Ảnh hưởng của mật độ, cỡ giống lên sinh trưởng và tỷ lệ sống của nghêu Meretrix Lyrata (Sowerby, 1851) tại Hải Phòng

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản <br /> <br /> Số 3/2015<br /> <br /> KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU ÑAØO TAÏO SAU ÑAÏI HOÏC<br /> <br /> ẢNH HƯỞNG CỦA MẬT ĐỘ, CỠ GIỐNG LÊN SINH TRƯỞNG<br /> VÀ TỶ LỆ SỐNG CỦA NGHÊU Meretrix lyrata (Sowerby, 1851)<br /> TẠI HẢI PHÒNG<br /> EFFECT OF DENSITY AND JUVENILES SIZE ON GROWTH, SURVIVAL RATE<br /> OF WHITE CLAM Meretrix lyrata (Sowerby, 1851) IN HAI PHONG<br /> Ngô Xuân Ba1, Nguyễn Tấn Sỹ2<br /> Ngày nhận bài: 22/4/2015; Ngày phản biện thông qua: 21/5/2015; Ngày duyệt đăng: 15/9/2015<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Trong quá trình nuôi thương phẩm, sinh trưởng và tỷ lệ sống của nghêu chịu tác động của nhiều yếu tố, trong đó mật<br /> độ và kích cỡ con giống là một trong những yếu tố quan trọng nhất. Kết quả nghiên cứu cho thấy, tăng trưởng về chiều dài<br /> và khối lượng của nghêu đạt giá trị cao nhất ở mật độ 80 con/m2, sau đó giảm dần và đạt giá trị thấp nhất ở mật độ 200<br /> con/m2. Trong cùng mật độ nuôi thì nghêu có kích cỡ lớn (300 con/kg) tăng trưởng chậm hơn so với nghêu có kích cỡ nhỏ<br /> 400 con/kg.<br /> Tỷ lệ sống của nghêu đạt giá trị cao nhất là 91,9% khi nuôi ở mật độ 80 con/m2 và giảm dần theo sự tăng lên của mật<br /> độ nuôi (thấp nhất là 85,0% ở mật độ 200 con/m2). Từ các kết quả nghiên cứu trên, nhằm đảm bảo tốc độ sinh trưởng và tỷ<br /> lệ sống tốt nhất của nghêu khi nuôi thương phẩm thì duy trì mật độ nuôi < 160 con/m2 ở cỡ 400 con/kg…<br /> Từ khóa: mật độ ương, sinh trưởng, tỷ lệ sống, nghêu Bến Tre<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Growth rate and survival rate of white clam is affected by many factors, in which density and size were the most of<br /> important factors. The results showed that growth rate in length and weight of these clams reached a maximum value at<br /> density of 80 individuals/m2 and then declined to minimum value at density of 200 individuals/m2. At the same density, the<br /> bigger clams (300 individuals/kg) had lower of growth rate compare to smaller clams (400 individuals/kg).<br /> The survival rate of this species reached a maximum value of 91.9% at lowest density (80 individuals/m2) and then<br /> it gradually decreased to minimum value of 85.0% at highest density (200 individuals/m2). From these results, it could be<br /> suggested that the white clams should be growth-out culture at the density less than 160 individuals/m2 of 400 individuals/<br /> kg in size in order to optimize in growth and survival rate.<br /> Keywords: rearing densities, survival rate, white clam<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Nghêu trắng hay nghêu Bến Tre là loài động vật<br /> thân mềm hai mảnh vỏ có phân bố chính tại vùng<br /> bãi triều của các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long và<br /> là loài có giá trị dinh dưỡng cao (hàm lượng protein<br /> chiếm 56% khối lượng khô) [4]. Hiện nay, nghêu Bến<br /> Tre đã được di nhập ra nuôi ở các vùng triều cửa<br /> sông của các tỉnh miền Bắc… do kỹ thuật nuôi đơn<br /> giản, chu kỳ nuôi ngắn, vốn đầu tư ít, hiệu quả kinh<br /> tế cao [2]. Dựa vào tiềm năng sẵn có về diện tích<br /> 1<br /> 2<br /> <br /> bãi triều và điều kiện môi trường thuận lợi, ngành<br /> thủy sản Hải Phòng đã chú trọng phát triển những<br /> vùng chuyên canh nuôi nghêu thương phẩm để<br /> cung cấp cho thị trường nội địa và xuất khẩu. Do<br /> đó, diện tích và sản lượng nghêu nuôi thương phẩm<br /> tại Hải Phòng liên tục tăng trong những năm gần<br /> đây, năm 2013 diện tích nuôi nghêu tại Hải Phòng là<br /> 524,5ha với sản lượng đạt hơn 3.200 tấn [6].<br /> Tuy nhiên, hiện nay phần lớn vùng nuôi nghêu<br /> không theo quy hoạch và người dân nuôi nghêu<br /> <br /> Ngô Xuân Ba: Cao học Nuôi trồng thủy sản 2012 - Trường Đại học Nha Trang<br /> TS. Nguyễn Tấn Sỹ: Viện Nuôi trồng thủy sản - Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 79<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản <br /> chưa được trang bị đầy đủ kiến thức khoa học về<br /> kỹ thuật nuôi, đặc biệt do tác động của biến đổi khí<br /> hậu làm cho điều kiện môi trường của các bãi nuôi<br /> thường xuyên biến động mạnh đã ảnh hưởng tiêu<br /> cực đến quá trình nuôi nghêu thương phẩm. Bên<br /> cạnh đó, do kích cỡ giống nhỏ, mật độ thả nuôi cao<br /> đã làm giảm tốc độ sinh trưởng và sức chống chịu<br /> của nghêu giống, dẫn tới hiện tượng nghêu chết<br /> hàng loạt thường xuyên xảy ra trong những năm<br /> gần đây. Do đó, sản lượng nghêu nuôi không ổn<br /> định và năng suất thấp.<br /> Vì vậy, việc nghiên cứu tìm ra mật độ nuôi và cỡ<br /> giống thả phù hợp là rất cần thiết, giúp tăng tốc độ<br /> sinh trưởng và tỷ lệ sống của nghêu nuôi, hạn chế<br /> hiện tượng nghêu chết hàng loạt; Từ đó duy trì ổn<br /> định sản lượng và nâng cao hiệu quả nghêu nuôi<br /> thương phẩm, góp phần phát triển nghề nuôi theo<br /> hướng bền vững.<br /> II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Thời gian và địa điểm nghiên cứu<br /> Nghiên cứu được triển khai tại vùng bãi triều<br /> thuộc huyện Kiến Thụy, thành phố Hải Phòng trong<br /> khoảng thời gian từ tháng 6/2013 đến tháng 1<br /> năm 2014.<br /> 2. Vật liệu nghiên cứu<br /> Đối tượng nghiên cứu là nghêu Meretrix lyrata<br /> (Sowerby, 1851) giai đoạn giống, kích cỡ 300 – 400<br /> con/kg được mua từ các trại sản xuất giống tại Nam<br /> Định. Thí nghiệm được tiến hành ngoài bãi triều,<br /> đơn vị thí nghiệm là các ô nuôi có diện tích 5m2,<br /> xung quanh cắm các cọc tre đường kính 4-5cm, vây<br /> bằng lưới cước (kích thước mắt lưới 2a = 2-3mm)<br /> quanh ô nuôi. Chiều cao của lưới 0,6m từ mặt đáy<br /> và được chôn sâu dưới đáy 0,5m.<br /> <br /> Số 3/2015<br /> (80, 120, 160 và 200 con/m2) với 2 cỡ giống (300 và<br /> 400 con/kg). Tương ứng với các nghiệm thức: NT1,<br /> NT2, NT3, NT4, NT5, NT6, NT7, NT8. Các nghiệm<br /> thức được bố trí theo kiểu ngẫu nhiên hoàn toàn và<br /> lặp lại 3 lần.<br /> Trong quá trình nuôi, thường xuyên vệ sinh và<br /> kiểm tra lưới quây để đảm bảo sự lưu thông của<br /> dòng chảy, loại bỏ địch hại và nghêu chết. Do sự lên<br /> xuống của thủy triều nên nghêu thường tập trung ở<br /> các góc của ô thí nghiệm, vì vậy phải thường xuyên<br /> sắp xếp lại để chúng phân bố đều trong bãi nuôi.<br /> 4. Phương pháp thu thập số liệu<br /> Các yếu tố môi trường của các nghiệm thức thí<br /> nghiệm được xác định hàng ngày (ngày 2 lần: 7h và<br /> 14h) bằng các phương pháp sau: nhiệt độ đo bằng<br /> nhiệt kế bách phân, độ chính xác 0,5oC; độ mặn đo<br /> bằng khúc xạ kế, độ chính xác 0,5‰; hàm lượng<br /> oxy hoà tan (DO) bằng máy HANNA (HI 8314), độ<br /> chính xác 0,2 mg/L; pH đo bằng máy HANNA (HI<br /> 9142), độ chính xác 0,1 đơn vị.<br /> Mẫu nghêu được thu định kỳ 30 ngày/lần, số<br /> lượng 30 con/nghiệm thức để xác định chiều dài<br /> (mm), khối lượng (g), tỷ lệ sống (%) và tốc độ sinh<br /> trưởng theo các công thức sau:<br /> - Chiều dài của nghêu được xác định bằng<br /> thước Panme (Nhật Bản) độ chính xác 0,02mm.<br /> - Xác định khối lượng bằng cân điện tử Shinko<br /> (Nhật Bản) độ chính xác 0,02g.<br /> + Tốc độ tăng trưởng tương đối về chiều dài<br /> của nghêu (%/ngày)<br /> <br /> SGRL(%) =<br /> <br /> lnL1 - lnL2<br /> t2 - t1<br /> <br /> Trong đó: L2, L1 là chiều dài của nghêu tương<br /> ứng với thời gian t2, t1<br /> t1: là thời gian ban đầu; t2: thời gian sau thí<br /> nghiệm<br /> + Tốc độ tăng trưởng tương đối về khối lượng<br /> của nghêu (%/ngày)<br /> <br /> SGRW(%) =<br /> <br /> lnW1 - lnW2<br /> t2 - t1<br /> <br /> Trong đó: W2, W1 là khối lượng của nghêu<br /> tương ứng với thời gian t2, t1<br /> + Tỉ lệ sống của nghêu (%)<br /> Số nghêu thu hoạch<br /> Tỷ lệ sống (%) =<br /> Số nghêu giống thả ban đầu<br /> Hình 1. Nghêu Bến Tre (M. lyrata) giai đoạn giống<br /> cỡ 300 – 400 con/kg<br /> <br /> 3. Phương pháp bố trí thí nghiệm<br /> Thí nghiệm ảnh hưởng của mật độ và cỡ giống<br /> được thiết kế theo kiểu 2 yếu tố, gồm có 4 mật độ<br /> <br /> 80 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> 5. Phương pháp xử lý số liệu<br /> Số liệu được xử lý bằng phần mềm Microsotf<br /> Excel 2007 và SPSS 16.0. Số liệu được trình bày<br /> dưới dạng trung bình ± độ lệch chuẩn (SD) và được<br /> phân tích bằng phương pháp phân tích số liệu từ<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản <br /> <br /> Số 3/2015<br /> <br /> thiết kế đa yếu tố (Factorial design) với phần mềm<br /> SPSS 16.0 ở mức tin cậy p < 0,05.<br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> 1. Điều kiện môi trường trong quá trình thí nghiệm<br /> Nghêu Bến Tre có nguồn gốc từ vùng đồng<br /> bằng sông Cửu Long, là vùng có nhiệt độ<br /> <br /> không khí cao, nền nhiệt ổn định nên khi được<br /> di nhập ra nuôi ở vùng biển Hải Phòng thì nhiệt<br /> độ là yếu tố sinh thái có ảnh hưởng nhất đến<br /> sinh trưởng và tỷ lệ sống của chúng. Kết quả<br /> theo dõi biến động của điều kiện môi trường<br /> trong quá trình thí nghiệm được thể hiện trong<br /> bảng 1.<br /> <br /> Bảng 1. Điều kiện môi trường trong quá trình thí nghiệm<br /> Tháng<br /> <br /> Nhiệt độ (toC)<br /> <br /> pH<br /> <br /> DO (mg/l)<br /> <br /> Độ mặn (‰)<br /> <br /> 7<br /> <br /> 30,0 - 32,0<br /> 30,8 ± 0,7<br /> <br /> 7,7 - 8,2<br /> 7,8 ± 0,1<br /> <br /> 5,2 - 6,6<br /> 5,8 ± 0,3<br /> <br /> 6,5 - 12,5<br /> 9,4 ± 1,6<br /> <br /> 8<br /> <br /> 30,0 - 34,5<br /> 31,9 ± 0,9<br /> <br /> 7,2 - 8,0<br /> 7,8 ± 0,2<br /> <br /> 5,6 - 6,7<br /> 6,2 ± 0,3<br /> <br /> 6,0 - 9,0<br /> 7,4 ± 0,8<br /> <br /> 9<br /> <br /> 27,0 - 29,5<br /> 28,7 ± 0,6<br /> <br /> 7,2 - 8,1<br /> 7,8 ± 0,2<br /> <br /> 5,7 - 6,5<br /> 6,1 ± 0,2<br /> <br /> 9,0 - 15,0<br /> 11,4 ± 1,4<br /> <br /> 10<br /> <br /> 25,0 - 28,5<br /> 27,2 ± 0,8<br /> <br /> 7,8 - 8,2<br /> 7,9 ± 0,1<br /> <br /> 5,6 - 6,4<br /> 6,1 ± 0,2<br /> <br /> 11,0 - 17,0<br /> 14,5 ± 1,4<br /> <br /> 11<br /> <br /> 24,0 - 26,5<br /> 25,2 ± 0,5<br /> <br /> 7,8 - 8,3<br /> 7,9 ± 0,1<br /> <br /> 5,7 - 6,4<br /> 6,1 ± 0,2<br /> <br /> 12,5 - 18,5<br /> 15,9 ± 1,6<br /> <br /> 12<br /> <br /> 18,5 - 23,0<br /> 21,1 ± 1,3<br /> <br /> 7,8 - 8,3<br /> 7,9 ± 0,1<br /> <br /> 5,8 - 6,3<br /> 6,1 ± 0,2<br /> <br /> 14,5 - 22,0<br /> 18,2 ± 1,8<br /> <br /> Qua bảng 1 ta thấy, nhiệt độ nước vùng thí<br /> nghiệm dao động từ 18,5 - 34,5oC, đây là giới hạn<br /> nằm trong khoảng nhiệt độ sống của nghêu từ<br /> 13-40oC nhưng không phải là khoảng nhiệt độ tối ưu<br /> cho nghêu sinh trưởng và phát triển [5]. Trong thời<br /> gian nghiên cứu, nhiệt độ nước của các tháng mùa<br /> hè (tháng 7 đến tháng 10) cao hơn nhiều so với các<br /> tháng mùa đông (tháng 11, 12), khoảng chênh lệch<br /> lên đến gần 10oC. Điều này ảnh hưởng đáng kể tới<br /> tốc độ tăng trưởng và tỷ lệ sống của nghêu. Độ pH ở<br /> khu vực nghiên cứu dao động từ 7,19 - 8,26. So với<br /> các vùng cửa sông ven biển khác của Hải Phòng,<br /> khu vực nghiên cứu được đánh giá có độ pH thấp<br /> nhưng vẫn nằm trong khoảng thích hợp cho nghêu<br /> phát triển.<br /> Vùng nghiên cứu là khu vực cửa sông ven<br /> biển nên độ mặn chịu ảnh hưởng rất lớn của nguồn<br /> nước ngọt vào mùa mưa (tháng 7 đến tháng 10) làm<br /> cho độ mặn giảm thấp (6‰), ngược lại trong các<br /> tháng mùa khô (tháng 11-12) độ mặn cao (22‰).<br /> Tuy nhiên, do thời gian ngọt hoá ngắn và nghêu<br /> có khả năng điều chỉnh áp suất thẩm thấu để thích<br /> ứng với sự thay đổi độ mặn trong khoảng phù hợp<br /> nên vẫn đảm bảo cho nghêu sinh trưởng, phát triển<br /> bình thường. Hàm lượng ôxy hoà tan trong quá trình<br /> <br /> thí nghiệm dao động từ 5,20 - 6,72 mg/l, đây khoảng<br /> giao động thích hợp cho sinh trưởng và phát triển<br /> của động vật thân mềm nói chung và nghêu nói<br /> riêng [5].<br /> 2. Ảnh hưởng của mật độ và cỡ giống lên sinh<br /> trưởng của nghêu<br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy, mật độ và cỡ<br /> giống có ảnh hưởng rõ rệt đến tốc độ sinh trưởng<br /> của nghêu (p0,05),<br /> mặc dù có sự tương đồng ở các nghiệm thức NT1<br /> và NT6 (0,0627 ± 0,0007 và 0,0628 ± 0,0005 mm/<br /> ngày); NT2 và NT7 (0,0599 ± 0,0006 và 0,0601 ±<br /> 0,0004 mm/ngày); NT3 và NT8 (0,0570 ± 0,0006 và<br /> 0,0568 ± 0,0004 mm/ngày).<br /> Tương tự, tốc độ tăng trưởng tuyệt đối về khối<br /> lượng của nghêu cũng cho thấy có sự sai khác có ý<br /> nghĩa thống kê giữa các nghiệm thức thí nghiệm, đạt<br /> giá trị cao nhất ở NT5 (0,0414 ± 0,0006 g/ngày) và<br /> thấp nhất ở NT4 (0,0314 ± 0,0005 g/ngày) (p0,05).<br /> 3. Ảnh hưởng của mật độ và cỡ giống lên tỷ lệ<br /> sống của nghêu<br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy, kích cỡ và mật<br /> độ nuôi có ảnh hưởng đến tỷ lệ sống của nghêu thể<br /> hiện qua tỷ lệ sống của nghêu giảm dần khi mật độ<br /> nuôi và cỡ giống tăng (p0,05) giữa<br /> các NT2, NT3, NT4, NT5.<br /> Như vậy, để nghêu nuôi thương phẩm tại Hải<br /> Phòng sinh trưởng và phát triển tốt, có tỷ lệ sống<br /> cao thì nên thả nuôi với mật độ 120 con/m2 đối với<br /> nghêu giống cỡ 400 con/kg.<br /> IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ<br /> 1. Kết luận<br /> Điều kiện môi trường vùng nuôi tại Hải Phòng<br /> phù hợp cho nghêu sinh trưởng và phát triển:<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản <br /> nhiệt độ nước dao động 21,1 – 31,9oC; pH 7,7 – 8,0;<br /> độ mặn 7,37 – 18,2 ‰ và hàm lượng ôxy hòa tan<br /> 5,8 – 6,2 mg/L.<br /> Tăng trưởng tuyệt đối về chiều dài, khối lượng<br /> của nghêu giảm dần khi mật độ nuôi tăng và ở<br /> cùng mật độ nuôi thì nghêu có kích cỡ lớn (300<br /> con/kg) tăng trưởng chậm hơn nghêu có kích cỡ<br /> 400 con/kg.<br /> Tỷ lệ sống của nghêu đạt cao nhất là 91,9% khi<br /> nuôi ở mật độ 80 con/m2 và giảm dần (85,0%) ở mật<br /> độ 200 con/m2.<br /> <br /> Số 3/2015<br /> 2. Kiến nghị<br /> Từ kết quả nghiên cứu của đề tài, đề nghị Sở<br /> Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn khuyến cáo<br /> người dân nuôi nghêu thương phẩm sử dụng nghêu giống cỡ 400 con/kg và mật độ nuôi 120 con/<br /> m2 để đảm bảo nghêu sinh trưởng nhanh và tỷ lệ<br /> sống cao.<br /> Cần nghiên cứu ảnh hưởng một số yếu tố môi<br /> trường như: hàm lượng muối dinh dưỡng, thành<br /> phần, sinh lượng sinh vật phù du và chất đáy lên<br /> sinh trưởng và tỷ lệ sống của nghêu.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> <br /> Tiếng Việt<br /> <br /> 1. <br /> <br /> Như Văn Cẩn, Chu Chí Thiết và Martin S Kumar (2009), Ảnh hưởng của mật độ nuôi thả đến sinh trưởng, tỷ lệ sống và năng<br /> suất của 2 cỡ ngao giống (Meretrix lyrata) nuôi ở các vùng bãi triều và các lưu ý trong việc sản xuất giống ngao Spat, Báo<br /> cáo tham gia hội thảo “Better Aquaculture Practices”, Nha Trang, 7/2009.<br /> <br /> 2. <br /> <br /> Nguyễn Thị Minh Nguyệt, Nguyễn Quang Hùng, Lê Anh Tuấn, 2014. Ảnh hưởng của mật độ lên tốc độ sinh trưởng, tỷ lệ<br /> sống của nghêu Bến Tre Meretrix lyrata (Sowerby, 1851) ương trong ao tại Thái Bình. Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy<br /> sản, số 2/2014, 129-134.<br /> <br /> 3. <br /> <br /> Hồ Bá Nhàn, 2007. Ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái lên sinh trưởng, năng suất của nghêu M.lyrata (Sowerby, 1851) ở<br /> Quỳnh Lưu, Nghệ An. Luận văn Thạc sỹ, Trường Đại học Vinh.<br /> <br /> 4. <br /> <br /> Trương Quốc Phú, 1998. Thành phần sinh hóa cùa thịt nghêu Meretrix lyrata (Sowerby,1851) vùng Gò Công Đông-Tiền<br /> Giang, Tập San Khoa học Công nghệ thủy sản, số 2/1998, 25-34.<br /> <br /> 5. <br /> <br /> Chu Chí Thiết, Kuma.S (2008). Tài liệu kỹ thuật sản xuất giống ngao Bến Tre. Chương trình hợp tác phát triển nông nghiệp<br /> nông thôn (CARD), Dự án 027/05 VIE.<br /> <br /> 6. <br /> <br /> Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hải Phòng, 2013. Báo cáo tình hình sản xuất, chế biến và tiêu thụ ngao.<br /> <br /> <br /> <br /> Tiếng Anh<br /> <br /> 7. <br /> <br /> Yan, X., Zhang, G., Yang, F., 2006. Effects of diet, stocking density, and environmental factors on growth, survival, and<br /> metamorphosis of Manila clam Ruditapes philippinarum larvae. Aquaculture 253, 350-358.<br /> <br /> 8. <br /> <br /> Cigarrıa, J., Fernandez, J.M., 2000. Management of Manila clam beds I. Influence of seed size, type of substratum and<br /> protection on initial mortality. Aquaculture 182, 173- 182.<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 83<br /> <br />