕn thªm tÝnh cña t− b¶n vµ cña thu nhËp lu«n lu«n lÉn lén víi nhau trong kh¸i niÖm cña chóng ta: chóng ta thÊy c¸i lµ thu nhËp ®èi ®−îc b−íc nµo c¶, v× chÝnh A-®am XmÝt còng nãi r»ng ®Þa t« vµ víi ng−êi nµy th× l¹i trë thµnh t− b¶n ®èi víi ng−êi kh¸c, vµ lîi nhuËn lµ mét kho¶n “khÊu trõ vµo lao ®éng”, lµ mét phÇn gi¸ trÞ mµ ng−êi lao ®éng thªm vµo cho s¶n phÈm (xem còng mét vËt Êy, chuyÓn tõ tay nµy sang tay kh¸c l¹i lÇn l−ît cã “Nghiªn cøu b¶n chÊt vµ nguyªn nh©n cña sù giµu cã”, b¶n dÞch nh−ng tªn gäi kh¸c nhau” (I, 84), tøc lµ khi th× gäi lµ “t− b¶n”, ra tiÕng Nga cña Bi-bi-cèp, t. I, ch−¬ng VIII: “Bµn vÒ tiÒn c«ng”, khi th× gäi lµ “thu nhËp”. Xi-xm«n-®i kh¼ng ®Þnh: “Nh÷ng lÉn vµ ch−¬ng VI: “VÒ c¸c yÕu tè hîp thµnh gi¸ c¶ hµng hãa”). Xi- lén gi÷a hai c¸i ®ã lµ tai h¹i” (leur confusion est ruineuse, p. xm«n-®i còng ch−a ®i xa g× h¬n. Nh−ng «ng l¹i cã ý ®å ®em 477). “Ph©n biÖt t− b¶n x· héi víi thu nhËp x· héi cµng khã bao viÖc chia s¶n phÈm míi ®−îc t¹o ra thµnh gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch vµ nhiªu th× l¹i cµng quan träng bÊy nhiªu” (I, 84). tiÒn c«ng mµ g¾n liÒn víi lý luËn vÒ thu nhËp x· héi, vÒ thÞ §éc gi¶ h¼n còng ®· thÊy c¸i khã kh¨n mµ Xi-xm«n-®i nãi tr−êng trong n−íc vµ vÒ sù thùc hiÖn s¶n phÈm trong x· héi t− ®©y lµ ë chç nµo: nÕu thu nhËp cña nghiÖp chñ lµ lîi nhuËn b¶n chñ nghÜa. ý ®å Êy lµ cùc kú quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ ý dïng ®Ó mua vËt phÈm tiªu dïng nµy hay vËt phÈm tiªu dïng nghÜa khoa häc cña t¸c phÈm cña Xi-xm«n-®i vµ hiÓu râ mèi kh¸c*, nÕu thu nhËp cña c«ng nh©n lµ tiÒn c«ng cña anh ta th× quan hÖ gi÷a häc thuyÕt cña «ng víi häc thuyÕt cña ph¸i d©n liÖu cã thÓ céng nh÷ng thu nhËp ®ã l¹i thµnh “thu nhËp cña x· tóy Nga. V× vËy, nã ®¸ng ®−îc xem xÐt mét c¸ch tØ mØ h¬n. héi” ®−îc kh«ng? NÕu vËy, ®èi víi nh÷ng nhµ t− b¶n vµ c«ng nh©n s¶n xuÊt ra m¸y mãc, ch¼ng h¹n, th× nãi thÕ nµo? s¶n Chç nµo còng ®Æt vÊn ®Ò thu nhËp, vÊn ®Ò quan hÖ gi÷a thu nhËp víi s¶n xuÊt, tiªu dïng vµ nh©n khÈu lªn hµng ®Çu, phÈm cña hä tån t¹i d−íi mét h×nh thøc khiÕn kh«ng thÓ dïng cho nªn lÏ tù nhiªn lµ Xi-xm«n-®i ph¶i ph©n tÝch c¶ nh÷ng c¬ vµo tiªu dïng ®−îc (tøc lµ tiªu dïng c¸ nh©n). Ng−êi ta kh«ng së lý luËn cña kh¸i niÖm “thu nhËp” n÷a. Vµ chóng ta thÊy thÓ ®em céng nh÷ng s¶n phÈm ®ã vµo nh÷ng vËt phÈm tiªu ngay trong phÇn ®Çu t¸c phÈm cña «ng, ba ch−¬ng dµnh dïng ®−îc. Nh÷ng s¶n phÈm ®ã chØ ®Ó dïng lµm t− b¶n th«i. riªng cho vÊn ®Ò thu nhËp (I. II, ch. IV - VI). Ch − ¬ng IV: Nh− vËy, lµ ®èi víi ng−êi s¶n xuÊt th× nh÷ng s¶n phÈm Êy lµ thu nhËp (chÝnh lµ trong bé phËn thÓ hiÖn lîi nhuËn vµ tiÒn “ T hu nhËp sinh ra tõ t − b ¶n nh − t hÕ nµo ” l µ ch − ¬ng bµn vÒ sù kh¸c nhau gi÷a t − b ¶n vµ thu nhËp. Xi-xm«n-®i b¾t ®Çu c«ng), nh−ng ®èi víi ng−êi mua th× nh÷ng s¶n phÈm ®ã l¹i trë th¼ng vµo viÖc tr×nh bµy vÊn ®Ò ®ã trong mèi quan hÖ víi ___________ toµn bé x· héi. ¤ng nãi: “ V× mçi ng − êi ®Òu lµm viÖc cho * Nãi mét c¸ch chÝnh x¸c h¬n lµ: c ¸i phÇn lîi nhuËn kh«ng dïng ®Ó m äi n g − ê i , c h o n ªn s ¶ n p hÈ m d o m ä i n g − ê i s ¶ n xuÊ t tÝch lòy.
  5. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 158 159 thµnh t− b¶n. Lµm thÕ nµo t×m cho ra ®−îc ®Çu mèi trong c¸i t− b¶n cè ®Þnh th× phôc vô cho tiªu dïng mét c¸ch gi¸n tiÕp (d’une maniÌre indirecte); nã tiªu hao mét c¸ch chËm ch¹p, mí r¾c rèi nµy ®ang c¶n trë viÖc x¸c ®Þnh kh¸i niÖm thu nhËp gióp cho con ng−êi t¸i s¶n xuÊt ra c¸c vËt phÈm tiªu dïng” x· héi? (I, 94-95), cßn t− b¶n l−u ®éng (ë ®©y, Xi-xm«n-®i cho r»ng nã Nh− chóng ta ®· thÊy, Xi-xm«n-®i chØ võa ®ông ®Õn vÊn ®Ò víi t− b¶n kh¶ biÕn lµ mét) th× ®i vµo “quü tiªu dïng cña c«ng lµ ®· lÈn tr¸nh ngay, b»ng c¸ch v¹ch ra r»ng vÊn ®Ò Êy lµ “khã nh©n” (I, 95). Do ®ã, tr¸i víi tiªu dïng c¸ nh©n, tiªu dïng x· héi kh¨n” mµ th«i. ¤ng tuyªn bè th¼ng r»ng “th«ng th−êng th× chia thµnh hai lo¹i. Hai lo¹i nµy kh¸c h¼n nhau vÒ b¶n chÊt. ng−êi ta thõa nhËn cã ba lo¹i thu nhËp lµ: ®Þa t«, lîi nhuËn vµ §−¬ng nhiªn, kh«ng ph¶i lµ kh¸c ë chç t− b¶n cè ®Þnh tiªu tiÒn c«ng” (I, 85), vµ chuyÓn sang tr×nh bµy häc thuyÕt cña A- hao chËm, mµ lµ ë chç nã tiªu hao mµ kh«ng t¹o ra thu nhËp ®am XmÝt vÒ mçi thø thu nhËp. VÊn ®Ò ®Æt ra C vÊn ®Ò ph©n (quü tiªu dïng) cho bÊt cø mét giai cÊp nµo trong x· héi c¶, nã biÖt gi÷a t− b¶n vµ thu nhËp cña x· héi C vÉn kh«ng ®−îc gi¶i tiªu hao kh«ng ph¶i lµ cho c¸ nh©n mµ lµ ®Ó s¶n xuÊt. Nh−ng ®¸p. Tõ ®ã, trong sù tr×nh bµy cña «ng, kh«ng cßn chót ph©n Xi-xm«n-®i kh«ng thÊy ®iÒu ®ã, vµ c¶m thÊy m×nh l¹i ®i l¹c biÖt chÆt chÏ nµo gi÷a thu nhËp x· héi vµ thu nhËp c¸ nh©n n÷a. ®−êng∗ khi t×m c¸ch ph©n biÖt t− b¶n x· héi víi thu nhËp, «ng Song cã mét lÇn n÷a Xi-xm«n-®i trë l¹i vÊn ®Ò mµ «ng ®· g¸c tuyªn bè mét c¸ch bÊt lùc: “Sù vËn ®éng ®ã cña cña c¶i thËt lµ kh«ng nãi ®Õn. ¤ng nãi r»ng cã nhiÒu thø thu nhËp kh¸c nhau trõu t−îng qu¸ chõng, nã ®ßi hái ph¶i hÕt søc chó ý th× míi th× còng cã “nhiÒu thø cña c¶i kh¸c nhau” (I, 93), nh− lµ: t− b¶n n¾m ch¾c ®−îc nã (pour le bien saisir), v× vËy chóng t«i cho cè ®Þnh C m¸y mãc, c«ng cô, v.v.; t− b¶n l−u ®éng kh¸c víi thø r»ng nªn lÊy mét thÝ dô ®¬n gi¶n nhÊt” (I, 95). C¸i thÝ dô t− b¶n nãi trªn ë chç lµ nã tiªu hao nhanh h¬n vµ thay ®æi h×nh ®−îc chän ra qu¶ lµ “®¬n gi¶n nhÊt”: mét ng−êi phÐc-mi-ª thøc (h¹t gièng, nguyªn liÖu, tiÒn c«ng), vµ sau cïng lµ thu sèng ®¬n ®éc (un fermier solitaire) thu ho¹ch ®−îc 100 bao nhËp cña t− b¶n chØ ®Ó tiªu dïng mµ kh«ng ®−îc t¸i s¶n xuÊt. lóa m¹ch, anh ta ®· tiªu dïng cho m×nh mét phÇn, cßn phÇn Xi-xm«n-®i lÆp l¹i tÊt c¶ nh÷ng sai lÇm trong häc thuyÕt cña kh¸c th× ®Ó lµm gièng, vµ mét phÇn n÷a th× do nh÷ng c«ng XmÝt vÒ t− b¶n cè ®Þnh vµ t− b¶n l−u ®éng, vµ lÉn lén nh÷ng nh©n lµm thuª tiªu dïng. N¨m sau anh ta thu ho¹ch ®−îc ph¹m trï thuéc qu¸ tr×nh l−u th«ng víi nh÷ng ph¹m trï sinh ra 200 bao. Ai sÏ tiªu dïng 200 bao nµy? Gia ®×nh anh ta kh«ng tõ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (t− b¶n bÊt biÕn vµ t− b¶n kh¶ biÕn), - ë thÓ nµo ®«ng thªm nhanh nh− vËy ®−îc. Sau khi dïng thÝ dô ®©y ®iÒu ®ã còng kh«ng quan träng ®èi víi chóng ta. §iÒu nµy (mét thÝ dô chän rÊt tåi) ®Ó chØ ra sù kh¸c nhau gi÷a ®¸ng chó ý ®èi víi chóng ta lµ häc thuyÕt cña Xi-xm«n-®i vÒ t − b ¶n cè ®Þnh (h¹t gièng), t − b ¶n l − u ®éng (tiÒn c«ng) vµ thu nhËp. Vµ vÒ vÊn ®Ò nµy, «ng xuÊt ph¸t tõ chç ph©n biÖt ba quü tiªu dïng cña ng − êi phÐc-mi-ª, Xi-xm«n-®i nãi: lo¹i cña c¶i võa nãi trªn mµ suy diÔn ra nh− sau: ___________ ∗ Cô thÓ lµ: Xi-xm«n-®i võa míi t¸ch t− b¶n ra khái thu nhËp. T− “ §iÒu quan träng lµ ph¶i chØ ra r»ng ba lo¹i cña c¶i ®ã b¶n th× ®Ó s¶n xuÊt, thu nhËp th× ®Ó tiªu dïng. Nh−ng vÊn ®Ò ë ®©y lµ ®Òu ®i ®Õn chç phôc vô cho tiªu dïng; v× mäi c¸i ® − îc nãi vÒ x· héi. Mµ x· héi th× “tiªu dïng” c¶ t− b¶n cè ®Þnh n÷a. Sù ph©n s¶n xuÊt ra chØ cã gi¸ trÞ ®èi víi con ng − êi chõng nµo nã biÖt ®· nªu ra kh«ng cßn n÷a, vµ c¸i qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi biÕn “t− phôc vô cho nhu cÇu cña con ng − êi, mµ nhu cÇu cña con b¶n ®èi víi ng−êi nµy” thµnh “thu nhËp ®èi víi ng−êi kia”, th× vÉn n g − êi t h× ch Ø t h áa m·n ® − î c b» ng t i ª u d ï n g . N h − n g ch−a ®−îc gi¶i thÝch.
  6. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 160 161 “Chóng ta ®· ph©n biÖt ba lo¹i cña c¶i trong mét gia ®×nh lÊy nã, hoÆc ngang b»ng víi sè l−îng t− liÖu sinh ho¹t cña riªng rÏ; b©y giê, chóng ta h·y xÐt xem mçi lo¹i cña c¶i ®ã cã nh÷ng giai cÊp lao ®éng”. “VËy th× thu nhËp quèc d©n vµ s¶n quan hÖ víi toµn bé quèc gia nh− thÕ nµo vµ thö xem thu nhËp l−îng hµng n¨m c©n b»ng nhau, lµ nh÷ng l−îng b»ng nhau. quèc d©n cã thÓ sinh ra tõ sù ph©n phèi nµy nh− thÕ nµo” (I, 97). Toµn bé s¶n l−îng hµng n¨m ®−îc ®em tiªu dïng trong mét Nh−ng sau ®ã, «ng chØ nãi r»ng trong x· héi, còng cÇn t¸i s¶n n¨m, nh−ng mét phÇn lµ do c«ng nh©n tiªu dïng, hä lÊy lao xuÊt ra ba lo¹i cña c¶i ®ã: t− b¶n cè ®Þnh (thªm vµo ®ã, Xi- ®éng cña hä mµ ®æi lÊy phÇn ®ã, biÕn nã thµnh t− b¶n vµ t¸i xm«n-®i nhÊn m¹nh r»ng cÇn ph¶i tiªu hao mét sè l−îng lao s¶n xuÊt ra nã; mét phÇn lµ do c¸c nhµ t− b¶n ®em thu nhËp ®éng nhÊt ®Þnh ®Ó t¹o ra t− b¶n cè ®Þnh, nh−ng «ng kh«ng gi¶i cña m×nh ®Ó ®æi lÊy vµ do ®ã mµ tiªu ®i hÕt” (I, 105). thÝch xem t− b¶n cè ®Þnh sÏ ®−îc ®æi b»ng c¸ch nµo ®Ó lÊy vËt Nh− vËy lµ vÊn ®Ò ph©n biÖt t− b¶n quèc d©n víi thu nhËp, C phÈm tiªu dïng cÇn thiÕt cho c¸c nhµ t− b¶n vµ cho nh÷ng c«ng vÊn ®Ò mµ b¶n th©n Xi-xm«n-®i ®· thõa nhËn døt kho¸t lµ cùc nh©n lµm viÖc trong ngµnh s¶n xuÊt ®ã); råi ®Õn nguyªn liÖu (ë kú quan träng vµ cùc kú khã, C ®· bÞ «ng bá r¬i h¼n, «ng hoµn ®©y, Xi-xm«n-®i t¸ch riªng nguyªn liÖu ra); sau cïng lµ tiÒn toµn quªn c¶ nh÷ng ®iÒu «ng nãi ë mÊy trang trªn! Vµ Xi- c«ng cña c«ng nh©n vµ lîi nhuËn cña nhµ t− b¶n. §ã lµ tÊt c¶ xm«n-®i còng kh«ng nhËn thÊy r»ng g¹t bá vÊn ®Ò nµy th× «ng néi dung cña ch−¬ng IV. HiÓn nhiªn lµ vÊn ®Ò thu nhËp quèc sÏ ®i ®Õn mét luËn ®iÓm hoµn toµn v« nghÜa: s¶n l−îng hµng d©n vÉn ch−a ®−îc gi¶i quyÕt, vµ Xi-xm«n-®i, ®· kh«ng ph©n n¨m lµm sao l¹i cã thÓ do c«ng nh©n vµ nhµ t− b¶n tiªu dïng tÝch kh«ng nh÷ng sù ph©n phèi thu nhËp, mµ thËm chÝ còng hÕt s¹ch d−íi h×nh thøc thu nhËp, khi mµ muèn s¶n xuÊt, ng−êi kh«ng ph©n tÝch c¶ c¸i kh¸i niÖm thu nhËp n÷a. ¤ng quªn ngay ta cÇn ph¶i cã t− b¶n, hay nãi mét c¸ch chÝnh x¸c h¬n, cÇn ph¶i ®iÒu «ng võa v¹ch ra, mét ®iÒu cùc kú quan träng vÒ ph−¬ng cã t− liÖu vµ c«ng cô s¶n xuÊt. Ph¶i s¶n xuÊt ra t− liÖu vµ c«ng diÖn lý luËn, lµ cÇn ph¶i t¸i s¶n xuÊt c¶ t− b¶n cè ®Þnh cña x· cô s¶n xuÊt, vµ hµng n¨m ng−êi ta vÉn s¶n xuÊt ra nh÷ng c¸i ®ã héi n÷a; trong ch−¬ng sau, khi bµn vÒ vÊn ®Ò “ph©n phèi thu (chÝnh Xi-xm«n-®i còng võa míi thõa nhËn nh− vËy). Nh−ng nhËp quèc d©n gi÷a c¸c giai cÊp c«ng d©n kh¸c nhau” (ch. V), b©y giê th× mäi c«ng cô s¶n xuÊt, mäi nguyªn liÖu, v.v., bçng «ng trùc tiÕp nãi ®Õn ba lo¹i thu nhËp; vµ ®em ®Þa t« vµ lîi d−ng ®Òu ®· bÞ qu¼ng ®i råi, vµ c¸i vÊn ®Ò “khã kh¨n” lµ vÊn ®Ò nhuËn hîp lµm mét, «ng tuyªn bè r»ng thu nhËp quèc d©n gåm ph©n biÖt t− b¶n víi thu nhËp th× l¹i ®−îc gi¶i quyÕt b»ng mét cã hai phÇn: lîi nhuËn do cña c¶i mµ cã (tøc lµ ®Þa t« vµ lîi lêi quyÕt ®o¸n ch¼ng ¨n nhËp vµo ®©u hÕt, nãi r»ng s¶n l−îng nhuËn, hiÓu theo ®óng nghÜa cña nh÷ng tõ ®ã) vµ t− liÖu sinh hµng n¨m ngang b»ng víi thu nhËp quèc d©n. ho¹t cña c«ng d©n (I, 104-105). Ngoµi ra, «ng cßn tuyªn bè: Lý luËn ®ã C tøc lµ lý luËn cho r»ng toµn bé s¶n xuÊt cña “S¶n l −îng hµng n¨m, hay lµ kÕt qu¶ cña tÊt c¶ nh÷ng x· héi t − b¶n chñ nghÜa gåm cã hai phÇn: phÇn cña c«ng c«ng t¸c do quèc d©n hoµn thµnh trong mét n¨m, còng gåm nh©n (tiÒn c«ng , hay gäi lµ t− b¶n kh¶ biÕn, nãi theo thuËt cã hai phÇn: mét phÇn… l µ lîi nhuËn do cña c¶i t¹o ra; ng÷ míi) vµ phÇn cña c¸c nhµ t− b¶n (gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch) C phÇn kh¸c lµ n¨ng lùc lao ®éng (la puissance de travailler) k h«ng ph¶i lµ ®Æc ®iÓm cña Xi-xm«n-®i. Nã còng kh«ng ® − îc coi nh − n gang b»ng víi phÇn cña c¶i ® − a ra ®Ó ®æi ph¶i lµ cña «ng. ¤ng ®· hoµn toµn m − în nã cña A-®am
  7. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 162 163 XmÝt, thËm chÝ «ng cßn thôt lïi mét b−íc so víi XmÝt. TÊt c¶ Tr−íc hÕt, tõ lý luËn sai lÇm ®ã cña A-®am XmÝt, Xi-xm«n- c¸c nhµ chÝnh trÞ kinh tÕ häc vÒ sau nµy (Ri-c¸c-®«, Min-l¬, Pru- ®i ®· rót ra kÕt luËn cho r»ng s¶n xuÊt ph¶i thÝch hîp víi tiªu ®«ng, Rèt-bÐc-tót) ®· lÆp l¹i sai lÇm nµy, sai lÇm mµ chØ cã t¸c dïng, r»ng s¶n xuÊt lµ do thu nhËp quyÕt ®Þnh. T¸c gi¶ nhai ®i gi¶ bé “T− b¶n” míi v¹ch ra ®−îc trong quyÓn II, phÇn III cña nhai l¹i c¸i “ch©n lý” Êy (“ch©n lý” nµy chøng tá r»ng «ng hoµn bé s¸ch cña m×nh. D−íi ®©y, chóng t«i sÏ tr×nh bµy c¬ së cña toµn kh«ng hiÓu g× vÒ tÝnh chÊt cña nÒn s¶n xuÊt t− b¶n chñ c¸c quan ®iÓm cña t¸c gi¶1). Cßn b©y giê, chóng t«i xin nªu lªn nghÜa) trong toµn bé ch−¬ng sau, tøc ch−¬ng VI, nhan ®Ò lµ “Sù r»ng c¶ c¸c nhµ kinh tÕ häc thuéc ph¸i d©n tóy n−íc ta n÷a, quyÕt ®Þnh lÉn nhau gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, gi÷a chi tiªu vµ còng lÆp l¹i sai lÇm trªn. §em hä mµ ®èi chiÕu víi Xi-xm«n-®i thu nhËp”. Xi-xm«n-®i ¸p dông trùc tiÕp vµo x· héi t− b¶n chñ lµ mét ®iÒu cã ý nghÜa ®Æc biÖt, v× tõ c¸i lý luËn sai lÇm nãi trªn, nghÜa c¸i ®¹o ®øc cña ng−êi n«ng d©n c¨n c¬ t»n tiÖn, vµ «ng hä còng rót ra chÝnh nh÷ng kÕt luËn mµ Xi-xm«n-®i ®· trùc tiÕp rót ra*, cô thÓ lµ: kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch thËt sù tin r»ng nh− vËy lµ «ng ®· söa l¹i häc thuyÕt cña XmÝt trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa, kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®−îc cña råi. Ngay trong phÇn ®Çu (quyÓn I, lÞch sö khoa häc) t¸c phÈm c¶i x· héi, cÇn ph¶i nhê ®Õn thÞ tr−êng ngoµi n−íc v× gi¸ trÞ cña m×nh, khi nãi ®Õn A-®am XmÝt, «ng tuyªn bè “bæ sung” ngo¹i ng¹ch kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc ë trong n−íc; cuèi cïng, XmÝt b»ng c¸i luËn ®iÓm: “tiªu dïng lµ môc ®Ých duy nhÊt cña hä kÕt luËn r»ng c¸c cuéc khñng ho¶ng së dÜ x¶y ra chÝnh lµ v× tÝch lòy” (I, 51). ¤ng nãi: “Tiªu dïng quyÕt ®Þnh t¸i s¶n xuÊt” kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc s¶n phÈm th«ng qua sù tiªu dïng cña (I, 119 - 120); “chi tiªu cña quèc d©n ph¶i ®iÒu tiÕt thu nhËp cña c«ng nh©n vµ cña c¸c nhµ t− b¶n. quèc d©n” (I, 113); vµ toµn bé t¸c phÈm cña «ng ®Çy rÉy nh÷ng luËn ®iÓm cña cïng mét lo¹i ®ã. Häc thuyÕt Xi-xm«n-®i cßn cã III hai ®Æc tr−ng kh¸c n÷a cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn nh÷ng ®iÒu Nh÷ng kÕt luËn mµ Xi-xm«n-®i rót ra võa nãi ®ã: mét lµ «ng kh«ng tin vµo sù ph¸t triÓn cña chñ Tõ häc thuyÕt sai lÇm vÒ hai bé phËn nghÜa t− b¶n, «ng kh«ng hiÓu chñ nghÜa t− b¶n t¹o ra mét sù Cña s¶n l−îng hµng n¨m ph¸t triÓn ngµy cµng t¨ng cña lùc l−îng s¶n xuÊt nh− thÕ nµo, Trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa «ng phñ nhËn kh¶ n¨ng cña sù ph¸t triÓn ®ã, C còng hoµn toµn gièng nh− c¸c nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa Nga “d¹y” r»ng chñ §Ó ®éc gi¶ cã thÓ h×nh dung ®−îc toµn bé häc thuyÕt cña nghÜa t− b¶n dÉn ®Õn sù l·ng phÝ lao ®éng, v.v.. Xi-xm«n-®i, tr−íc hÕt chóng t«i tr×nh bµy nh÷ng kÕt luËn “ Ai mµ khuyÕn khÝch s¶n xuÊt v« bê bÕn lµ sai lÇm ” C chÝnh mµ «ng ®· rót ra tõ lý luËn nµy, råi sau ®ã sÏ nãi ®Õn X i-xm«n-®i nãi nh − v Ëy (I, 121). S¶n xuÊt v − ît qu¸ thu ®iÒu mµ M¸c ®· ®−a ra trong bé “T− b¶n” ®Ó söa ch÷a sai lÇm nhËp th× dÉn ®Õn s¶n xuÊt thõa (I, 106). Sù t¨ng thªm cña c¬ b¶n cña Xi-xm«n-®i. c¶i chØ cã lîi “ khi nã tiÕn dÇn tõng b − íc, khi nã c©n xøng ___________ víi b¶n th©n nã, khi mµ kh«ng mét bé phËn nµo cña nã * C¸c nhµ kinh tÕ häc kh¸c tuy còng lÆp l¹i sai lÇm cña A-®am XmÝt, ph¸t triÓn qu¸ nhanh ” ( I, 409). ¤ng Xi-xm«n-®i tèt bông nh−ng l¹i kh«n ngoan kh«ng rót ra kÕt luËn nh− vËy. nghÜ (còng nh − p h¸i d©n tóy ë n− íc ta ®· nghÜ) r»ng mét sù ph¸t triÓn mµ “ kh«ng c©n xøng ” t h× kh«ng ph¶i lµ mét 1) Xem tËp nµy, tr. 169 - 173.
  8. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 164 165 sù ph¸t triÓn; r»ng sù thiÕu c©n xøng ®ã kh«ng ph¶i lµ quy luËt nÕu s¶n l−îng míi vµ s¶n l−îng cò chªnh nhau qu¸ nhiÒu th× t− cña c¸i chÕ ®é kinh tÕ x· héi ®ang ®−îc nghiªn cøu vµ còng b¶n sÏ bÞ thiÖt h¹i (sont entamÐs), ®au khæ sÏ x¶y ®Õn, vµ quèc kh«ng ph¶i lµ quy luËt cña sù vËn ®éng cña chÕ ®é Êy, mµ lµ gia sÏ tho¸i bé chø kh«ng tiÕn bé” (I, 121). ThËt khã mµ diÔn ®¹t mét “sai lÇm” cña nhµ lµm luËt, v.v; r»ng ®ã lµ do c¸c chÝnh phñ ®−îc næi bËt h¬n vµ th¼ng th¾n h¬n, c¸i luËn ®iÓm c¬ b¶n cña ch©u ¢u ®· b¾t ch−íc mét c¸ch g−îng Ðp n−íc Anh, lµ n−íc ®· chñ nghÜa l·ng m¹n vµ cña quan niÖm tiÓu t− s¶n vÒ chñ nghÜa ®i lÇm ®−êng*. Xi-xm«n-®i hoµn toµn phñ nhËn nguyªn lý mµ t− b¶n. TÝch lòy, tøc lµ s¶n xuÊt v−ît qu¸ tiªu dïng, t¨ng cµng c¸c nhµ cæ ®iÓn ®· ®Ò ra vµ ®· ®−îc lý luËn cña M¸c hoµn toµn nhanh th× nh− vËy lµ cµng tèt, C c¸c nhµ cæ ®iÓn ®· d¹y nh− tiÕp thu, tøc lµ: chñ nghÜa t− b¶n lµm cho lùc l−îng s¶n xuÊt thÕ; mÆc dÇu hä ch−a hiÓu ®−îc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi cña ph¸t triÓn. H¬n thÕ n÷a, v× hoµn toµn kh«ng gi¶i thÝch næi qu¸ t− b¶n, vµ tuy hä ch−a tho¸t ra khái sai lÇm cña XmÝt cho r»ng tr×nh tÝch lòy, nªn «ng cho r»ng bÊt cø sù tÝch lòy nµo còng chØ s¶n phÈm x· héi gåm cã hai phÇn, nh−ng hä còng ®· ®Ò ra cã thÓ ®−îc thùc hiÖn “dÇn dÇn”. Trong sè c¸c quan niÖm cña ®−îc luËn ®iÓm hoµn toµn ®óng lµ s¶n xuÊt tù t¹o ra cho nã «ng, ®ã lµ ®Æc tr−ng thø hai næi bËt nhÊt. ¤ng lËp luËn vÒ tÝch lòy mét c¸ch thËt hÕt søc buån c−êi: mét thÞ tr−êng, tù nã quyÕt ®Þnh tiªu dïng. Chóng ta biÕt r»ng häc thuyÕt cña M¸c ®· tiÕp thu quan niÖm ®ã vÒ tÝch lòy cña “XÐt cho cïng th× bao giê ng−êi ta còng chØ ®em tæng s¶n l−îng n¨m nµy ®æi lÊy tæng s¶n l−îng n¨m tr−íc mµ th«i” c¸c nhµ cæ ®iÓn, ®· thõa nhËn lµ cña c¶i t¨ng cµng nhanh th× lùc (I, 121). ë ®©y, sù tÝch lòy ®· hoµn toµn bÞ phñ nhËn: thµnh ra l−îng s¶n xuÊt cña lao ®éng cµng ph¸t triÓn mét c¸ch ®Çy ®ñ, viÖc t¨ng thªm cña c¶i x· héi lµ kh«ng thÓ cã ®−îc trong chÕ ®é lao ®éng cµng ®−îc x· héi hãa, t×nh c¶nh cña c«ng nh©n cµng t− b¶n chñ nghÜa. LuËn ®iÓm nµy sÏ kh«ng lµm cho c¸c ®éc gi¶ ®−îc c¶i thiÖn, víi møc ®é cã thÓ ®−îc c¶i thiÖn trong hÖ thèng Nga ph¶i ng¹c nhiªn l¾m, v× hä ®· tõng nghe c¸c «ng V. V. vµ kinh tÕ x· héi ®ang ®−îc nghiªn cøu ®ã. C¸c nhµ l·ng m¹n chñ N. C «n nãi råi. Nh−ng dï sao Xi-xm«n-®i còng vÉn lµ mét nghÜa th× kh¼ng ®Þnh ng−îc h¼n l¹i, hä ®Æt tÊt c¶ hy väng vµo m«n ®å cña XmÝt. ¤ng c¶m thÊy nãi nh− vËy kh«ng æn chót chÝnh sù ph¸t triÓn yÕu ít cña chñ nghÜa t− b¶n, vµ hä h« hµo nµo c¶, nªn «ng muèn söa l¹i: k×m h·m sù ph¸t triÓn ®ã l¹i. “ NÕu nh − s ¶n l − îng t¨ng dÇn tõng b − íc, C « ng nãi TiÕp n÷a, xuÊt ph¸t tõ chç kh«ng hiÓu r»ng s¶n xuÊt tù t¹o tiÕp, C t h× sù trao ®æi trong mçi n¨m sÏ chØ lµm thiÖt thßi cho nã mét thÞ tr−êng, ng−êi ta ®i ®Õn c¸i thuyÕt nãi r»ng kh«ng chót Ýt cho n¨m ®ã (une petite perte), ®ång thêi l¹i c¶i thÓ thùc hiÖn ®−îc gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch. “T¸i s¶n xuÊt ®Î ra thu thiÖn ®iÒu kiÖn t− ¬ng lai (en mªme temps qu ’ elle bonifie la nhËp, nh−ng b¶n th©n s¶n xuÊt l¹i ch−a ph¶i lµ thu nhËp: s¶n condition future). NÕu thiÖt Ýt vµ chia cho hîp lý th× mçi ng − êi sÏ cïng chÞu mµ kh«ng ai ta th¸n g× c¶ … N h − ng xuÊt chØ mang c¸i tªn gäi ®ã (ce nom! Th× ra sù kh¸c nhau gi÷a s¶n xuÊt, tøc lµ s¶n phÈm, vµ thu nhËp, chØ lµ vÊn ®Ò danh tõ mµ ___________ th«i!), nã chØ xuÊt hiÖn víi tÝnh chÊt nh− thÕ (elle n’ opÌre comme * Xin xem, ch¼ng h¹n, tËp II, tr. 456-457 vµ nhiÒu ®o¹n kh¸c n÷a. Sau tel) sau khi nã ®· ®−îc thùc hiÖn, sau khi mçi s¶n phÈm ®· t×m ®©y, chóng t«i sÏ trÝch dÉn mét vµi ®o¹n ®iÓn h×nh, vµ ®éc gi¶ sÏ thÊy r»ng ®−îc ng−êi tiªu dïng ®ang cÇn ®Õn nã hoÆc ®ang thÝch nã” ngay ®Õn c¸ch diÔn ®¹t cña c¸c nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa n−íc ta, nh− «ng (qui en avait le besoin ou le dÐsir) (I, 121). ThÕ lµ viÖc ®ång nhÊt N. C «n ch¼ng h¹n, còng kh«ng kh¸c g× c¸ch diÔn ®¹t cña Xi-xm«n-®i.
  9. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 166 167 xuÊt d«i ra ngoµi phÇn hä tiªu dïng th× biÕn thµnh c¸i g×” (ib.). thu nhËp víi “s¶n xuÊt” (tøc lµ tÊt c¶ nh÷ng g× ®−îc s¶n xuÊt ra) dÉn ®Õn chç ®ång nhÊt sù thùc hiÖn víi tiªu dïng c¸ nh©n. Cßn Nh− vËy lµ chóng ta thÊy r»ng nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa ®Çu tiªn nµy còng ®· cã ý kiÕn døt kho¸t lµ c¸c nhµ t− b¶n kh«ng vÒ vÊn ®Ò c¸c s¶n phÈm, ch¼ng h¹n, nh− s¾t, than, m¸y mãc, thÓ thùc hiÖn ®−îc gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch. Tõ luËn ®iÓm nµy, Xi- v.v. vµ nãi chung, c¸c t− liÖu s¶n xuÊt, ®−îc thùc hiÖn theo mét xm«n-®i l¹i tiÕp tôc rót thªm kÕt luËn C vÉn l¹i lµ c¸i kÕt luËn c¸ch kh¸c, th× Xi-xm«n-®i ®· quªn khuÊy ®i mÊt, tuy tr−íc ®ã mµ ph¸i d©n tóy ®· rót ra C lµ: c¨n cø vµo b¶n th©n nh÷ng ®iÒu «ng ®· ®i gÇn s¸t tíi vÊn ®Ò råi. §· ®ång nhÊt sù thùc hiÖn víi kiÖn cña sù thùc hiÖn, chñ nghÜa t− b¶n cÇn cã mét thÞ tr−êng tiªu dïng c¸ nh©n th× tù nhiªn ng−êi ta sÏ ®i ®Õn c¸i thuyÕt cho ngoµi n−íc. “V× b¶n th©n lao ®éng lµ mét phÇn quan träng cña r»ng c¸c nhµ t− b¶n kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc chÝnh gi¸ trÞ thu nhËp, cho nªn gi¶m bít yªu cÇu vÒ lao ®éng th× kh«ng thÓ ngo¹i ng¹ch, v× c«ng nh©n thùc hiÖn tiÒn c«ng, mét trong hai bé kh«ng lµm cho quèc gia nghÌo ®i. Bëi vËy c¸i lîi mµ ng−êi ta phËn cÊu thµnh cña s¶n phÈm x· héi, b»ng tiªu dïng cña m×nh. tr«ng mong vµo sù ph¸t minh ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt Vµ thùc tÕ th× Xi-xm«n-®i ®· ®i ®Õn kÕt luËn nh− vËy (kÕt luËn míi, hÇu nh− bao giê còng cã quan hÖ ®Õn sù bu«n b¸n víi nµy vÒ sau ®−îc Pru-®«ng ph¸t triÓn mét c¸ch chi tiÕt h¬n vµ n−íc ngoµi” (I, 345). “N−íc nµo lµ n−íc ®Çu tiªn cã ®−îc mét ®−îc c¸c nhµ d©n tóy n−íc ta lu«n lu«n lÆp l¹i). Trong cuéc ph¸t minh nµo ®ã th× cã thÓ, trong mét thêi gian dµi, më réng luËn chiÕn víi M¸c - Cun-lèc, Xi-xm«n-®i ®· cho r»ng «ng nµy ®−îc thÞ tr−êng cña m×nh, hîp víi tû lÖ sè c«ng nh©n d«i ra sau (khi tr×nh bµy häc thuyÕt cña Ri-c¸c-®«) ®· kh«ng gi¶i thÝch sù mçi ph¸t minh míi. Sè ng−êi nµy ®−îc dïng ngay ®Ó s¶n xuÊt thùc hiÖn lîi nhuËn. M¸c - Cun-lèc nãi r»ng trong t×nh h×nh lao ra nhiÒu s¶n phÈm h¬n, vµ nh÷ng s¶n phÈm nµy nhê cã sù ph¸t ®éng x· héi cã sù ph©n c«ng th× ngµnh s¶n xuÊt nµy lµ thÞ minh cña quèc gia mµ cã thÓ ®−îc s¶n xuÊt ra rÎ h¬n. Nh−ng tr−êng cña ngµnh s¶n xuÊt kh¸c: ng−êi s¶n xuÊt ra lóa m× thùc cuèi cïng th× ®Õn mét thêi kú mµ toµn thÕ giíi v¨n minh chØ lµ hiÖn hµng hãa cña m×nh trong s¶n phÈm cña ng−êi lµm ra quÇn mét thÞ tr−êng th«i vµ lóc Êy, ng−êi ta kh«ng cßn cã thÓ t×m ¸o, vµ ng−îc l¹i*. Xi-xm«n-®i nãi: “T¸c gi¶ gi¶ thiÕt cã mét lao ®−îc kh¸ch hµng míi trong mét quèc gia míi nµo ®ã n÷a. Nhu ®éng kh«ng cã lîi nhuËn (un travail sans bÐnÐfice), mét sù t¸i cÇu trªn thÞ tr−êng thÕ giíi lóc bÊy giê lµ mét l−îng cè ®Þnh s¶n xuÊt chØ võa vÆn ®ñ ®Ó bï vµo tiªu dïng cña c«ng nh©n” (II, (prÐcise) mµ c¸c n−íc c«ng nghiÖp sÏ tranh giµnh nhau. NÕu 384, do Xi-xm«n-®i viÕt ng¶)… “«ng kh«ng ®Ó l¹i g× hÕt cho mét n−íc cung cÊp nhiÒu s¶n phÈm h¬n, th× n−íc kh¸c sÏ bÞ phÇn ng−êi chñ”… “chóng ta t×m xem phÇn mµ c«ng nh©n s¶n thiÖt. Tæng sè b¸n ra chØ cã thÓ t¨ng thªm, nÕu phóc lîi chung ___________ ®Òu t¨ng, hoÆc nÕu nh÷ng hµng hãa tr−íc kia do ng−êi giµu * Xem phô lôc quyÓn “Nouveaux Principes”, in lÇn thø 2, t. II: ®éc chiÕm, nay ®Òu ®−îc ®Õn tay ng−êi nghÌo tiªu dïng” “Eclaircissements relatifs µ la balance des consommations avec les (II, 316). §éc gi¶ sÏ thÊy r»ng Xi-xm«n-®i ®¹i biÓu ®óng cho c¸i productions”1). ë ®©y, Xi-xm«n-®i dÞch vµ b¸c bÎ bµi: “Nghiªn cøu vÊn ®Ò: häc thuyÕt mµ c¸c nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa n−íc ta ®Òu ®· tinh cã ph¶i lµ trong x· héi, kh¶ n¨ng tiªu dïng bao giê còng t¨ng lªn cïng víi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt kh«ng”48 cña mét ®å ®Ö cña Ri-c¸c-®« (M¸c - Cun-lèc) in th«ng c¶, c¸i häc thuyÕt cho r»ng thÞ tr−êng ngoµi n−íc sÏ lµ trong “Edinburgh Review”. mét lèi tho¸t ra khái khã kh¨n trong viÖc thùc hiÖn s¶n phÈm nãi chung vµ thùc hiÖn gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch nãi riªng. 1) C “Nãi râ vÒ sù c©n b»ng gi÷a tiªu dïng vµ s¶n xuÊt”.
  10. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 168 169 Sau cïng, còng vÉn lµ tõ c¸i häc thuyÕt ®ång nhÊt thu nhËp chung. Qu¶ thËt c¨n cø vµo c¸i lý luËn lao ®éng t¹o ra gi¸ trÞ th× quèc d©n víi s¶n xuÊt quèc d©n mµ n¶y sinh ra häc thuyÕt cña Xi- gi¸ trÞ cña mét s¶n phÈm gåm cã ba phÇn: phÇn bï cho nguyªn xm«n-®i vÒ khñng ho¶ng. Sau tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu tr×nh bµy trªn liÖu vµ c«ng cô lao ®éng (t− b¶n bÊt biÕn), phÇn bï cho tiÒn ®©y, chóng ta vÞ tÊt ®· cÇn ph¶i trÝch thªm nhiÒu ®o¹n trong t¸c c«ng hay sinh ho¹t phÝ cña c«ng nh©n (t− b¶n kh¶ biÕn) vµ “gi¸ phÈm cña Xi-xm«n-®i nãi vÒ vÊn ®Ò nµy n÷a. Tõ häc thuyÕt: s¶n trÞ ngo¹i ng¹ch” (mµ Xi-xm«n-®i gäi lµ mieux-value). §ã lµ sù xuÊt cÇn ph¶i c©n xøng víi thu nhËp, lÏ tù nhiªn lµ «ng ph¶i ®i ®Õn ph©n tÝch cña A-®am XmÝt vÒ mét s¶n phÈm riªng rÏ xÐt vÒ mÆt c¸i quan niÖm: khñng ho¶ng lµ kÕt qu¶ cña t×nh tr¹ng sù t−¬ng gi¸ trÞ cña nã, sù ph©n tÝch mµ Xi-xm«n-®i ®· lÆp l¹i. Thö hái: xøng nµy bÞ ph¸ vì, kÕt qu¶ cña viÖc s¶n xuÊt qu¸ nhiÒu, v−ît qu¸ s¶n phÈm x· héi lµ tæng sè nh÷ng s¶n phÈm riªng rÏ, sao l¹i cã tiªu dïng. C©u võa trÝch dÉn trªn ®©y tá râ r»ng Xi-xm«n-®i cho thÓ chØ bao gåm cã hai phÇn sau? PhÇn thø nhÊt, tøc lµ t− b¶n chÝnh sù thiÕu t−¬ng xøng Êy gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng lµ nguyªn bÊt biÕn, th× ®i ®©u? Nh− chóng ta ®· thÊy, Xi-xm«n-®i chØ nãi nh©n c¬ b¶n sinh ra khñng ho¶ng; thªm vµo ®ã, «ng ®Æt lªn hµng loanh quanh, nh−ng A-®am XmÝt th× ®· gi¶i ®¸p vÊn ®Ò. ¤ng ®Çu vÊn ®Ò sù tiªu dïng kh«ng ®ñ cña quÇn chóng nh©n d©n, cña c«ng nh©n. V× vËy, lý luËn cña Xi-xm«n-®i vÒ khñng ho¶ng (mµ qu¶ quyÕt r»ng phÇn ®ã chØ tån t¹i ®éc lËp trong mét s¶n phÈm Rèt-bÐc-tót còng häc ®ßi theo) næi tiÕng trong khoa häc kinh tÕ lµ riªng rÏ. Cßn nÕu nh×n toµn bé s¶n phÈm x· héi th× ng−êi ta sÏ ®iÓn h×nh cña nh÷ng lý luËn cho r»ng c¸c cuéc khñng ho¶ng x¶y thÊy r»ng phÇn ®ã l¹i ph©n ra thµnh tiÒn c«ng vµ thµnh gi¸ trÞ ra lµ do tiªu dïng kh«ng ®ñ (Unterkonsumption). ngo¹i ng¹ch C cña chÝnh nh÷ng nhµ t− b¶n s¶n xuÊt ra t− b¶n bÊt biÕn ®ã. IV Gi¶i ®¸p nh− vËy, nh−ng A-®am XmÝt kh«ng c¾t nghÜa t¹i Häc thuyÕt vÒ thu nhËp quèc d©n sao, trong khi ph©n tÝch gi¸ trÞ t− b¶n bÊt biÕn, nh− m¸y mãc Cña A-®am XmÝt vµ cña Xi-xm«n-®i sai lÇm ch¼ng h¹n, «ng l¹i vÉn bá qua t− b¶n bÊt biÕn, ë ®©y tøc lµ s¾t ë chç nµo? ®· dïng ®Ó lµm m¸y mãc, c¸c c«ng cô ®· ®−îc sö dông vµo viÖc ®ã, v.v.? NÕu gi¸ trÞ cña mçi s¶n phÈm ®Òu bao gåm mét bé phËn bï l¹i t− b¶n bÊt biÕn (tÊt c¶ c¸c nhµ kinh tÕ häc ®Òu VËy sai lÇm c¬ b¶n cña Xi-xm«n-®i ®· dÉn «ng ®i ®Õn tÊt c¶ thõa nhËn nh− vËy), th× lo¹i bá bé phËn ®ã ra ngoµi bÊt cø nh÷ng kÕt luËn trªn ®©y, lµ ë chç nµo? mét lÜnh vùc nµo ®ã cña nÒn s¶n xuÊt x· héi còng ®Òu hoµn Xi-xm«n-®i ®· hoµn toµn m − în cña A-®am XmÝt häc toµn lµ tïy tiÖn c¶. “Khi A-®am XmÝt nãi r»ng c«ng cô lao thuyÕt vÒ thu nhËp quèc d©n vµ vÒ sù ph©n chia thu nhËp ®ã thµnh hai bé phËn (bé phËn cña c«ng nh©n vµ bé phËn ®éng tù nã còng ph©n ra thµnh tiÒn c«ng vµ lîi nhuËn th× «ng cña c¸c nhµ t− b¶n). Xi-xm«n-®i kh«ng nh÷ng kh«ng bæ quªn kh«ng nãi thªm r»ng (lêi cña t¸c gi¶ bé “T− b¶n” nãi): vµ sung g× vµo nh÷ng luËn ®iÓm cña XmÝt, mµ thËm chÝ cßn lïi thµnh t− b¶n bÊt biÕn dïng ®Ó s¶n xuÊt ra c«ng cô lao ®éng l¹i so víi XmÝt: «ng cßn kh«ng ®Õm xØa ®Õn ý ®å (tuy kh«ng ®ã. A-®am XmÝt chØ ®Èy chóng ta ®i tõ P«n-ti ®Õn Pi-l¸t49, tõ thµnh c«ng) cña XmÝt ®Þnh chøng minh quan niÖm ®ã vÒ s¶n phÈm nµy sang s¶n phÈm nä, tõ s¶n phÈm nä sang s¶n mÆt lý luËn. H×nh nh− Xi-xm«n-®i kh«ng nh×n thÊy ® − îc phÈm kia”50, mµ kh«ng thÊy r»ng ®Èy nh− vËy th× ch¼ng lµm m©u thuÉn gi÷a lý luËn nµy vµ häc thuyÕt vÒ s¶n xuÊt nãi cho vÊn ®Ò thay ®æi chót nµo c¶. C©u gi¶i ®¸p Êy cña XmÝt (mµ
  11. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 170 171 th× mét sù trao ®æi nh− vËy lµ kh«ng thÓ quan niÖm ®−îc: toµn bé chÝnh trÞ kinh tÕ häc tr−íc M¸c ®Òu ®· thõa nhËn) chØ lµ kh«ng thÓ nãi r»ng toµn bé giai cÊp c¸c nhµ t− b¶n s¶n xuÊt ra l¶ng tr¸nh vÊn ®Ò, chØ lµ lÈn trèn khã kh¨n mµ th«i. Mµ khã m¸y mãc, s¾t, v. v., ®Òu ®em b¸n nh÷ng c¸i Êy vµ nh− vËy lµ kh¨n ë ®©y lµ cã thùc. Khã kh¨n lµ ë chç kh«ng thÓ ®em nh÷ng thùc hiÖn nh÷ng c¸i Êy. VÊn ®Ò ë ®©y chÝnh lµ xÐt xem ng−êi ta kh¸i niÖm t− b¶n vµ thu nhËp tõ s¶n phÈm riªng rÏ mµ chuyÓn tiÕn hµnh nh− thÕ nµo, sù thùc hiÖn, nghÜa lµ sù bï l¹i tÊt c¶ c¸c th¼ng vµo s¶n phÈm x· héi ®−îc. C¸c nhµ kinh tÕ häc ®Òu thõa bé phËn cña s¶n phÈm x· héi. V× vËy, mäi lËp luËn vÒ t− b¶n x· nhËn nh− thÕ, khi nãi r»ng: vÒ ph−¬ng diÖn x· héi, “c¸i lµ t− héi vµ vÒ thu nhËp x· héi C hay lµ nãi: vÒ sù thùc hiÖn s¶n b¶n ®èi víi ng−êi nµy th× l¹i trë thµnh thu nhËp ®èi víi ng−êi phÈm trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa, th× còng thÕ C ph¶i xuÊt kh¸c” (xem Xi-xm«n-®i ë trªn). Nh−ng c©u nµy chØ míi nãi lªn ph¸t tõ chç ph©n biÖt hai lo¹i s¶n phÈm x· héi hoµn toµn kh¸c c¸i khã kh¨n chø ch−a gi¶i quyÕt ®−îc khã kh¨n*. nhau, lµ: t− liÖu s¶n xuÊt vµ vËt phÈm tiªu dïng. C¸i trªn chØ C¸ch gi¶i quyÕt lµ nh− thÕ nµy: khi ®øng vÒ ph−¬ng diÖn cã thÓ tiªu dïng trong s¶n xuÊt; c¸i d−íi chØ cã thÓ tiªu dïng x· héi mµ xÐt vÊn ®Ò ®ã th× kh«ng cßn cã thÓ chØ nãi ®Õn s¶n cho c¸ nh©n. C¸i trªn chØ cã thÓ dïng lµm t− b¶n, c¸i d−íi ph¶i phÈm nãi chung mµ kh«ng kÓ ®Õn h×nh thøc vËt chÊt cña trë thµnh nhu nhËp, nghÜa lµ ph¶i mÊt ®i trong sù tiªu dïng cña nh÷ng s¶n phÈm Êy. Thùc vËy, ®©y lµ vÊn ®Ò thu nhËp x· héi, c«ng nh©n vµ c¸c nhµ t− b¶n. C¸i trªn hoµn toµn thuéc vÒ së tøc lµ nh÷ng s¶n phÈm ®em ra tiªu dïng. Nh−ng kh«ng ph¶i h÷u cña c¸c nhµ t− b¶n, c¸i d−íi th× ph©n phèi gi÷a c«ng nh©n mäi s¶n phÈm ®Òu cã thÓ tiªu dïng ®−îc, nÕu hiÓu tiªu dïng vµ c¸c nhµ t− b¶n. lµ tiªu dïng c¸ nh©n: m¸y mãc, than, s¾t vµ c¸c vËt t−¬ng tù Khi ®· n¾m v÷ng ® − îc sù ph©n biÖt nµy vµ söa ch÷a sai kh¸c ®−îc tiªu dïng kh«ng ph¶i cho c¸ nh©n mµ s¶n xuÊt. lÇm cña A-®am XmÝt lµ ng − êi ®· vøt mÊt bé phËn bÊt biÕn §øng trªn quan ®iÓm cña mét nhµ kinh doanh riªng rÏ th× sù trong s¶n phÈm x· héi (tøc lµ phÇn bï l¹i cho t − b ¶n bÊt ph©n biÖt Êy lµ thõa: nÕu chóng ta nãi r»ng c«ng nh©n tiªu biÕn) th× vÊn ®Ò thùc hiÖn s¶n phÈm trong x· héi t − b ¶n dïng t− b¶n kh¶ biÕn, tøc lµ chóng ta hiÓu r»ng hä ®æi lÊy c¸c chñ nghÜa trë nªn s¸ng tá. HiÓn nhiªn, kh«ng thÓ nãi ®Õn vËt phÈm tiªu dïng, trªn thÞ tr−êng, b»ng sè tiÒn mµ nhµ t− sù thùc hiÖn tiÒn c«ng b»ng sù tiªu dïng cña c«ng nh©n vµ sù thùc hiÖn gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch b»ng sù tiªu dïng cña c¸c b¶n ®· tr¶ cho hä, tøc lµ sè tiÒn mµ nhµ t− b¶n thu ®−îc nhê nhµ t − b ¶n, r åi dõng l¹i ë ®ã ∗ . C «ng nh©n chØ cã thÓ tiªu vµo nh÷ng m¸y mãc do c«ng nh©n s¶n xuÊt ra. ë ®©y, viÖc trao ®æi m¸y mãc lÊy l−¬ng thùc kh«ng cã g× ®¸ng chó ý ___________ ∗ ®èi víi chóng ta. Nh−ng ®øng vÒ ph−¬ng diÖn x· héi mµ xÐt ThÕ mµ nh÷ng nhµ kinh tÕ häc thuéc ph¸i d©n tóy ë n−íc ta, c¸c «ng V. V vµ N. C «n, chÝnh lµ ®· lËp luËn nh− vËy ®ã. Trªn kia, chóng ___________ t«i ®· cè ý nãi mét c¸ch ®Æc biÖt chi tiÕt vÒ nh÷ng sai l¹c cña Xi-xm«n- * ë ®©y, chóng t«i chØ dÉn ra thùc chÊt cña c¸i lý luËn míi ®· cung cÊp ®i xung quanh vÊn ®Ò tiªu dïng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng c¸ nh©n, xung quanh vÊn ®Ò vËt phÈm tiªu dïng vµ t− liÖu s¶n xuÊt (A-®am XmÝt c¸ch gi¶i quyÕt ®ã, cßn th× sÏ tr×nh bµy tØ mØ h¬n ë mét chç kh¸c. Xem “Das ®· tiÕn gÇn tíi chç ph©n biÖt ®−îc nh− vËy, h¬n lµ Xi-xm«n-®i). Kapital”, II, Band, III, Abschnitt1) (Sù tr×nh bµy chi tiÕt h¬n, xin xem trong Chóng t«i muèn chØ ra cho ®éc gi¶ thÊy r»ng nh÷ng ®¹i biÓu cæ ®iÓn cuèn “Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n”, ch. I)52. cña lý luËn sai lÇm ®ã ®· c¶m thÊy sù thiÕu sãt cña nã, ®· nh×n thÊy 1) Xem “T− b¶n”, t. II, ph. III51. m©u thuÉn vµ cè t×m c¸ch gi¶i quyÕt m©u thuÉn. Cßn c¸c nhµ lý luËn
  12. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 172 173 dïng tiÒn c«ng vµ c¸c nhµ t− b¶n chØ cã thÓ tiªu dïng gi¸ trÞ mét phÇn n÷a lµ do sù trao ®æi gi÷a c¸c nhµ t− b¶n víi nhau ngo¹i ng¹ch, khi mµ s¶n phÈm lµ vËt phÈm tiªu dïng, nghÜa lµ trong cïng mét khu vùc; vÝ dô, s¶n xuÊt s¾t th× cÇn cã than ®¸ khi mµ s¶n phÈm ®ã chØ thuéc vÒ mét trong nh÷ng khu vùc cña vµ s¶n xuÊt than ®¸ th× cÇn cã s¾t. Nh÷ng nhµ t− b¶n s¶n xuÊt ra s¶n xuÊt x· héi mµ th«i. Hä kh«ng thÓ “tiªu dïng” mét s¶n hai s¶n phÈm, th× th«ng qua sù trao ®æi víi nhau mµ thùc hiÖn phÈm nÕu s¶n phÈm ®ã lµ t− liÖu s¶n xuÊt: nã ph¶i ®−îc ®em c¸i phÇn s¶n phÈm bï vµo t− b¶n bÊt biÕn cña hä. ®æi lÊy vËt phÈm tiªu dïng. Nh−ng thö hái hä cã thÓ ®em s¶n Sù ph©n tÝch trªn ®©y (chóng t«i xin nh¾c l¹i lµ v× lý do nãi phÈm cña m×nh ®Ó ®æi lÊy c¸i phÇn nµo (®øng vÒ mÆt gi¸ trÞ trªn kia, chóng t«i ®· tr×nh bµy hÕt søc v¾n t¾t) ®· gi¶i quyÕt c¸i mµ nãi) cña vËt phÈm tiªu dïng? HiÓn nhiªn lµ chØ cã thÓ ®æi khã kh¨n mµ tÊt c¶ c¸c nhµ kinh tÕ häc ®Òu nhËn thÊy vµ diÔn lÊy phÇn bÊt biÕn (t− b¶n bÊt biÕn), v× hai phÇn kia hîp thµnh ®¹t b»ng c©u: “c¸i lµ t− b¶n ®èi víi ng−êi nµy, l¹i trë thµnh thu quü tiªu dïng cña nh÷ng c«ng nh©n vµ nh÷ng nhµ t− b¶n s¶n nhËp ®èi víi ng−êi kh¸c”. Sù ph©n tÝch Êy ®· chØ râ tÊt c¶ sù sai xuÊt ra vËt phÈm tiªu dïng. Sù trao ®æi nµy, khi thùc hiÖn gi¸ lÇm cña viÖc ®em quy s¶n xuÊt x· héi chØ thµnh tiªu dïng c¸ trÞ ngo¹i ng¹ch vµ tiÒn c«ng trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp s¶n nh©n kh«ng th«i. xuÊt ra t− liÖu s¶n xuÊt th× do ®ã còng thùc hiÖn t− b¶n bÊt B©y giê, chóng ta cã thÓ chuyÓn sang xÐt ®Õn nh÷ng kÕt luËn biÕn trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt ra vËt phÈm tiªu mµ Xi-xm«n-®i (vµ c¸c nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa kh¸c) ®· rót ra dïng. Qu¶ thËt, ®èi víi nhµ t− b¶n s¶n xuÊt ®−êng ch¼ng h¹n tõ lý luËn sai lÇm cña m×nh. Nh−ng tr−íc hÕt, chóng ta h·y th× phÇn s¶n phÈm ph¶i bï cho t− b¶n bÊt biÕn (tøc lµ nguyªn liÖu, vËt liÖu phô, m¸y mãc, nhµ cöa, v. v.) tån t¹i d−íi h×nh trÝch dÉn lêi cña t¸c gi¶ bµi ph©n tÝch nãi trªn b×nh luËn vÒ Xi- thøc ®−êng. Muèn thùc hiÖn phÇn ®ã, ph¶i cã nh÷ng t− liÖu xm«n-®i sau khi t¸c gi¶ Êy ®· ph©n tÝch mét c¸ch hÕt søc tØ mØ s¶n xuÊt t−¬ng ®−¬ng thay thÕ cho vËt phÈm tiªu dïng ®ã. vµ toµn diÖn lý luËn cña A-®am XmÝt, lý luËn mµ Xi-xm«n-®i VËy lµ phÇn ®ã ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸ch ®æi mét vËt phÈm kh«ng bæ sung thªm chót g× c¶, chØ bá qua kh«ng nãi tíi ý ®å tiªu dïng lÊy nh÷ng s¶n phÈm dïng lµm t− liÖu s¶n xuÊt. B©y cña XmÝt ®Þnh bµo ch÷a cho m©u thuÉn cña m×nh. giê, chØ cßn l¹i sù thùc hiÖn cña ®éc mét phÇn s¶n xuÊt x· héi, “Xi-xm«n-®i ®· ra c«ng ®Æc biÖt nghiªn cøu mèi quan hÖ cô thÓ lµ t− b¶n bÊt biÕn, trong khu vùc s¶n xuÊt t− liÖu s¶n gi÷a t− b¶n vµ thu nhËp, vµ thùc tÕ «ng ®· biÕn c¸i quan niÖm xuÊt, lµ ch−a ®−îc gi¶i thÝch. Nã ®−îc thùc hiÖn, mét phÇn lµ riªng biÖt cña m×nh vÒ mèi quan hÖ Êy thµnh c¸i differentia do mét bé phËn s¶n phÈm, d−íi h×nh th¸i tù nhiªn cña nã, l¹i specifica1) cña cuèn “Nouveaux Principes” cña m×nh, nh−ng «ng ®−îc bá vµo s¶n xuÊt (thÝ dô nh−: mét phÇn than do hÇm má kh«ng nãi ra ®−îc mét (do t¸c gi¶ viÕt ng¶) tiÕng nµo cã c¬ së khai th¸c ra, l¹i ®−îc sö dông vµo viÖc khai th¸c than; lóa khoa häc c¶, «ng kh«ng gãp phÇn vµo viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò do ng−êi phÐc-mi-ª gÆt vÒ l¹i ®−îc dïng ®Ó gieo trång v. v.); ®−îc mét chót nµo c¶” (“Das Kapital”, II, S. 385, l-te Auflage2)). "®éc ®¸o” cña n−íc ta th× ch¼ng nh÷ng kh«ng nh×n thÊy vµ kh«ng c¶m thÊy ___________ g× hÕt, mµ ngay c¶ ®Õn lý luËn vµ lÞch sö cña vÊn ®Ò mµ hä bµn luËn h¨ng 1) C ®Æc ®iÓm riªng nh− thÕ, hä còng kh«ng biÕt nèt. 2) C “T− b¶n”, t. II, tr. 385, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt 53.
  13. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 174 175 mµ muèn thÕ th× ph¶i më réng khu vùc s¶n xuÊt x· héi chÕ t¹o V t− liÖu s¶n xuÊt, ph¶i thu hót vµo khu vùc Êy, nh÷ng c«ng nh©n Sù tÝch lòy trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa lóc ®ã còng l¹i ®Ò ra nhu cÇu vÒ c¸c vËt phÈm tiªu dïng. Nh− vËy lµ “tiªu dïng” ph¸t triÓn theo sau “tÝch lòy” hoÆc theo sau KÕt luËn sai lÇm thø nhÊt rót ra tõ lý luËn sai lÇm nãi trªn lµ “s¶n xuÊt”, C ®iÒu ®ã dï xem ra cã vÎ kú qu¸i ®Õn thÕ nµo vÒ vÊn ®Ò tÝch lòy. Xi-xm«n-®i tuyÖt ®èi kh«ng hiÓu g× vÒ tÝch ch¨ng n÷a, nh−ng trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa th× kh«ng thÓ lòy t− b¶n chñ nghÜa, vµ trong cuéc tranh luËn kÞch liÖt gi÷a «ng vµ Ri-c¸c-®« vÒ vÊn ®Ò nµy th× ch©n lý thùc ra lµ thuéc vÒ nµo kh¸c thÕ ®−îc. Nh− vËy lµ sù ph¸t triÓn cña hai khu vùc Ri-c¸c-®«. Ri-c¸c-®« kh¼ng ®Þnh r»ng s¶n xuÊt tù t¹o ra thÞ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ®ã ch¼ng nh÷ng kh«ng nhÊt thiÕt tr−êng cho nã, cßn Xi-xm«n-®i th× phñ nhËn ®iÒu Êy vµ dùa ph¶i ®Òu nhau, mµ tr¸i l¹i, nã nhÊt ®Þnh kh«ng b»ng nhau. Mäi trªn c¬ së phñ nhËn ®ã mµ x©y dùng lý luËn cña m×nh vÒ ng−êi ®Òu biÕt quy luËt ph¸t triÓn cña t− b¶n lµ: t− b¶n bÊt biÕn khñng ho¶ng. §µnh r»ng c¶ Ri-c¸c-®« còng kh«ng ®Ýnh chÝnh t¨ng nhanh h¬n t− b¶n kh¶ biÕn, tøc lµ bé phËn t− b¶n míi h×nh ®−îc sai lÇm c¬ b¶n ®· nãi ë trªn kia cña XmÝt, do ®ã, «ng thµnh ngµy cµng ®−îc bá nhiÒu h¬n vµo khu vùc kinh tÕ x· héi kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò quan hÖ gi÷a t− b¶n x· héi vµ thu s¶n xuÊt ra t− liÖu s¶n xuÊt. Nh− vËy lµ khu vùc nµy tÊt nhiªn nhËp, còng nh − vÊn ®Ò thùc hiÖn s¶n phÈm (Ri-c¸c-®« còng t¨ng nhanh h¬n khu vùc s¶n xuÊt ra vËt phÈm tiªu dïng, nghÜa kh«ng tù ®Ò ra cho m×nh nh÷ng vÊn ®Ò ®ã), nh− ng do b¶n lµ x¶y ra chÝnh c¸i mµ Xi-xm«n-®i tuyªn bè lµ “kh«ng cã thÓ cã”, n¨ng, «ng ®· ®¸nh gi¸ ®−îc chÝnh ngay b¶n chÊt cña “nguy hiÓm”, v.v.. Nh− vËy lµ vËt phÈm tiªu dïng c¸ nh©n ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt t− s ¶n, nªu ra c¸i sù thùc hoµn toµn kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc lµ: tÝch lòy lµ sè thÆng d − d o s¶n chiÕm mét vÞ trÝ ngµy cµng nhá h¬n trong tæng khèi l−îng s¶n xuÊt v −ît qu¸ thu nhËp mµ ra. Theo sù ph©n tÝch míi nhÊt xuÊt t− b¶n chñ nghÜa. Vµ ®iÒu ®ã hoµn toµn phï hîp víi “sø th× ®óng lµ nh − v Ëy. Thùc thÕ, s¶n xuÊt tù t¹o ra thÞ tr − êng mÖnh” lÞch sö cña chñ nghÜa t− b¶n vµ víi c¬ cÊu x· héi ®Æc biÖt cho nã: muèn s¶n xuÊt ph¶i cã t − liÖu s¶n xuÊt, mµ t− liÖu cña nã: sø mÖnh cña nã chÝnh lµ ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt s¶n xuÊt l¹i cÊu thµnh mét ngµnh riªng biÖt trong nÒn s¶n cña x· héi (s¶n xuÊt ®Ó s¶n xuÊt); c¬ cÊu cña nã th× lµm cho xuÊt x· héi, ngµnh ®ã sö dông mét phÇn nhÊt ®Þnh c«ng quÇn chóng nh©n d©n kh«ng sö dông ®−îc lùc l−îng s¶n xuÊt. nh©n, s¶n xuÊt ra mét s¶n phÈm riªng biÖt, s¶n phÈm nµy B©y giê, chóng ta hoµn toµn cã thÓ ®¸nh gi¸ ® − îc quan ®−îc thùc hiÖn mét phÇn ngay trong néi bé ngµnh ®ã, mét phÇn b»ng sù trao ®æi víi c¸c ngµnh kh¸c: ngµnh s¶n xuÊt ra ®iÓm cña Xi-xm«n-®i vÒ tÝch lòy. Nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh vËt phÈm tiªu dïng. Thùc vËy, tÝch lòy lµ sè thÆng d− do s¶n cña «ng nãi r»ng mét sù tÝch lòy m au chãng t h× sÏ dÉn ®Õn xuÊt v−ît qu¸ thu nhËp (nh÷ng vËt phÈm tiªu dïng) mµ ra. tai häa lµ hoµn toµn sai vµ chØ lµ do «ng kh«ng hiÓu g× vÒ §Ó më réng s¶n xuÊt (tøc lµ “tÝch lòy”, theo ý nghÜa tuyÖt ®èi tÝch lòy; còng nh − « ng ®· hoµn toµn sai lÇm khi «ng ®· cña tõ nµy), tr− íc hÕt cÇn ph¶i s¶n xuÊt ra t − l iÖu s¶n xuÊt∗ ; nhiÒu lÇn tuyªn bè vµ ®ßi hái s¶n xuÊt kh«ng ® − îc v − ît qu¸ tiªu dïng, v× tiªu dïng quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt. Thùc ___________ ∗ X in nh¾c l¹i ®Ó ®éc gi¶ chó ý lµ Xi-xm«n-®i ®· bµn ®Õn vÊn ®Ò héi. Thùc ra, chÝnh XmÝt ®· “bµn ®Õn” vÊn ®Ò, chø kh«ng ph¶i lµ Xi-xm«n- ®ã nh − t hÕ nµo: ®èi víi tõng gia ®×nh, «ng ®em t¸ch riªng h¼n ®i, lµ ng−êi chØ lÆp l¹i XmÝt mµ th«i. nh÷ng t − l iÖu s¶n xuÊt Êy ra vµ còng ®Þnh lµm nh − v Ëy ®èi víi x·
  14. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 176 177 c¸i b¸nh xe mang d©y cãt (la roue qui porte la chînaette), chóng t Õ th× ng−îc h¼n l¹i, vµ Xi-xm«n-®i ch¼ng qua chØ lÈn tr¸nh c¸i ta l¹i ®i vÆn lïi c¸i b¸nh xe kh¸c, C nh− thÕ cã thÓ lµm gÉy b¸nh hiÖn thùc d−íi h×nh thøc ®Æc biÖt vµ ®· ®−îc x¸c ®Þnh vÒ mÆt xe, lµm cho toµn bé m¸y ®øng l¹i” (II, 454). §ã lµ lêi cña Xi- lÞch sö cña nã, «ng ®em ®¹o ®øc tiÓu t− s¶n thay thÕ cho sù xm«n-®i. B©y giê, chóng ta h·y nghe «ng Ni-c«-lai C «n. ph©n tÝch. Nh÷ng m−u toan cña «ng ®Þnh kho¸c cho thø ®¹o “Chóng ta ®· bá qua kh«ng xÐt xem sù ph¸t triÓn nh− thÕ (tøc ®øc ®ã mét c«ng thøc “khoa häc”, g©y ra mét Ên t−îng hÕt søc lµ sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n) dùa vµo c¸i g× mµ thùc buån c−êi. Trong lêi tùa b¶n in lÇn thø 2 quyÓn “Nouveaux hiÖn ®−îc; chóng ta còng ®· quªn mÊt môc ®Ých cña bÊt cø nÒn Principes”, «ng viÕt: “C¸c «ng X©y vµ Ri-c¸c-®« ®i tíi häc thuyÕt s¶n xuÊt nµo… sai lÇm thËt lµ cùc kú tai h¹i…” (N. C «n: “L−îc cho r»ng… tiªu dïng kh«ng cã giíi h¹n nµo kh¸c ngoµi giíi kh¶o vÒ kinh tÕ x· héi n−íc ta sau c¶i c¸ch”, 298). C¶ hai t¸c gi¶ h¹n cña s¶n xuÊt; kú thùc nã bÞ thu nhËp h¹n chÕ… §¸ng lÏ c¸c nµy ®Òu nãi vÒ chñ nghÜa t− b¶n, vÒ c¸c n−íc t− b¶n chñ nghÜa; «ng Êy ph¶i b¸o cho nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt biÕt r»ng hä chØ nªn c¶ hai «ng ®Òu tá ra hoµn toµn kh«ng hiÓu g× vÒ thùc chÊt cña tr«ng cËy vµo nh÷ng ng−êi tiªu dïng nµo cã thu nhËp” (I, XIII)∗. Ngµy nay th× ý nghÜ ng©y th¬ nh− thÕ chØ lµm cho tÝch lòy t− b¶n chñ nghÜa. Nh−ng cã thÓ nµo nghÜ r»ng t¸c gi¶ thø hai ®· viÕt sau t¸c gi¶ thø nhÊt 70 n¨m, hay kh«ng? ng−êi ta mØm c−êi. Nh−ng nh÷ng lêi quyÕt ®o¸n t−¬ng tù nh− Mét thÝ dô cña Xi-xm«n-®i trong ch−¬ng VIII: “KÕt qu¶ thÕ h¸ ch¼ng cßn ®Çy rÉy trong nh÷ng bµi viÕt cña c¸c nhµ l·ng cuéc ®Êu tranh ®Ó s¶n xuÊt víi gi¸ rΔ (quyÓn IV: “Bµn vÒ cña m¹n chñ nghÜa hiÖn ®¹i ë n−íc ta, nh− lo¹i c¸c «ng V. V. vµ N. c¶i th−¬ng nghiÖp”) chØ cho thÊy râ rµng sù kh«ng hiÓu g× vÒ C «n, ®Êy −? “C¸c nhµ kinh doanh ng©n hµng h·y suy nghÜ cho tÝch lòy t− b¶n chñ nghÜa, g¾n liÒn nh− thÕ nµo víi viÖc quy kü…” liÖu cã thÓ t×m ®−îc thÞ tr−êng cho hµng hãa kh«ng? (II, mét c¸ch sai lÇm toµn bé s¶n xuÊt thµnh s¶n xuÊt vËt phÈm 101 - 102). “LÊy viÖc t¨ng thªm cña c¶i lµm môc ®Ých cña x· héi tiªu dïng. th× bao giê còng ®i ®Õn chç v× thñ ®o¹n mµ hy sinh môc ®Ých” (II, 140). “NÕu ®¸ng lÏ ph¶i chê sù kÝch thÝch do nhu cÇu cña lao Xi-xm«n-®i nãi: gi¶ dô mét ng−êi chñ c«ng tr−êng thñ c«ng cã 100 000 phr¨ng t− b¶n l−u ®éng, thu lîi 15 000, trong ®éng g©y ra (nghÜa lµ sù kÝch thÝch do nhu cÇu cña c«ng nh©n ®ã 6 000 lµ lîi tøc cña t− b¶n do nhµ t− b¶n lÊy, cßn 9 000 lµ vÒ s¶n phÈm g©y ra cho s¶n xuÊt) chóng ta l¹i nghÜ r»ng sù kÝch tiÒn lêi doanh nghiÖp cña chñ x−ëng. Gi¶ dô ng−êi chñ dïng thÝch ®ã lµ do sù s¶n xuÊt tr− íc ®ã ® − a l¹i th× nh − t hÕ 100 c«ng nh©n mµ tæng sè tiÒn c«ng lµ 30 000 phr¨ng. L¹i gi¶ ch¼ng kh¸c g× lªn d©y ®ång hå, ®¸ng lÏ ph¶i vÆn ng − îc l¹i dô r»ng t− b¶n t¨ng lªn vµ s¶n xuÊt ®−îc më réng (“tÝch lòy”). ___________ T− b¶n ®ã kh«ng ph¶i lµ 100 000 phr¨ng n÷a, mµ lµ 200 000 ∗ Ng−êi ta biÕt r»ng vÒ vÊn ®Ò nµy (s¶n xuÊt cã tù t¹o ra thÞ tr−êng cho phr¨ng t− b¶n cè ®Þnh vµ 200 000 phr¨ng t− b¶n l−u ®éng, nã ®−îc kh«ng?) th× lý luËn míi nhÊt hoµn toµn t¸n thµnh c¸c nhµ cæ ®iÓn tæng céng lµ 400 000 phr¨ng; lîi nhuËn vµ lîi tøc = 32 000 + ®· tr¶ lêi mét c¸ch kh¼ng ®Þnh, vµ chèng l¹i chñ nghÜa l·ng m¹n ®· tr¶ lêi 16 000 phr¨ng, v× tû suÊt lîi tøc gi¶m tõ 6% xuèng 4%. Sè c«ng mét c¸ch phñ ®Þnh. Giíi h¹n thùc sù cña s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa chÝnh lµ b¶n th©n t− b¶n” (“Das Kapital”, III, I, 231)1). nh©n t¨ng gÊp ®«i, nh−ng tiÒn c«ng th× gi¶m tõ 300 xuèng 200 phr¨ng: vËy tæng sè tiÒn c«ng lµ 40 000 phr¨ng. Nh− vËy, 1) C “T− b¶n”, t. III, ph. I, tr. 23154.
  15. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 178 179 s¶n xuÊt ®· t¨ng gÊp bèn lÇn∗. Vµ Xi-xm«n-®i kÕt to¸n: “thu vËt phÈm tiªu dïng, mµ cßn bao gåm c¶ nh÷ng t− liÖu s¶n xuÊt nhËp” hay “tiªu dïng” tho¹t ®Çu lµ 45 000 phr¨ng (30 000 n÷a. Mµ nh÷ng t− liÖu s¶n xuÊt nµy l¹i lµ mét s¶n phÈm ®Æc phr¨ng tiÒn c«ng + 6 000 phr¨ng lîi tøc + 9 000 phr¨ng lîi biÖt, nã kh«ng “®−îc thùc hiÖn” trong tiªu dïng c¸ nh©n; vµ tÝch nhuËn), b©y giê lªn tíi 88 000 phr¨ng (40 000 phr¨ng tiÒn c«ng lòy cµng mau bao nhiªu th× do ®ã khu vùc s¶n xuÊt t− b¶n chñ + 16 000 phr¨ng lîi tøc + 32 000 phr¨ng lîi nhuËn). Xi-xm«n-®i nghÜa s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm ®Ó tiªu dïng s¶n xuÊt C chø nãi: “s¶n xuÊt t¨ng gÊp bèn mµ tiªu dïng th× thËm chÝ ch−a kh«ng ph¶i ®Ó tiªu dïng c¸ nh©n C cµng ph¸t triÓn m¹nh bÊy ®−îc gÊp ®«i. Kh«ng cÇn tÝnh ®Õn tiªu dïng cña nh÷ng c«ng nhiªu. Hai lµ C Xi-xm«n-®i tr¶ lêi C v× ®©y lµ nh÷ng c«ng nh©n nh©n lµm ra m¸y mãc. Tiªu dïng ®ã ®· ®−îc bao gåm trong sè cña mét c«ng tr−êng thñ c«ng kh¸c, ë ®Êy nh÷ng viÖc t−¬ng tù tiÒn 200 000 phr¨ng dïng ®Ó mua m¸y mãc; nã lµ mét phÇn còng sÏ x¶y ra (ßu les mªmes faits pourront se reprÐsenter). C¸c trong kho¶n chi thu cña mét c«ng tr−êng thñ c«ng kh¸c, ë ®Êy b¹n thÊy ®Êy, ®ã vÉn lµ lÆp l¹i c¸i lèi nãi cña XmÝt ®−a ®éc gi¶ nh÷ng viÖc t−¬ng tù còng x¶y ra” (I, 405 - 406). ®i “tõ P«n-ti tíi Pi-l¸t”. Nh−ng, c¸i “c«ng tr−êng thñ c«ng kh¸c” Sù tÝnh to¸n cña Xi-xm«n-®i chøng tá r»ng s¶n xuÊt t¨ng lªn nµy còng sö dông t− b¶n bÊt biÕn, mµ sù s¶n xuÊt ra thø t− b¶n th× thu nhËp gi¶m bít. §ã lµ mét sù thùc kh«ng thÓ chèi c·i nµy còng ®−a l¹i mét thÞ tr−êng cho khu vùc s¶n xuÊt t− b¶n ®−îc. Nh−ng «ng kh«ng thÊy r»ng chÝnh thÝ dô «ng ®−a ra l¹i chñ nghÜa chÕ t¹o ra t− liÖu s¶n xuÊt! Dï chóng ta cã chuyÓn ®¸nh ®æ c¸i lý luËn cña «ng vÒ sù thùc hiÖn s¶n phÈm trong x· vÊn ®Ò tõ nhµ t− b¶n nµy sang nhµ t− b¶n nä råi l¹i tõ nhµ t− héi t− b¶n chñ nghÜa. NhËn xÐt cña «ng thËt lµ kú kh«i: «ng cho b¶n nä ®Õn nhµ t− b¶n kia ®i ch¨ng n÷a, th× khu vùc nãi trªn r»ng “kh«ng cÇn tÝnh ®Õn” tiªu dïng cña nh÷ng c«ng nh©n lµm còng sÏ kh«ng ph¶i v× thÕ mµ biÕn mÊt, vµ “thÞ tr−êng trong ra m¸y mãc. T¹i sao vËy? Mét lµ, v× nã ®· ®−îc bao gåm trong n−íc” còng sÏ kh«ng ph¶i v× thÕ mµ chung qui l¹i chØ lµ nh÷ng 200 000 phr¨ng. ThÕ nghÜa lµ t− b¶n ®· ®−îc chuyÓn vµo trong vËt phÈm tiªu dïng. V× thÕ cho nªn khi Xi-xm«n-®i nãi r»ng “sù khu vùc chÕ t¹o ra t− liÖu s¶n xuÊt C ®iÒu ®ã Xi-xm«n-®i tÝnh to¸n nµy b¸c bá… mét trong nh÷ng ®Þnh lý mµ ng−êi ta kh«ng nhËn thÊy. ThÕ nghÜa lµ “thÞ tr−êng trong n−íc” mµ kiªn tr× h¬n c¶ trong chÝnh trÞ kinh tÕ häc, cô thÓ lµ: sù c¹nh Xi-xm«n-®i b¶o lµ “co hÑp l¹i”, kh«ng ph¶i chØ giíi h¹n ë nh÷ng tranh tù do nhÊt quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cã lîi nhÊt cña c«ng ___________ nghiÖp” (I, 407), «ng kh«ng thÊy r»ng “sù tÝnh to¸n ®ã” còng b¸c ∗ Xi-xm«n-®i nãi: “KÕt qu¶ ®Çu tiªn cña c¹nh tranh lµ h¹ thÊp tiÒn c«ng, bá ®iÒu mµ chÝnh «ng ®· nãi n÷a. Kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc r»ng ®ång thêi t¨ng thªm sè c«ng nh©n” (I, 403). ë ®©y, chóng ta sÏ kh«ng nãi viÖc sö dông m¸y mãc ®−a ®Õn chç gi·n thî, lµm cho t×nh c¶nh ®Õn nh÷ng tÝnh to¸n sai cña Xi-xm«n-®i: ch¼ng h¹n, «ng cho r»ng lîi cña hä ®iªu ®øng thªm; kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc r»ng Xi-xm«n- nhuËn lµ 8% cña t− b¶n cè ®Þnh vµ 8% cña t− b¶n l−u ®éng, r»ng sè c«ng ®i ®· cã c«ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn v¹ch ra ®iÒu nh©n t¨ng theo cïng mét tû lÖ víi sù t¨ng thªm t− b¶n l−u ®éng (mµ «ng kh«ng ph©n biÖt ®−îc rµnh m¹ch víi t− b¶n kh¶ biÕn), r»ng t− b¶n cè ®Þnh ®ã. MÆc dÇu vËy, lý luËn cña «ng vÒ tÝch lòy vµ vÒ thÞ tr−êng nhËp toµn bé vµo trong gi¸ c¶ cña s¶n phÈm. Trong tr−êng hîp nµy, tÊt c¶ trong n−íc vÉn sai lÇm tõ ®Çu ®Õn cuèi. Sù tÝnh nh÷ng ®iÒu ®ã kh«ng quan träng mÊy, v× kÕt luËn rót ra lµ chÝnh x¸c: sù to¸n cña «ng ®· chøng minh râ chÝnh c¸i hiÖn t−îng mµ «ng gi¶m bít phÇn t− b¶n kh¶ biÕn trong cÊu thµnh chung cña t− b¶n, lµ kÕt kh«ng nh÷ng ®· phñ nhËn mµ thËm chÝ cßn biÕn thµnh lý do ®Ó qu¶ tÊt nhiªn cña tÝch lòy.
  16. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 180 181 ph¶n ®èi chñ nghÜa t− b¶n khi «ng nãi r»ng tÝch lòy vµ s¶n xuÊt thuÉn mµ ng−êi ta kh«ng thÓ nµo g¹t bá ®−îc b»ng nh÷ng c©u ph¶i phï hîp víi tiªu dïng, nÕu kh«ng th× sÏ g©y ra khñng t×nh c¶m. ho¶ng. Sù tÝnh to¸n cña «ng chÝnh lµ ®· chøng minh r»ng tÝch ThÕ mµ chÝnh nh÷ng nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa l¹i lµm nh− lòy vµ s¶n xuÊt v−ît qu¸ tiªu dïng, vµ kh«ng thÓ kh¸c thÕ vËy. §Ó cho ®éc gi¶ khái nghi ngê r»ng chóng t«i ®· nh©n ®−îc, v× tÝch lòy ®−îc thùc hiÖn chñ yÕu lµ dùa vµo t− liÖu s¶n nh÷ng sai lÇm cña mét t¸c gi¶ “giµ cçi” nh− Xi-xm«n-®i mµ xuÊt lµ c¸i kh«ng ®em dïng vµo “tiªu dïng”. C¸i mµ Xi-xm«n- buéc téi mét c¸ch v« c¨n cø c¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i, chóng ®i cho chØ lµ mét sai lÇm, mét m©u thuÉn trong häc thuyÕt cña t«i xin dÉn ra mét ®o¹n v¨n ®iÓn h×nh cña mét t¸c gi¶ “míi Ri-c¸c-®«, C cô thÓ lµ: tÝch lòy lµ sè thÆng d− do s¶n xuÊt v−ît nhÊt”, «ng N. C «n. Trong trang 242 cña tËp “L−îc kh¶o”, «ng qu¸ thu nhËp mµ ra, C th× thËt ra lµ hoµn toµn phï hîp víi hiÖn bµn ®Õn sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong ngµnh xay bét thùc vµ biÓu hiÖn mét m©u thuÉn vèn cã cña chñ nghÜa t− b¶n. ë Nga. Khi nªu ra sù xuÊt hiÖn cña c¸c m¸y xay bét lín ch¹y Sù v−ît qu¸ ®ã lµ cÇn thiÕt trong bÊt cø tÝch lòy nµo, v× bÊt cø b»ng h¬i n−íc, cã thiÕt bÞ hoµn thiÖn (tõ nh÷ng n¨m 70, gÇn 100 tÝch lòy nµo còng ®Òu më ra mét thÞ tr−êng míi cho t− liÖu s¶n triÖu róp ®· ®−îc dïng vµo viÖc ®æi míi thiÕt bÞ nh÷ng m¸y xuÊt mµ kh«ng cÇn thÞ tr−êng tiªu thô vËt phÈm tiªu dïng nµy) vµ cã n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn qu¸ gÊp ®«i, t¸c gi¶ ph¶i më réng mét c¸ch t−¬ng xøng, thËm chÝ dï thÞ tr−êng Êy nhËn ®Þnh ®Æc ®iÓm cña hiÖn t−îng Êy nh− sau: “nghÒ xay cã co hÑp l¹i còng vËy∗. Sau ®ã, khi vøt bá häc thuyÕt vÒ bét kh«ng ph¸t triÓn; nã chØ tËp trung l¹i trong c¸c xÝ nghiÖp nh÷ng −u viÖt cña c¹nh tranh tù do, Xi-xm«n-®i kh«ng thÊy lín mµ th«i”; råi «ng cho r»ng tÊt c¶ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp r»ng nh− vËy lµ cïng víi thø chñ nghÜa l¹c quan trèng rçng, còng cã ®Æc ®iÓm nh− thÕ (tr. 243) vµ kÕt luËn r»ng “trong tÊt «ng ®· qu¼ng ®i mét ch©n lý x¸c thùc lµ: c¹nh tranh tù do lµm c¶ c¸c tr−êng hîp, kh«ng trõ mét ngo¹i lÖ nµo, mét sè ®«ng cho lùc l−îng s¶n xuÊt cña x· héi ph¸t triÓn, nh− ®iÒu ®ã ®· nh÷ng ng−êi lao ®éng bÞ gi·n ra, kh«ng t×m ®−îc viÖc lµm” mét lÇn n÷a ®−îc chøng tá râ qua sù tÝnh to¸n cña chÝnh «ng. (243), r»ng “nÒn s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa dùa vµo tiªu dïng (Kú thùc, ®Êy còng chØ lµ mét biÓu hiÖn kh¸c cña viÖc h×nh cña nh©n d©n mµ ph¸t triÓn” (241). Xin hái ®éc gi¶: lËp luËn thµnh vµ ph¸t triÓn ®Æc biÖt nhanh chãng cña mét khu vùc ®Æc nµy cã ®iÓm nµo kh¸c víi lËp luËn cña Xi-xm«n-®i mµ chóng biÖt cña c«ng nghiÖp, khu vùc s¶n xuÊt ra t− liÖu s¶n xuÊt). t«i võa dÉn ra hay kh«ng? T¸c gi¶ “míi nhÊt” nµy nhËn thÊy Lùc l−îng s¶n xuÊt cña x· héi th× ph¸t triÓn mµ tiªu dïng l¹i cã hai sù thùc, C còng chÝnh lµ nh÷ng sù thùc mµ chóng ta kh«ng ph¸t triÓn theo mét c¸ch t−¬ng xøng, ®−¬ng nhiªn ®ã ®· thÊy trong thÝ dô cña Xi-xm«n-®i C vµ «ng l¶ng tr¸nh c¶ lµ mét m©u thuÉn, nh−ng chÝnh lµ c¸i m©u thuÉn tån t¹i hai sù thùc Êy còng b»ng mét c©u t×nh c¶m su«ng. Mét lµ, thÝ thùc tÕ, ®Î ra tõ ngay b¶n chÊt cña chñ nghÜa t− b¶n, mét m©u dô cña «ng nãi lªn r»ng chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn chÝnh lµ nhê vµo t− liÖu s¶n xuÊt. Nh− thÕ cã nghÜa lµ chñ nghÜa t− ___________ b¶n lµm cho lùc l−îng s¶n xuÊt cña x· héi ph¸t triÓn. Hai lµ, ∗ Theo sù ph©n tÝch trªn ®©y th× lÏ tù nhiªn cã thÓ thÊy r»ng tr−êng hîp thÝ dô cña «ng nãi lªn r»ng sù ph¸t triÓn ®ã diÔn ra chÝnh nµy còng cã kh¶ n¨ng x¶y ra ®−îc. §iÒu ®ã lÖ thuéc vµo tû lÖ gi÷a t− b¶n lµ th«ng qua mét con ® −êng ®Æc biÖt, con ® − êng m©u thuÉn bÊt biÕn vµ t− b¶n kh¶ biÕn trong t− b¶n míi vµ lÖ thuéc vµo møc ®é mµ sù mµ chñ nghÜa t− b¶n vèn cã: s¶n xuÊt ph¸t triÓn (chi phÝ 100 gi¶m bít phÇn t− b¶n kh¶ biÕn ¶nh h−ëng ®Õn c¸c ngµnh s¶n xuÊt cò.
  17. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 182 183 triÖu róp C thÞ tr−êng trong n−íc cho nh÷ng s¶n phÈm ®−îc hiÖn gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch th× kh«ng cã lý do g× tháa ®¸ng ®Ó t¸ch thùc hiÖn b»ng tiªu dïng kh«ng ph¶i cña c¸ nh©n) mµ kh«ng gi¸ trÞ ®ã ra khái toµn bé s¶n phÈm ®−îc. Khi Xi-xm«n-®i (vµ cÇn cã sù ph¸t triÓn t−¬ng xøng cña tiªu dïng (møc ¨n cña c¸c nhµ d©n tóy n−íc ta) kh¼ng ®Þnh ng−îc l¹i, th× ®ã chØ lµ v× nh©n d©n kÐm sót ®i); nãi mét c¸ch kh¸c, ®©y chÝnh lµ s¶n xuÊt «ng ta kh«ng hiÓu nh÷ng quy luËt c¬ b¶n cña sù thùc hiÖn nãi ®Ó s¶n xuÊt). Vµ «ng N. C «n nghÜ r»ng ë trong ®êi sèng, m©u chung, «ng ta kh«ng biÕt c¨n cø vµo gi¸ trÞ mµ chia s¶n phÈm thuÉn ®ã sÏ biÕn ®i, nÕu «ng tr×nh bµy nã mét c¸ch còng ng©y thµnh ba (chø kh«ng ph¶i hai) phÇn, vµ kh«ng biÕt c¨n cø vµo th¬ nh− «ng giµ Xi-xm«n-®i, coi ®ã chØ lµ mét m©u thuÉn cña h×nh th¸i vËt chÊt mµ chia thµnh hai lo¹i s¶n phÈm (t− liÖu s¶n häc thuyÕt, chØ lµ mét “sù nhÇm lÉn nguy h¹i”: “chóng ta ®· xuÊt vµ vËt phÈm tiªu dïng). LuËn ®iÓm cho r»ng c¸c nhµ t− quªn mÊt môc ®Ých cña s¶n xuÊt”!! Cßn cã g× ®iÓn h×nh h¬n lµ b¶n kh«ng thÓ tiªu dïng ®−îc gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch, ch¼ng qua c©u nãi sau ®©y: “nghÒ xay bét kh«ng ph¸t triÓn; nã chØ tËp chØ lµ l¾p l¹i mét c¸ch tÇm th−êng nh÷ng ®iÒu ph©n v©n cña trung l¹i mµ th«i”? Cã lÏ «ng N. C «n cã biÕt mét thø chñ nghÜa XmÝt vÒ vÊn ®Ò thùc hiÖn nãi chung. ChØ cã mét bé phËn gi¸ trÞ t− b¶n trong ®ã sù ph¸t triÓn cã thÓ diÔn ra theo mét c¸ch kh¸c chø kh«ng ph¶i b»ng con ®−êng tËp trung. ThËt ®¸ng tiÕc r»ng ngo¹i ng¹ch lµ bao gåm nh÷ng vËt phÈm tiªu dïng; bé phËn «ng kh«ng cho chóng ta biÕt thø chñ nghÜa t− b¶n “®éc ®¸o” Êy, kia bao gåm t− liÖu s¶n xuÊt (thÝ dô nh− gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch cña thø chñ nghÜa t− b¶n mµ toµn bé khoa kinh tÕ chÝnh trÞ tr−íc chñ x−ëng luyÖn s¾t). “Sù tiªu dïng” bé phËn nµy cña gi¸ trÞ «ng ch−a hÒ biÕt ®Õn! ngo¹i ng¹ch ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸ch sö dông nã vµo s¶n xuÊt; cßn c¸c nhµ t− b¶n chÕ t¹o ra s¶n phÈm d−íi h×nh thøc t− liÖu VI s¶n xuÊt, c¸i mµ b¶n th©n hä tiªu dïng kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch, mµ lµ t− b¶n bÊt biÕn cña c¸c nhµ t− b¶n kh¸c trao ThÞ tr−êng ngoµi n−íc lµ “Lèi tho¸t khái khã kh¨n” ®æi víi hä. V× vËy, c¶ nh÷ng nhµ d©n tóy n÷a, khi hä nãi r»ng trong viÖc thùc hiÖn gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc th× theo l«-gÝch tÊt ph¶i ®i ®Õn chç thõa nhËn r»ng t− b¶n bÊt biÕn còng lµ S ai lÇm kh¸c cña Xi-xm«n-®i, C ® Î ra tõ lý luËn sai vÒ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc, C vµ nh− vËy lµ hä l¹i ªm ¶ quay trë thu nhËp x· héi vµ vÒ s¶n phÈm x· héi trong x· héi t − b ¶n chñ nghÜa, C ® ã lµ häc thuyÕt cho r»ng kh«ng thÓ thùc vÒ víi A-®am… §−¬ng nhiªn, ®èi víi nh÷ng t¸c gi¶ tr×nh bµy hiÖn ® − îc s¶n phÈm nãi chung vµ gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch nãi víi chóng ta nh÷ng sai lÇm cò mµ coi ®ã lµ nh÷ng ch©n lý “tù riªng, vµ v× lÏ ®ã cÇn ph¶i cã mét thÞ tr − êng ngoµi n − íc. m×nh ®¹t tíi ®−îc b»ng trÝ th«ng minh cña m×nh” th× quay vÒ VÒ sù thùc hiÖn s¶n phÈm nãi chung th× sù ph©n tÝch trªn víi “vÞ thñy tæ cña chÝnh trÞ kinh tÕ häc” nh− vËy cã lÏ còng lµ kia chØ râ r»ng “ sù kh«ng thÓ ” ® ã chØ lµ do «ng ®· g¹t bá mét b−íc tiÕn khæng lå c¬ ®Êy… mét c¸ch sai lÇm t − b ¶n bÊt biÕn vµ t − l iÖu s¶n xuÊt. Mét C ßn thÞ tr − êng ngoµi n − íc th× sao? Chóng ta cã phñ khi sai lÇm ®ã ® − îc söa ch÷a th× “ sù kh«ng thÓ ” ® ã còng sÏ nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i cã mét thÞ tr − êng ngoµi n − íc cho biÕn ®i. VÒ tr − êng hîp gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch nãi riªng th× chñ nghÜa t − b ¶n kh«ng? DÜ nhiªn lµ kh«ng. Song vÊn còng ph¶i nãi nh − t hÕ: sù ph©n tÝch trªn còng ®· gi¶i thÝch ®Ò thÞ tr − êng ngoµi n − íc h oµn toµn k h«ng cã l iªn quan g× sù thùc hiÖn gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch råi. VÒ ph − ¬ng diÖn thùc
  18. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 184 185 kh«ng xÐt thÞ tr−êng trong mét n−íc mµ l¹i xÐt thÞ tr−êng cña víi vÊn ®Ò thùc hiÖn, vµ m−u toan g¾n liÒn hai vÊn ®Ò l¹i thµnh mét sè n−íc nhÊt ®Þnh, th× vÊn ®Ò thùc hiÖn vÉn kh«ng tiÕn mét chØnh thÓ ch¼ng qua chØ biÓu hiÖn nh÷ng −íc väng l·ng thªm ®−îc b−íc nµo. Khi c¸c nhµ d©n tóy qu¶ quyÕt r»ng thÞ m¹n chñ nghÜa muèn “k×m h·m” chñ nghÜa t− b¶n vµ biÓu hiÖn tr−êng ngoµi n−íc lµ mét “lèi tho¸t khái c¸i khã kh¨n” mµ chñ mét sù bÊt lùc l·ng m¹n chñ nghÜa trong viÖc lËp luËn mét c¸ch nghÜa t− b¶n tù t¹o ra cho nã vÒ mÆt thùc hiÖn s¶n phÈm, th× l«-gÝch. C¸i lý luËn lµm s¸ng râ vÊn ®Ò thùc hiÖn, ®· chøng nh− vËy lµ hä dïng c©u nãi ®ã chØ cèt ®Ó che ®Ëy mét t×nh h×nh minh nh− vËy mét c¸ch hoµn toµn chÝnh x¸c. Ng−êi l·ng m¹n chñ nghÜa nãi: c¸c nhµ t− b¶n kh«ng thÓ tiªu dïng ®−îc gi¸ trÞ ®¸ng buån: ®èi víi hä th× “thÞ tr−êng ngoµi n−íc” lµ mét “lèi ngo¹i ng¹ch, v× vËy hä ph¶i tiªu thô nã ë n−íc ngoµi. Thö hái: tho¸t khái c¸i khã kh¨n” mµ hä vÊp ph¶i v× kh«ng hiÓu ®−îc lý c¸c nhµ t− b¶n cã ®em s¶n phÈm cña hä cho kh«ng nh÷ng luËn… Kh«ng ph¶i chØ cã thÕ. Mét lý luËn mµ g¾n liÒn víi thÞ ng−êi n−íc ngoµi hay ®em nÐm xuèng biÓn kh«ng? Hä ®em tr−êng ngoµi n−íc víi vÊn ®Ò thùc hiÖn tæng s¶n phÈm x· héi b¸n, cã nghÜa lµ thu vÒ mét vËt ngang gi¸; hä xuÊt khÈu mét th× kh«ng ph¶i chØ chøng tá r»ng lý luËn ®ã kh«ng hiÓu biÕt g× sè s¶n phÈm nµy, cã nghÜa lµ hä nhËp khÈu mét sè s¶n phÈm vÒ vÊn ®Ò thùc hiÖn, mµ cßn chøng tá r»ng lý luËn ®ã hiÓu biÕt kh¸c. Khi chóng ta nãi sù thùc hiÖn s¶n phÈm x· héi, tøc lµ cùc kú n«ng c¹n vÒ nh÷ng m©u thuÉn vèn cã cña sù thùc hiÖn chóng ta lo¹i bá chÝnh ngay sù l−u th«ng tiÒn tÖ vµ do ®ã chØ Êy. “C«ng nh©n sÏ tiªu dïng tiÒn c«ng, cßn c¸c nhµ t− b¶n th× gi¶ thiÕt r»ng s¶n phÈm ®æi lÊy s¶n phÈm mµ th«i, v× vÊn ®Ò kh«ng thÓ tiªu dïng ®−îc gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch”. Xin ®éc gi¶ h·y thùc hiÖn chÝnh lµ ë chç ph©n tÝch xem vÒ mÆt gi¸ trÞ vµ vÒ ®øng trªn quan ®iÓm thÞ tr−êng ngoµi n−íc mµ suy nghÜ vÒ “lý mÆt h×nh th¸i vËt chÊt, tÊt c¶ c¸c bé phËn cña s¶n phÈm x· luËn” nµy xem. Lµm sao chóng ta biÕt r»ng “c«ng nh©n sÏ tiªu héi ®−îc bï l¹i nh− thÕ nµo. V× vËy, b¾t ®Çu bµn vÒ vÊn ®Ò dïng tiÒn c«ng”? C¨n cø vµo c¸i g× mµ cã thÓ nghÜ ®−îc r»ng thùc hiÖn ®Ó cuèi cïng ®i ®Õn kÕt luËn r»ng “s¶n phÈm sÏ nh÷ng s¶n phÈm mµ toµn bé giai cÊp c¸c nhµ t− b¶n trong n−íc ®−îc b¸n ®i ®Ó ®æi lÊy tiÒn”, ®iÒu ®ã còng lè bÞch nh− muèn Ên ®Þnh cho toµn thÓ c«ng nh©n n−íc Êy tiªu dïng l¹i thùc sù gi¶i ®¸p vÊn ®Ò thùc hiÖn t− b¶n bÊt biÕn b»ng vËt phÈm tiªu ngang b»ng víi tiÒn c«ng cña hä vÒ mÆt gi¸ trÞ, vµ sÏ võa ®ñ dïng b»ng c¸ch nãi r»ng: “ng−êi ta sÏ b¸n ®i”. §ã chØ lµ mét bï vµo tiÒn c«ng ®ã; r»ng nh÷ng s¶n phÈm nµy kh«ng cÇn ®Õn sai lÇm th« b¹o vÒ mÆt l«-gÝch: ng−êi ta ®i trÖch ra khái vÊn mét thÞ tr−êng ngoµi n−íc? Hoµn toµn kh«ng cã c¨n cø g× ®Ó ®Ò thùc hiÖn toµn bé s¶n phÈm x· héi mµ l¹c sang quan ®iÓm nghÜ nh − v Ëy ® − îc, vµ thùc tÕ còng hoµn toµn kh«ng ph¶i cña ng−êi chñ x−ëng riªng lÎ chØ quan t©m ®Õn viÖc “b¸n ra n−íc ngoµi” th«i. Trén lÉn vÊn ®Ò ngo¹i th−¬ng, xuÊt khÈu nãi vÒ sù t−¬ng xøng gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, «ng viÕt: “§Ó theo dâi víi vÊn ®Ò thùc hiÖn, nh− thÕ cã nghÜa lµ lÈn tr¸nh vÊn ®Ò nh÷ng con sè tÝnh to¸n Êy mét c¸ch chÝnh x¸c h¬n vµ ®Ó ®¬n gi¶n hãa vÊn b»ng c¸ch chØ chuyÓn nã sang mét ph¹m vi réng h¬n, mµ ®Ò cho nªn tõ tr−íc ®Õn giê, chóng t«i vÉn hoµn toµn g¹t bá, kh«ng kÓ ®Õn tÞnh kh«ng lµm s¸ng râ vÊn ®Ò ®−îc chót nµo∗. NÕu chóng ta ngo¹i th−¬ng; chóng t«i gi¶ ®Þnh mét quèc gia biÖt lËp; b¶n th©n x· héi loµi ng−êi chÝnh lµ c¸i quèc gia biÖt lËp Êy, vµ tÊt c¶ c¸i g× lµ ®óng víi mét quèc ___________ gia kh«ng cã ngo¹i th−¬ng th× còng lµ ®óng víi toµn thÓ nh©n lo¹i” (I. 115). ∗ §iÒu ®ã thËt lµ râ rµng ®Õn nçi ngay Xi-xm«n-®i còng thÊy r»ng * N. C «n, tr. 205. trong khi ph©n tÝch sù thùc hiÖn, cÇn ph¶i trõ ngo¹i th − ¬ng ra. Khi
  19. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 186 187 VËy lµ do hiÓu mét c¸ch kh¸c nhau vÒ sù thùc hiÖn (hay nãi nh− vËy. Kh«ng ph¶i chØ nh÷ng s¶n phÈm (hoÆc mét phÇn cho ®óng h¬n, mét bªn th× hiÓu vµ mét bªn th× nh÷ng nhµ l·ng nh÷ng s¶n phÈm) bï l¹i gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch, mµ c¶ nh÷ng s¶n m¹n chñ nghÜa hoµn toµn kh«ng hiÓu) cho nªn cã hai quan phÈm bï l¹i t− b¶n kh¶ biÕn n÷a; kh«ng ph¶i chØ nh÷ng s¶n niÖm tr¸i h¼n nhau vÒ t¸c dông cña thÞ tr−êng ngoµi n−íc. §èi phÈm bï l¹i t− b¶n kh¶ biÕn, mµ c¶ nh÷ng s¶n phÈm bï l¹i t− víi nh÷ng ng−êi nµy (nh÷ng nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa) th× thÞ b¶n bÊt biÕn n÷a (c¸c nhµ “kinh tÕ häc” ë n−íc ta quªn mÊt t− tr−êng ngoµi n−íc lµ dÊu hiÖu cña sù “khã kh¨n” mµ chñ nghÜa b¶n bÊt biÕn, hä kh«ng nhí r»ng hä cã quan hÖ hä hµng víi… t− b¶n g©y ra cho sù ph¸t triÓn x· héi. §èi víi nh÷ng ng−êi kia A-®am); kh«ng ph¶i chØ nh÷ng s¶n phÈm tån t¹i d−íi h×nh thøc th× tr¸i l¹i, thÞ tr−êng ngoµi n−íc chøng tá r»ng chñ nghÜa t− b¶n lo¹i bá nh÷ng khã kh¨n mµ lÞch sö ®· g©y ra cho sù ph¸t vËt phÈm tiªu dïng, mµ c¶ nh÷ng s¶n phÈm tån t¹i d−íi h×nh triÓn x· héi d−íi h×nh thøc nh÷ng hµng rµo ng¨n c¸ch ®ñ lo¹i: thøc t− liÖu s¶n xuÊt n÷a, C tÊt c¶ mäi s¶n phÈm ®Òu chØ cã thÓ c«ng x·, bé l¹c, khu vùc, quèc gia∗. ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch “khã kh¨n”, gi÷a nh÷ng biÕn ®éng Nh− ®éc gi¶ thÊy ®Êy, sù kh¸c nhau chØ lµ vÒ “quan ®iÓm”… kh«ng ngõng ®ang ngµy cµng m¹nh mÏ thªm cïng víi sù ph¸t Ph¶i, “chØ lµ vÒ quan ®iÓm th«i”! Gi÷a c¸c nhµ l·ng m¹n chñ triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n, trong ®iÒu kiÖn mét sù c¹nh tranh nghÜa vµ c¸c ng−êi kh¸c cïng ph¸n xÐt chñ nghÜa t− b¶n th× sù kÞch liÖt ®ang buéc mçi chñ xÝ nghiÖp ph¶i ra søc më réng s¶n kh¸c nhau, nãi chung “chØ lµ” vÒ mÆt “quan ®iÓm”, “chØ lµ” ë chç: xuÊt kh«ng bê bÕn, v−ît ra ngoµi giíi h¹n mét quèc gia nhÊt nh÷ng ng−êi nµy th× quay vÒ qu¸ khø, nh÷ng ng−êi kia th× ®Þnh vµ t×m thÞ tr−êng míi trong c¸c n−íc ch−a bÞ l«i cuèn vµo h−íng vµo t−¬ng lai; nh÷ng ng−êi nµy th× ®øng trªn quan ®iÓm ph¹m vi l−u th«ng hµng hãa t− b¶n chñ nghÜa. B©y giê, chóngta c¸i chÕ ®é mµ chñ nghÜa t− b¶n ®ang ph¸ hñy, cßn nh÷ng ng−êi kia th× ®øng trªn quan ®iÓm c¸i chÕ ®é mµ chñ nghÜa t− b¶n ®i ®Õn vÊn ®Ò t¹i sao mét n−íc t− b¶n chñ nghÜa l¹i cÇn cã thÞ ®ang t¹o ra∗∗. tr−êng ngoµi n−íc? Hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ v× nãi chung s¶n §i ®«i víi viÖc hiÓu sai vÒ thÞ tr −êng ngoµi n−íc, c¸c phÈm lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc trong chÕ ®é t− b¶n. Nh− thÕ nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa th− êng nªu râ nh÷ng “®Æc ®iÓm ” lµ nãi nh¶m. CÇn cã thÞ tr−êng ngoµi n−íc lµ v× s¶n xuÊt t− b¶n c ña t×nh h×nh quèc tÕ chñ nghÜa t − b ¶n trong mét n − íc nhÊt chñ nghÜa cã c¸i xu h−íng riªng cña nã lµ më réng ra kh«ng bê ®Þnh, nªu râ t×nh h×nh kh«ng thÓ t×m ®−îc thÞ tr − êng, v.v.; bÕn, C tr¸i l¹i víi tÊt c¶ c¸c ph−¬ng thøc s¶n xuÊt cò chØ h¹n chÕ tÊt c¶ nh÷ng lý lÏ ®ã lµ ®Ó “khuyªn can” c ¸c nhµ t− trong giíi h¹n c«ng x·, l·nh ®Þa, bé l¹c, khu vùc hay quèc gia. b¶n ®õng nªn ®i t×m thÞ tr − êng ngoµi n− íc. Nh−ng nãi Trong khi mµ trong tÊt c¶ c¸c chÕ ®é kinh tÕ cò, lÇn nµo còng r»ng hä “nªu râ” th× còng kh«ng chÝnh x¸c, v× nhµ l·ng m¹n vËy, s¶n xuÊt ®Òu t¸i diÔn ra d−íi mét h×nh thøc vµ víi mét quy ___________ m« nh− cò, th× ë d−íi chÕ ®é t− b¶n, viÖc t¸i s¶n xuÊt d−íi h×nh ∗ Xem ë d−íi: “Rede über die Frage des Freihandels”1)55. thøc cò lµ kh«ng thÓ ®−îc, vµ lÇn nµy quy luËt cña s¶n xuÊt lµ ** ë ®©y, t«i chØ nãi ®Õn sù ®¸nh gi¸ chñ nghÜa t− b¶n, chø kh«ng nãi sù më réng kh«ng bê bÕn, sù tiÕn triÓn kh«ng ngõng∗. ®Õn c¸ch hiÓu chñ nghÜa ®ã. Chóng ta ®· thÊy, vÒ mÆt nµy, c¸c nhµ l·ng ___________ m¹n chñ nghÜa còng kh«ng h¬n g× c¸c nhµ cæ ®iÓn c¶. ∗ Xem Di-be, “§a-vÝt Ri-c¸c-®«, v.v.” Xanh Pª-tÐc-bua. 1885, tr. 466, 1) C “DiÔn v¨n vÒ mËu dÞch tù do” chó thÝch.
  20. V. I. Lª - nin Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 188 189 ngµy cµng nhiÒu h¬n”, cho nªn “®Æc ®iÓm cña th−¬ng nghiÖp chñ nghÜa kh«ng ph©n tÝch cô thÓ nÒn ngo¹i th−¬ng cña mét n−íc Mü lµ hµng hãa ®ñ c¸c lo¹i ®Òu qu¸ thõa so víi nhu cÇu n−íc, sù tiÕn triÓn cña n−íc ®ã vÒ mÆt t×m kiÕm thÞ tr−êng míi, vÒ tiªu dïng… nh÷ng n¹n ph¸ s¶n x¶y ra th−êng xuyªn, ®ã lµ ho¹t ®éng thùc d©n cña nã, v.v.. §èi víi nhµ l·ng m¹n chñ hËu qu¶ cña c¸i t×nh tr¹ng thõa t− b¶n th−¬ng nghiÖp ®ã, thø t− nghÜa th× ch¼ng cÇn g× ph¶i quan t©m nghiªn cøu, gi¶i thÝch qu¸ b¶n kh«ng thÓ ®æi thµnh thu nhËp ®−îc” (I, 455-456). C¸i «ng tr×nh thùc tÕ; c¸i mµ ng−êi ®ã cÇn, chØ lµ thø ®¹o ®øc chèng l¹i Xi-xm«n-®i Êy míi tèt bông chø! Kh«ng biÕt «ng ta sÏ nãi g× vÒ qu¸ tr×nh ®ã. §Ó ®éc gi¶ cã thÓ tin r»ng ®¹o ®øc ®ã cña nh÷ng n−íc Mü ngµy nay, c¸i n−íc Mü ®· ph¸t triÓn mét c¸ch phi nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa Nga hiÖn nay vµ cña nhµ l·ng m¹n chñ th−êng nhê chÝnh c¸i “thÞ tr−êng trong n−íc”, mµ theo lý luËn nghÜa Ph¸p lµ hoµn toµn gièng nhau, chóng t«i xin dÉn chøng cña c¸c nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa th× nhÊt ®Þnh ph¶i “co hÑp l¹i”! vµi lËp luËn cña nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa Ph¸p. Chóng ta ®· thÊy Xi-xm«n-®i däa c¸c nhµ t− b¶n lµ hä sÏ kh«ng t×m thÊy thÞ VII tr−êng tiªu thô nh− thÕ nµo råi. Nh−ng «ng kh«ng ph¶i chØ qu¶ Khñng ho¶ng quyÕt cã thÕ. ¤ng cßn kh¼ng ®Þnh r»ng “thÞ tr−êng thÕ giíi ®· ®−îc cung øng ®Çy ®ñ” (II, 328), vµ ®ång thêi «ng chøng KÕt luËn sai lÇm thø ba mµ Xi-xm«n-®i lÊy ë lý luËn kh«ng minh r»ng kh«ng thÓ ®i theo con ®−êng t− b¶n chñ nghÜa vµ ®óng cña A-®am XmÝt lµ häc thuyÕt cña «ng ta vÒ khñng cÇn ph¶i chän mét con ®−êng kh¸c… ¤ng cam ®oan víi c¸c ho¶ng. Quan niÖm cña Xi-xm«n-®i cho r»ng tiªu dïng quyÕt nghiÖp chñ Anh r»ng chñ nghÜa t− b¶n kh«ng thÓ cung cÊp ®Þnh tÝch lòy (sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt nãi chung) vµ viÖc gi¶i viÖc lµm cho tÊt c¶ nh÷ng nh©n c«ng trong n«ng nghiÖp mÊt thÝch sai lÇm vÒ sù thùc hiÖn tæng s¶n phÈm x· héi (bÞ quy l¹i viÖc v× sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ trang tr¹i lín (I, 255 - 256). thµnh phÇn cña c«ng nh©n vµ phÇn cña c¸c nhµ t− b¶n trong “B¶n th©n nh÷ng ng−êi ®−îc ng−êi ta hy sinh lîi Ých cña thu nhËp) th× tù nhiªn vµ tÊt nhiªn lµ ®−a ®Õn häc thuyÕt nãi n«ng d©n cho m×nh nh− vËy, cã ®−îc lîi g× kh«ng? ChÝnh r»ng khñng ho¶ng lµ do sù kh«ng t−¬ng xøng gi÷a s¶n xuÊt nh÷ng n«ng d©n Êy lµ nh÷ng ng−êi tiªu thô gÇn gòi nhÊt vµ vµ tiªu dïng mµ ra. Xi-xm«n-®i ®· hoµn toµn tiÕp thu c¸i lý ch¾c ch¾n nhÊt cña c¸c c«ng tr−êng thñ c«ng Anh. ViÖc n«ng luËn ®ã. Rèt-bÐc-tót còng tiÕp thu nã, nh−ng l¹i diÔn ®¹t mét d©n ®×nh chØ sù tiªu dïng cña hä sÏ ®¸nh vµo c«ng nghiÖp mét c¸ch h¬i kh¸c: «ng gi¶i thÝch r»ng së dÜ cã khñng ho¶ng lµ v× ®ßn cßn tai h¹i h¬n lµ viÖc ®ãng cöa mét trong nh÷ng thÞ khi s¶n xuÊt t¨ng lªn th× phÇn cña c«ng nh©n thu ®−îc trong tr−êng lín nhÊt ë ngoµi n−íc” (I, 256). ¤ng cam ®oan víi c¸c s¶n phÈm gi¶m ®i; vµ còng nh− A-®am XmÝt, «ng chia mét phÐc-mi-ª ë Anh r»ng hä sÏ chÞu kh«ng næi sù c¹nh tranh cña c¸ch sai lÇm tæng s¶n phÈm x· héi thµnh tiÒn c«ng vµ “tiÒn n«ng d©n nghÌo Ba-lan v× ®èi víi ng−êi nµy th× viÖc s¶n xuÊt t«” (trong thuËt ng÷ cña «ng, “tiÒn t«” lµ gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch, lóa m× hÇu nh− kh«ng tèn kÐm g× hÕt (II, 257), vµ hä bÞ uy hiÕp tøc lµ lîi nhuËn céng víi ®Þa t«). Sù ph©n tÝch mét c¸ch khoa häc vÒ tÝch lòy trong x· héi t − b ¶n chñ nghÜa ∗ v µ vÒ sù thùc bëi sù c¹nh tranh cßn ghª gím h¬n n÷a cña lóa m× Nga t¶i tõ c¸c c¶ng H¾c-h¶i ®Õn n÷a. ¤ng kªu lªn: “Ng−êi Mü tu©n theo mét ___________ ∗ nguyªn t¾c míi: s¶n xuÊt mµ kh«ng tÝnh ®Õn thÞ tr − êng Häc thuyÕt cho r»ng toµn bé s¶n phÈm trong nÒn kinh tÕ (produire sans calculer le marchÐ) vµ kiÕm c¸ch s¶n xuÊt t − b ¶n chñ nghÜa gåm cã 2 phÇn, ®· dÉn A-®am XmÝt vµ nh÷ng nhµ
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2