Bài giảng Di tích và thắng cảnh ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI NGỮ<br /> KHOA QUỐC TẾ HỌC<br /> <br /> BÀI GIẢNG HỌC PHẦN<br /> <br /> DI TÍCH VÀ THẮNG CẢNH Ở VIỆT NAM<br /> (Tài liệu dùng cho sinh viên người nước ngoài<br /> Chuyên ngành: Tiếng Việt và Văn hóa Việt Nam)<br /> Biên soạn: Nguyễn Ngọc Chinh<br /> (Lưu hành nội bộ)<br /> <br /> Đà Nẵng, tháng 11 năm 2015<br /> <br /> 1<br /> <br /> Lời nói đầu<br /> <br /> Tập bài giảng cho học phần “Di tích và thắng cảnh ở Việt Nam” là tập bài<br /> giảng bao gồm 8 bài được giảng dạy bao gồm lý thuyết, thảo luận và đi thực tế trong<br /> 30 tiết (2 tín chỉ), gồm: Dẫn nhập - 4 tiết; Đặc điểm và vai trò của hệ thống di tích,<br /> danh thắng Việt Nam - 4 tiết; Hệ biểu tượng trong hệ thống di tích danh thắng Việt<br /> Nam - 4 tiết; Một số di tích danh thắng tiêu biểu Bắc bộ - 4 tiết; Một số di tích danh<br /> thắng tiêu biểu Trung bộ - 4 tiết; Một số di tích danh thắng tiêu biểu Nam bộ - 2 tiết;<br /> Một số di tích danh thắng tiêu biểu của Đà Nẵng - Quảng Nam - 2 tiết; Giải pháp bảo<br /> tồn và phát triển di tích danh thắng - 2 tiết; và Ôn tập thảo luận - 4 tiết.<br /> Mỗi bài, ngoài phần lý thuyết, còn có phần bài tập nhằm củng cố kiến thức đã<br /> học.<br /> Đây là tập bài giảng được tích lũy, bổ sung và điều chỉnh qua quá trình lên lớp,<br /> giảng dạy sinh viên ngành Tiếng Việt và Văn hóa học các khóa 2008, 2009, 2010,<br /> 2011 và 2012. Trong quá trình biên tập chắc hẳn còn những thiếu sót và sẽ được hiệu<br /> chỉnh trong những lần tiếp theo.<br /> Người biên soạn<br /> PGS.TS. Nguyễn Ngọc Chinh<br /> <br /> 2<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> <br /> Dẫn nhập<br /> <br /> 4<br /> <br /> Đặc điểm và vai trò của hệ thống di tích, danh thắng Việt Nam<br /> <br /> 10<br /> <br /> Hệ biểu tượng trong hệ thống di tích danh thắng Việt Nam<br /> <br /> 20<br /> <br /> Một số di tích danh thắng tiêu biểu Bắc bộ<br /> <br /> 29<br /> <br /> Một số di tích danh thắng tiêu biểu Trung bộ<br /> <br /> 46<br /> <br /> Một số di tích danh thắng tiêu biểu Nam bộ<br /> <br /> 51<br /> <br /> Một số di tích danh thắng tiêu biểu của Đà Nẵng – Quảng Nam<br /> <br /> 55<br /> <br /> Giải pháp bảo tồn và phát triển di tích danh thắng<br /> <br /> 96<br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> <br /> 124<br /> <br /> 3<br /> <br /> Bài 1 (4 tiết)<br /> DẪN NHẬP<br /> 1.Di tích là gì<br /> Di tích là dấu vết của quá khứ còn lưu lại trong lòng đất hoặc trên mặt đất có ý<br /> nghĩa về mặt văn hóa và lịch sử<br /> Di tích: Cái của thời xưa còn để lại (tr 246, Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng<br /> và Trung tâm Từ điển học, 1997)<br /> 2.Di tích lịch sử, di tích văn hoá, di tích cách mạng, di tích khảo cổ, di tích kiến<br /> trúc nghệ thuật<br /> Di tích lịch sử - văn hoá là công trình xây dựng, địa điểm và các di vật, cổ vật,<br /> bảo vật quốc gia thuộc công trình, địa điểm đó có giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học. Di<br /> tích lịch sử - văn hoá phải có một trong các tiêu chí sau đây:<br /> <br /> Công trình xây dựng, địa điểm gắn với sự kiện lịch sử tiêu biểu trong quá<br /> trình dựng nước và giữ nước. Các di tích tiêu biểu thuộc loại này như đền Hùng, Cổ<br /> Loa, cố đô Hoa Lư, chùa Thiên Mụ, Cột cờ...<br /> <br /> Công trình xây dựng, địa điểm gắn với thân thế và sự nghiệp của anh hùng<br /> dân tộc, danh nhân của đất nước. Các di tích tiêu biểu thuộc loại này như khu di tích<br /> lịch sử Kim Liên, đền Kiếp Bạc, Đền Mẫu Đợi, Lam Kinh, đền Đồng Nhân...<br /> <br /> Công trình xây dựng, địa điểm gắn với sự kiện lịch sử tiêu biểu của các thời<br /> kỳ cách mạng, kháng chiến. Các di tích tiêu biểu thuộc loại này như khu di tích chiến<br /> thắng Điện Biên Phủ, Địa đạo Củ Chi, khu di tích lịch sử cách mạng Pắc Bó...<br /> Năm 2014, ở Việt Nam có hơn 32.839 di tích, trong đó hơn 3.591 di tích quốc<br /> gia, 4.404 di tích cấp tỉnh. Trong số di tích cấp quóc gia có 62 di tích đặc biệt, 8 di sản<br /> thế giới. Di tích lịch sử chiếm 51.2% số di tích được xếp hạng.<br /> Di tích cách mạng - kháng chiến là một bộ phận cấu thành hệ thống các di tích<br /> lịch sử - văn hoá, tuy nhiên, nó có những điểm khác với các di tích tôn giáo tín ngưỡng<br /> như đình, đền, chùa, miếu… ở chỗ: đó là những địa điểm cụ thể, công trình kiến trúc<br /> có sẵn (nhà ở, đường phố…), là những công trình được con người tạo nên phù hợp với<br /> mục đích sử dụng (địa đạo, hầm bí mật…) gắn liền với những sự kiện cụ thể, nhân vật<br /> lịch sử cụ thể mà trở thành di tích. Loại hình di tích này rất đa dạng, phong phú, có<br /> mặt ở khắp mọi nơi, khó nhận biết, đồng thời cũng rất dễ bị lãng quên, dễ biến dạng<br /> theo mục đích sử dụng, theo thời tiết và theo thời gian. Bởi vậy các di tích này vừa khó<br /> bảo tồn vừa khó phát huy tác dụng nếu không được quan tâm đặc biệt.<br /> Di tích khảo cổ là những địa điểm khảo cổ có giá trị nổi bật đánh dấu các giai<br /> đoạn phát triển của các văn hoá khảo cổ. Các di tích tiêu biểu thuộc loại này<br /> như Hoàng thành Thăng Long, hang Con Moong, di chỉ Đông Sơn, động Người<br /> <br /> 4<br /> <br /> Xưa, thánh địa Mỹ Sơn. Năm 2010, di tích khảo cổ chiếm 1,3% các di tích được xếp<br /> hạng.<br /> Di tích kiến trúc nghệ thuật là công trình kiến trúc nghệ thuật, tổng thể kiến trúc<br /> đô thị và đô thị có giá trị tiêu biểu trong các giai đoạn phát triển nghệ thuật kiến trúc<br /> của dân tộc. Quần thể các công trình kiến trúc hoặc công trình kiến trúc đơn lẻ có giá<br /> trị tiêu biểu về kiến trúc, nghệ thuật của một hoặc nhiều giai đoạn lịch sử. Các di tích<br /> tiêu biểu loại này như phố cổ Hội An, nhà thờ Phát Diệm, chùa Keo,... Năm 2010, di<br /> tích kiến trúc nghệ thuật chiếm 44.2% tổng số di tích được xếp hạng.<br /> 3.Thắng cảnh là gì<br /> Di tích thắng cảnh (danh lam thắng cảnh) là cảnh quan thiên nhiên hoặc địa<br /> điểm có sự kết hợp giữa cảnh quan thiên nhiên với công trình kiến trúc có giá trị lịch<br /> sử, thẩm mỹ, khoa học. Danh lam thắng cảnh phải có một trong các tiêu chí sau đây:<br /> <br /> Cảnh quan thiên nhiên hoặc địa điểm có sự kết hợp giữa cảnh quan thiên<br /> nhiên với công trình kiến trúc có giá trị thẩm mỹ tiêu biểu. Các di tích quốc gia đặc<br /> biệt tiêu biểu thuộc loại này như 3 danh lam thắng cảnh Tràng An - Tam Cốc - Bích<br /> Động, vịnh Hạ Long, động Phong Nha.<br /> <br /> Khu vực thiên nhiên có giá trị khoa học về địa chất, địa mạo, địa lý, đa<br /> dạng sinh học, hệ sinh thái đặc thù hoặc khu vực thiên nhiên chứa đựng những dấu tích<br /> vật chất về các giai đoạn phát triển của trái đất. Các di tích tiêu biểu thuộc loại này<br /> như vịnh Hạ Long, cao nguyên Đồng Văn, các vườn quốc gia và khu dự trữ sinh quyển<br /> thế giới ở Việt Nam. Danh lam thắng cảnh chiếm khoảng 3.3% số di tích được xếp<br /> hạng.<br />  Ở mỗi quốc gia, cùng với những di tích lịch sử - văn hóa, không nhiều thì ít,<br /> còn những giá trị văn hóa do thiên nhiên ban tặng, đó là các danh lam thắng cảnh.<br />  Về cụm từ danh lam thắng cảnh, trước hết, chữ lam được gọi rút gọn từ chữ<br /> tăng già lam, hoặc tịnh lam, có nghĩa là ngôi chùa. Ở thời Lý, các ngôi chùa được phân<br /> ra làm ba hạng: Đại danh lam (chùa nổi tiếng nhất), trung danh lam (chùa nổi tiếng<br /> vừa) và tiểu danh lam (chùa ít nổi tiếng). Cũng ở thời Lý, nơi nào có núi cao, cảnh<br /> đẹp, thường được dựng chùa thờ phật. Từ đó hình thành nên khái niệm danh lam thắng<br /> cảnh, như vậy danh lam thắng cảnh là nơi có cảnh đẹp và chùa nổi tiếng. Cho đến nay,<br /> phần lớn các danh lam thắng cảnh ở nước ta đều có chùa thờ phật.<br /> 4.Di tích và thắng cảnh trên thế giới và ở Việt Nam<br /> 4.1.Di tích và thắng cảnh ở Việt Nam<br /> Căn cứ vào giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học, di tích lịch sử - văn hoá, danh lam<br /> thắng cảnh (gọi chung là di tích) được chia thành:<br /> <br /> Di tích cấp tỉnh là di tích có giá trị tiêu biểu của địa phương. Chủ tịch Uỷ<br /> ban nhân dân cấp tỉnh quyết định xếp hạng di tích cấp tỉnh.<br /> <br /> 5<br /> <br />