Ảnh hưởng và cách hạn chế tác dụng phụ thuốc hướng thần lên chức năng tình dục

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Rối loạn tâm thần và hành vi ước tính chiếm 12% gánh nặng bệnh tật toàn cầu, nhưng chỉ một số ít được điều trị cơ bản. Mục tiêu bài viết là trình bày khái quát cơ chế ảnh hưởng đến chức năng tình dục của thuốc hướng thần và cách hạn chế tác dụng phụ này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ảnh hưởng và cách hạn chế tác dụng phụ thuốc hướng thần lên chức năng tình dục

JOURNAL OF COMMUNITY MEDICINE 2021 ẢNH HƯỞNG VÀ CÁCH HẠN CHẾ TÁC DỤNG PHỤ THUỐC HƯỚNG THẦN LÊN CHỨC NĂNG TÌNH DỤC Phạm Minh Ngọc1 TÓM TẮT dysfunction, antidepressant, antipsychotics, bupropion, Rối loạn tâm thần và hành vi ước tính chiếm 12% gánh phosphodiesterase typ 5 inhibitors. nặng bệnh tật toàn cầu, nhưng chỉ một số ít được điều trị cơ bản [1]. Rối loạn chức năng tình dục là tác dụng phụ I. ĐẶT VẤN ĐỀ phổ biến khi sử dụng thuốc hướng thần, không những Rối loạn tâm thần là thuật ngữ chỉ tình trạng các gây ảnh hưởng đến tâm lý mà còn làm tăng nguy cơ chức năng tâm lý - trí tuệ của một cá nhân bị suy giảm ngừng thuốc, làm trầm trọng thêm bệnh tâm thần. Do đó, và/hoặc biến đổi gây ảnh hưởng tới các hành vi và cách khắc phục tác dụng phụ thuốc hướng thần lên chức năng ứng xử của người đó trong môi trường gia đình và xã hội tình dục là vô cùng quan trọng. Mỗi bác sĩ nam khoa cần [2]. Thuốc hướng thần là tên gọi chung của nhiều nhóm nắm được các nhóm thuốc hướng thần chính và cơ chế thuốc khác nhau để điều trị các bệnh tâm thần, gồm bất gây rối loạn tình dục, để từ đó hợp tác với các bác sĩ tâm kỳ loại thuốc nào ảnh hưởng đến hành vi, tâm trạng, suy thần hiệu quả, mang lại điều trị toàn diện, nâng cao chất nghĩ hoặc nhận thức. Hiện nay bốn loại thuốc chủ yếu lượng sống cho người bệnh. Mục tiêu bài viết là trình thường được sử dụng trong lâm sàng [2] là*: bày khái quát cơ chế ảnh hưởng đến chức năng tình dục • Thuốc chống trầm cảm (Antidepressant) của thuốc hướng thần và cách hạn chế tác dụng phụ này. • Nhóm an thần kinh hay chống loạn thần (Antip- Từ khóa: thuốc hướng thần, rối loạn chức năng sychotics) tình dục, thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần, • Thuốc chỉnh khí sắc (Drugs used in mood disor- bupropion, thuốc ức chế men phosphodiesterase 5. ders) • Thuốc giải lo âu/ bình thần (Anxiolytics/tranquil- SUMMARY lizers) EFFECTS AND MANAGEMENT STRATEGIES • * Phân loại mới nhất dựa trên khoa học Thần kinh: FOR SEXUAL DYSFUNCTION DUE TO PSYCHO- Neuroscience‐based Nomenclature (NbN) song chưa TROPIC MEDICATIONS được áp dụng rộng rãi. Mental and behavioural disorders are estimated to Rối loạn chức năng tình dục (Sexual dysfunction - account for 12% of the global burden of disease, but only SD) là một vấn đề có thể xảy ra trong bất kỳ giai đoạn nào a minority of persons affected receive basic treatment [1]. của chu kỳ phản ứng tình dục. Theo mô hình tuyến tính Adverse sexual effects are frequent with commonly pre- của Kaplan, chu kỳ phản ứng tình dục ở nam và nữ đều scribed psychotropic drugs, not only affecting psychol- gồm các giai đoạn: ham muốn, kích thích, cực khoái [3]. ogy but also increasing the risk of drug discontinuation, SD là một trong những tác dụng phụ phổ biến của đa số aggravating mental illness. Therefore, overcoming the thuốc hướng thần, từ đó dẫn đến ngưng dùng thuốc hoặc adverse sexual effects of psychotropic drugs is extreme- làm nặng thêm tình trạng bệnh tâm thần ban đầu [4]. Đơn ly important. Each male doctor needs to understand the cử như thuốc thuốc chống trầm cảm nhóm (SSRI) là loại main groups of psychotropic drugs and the mechanism thuốc được kê đơn phổ biến nhất ở cả Châu Âu và Hoa of sexual dysfunction, to cooperate with psychiatrists Kỳ [5], có tới 10-80% bệnh nhân bị SD và 7% ngưng effectively, providing comprehensive treatment, improv- dùng thuốc do tác dụng phụ này [5]. Thách thức đặt ra ing the quality of life for the patient. The objective of khi điều trị các bệnh nhân tâm thần là làm sao hạn chế tối this article is to present an overview of the mechanism đa tác dụng phụ tình dục trong khi đảm bảo điều trị bệnh that affects the sexual function of psychotropic drugs and lý rối loạn tâm thần. Muốn vậy ngoài việc phối hợp giữa how to limit these adverse effects. bác sĩ tâm thần và bác sĩ nam khoa, thì mỗi bác sĩ nam Key words: Psychotropic medications, sexual khoa cần hiểu rõ cơ chế tác dụng cũng như cách hạn chế 1. Bệnh viện Nam học và Hiếm muộn Hà Nội – Andrology and Fertility Hospital of Hanoi Chịu trách nhiệm chính: Phạm Minh Ngọc 0366270431 Bsngocnamkhoa@gmail.com 202 Số chuyên đề 2021 Website: tapchiyhcd.vn
tác dụng phụ tình dục ở những bệnh nhân sử dụng thuốc thể 5-HT3 (5 hydroxytryptamine-type 3) ức chế hoạt hướng thần. động tình dục, 5- HT2C tăng cương cứng và ức chế xuất tinh trong khi thụ thể 5-HT1A kích thích hoạt động tình II. VAI TRÒ CHẤT DẪN TRUYỀN THẦN dục, thúc đẩy xuất tinh, trong một số trường hợp ức chế KINH ĐẾN PHẢN ỨNG TÌNH DỤC cương cứng. Phản ứng tình dục của con người được điều khiển Dopamine đóng vai trò trung tâm kích thích thông qua bởi các chất dẫn truyền thần kinh khác nhau (Dopa- con đường mesolimbic (hệ thống trung não hồi viền). mine, Serotonin, Acetylcholine, Nitric Oxide,…) và các Khi hệ thống này kích hoạt nhân Nucleus accumbens- Hormone (Testosterone,…) trong các cấu trúc não cụ thể NAc và vùng trước trung gian / vùng dưới đồi thị trước (vùng dưới đồi, hệ limbic, vỏ não,…) (Hình 1). Seroto- (Medial preoptic area / Anterior hypothalamus - MPOA/ nin và Dopamine là 2 chất dẫn truyền thần kinh liên quan AH) sẽ tạo động lực tình dục. Kích hoạt nhân cận não mạnh mẽ nhất đến phản ứng tình dục. Glutamate, Nitric thất vùng dưới đồi - Hypothalamic Paraventricular Nu- Oxide, Prolactin và Acetylcholine cũng đóng một vai trò cleus sẽ khởi phát cương dương vật [6]. Hệ thần kinh phó nhất định. giao cảm có liên quan rất lớn trong quá trình cương cứng Hệ thống Serotonergic đóng vai trò chủ yếu ức chế ham của nam hoặc các phản ứng kích thích (tiết dịch bôi trơn, muốn tình dục, cực khoái và xuất tinh với sự tham gia tăng lưu lượng máu âm đạo) của nữ. của hồi hải mã và hạch hạnh nhân. Tuy nhiên, tác dụng của Serotonin còn tùy thụ thể được kích hoạt. Ví dụ thụ Hình 1: Ảnh hưởng chất dẫn truyền thần kinh với hoạt động và ham muốn tình dục kích thích (dấu cộng) và ức chế (dấu trừ). III. CƠ CHẾ GÂY RỐI LOẠN TÌNH DỤC CỦA pramine [7]. THUỐC HƯỚNG THẦN SSRI: Bằng chứng cho thấy tỷ lệ SD tương đối cao 1. Thuốc chống trầm cảm (Antidepressants) trên tất cả các SSRI: Fluoxetine từ 30% - 60%, Citalo- Trầm cảm là một trong những bệnh tâm thần phổ pram và Paroxetine > 70%. Không có sự khác biệt nguy biến nhất thế giới với hơn 264 triệu người mắc, đây là cơ gây SD do Citalopram, Fluoxetine, Paroxetine và Ser- yếu tố nguy cơ chính gây SD. Ước tính 40% nam giới traline [8]. trầm cảm giảm hứng thú hoặc kích thích tình dục, 20% SNRI: Hầu hết các nghiên cứu tập trung vào Venlafax- giảm/vắng cực khoái hoặc xuất tinh. Dựa vào cơ chế tác ine và Duloxetine. Venlafaxine có gây SD không thì còn dụng chia thuốc chống trầm cảm thành 5 nhóm chính đang tranh cãi. Duloxetine dường như gây SD thấp hơn (Bảng 1): Paroxetine. Ngoài ra các SSRI, SNRI tác động lên các Thuốc chống trầm cảm ba vòng (TCA): Các TCA thụ thể α1 Adrenergic dẫn đến trì hoãn, ức chế xuất tinh cấu trúc amin bậc 3 như Clomipramine, Amitriptyline, hoặc xuất tinh ngược dòng. Imipramine gây ra SD nhiều nhất và nhiều hơn TCA amin bậc 2: Desipramine, Nortriptyline [7]. Có tới 96% 2. Thuốc chống loạn thần (Antipsychotics) bị Anorgasmia toàn bộ hoặc một phần sau dùng Clomi- Có hai thế hệ thuốc chống loạn thần: chống loạn thần điển hình (thế hệ thứ nhất) và không điển hình (thế hệ thứ Số chuyên đề 2021 Website: tapchiyhcd.vn 203
JOURNAL OF COMMUNITY MEDICINE 2021 hai). Thế hệ 1 chẹn chủ yếu D2 và bất cứ bốn thụ thể D1, D3, D4, D5, ngoài ra còn làm tăng prolactin máu. Thế hệ 2 ngoài tác động lên D2 còn tác động lên 5HT, α1, H, M tùy thuốc; một số còn phong tỏa Alpha-1 adrenergic gây cương dương vật kéo dài. Các thế hệ có tác dụng chống loạn thần khá tương đồng, chỉ khác nhau ở tác dụng phụ. Cơ chế gây rối loạn tình dục của thuốc chống loạn thần cũng gần tương tự như thuốc chồng trầm cảm, đó là chẹn thụ thể Dopamin, tăng Prolactin máu. (Bảng 2). Bảng 1: Tác dụng phụ thuốc chống trầm cảm lên chức năng tình dục Nhóm Thuốc đại diện Cơ chế tác dụng Tác dụng phụ Giảm ham muốn Fluoxetine Ức chế tái hấp thu chọn Rối loạn cương SSRI Paroxetine lọc Serotonin Chậm xuất tinh Sertraline Chậm/ vắng cực khoái Rối loạn cương Venlafaxine Ức chế tái hấp thu chọn SNRI Xuất tinh bất thường Duloxetine lọc Noradrenaline Chậm/ vắng cực khoái Imipramine Giảm ham muốn Ức hấp thu Serotonin, Chống trầm Amitriptyline Norepinephrine Rối loạn cương cảm ba vòng – TCAs Melipramin Đối kháng a1, đối Xuất tinh chậm kháng Acetylcholine Nortriptiline Chậm/ vắng cực khoái Phenelzine Chặn Monoamine Oxi- Tranylcypromine dase, ức chế phân huỷ Giảm ham muốn MAOIs amin oxy hóa Nor- Brofaromine epinephrin, Dopamin, Chậm cực khoái Moclobemide 5-HT Ức chế tái hấp thu Nor- Tăng ham muốn Bupro- NDRI epinephrine và Dopa- Cương cứng tự phát/ pion mine kéo dài Chống trầm cảm không điển hình* Đ ố i Giảm ham muốn Nefazo- kháng, SARIs done Rối loạn cương ức chế Trazo- tái hấp Chậm xuất tinh, cực done thu Sero- khoái tonin * Còn nhiều thuốc khác 204 Số chuyên đề 2021 Website: tapchiyhcd.vn
Bảng 2: Ảnh hưởng một số thuốc chống loạn thần lên chức năng tình dục [9] % SD Tên thuốc/ Thế hệ Cơ chế Cỡ mẫu Ham Kích Cực Chung muốn thích khoái Chẹn yếu D2, đối Quetiapine 2 kháng vừa 5HT2A, 16 18 12 7 (n=1446) α1 Chẹn vừa D2, Ziprasidone 2 5HT2C, đối kháng 18 15 18 19 (n=260) mạnh 5HT2A Chẹn D2, kháng 2 Aripiprazole (n=62) 27 12 6 5 5HT1A, 5HT2A Chẹn vừa D2, Olanzapine 2 5HT2C, Kháng 40 24 15 21 (n=3521) mạnh 5HT2A Risperidone Chẹn mạnh D2, 2 43 25 21 22 (n=1902) giảm Dopamin Chẹn mạnh D2, Haloperidol 1 tăng prolactin, 45 27 23 14 (n=364) giảm Dopamin Kháng yếu D2, nhẹ 2 Clozapine (n=110) 52 37 17 18 5HT2A, H1, M1 D: thụ thể Dopamine 5-HT (5-hydroxytryptamine): thụ thể Serotonin H: thụ thể Histamine M: thụ thể Muscarinic Đa số các thuốc chống trầm cảm/ chống loạn thần đều tác dụng lên các chất dẫn truyền thần kinh theo xu hướng làm tăng Serotonin, giảm Dopamin, từ đó gây ra SD. Tuy vậy đặc điểm chung của chúng là khó đoán trước tác dụng phụ và có thể gây tác dụng trái ngược nhau trên những bệnh nhân khác nhau. Do đó vẫn có những báo cáo trường hợp tăng ham muốn, cực khoái tự phát sau dùng SSRI. Chúng tôi đã gặp trường hợp tăng ham muốn tình dục sau dùng Olanzapin. Cũng cần lưu ý một số tác dụng phụ thuốc chống trầm cảm là có lợi, nên có khi được chỉ định vì tác dụng phụ. Trong nam khoa, lợi dụng điều này để điều trị rối loạn tình dục. Một số thuốc nhóm SSRI như Fluoxetine, Paroxetine, Clomipramine, Sertraline được dùng để điều trị xuất tinh sớm. Số chuyên đề 2021 Website: tapchiyhcd.vn 205
JOURNAL OF COMMUNITY MEDICINE 2021 Hình 2. Cơ chế chính gây rối loạn tình dục của thuốc chống trầm cảm/ chống loạn thần [10,11,12] 3. Thuốc chỉnh khí sắc (Mood Stabilizers) và ức chế hoạt động tình dục. Trong khi một số nghiên Thuốc chỉnh khí sắc đóng vai trò then chốt trong cứu khác lại chỉ ra Lorazepam làm tăng ham muốn tình điều trị rối loạn lưỡng cực. Một thuốc được gọi là thuốc dục, hay không có khác biệt tỉ lệ SD khi điều trị bằng chỉnh khí sắc khi nó phòng ngừa, điều trị cả hưng cảm và Alprazolam [15]. Đáng chú ý là nghiên cứu khả năng cải trầm cảm [13]. Có 3 loại thuốc chỉnh khí sắc được dùng thiện SD do SSRI ở liều cao của chất chủ vận một phần phổ biến trên lâm sàng: Lithium, Axit valproic và Carba- 5-HT1A là Buspirone, song nghiên cứu vẫn chưa được mazepine. Không có nhiều dữ liệu về mối liên quan giữa nhân rộng [16]. Lithium, Carbamazepine, Oxcarbazepine và SD. Liệu IV. ĐIỀU TRỊ RỐI LOẠN CHỨC NĂNG TÌNH chúng có gây rối loạn tình dục không và nếu có thì theo DỤC DO THUỐC HƯỚNG THẦN cơ chế nào hiện vẫn đang tranh cãi. Một vài nghiên cứu Hiện tại có nhiều chiến lược điều trị khác nhau bao chỉ ra Lithium ít liên quan đến SD với tỉ lệ từ 14-31% gồm liên quan đến dùng thuốc (chờ đợi, giảm liều thuốc, [14]. Tuy nhiên tỉ lệ này cao hơn gần gấp 4 lần đáng nghỉ thuốc không liên tục, chuyển thuốc, thêm thuốc cải kể khi kết hợp Lithium với Benzodiazepine. Carbamaz- thiện) (Hình 3) và các biện pháp không liên quan đến epine tăng sản xuất SHBG, dẫn đến giảm testosterone tự dùng thuốc (liệu pháp tâm lý, cải thiện kỹ thuật tình dục, do, thiểu năng sinh dục, rối loạn cương. Một số báo cáo lên lịch quan hệ tình dục, tập thể dục). chỉ ra gabapentin cũng liên quan đến giảm ham muốn, 1. Biện pháp không dùng thuốc xuất tinh, anorgasmia; Pregabalin gây ra chậm xuất tinh. Nên cân nhắc liệu pháp tâm lý nếu nó là nguyên Lamotrigine dường như là thuốc chống co giật ít liên nhân làm nặng SD (tự ti bản thân, xung đột giữa mối quan đến SD nhất. quan hệ, tiền sử chấn thương,…). Tập thể dục trước khi 4. Thuốc giải lo âu - Anxiolytics - Benzodiaz- hoạt động tình dục có thể làm tăng ham muốn tình dục epines và tham gia vào hoạt động tình dục theo lịch trình thường Hiểu biết về liên quan SD do thuốc giải lo âu Benzodi- xuyên có thể cải thiện chức năng cực khoái ở phụ nữ [18]. azepine còn ít. Các nghiên cứu cũng chỉ ra kết quả rất Ngoài ra, cải thiện kỹ năng quan hệ tình dục đôi khi có thể khác nhau. Một số nghiên cứu ghi nhận Benzodiazepine, hữu ích. Mặc dù chưa có nghiên cứu nào cho thấy hiệu Clonazepam, Lorazepam, Alprazolam làm giảm ham quả cải thiện rõ rệt SD của các phương pháp này, song có muốn, chậm cực khoái và rối loạn cương. Có thể các thể xem xét kết hợp cùng phương pháp thay đổi chế độ Benzodiazepin, thông qua các đặc tính chủ vận GABA dùng thuốc. gia tăng hoạt động GABAergic, gây tăng Prolactin máu 206 Số chuyên đề 2021 Website: tapchiyhcd.vn
* Thuốc chống trầm cảm: Bupropion, Vortioxetine, Mirtazapine, Vilazodone, Desvenlafaxine, Agomelatine, Mo- clobemide, Nefazodone. Thuốc chống loạn thần: Aripiprazole, Quetiapine, Ziprasidone, Clozapine, Olanzapine. Hình 3. Chiến lược điều trị rối loạn tình dục do thuốc hướng thần [17] 2. Biện pháp liên quan đến dùng thuốc và Shrivastava thấy rằng có cải thiện chức năng tình dục Chờ đợi: Đã có những báo cáo về thuyên giảm SD khi nghỉ 2 liều liên tiếp Sertraline hoặc Paroxetine, không tự phát do thuốc chống trầm cảm, vì vậy nhiều bác sĩ chọn trường hợp nào bệnh trầm cảm nặng hơn và không trường cách chờ đợi các tác dụng phụ có thể thuyên giảm trước hợp nào có hội chứng cai SSRI. Tuy vậy phương pháp này khi thay đổi thuốc điều trị. Tuy vậy ước tính chỉ có 5 – 10% không hiệu quả với Fluoxetine vì thời gian bán hủy thuốc bệnh nhân tự cải thiện SD và cần thời gian từ 4 – 6 tháng. dài, ngoài ra nguy cơ SD tái phát rất cao khi dùng thuốc Giảm liều: Các nghiên cứu chỉ ra SD do dùng SS- trở lại. RIs vừa phụ thuộc vào liều lượng vừa có thể hồi phục Chuyển sang loại thuốc khác [10]. Do đó, giảm liều thuốc có thể là một chiến lược Với thuốc chống trầm cảm: Nhiều thuốc chống trầm cảm sau có tác dụng phụ tình dục thấp hơn các SSRI: hiệu quả. Tuy vậy cần theo dõi sát để tránh khả năng tái Bupropion, Mirtazapine, Vilazodone, Mirtazapine, Vor- phát các triệu chứng tâm thần. tioxetine, Agomelatine, Moclobemide, Reboxetine, Tra- Dùng thuốc ngắt quãng: Những người không zodone [17]. Các SD giảm, hết khi chuyển SSRI sang thường xuyên quan hệ tình dục có thể không dùng thuốc Mirtazapine, Vortioxetine. Nguy cơ SD với một số loại 2 - 3 ngày trước lịch quan hệ. Cần lưu ý nguy cơ mắc thuốc nhất định sắp xếp từ thấp đến cao: hội chứng cai SSRI và gia tăng tỉ lệ bỏ thuốc. Ferguson Số chuyên đề 2021 Website: tapchiyhcd.vn 207
JOURNAL OF COMMUNITY MEDICINE 2021 Hình 4: Tỉ lệ SD một số thuốc SSRI Với thuốc chống loạn thần: Aripiprazole là thuốc chống Aripiprazole là thuốc loạn thần có tác dụng chủ vận loạn thần duy nhất có bằng chứng mạnh mẽ không chỉ domamin, tương tự như Amantadine, Bromocriptine, giảm nguy cơ SD mà còn có thể đảo ngược các tác dụng Cabergoline. Về mặt lý thuyết, các thuốc này sẽ cải thiện phụ tình dục do cả thuốc chống loạn thần và thuốc chống SD gây ra bởi các tác dụng Antidopaminergic của thuốc trầm cảm gây ra [19]. Một số nghiên cứu cho thấy tỷ lệ chống loạn thần Dopaminergic. Thuốc cân nhắc thêm để SD thấp hơn khi dùng thuốc chống loạn thần không tăng giảm tác dụng SD do thuốc chống loạn thần. Tuy nhiên, prolactin (Aripiprazole, Clozapine, Olanzapine, Quetia- thêm thuốc Dopaminergic có thể làm trầm trọng thêm pine, Ziprasidone), song vẫn đang tranh cãi. tình trạng rối loạn tâm thần, vì vậy lựa chọn này không Thêm một loại thuốc để điều trị SD nên là lựa chọn hàng đầu. Hai loại thuốc thêm duy nhất hiện nay đã được chứng minh có hiệu quả cải thiện SD là Bupropion, V. KẾT LUẬN PDE5 (ức chế Phosphodiesterase typ 5) [20]. Nhiều loại Sự ra đời của các thuốc điều trị bệnh tâm thần giúp thuốc khác đã được nghiên cứu: Mirtazapine, Buspirone, giải quyết tốt các trường hợp rối loạn tâm thần. Tuy nhiên kháng Histamine, Amantadine, Yohimbine, Bethanechol, tỉ lệ rối loạn chức năng tình dục khi dùng thuốc hướng Granisetron, Adenosylmethionine và thuốc thảo dược: thần khá cao. Đối mặt với bệnh nhân tâm thần có rối loạn Ginkgo biloba, dầu Rosa damascena, rễ Maca, song có chức năng tình dục, các bác sĩ nam khoa có 2 thách thức: ít hoặc không có bằng chứng về hiệu quả của những loại Một là xác định nguyên nhân của rối loạn chức năng tình này [17]. dục là do bệnh tâm thần hay do thuốc, hai là nếu do thuốc Bupropion là chất ức chế tái hấp thu Norepinephrine - thì làm sao để cải thiện chức năng tình dục mà không Dopamine, có thể tăng ham muốn tình dục và cải thiện ảnh hưởng đến việc điều trị bệnh tâm thần. Muốn vậy thì chức năng tình dục tổng thể ở cả nam và nữ và cũng tăng ngoài nắm được các tác dụng phụ thuốc hướng thần lên cường thêm điều trị các triệu chứng trầm cảm. Đây là chức năng tình dục thì rất cần việc phối hợp sát sao giữa một trong những thuốc có tỷ lệ SD thấp nhất chỉ từ 3% - bác sĩ tâm thần và bác sĩ nam khoa, có như vậy mới mang 14% và không gây ra rối loạn xuất tinh, cực khoái. Tổng lại việc điều trị toàn diện cho bệnh nhân. quan Cochrane từ 2013 kết luận Bupropion có hiệu quả Có 2 biện pháp chính cải thiện chức năng tình dục như một thuốc giải độc SD liên quan thuốc chống trầm ở bệnh nhân dùng thuốc hướng thần là liên quan dùng cảm [20]. thuốc và không liên quan dùng thuốc. Vẫn chưa có Thuốc ức chế men phosphodiesterase 5: sử dụng Silde- nghiên cứu nào chứng minh tác dụng của liệu pháp tâm nafil trước khi sinh hoạt tình dục có hiệu quả trong việc lý, tập thể dục, lên lịch trình quan hệ tình dục, cải thiện đẩy lùi chứng trầm cảm, rối loạn kích thích và cực khoái kỹ năng quan hệ; song các bác sĩ có thể cân nhắc áp dụng ở nam giới và phụ nữ. Trong tổng quan Cochrane năm cùng phương pháp liên quan dùng thuốc. Trong số các 2013, Sildenafil là thuốc duy nhất ngoài Bupropion có biện pháp liên quan dùng thuốc, khả thi và hiệu quả đó là bằng chứng hỗ trợ mạnh mẽ sử dụng như một điều trị bổ thay sang thuốc hướng thần khác (nếu như thuốc hướng trợ SD do thuốc gây ra [20]. thần hiện tại chưa tác dụng tối ưu điều trị bệnh tâm thần) 208 Số chuyên đề 2021 Website: tapchiyhcd.vn
hoặc thêm thuốc hướng thần khác (nếu như thuốc hướng kháng Histamine, Amantadine, Yohimbine hay các thần hiện tại đã tác dụng điều trị tốt bệnh tâm thần). Hai phương pháp điều trị bổ sung như châm cứu, rễ Maca, loại thuốc duy nhất hiện nay đã được chứng minh có hiệu nghệ tây hoặc dầu R Demascena cần thêm các nghiên quả là Bupropion và PDE-5. cứu đánh giá trong tương lai. Một số loại thuốc như: Mirtazapine, Buspirone, TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. World Health Organization (2005). Improving access and use of psychotropic medicines. Mental Health Policy and Service Guidance Package. 2. The Ministry of Health (2018). Vietnamese Pharmacopoeia. Medical Publishing House, Ha Noi. 3. Kaplan H (1979). Disorders of sexual desire and other new concepts and techniques in sex therapy. New York: Brunner/Hazel. 4. Ishak WW (2013). Sexual satisfaction and quality of life in major depressive disorder before and after treatment with citalopram in the STAR*D study. J Clin Psychiatry, 74(3):256–61. 5. Abbing-Karahagopian V, Huerta C, Souverein PC, et al (2014). Antidepressant prescribing in five European countries: application of common definitions to assess the prevalence, clinical observations, and methodological implications. Eur J Clin Pharmacol, 70(7):849–57. 6. Just MJ (2015). The influence of atypical antipsychotic drugs on sexual function. Neuropsychiatr Dis Treat, 11:1655–61. 7. La Torre A, Conca A, Duffy D, et al (2013). Sexual dysfunction related to psychotropic drugs: a critical review part II: antipsychotics. Pharmacopsychiatry, 46(6): 201–8. 8. Clayton AH, Pradko JF, Croft HA, et al (2002). Prevalence of sexual dysfunction among newer antidepressants. J Clin Psychiatry, 63(4):357–66. 9. Serretti, A.; Chiesa, A (2011). A meta-analysis of sexual dysfunction in psychiatric patients taking antipsychotics. Int. Clin. Psychopharmacol, 26, 130–140. 10. Waldinger MD (2015). Psychiatric disorders and sexual dysfunction. Handb Clin Neurol, 130:469–89. 11. Bloemers J, van Rooij K, Poels S, et al (2013). Toward personalized sexual medicine (part 1): integrating the “dual control model” into differential drug treatments for hypoactive sexual desire disorder and female sexual arousal disorder. J Sex Med, 10(3):791–809. 12. Freeman ME, Kanyicska B, Lerant A, et al (2000). Prolactin: structure, function, and regulation of secretion. Physiol Rev, 80(4):1523–631. 13. George W (2000). Arana : Handbook of Psychiatric Drug Therapy, Fourth Edition, Lippncott Williams & Wilkins, 114 – 163. 14. Elnazer HY, Sampson A, Baldwin D (2015). Lithium and sexual dysfunction: an underresearched area. Hum Psychopharmacol, 30(2):66–9. 15. Marquez M, Arenoso H, Caruso N (2011). Efficacy of alprazolam sublingual tablets in the treatment of the acute phase of panic disorders. Actas Esp Psiquiatr, 39(2):88–94. 16. La Torre A, Giupponi G, Duffy D, et al (2014). Sexual dysfunction related to psychotropic drugs:a critical re- view.Part III:mood stabilizers and anxiolytic drugs.Pharmacopsychiatry,47(1):1–6. 17. Clayton AH, Alkis AR, Parikh NB, et al (2016). Sexual Dysfunction Due to Psychotropic Medications. Psychiatr Clin North Am, 39(3):427-63. 18. Lorenz TA, Meston CM (2014). Exercise improves sexual function in women taking antidepressants: results from a randomized crossover trial. Depress Anxiety, 31(3):188–95. 19. Clayton AH (2014). Comparison of adjunctive use of aripiprazole with bupropion or selective serotonin reup- take inhibitors/serotoninnorepinephrine reuptake inhibitors: analysis of patients beginning adjunctive treatment in a 52-week, open-label study. BMC Res Notes, 7:459. 20. Taylor MJ, Rudkin L, Bullemor-Day P, et al (2013). Strategies for managing sexual dysfunction induced by antidepressant medication. Cochrane Database Syst Rev, (5):CD003382. Số chuyên đề 2021 Website: tapchiyhcd.vn 209