Bài giảng Lý thuyết tài chính tiền tệ: Chương 4 - ThS. Trần Thùy Linh

Ch−¬ng IV c¸c tæ chøc tµi chÝnh trung gian

• Néi dung chÝnh:

– CÊu tróc cña c¸c trung gian tµi chÝnh

– Chøc n¨ng vµ ph¹m vi ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh

– C¸c lo¹i h×nh tæ chøc trung gian tµi chÝnh trªn thÕ giíi vµ ë

ViÖt Nam

– V× sao c¸c tæ chøc trung gian tµi chÝnh l¹i gi÷ vÞ trÝ quan

träng h¬n so víi thÞ tr−êng tµi chÝnh?

1

4.1 Ph©n tÝch kinh tÕ vÒ cÊu tróc tµi chÝnh

4.1.1 Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ cÊu tróc tµi chÝnh

• Cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu kh«ng ph¶i lµ nguån tµi chÝnh

quan träng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp

• Tµi chÝnh gi¸n tiÕp quan träng h¬n so víi tµi chÝnh trùc

tiÕp

• HÖ thèng tµi chÝnh lµ bé phËn träng yÕu cña nÒn kinh tÕ

quèc d©n, ®−îc ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý chÆt chÏ nhÊt

• VËt thÕ chÊp lµ ®Æc tr−ng cña c¸c hîp ®ång vay nî

2

4.1 Ph©n tÝch kinh tÕ vÒ cÊu tróc tµi chÝnh

4.1.2 PhÝ giao dÞch vµ cÊu tróc tµi chÝnh

• Trung gian tµi chÝnh ra ®êi nh»m tèi thiÓu ho¸ c¸c chi phÝ

giao dÞch gi÷a ng−êi cã vèn vµ ng−êi cÇn vèn.

• Trung gian tµi chÝnh gi¶m chi phÝ giao dÞch nhê:

– TiÕt kiÖm nhê lîi thÕ theo quy m«

– §a d¹ng ho¸ danh môc ®Çu t−

– Chuyªn m«n ho¸

3

4.1 Ph©n tÝch kinh tÕ vÒ cÊu tróc tµi chÝnh

4.1.3 Rñi ro vµ cÊu tróc tµi chÝnh

• Rñi ro lµ thuéc tÝnh cè h÷u trong ho¹t ®éng cña c¸c tæ

chøc tµi chÝnh

• Rñi ro do th«ng tin bÊt c©n xøng:

– Rñi ro do th«ng tin bÊt c©n xøng t¹o ra tr−íc khi diÔn ra c¸c giao dÞch: th«ng tin bÞ che ®Ëy t¹o ra lùa chän ng−îc

– Rñi ro do th«ng tin bÊt c©n xøng t¹o ra sau khi diÔn ra c¸c

giao dÞch: hµnh vi bÞ che ®Ëy t¹o ra rñi ro ®¹o ®øc

4

4.1.3 Rñi ro vµ cÊu tróc tµi chÝnh

• Gi¶i ph¸p gi¶m rñi ro do th«ng tin bÊt c©n xøng

dÉn tíi sù lùa chän ng−îc:

– Cung cÊp vµ b¸n c¸c th«ng tin cã t¸c dông lo¹i bá th«ng

tin kh«ng c©n xøng

• VÝ dô: tæ chøc xÕp h¹ng tÝn dông

– Sù ®iÒu hµnh cña chÝnh phñ nh»m t¨ng th«ng tin trong

ho¹t ®éng cña cÊu tróc tµi chÝnh

5

4.1.3 Rñi ro vµ cÊu tróc tµi chÝnh

• Gi¶i ph¸p gi¶m rñi ro ®¹o ®øc trong c¸c

hîp ®ång vèn cæ phÇn

– C¸c chñ së h÷u vèn cÇn cã th«ng tin ®Çy ®ñ vÒ nh÷ng g× mµ ng−êi qu¶n lý ®ang lµm, ®ång thêi gi¶m sù t¸ch biÖt ®¸ng kÓ gi÷a ng−êi së h÷u vµ ng−êi qu¶n lý

– T¨ng c−êng ho¹t ®éng cña c¸c trung gian tµi

chÝnh

6

• Gi¶i ph¸p gi¶m rñi ro ®¹o ®øc trong thÞ tr−êng nî

– N©ng cao c¬ cÊu vèn cæ phÇn trong tæng tµi s¶n cña doanh nghiÖp

– T¨ng c−êng gi¸m s¸t vµ rµng buéc theo nh÷ng quy ®Þnh h¹n chÕ.

C¸c quy ®Þnh bao gåm:

• Kh«ng ®Ó ng−êi vay bá vèn vµo nh÷ng dù ¸n cã nhiÒu rñi ro

• DN vay ph¶i cã mét sè tµi s¶n tèi thiÓu ®Ó s½n sµng tr¶ nî

• Yªu cÇu ng−êi vay ph¶i gi÷ vËt thÕ chÊp lu«n trong ®iÒu kiÖn tèt vµ ch¾c

ch¾n thuéc së h÷u cña ng−êi vay

• Ng−êi vay vèn ph¶i th−êng xuyªn cung cÊp th«ng tin vµ c«ng khai ho¸ b¸o

c¸o tµi chÝnh

– T¨ng c−êng ho¹t ®éng cña trung gian tµi chÝnh

7

4.1.3 Rñi ro vµ cÊu tróc tµi chÝnh

• Gãp phÇn gi¶m bít chi phÝ th«ng tin vµ giao dÞch cho mçi c¸

nh©n, tæ chøc vµ toµn bé nÒn kinh tÕ

• §¸p øng ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vµ kÞp thêi yªu cÇu gi÷a ng−êi cã

vèn vµ ng−êi cÇn vèn

• Do c¹nh tranh, ®an xen vµ ®a n¨ng ho¸ ho¹t ®éng, c¸c trung

gian tµi chÝnh th−êng xuyªn thay ®æi lWi suÊt mét c¸ch hîp lý

lµm cho nguån vèn thùc tÕ ®−îc tµi trî cho ®Çu t− t¨ng lªn møc

cao nhÊt

• Thùc hiÖn hiÖu qu¶ c¸c dÞch vô t− vÊn, m«i giíi tµi trä vµ

phßng ngõa rñi ro

8

4.2 Vai trß cña c¸c tæ chøc trung gian tµi chÝnh

4.3 C¸c lo¹i h×nh tæ chøc tµi chÝnh trung gian

4.3.1 C¸c tæ chøc nhËn tiÒn göi

• Kh¸i niÖm: NHTM lµ mét lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông ®−îc

thùc hiÖn toµn bé ho¹t ®éng NH vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c cã

liªn quan

• Ho¹t ®éng NH lµ ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ vµ dÞch vô

NH víi néi dung th−êng xuyªn lµ nhËn tiÒn göi vµ sö

dông sè tiÒn nµy cÊp tÝn dông vµ cung øng c¸c dÞch vô

thanh to¸n

9

4.3.1.1 C¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i

4.3.1.1 C¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i

Chøc n¨ng cña NHTM

– Chøc n¨ng trung gian tÝn dông

– Chøc n¨ng trung gian thanh to¸n

10

– Chøc n¨ng t¹o tiÒn

4.3.1.1 C¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i

• Nguån vèn cña NH

– TiÒn göi giao dÞch (tiÒn göi cã thÓ ph¸t hµnh sÐc)

– TiÒn göi phi giao dÞch: lµ nguån vèn quan träng nhÊt

cña ng©n hµng

– Vèn vay: vay tõ NHT¦, c¸c NHTM kh¸c vµ c¸c c«ng

ty

– Vèn cña NH hay cßn gäi lµ vèn tù cã

11

4.3.1.1 C¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i

• Tµi s¶n cña NH

– TiÒn dù tr÷:

• TiÒn dù tr÷ b¾t buéc

• TiÒn dù tr÷ v−ît qu¸

– TiÒn mÆt trong qu¸ tr×nh thu

– TiÒn göi t¹i c¸c NH kh¸c

– Chøng kho¸n

– TiÒn cho vay

12

4.3.1.1 C¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i

• Ho¹t ®éng chñ yÕu cña NHTM

– Ho¹t ®éng huy ®éng vèn

– Ho¹t ®éng tÝn dông

– Ho¹t ®éng dÞch vô thanh to¸n

– Ho¹t ®éng ng©n quü

– C¸c ho¹t ®éng kh¸c nh− gãp vèn, mua cæ phÇn, tham

gia thÞ tr−êng tiÒn tÖ, kinh doanh ngo¹i hèi, kinh

doanh vµng b¹c, bÊt ®éng s¶n…

13

4.3.1.2 C¸c hiÖp héi cho vay vµ tiÕt kiÖm

• Nguån vèn huy ®éng:

– TiÒn göi tiÕt kiÖm

– TiÒn göi cã kú h¹n

– TiÒn göi cã thÓ ph¸t hµnh sÐc

• Chñ yÕu cho vay thÕ chÊp

14

4.3.1.3 C¸c NH tiÕt kiÖm t−¬ng hç

• Gièng c¸c hiÖp héi tiÕt kiÖm vµ cho vay chØ kh¸c

chóng ®−îc tæ chøc nh− nh÷ng hiÖp héi t−¬ng trî tøc

lµ ho¹t ®éng theo kiÓu hîp t¸c xW

• Nh÷ng ng−êi së h÷u tiÒn göi lµ c¸c chñ së h÷u ng©n

15

hµng

• nh÷ng tæ chøc cho vay nhá cã tÝnh chÊt hîp t¸c xW

• Tæ chøc xung quanh mét nhãm xW héi ®Æc biÖt

• C¸c thµnh viªn lµ nh÷ng ng−êi lµm c«ng cña nh÷ng c«ng ty

nµo ®ã

• Huy ®éng vèn b»ng c¸ch nhËn tiÒn göi vµ tiÕn hµnh cho

vay

16

4.3.1.4 C¸c liªn hiÖp tÝn dông

• Kh¸i niÖm:

– Lµ mét tæ chøc tµi chÝnh mµ ho¹t ®éng chñ yÕu lµ nh»m

b¶o vÖ tµi chÝnh cho nh÷ng ng−êi cã hîp ®ång b¶o

hiÓm vÒ nh÷ng rñi ro thuéc tr¸ch nhiÖm cña b¶o hiÓm

trªn c¬ së ng−êi tham gia ph¶i tr¶ mét kho¶n tiÒn gäi lµ

phÝ b¶o hiÓm

17

4.3.2 C«ng ty b¶o hiÓm

4.3.2 C«ng ty b¶o hiÓm

• C¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm:

• B¶o hiÓm tµi s¶n

• B¶o hiÓm con ng−êi

• B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù

– C¨n cø vµo ®èi t−îng:

• B¶o hiÓm b¾t buéc

• B¶o hiÓm tù nguyÖn

18

– C¨n cø vµo ph−¬ng thøc ho¹t ®éng

4.3.2 C«ng ty b¶o hiÓm

• Nguån vèn cña c«ng ty b¶o hiÓm

– Nguån vèn tù cã

– PhÝ b¶o hiÓm tõ c¸c hîp ®ång

– Thu nhËp tõ ®Çu t−

– Nguån vèn kh¸c: h×nh thµnh tõ ®a d¹ng ho¸ ho¹t ®éng nh− nghiÖp vô b¶o l·nh, b¶o hiÓm

19

tiÒn göi…

4.3.2 C«ng ty b¶o hiÓm

• Sö dông vèn vµo c¸c môc ®Ých

– Thanh to¸n tiÒn båi th−êng b¶o hiÓm

• Chøng kho¸n chÝnh phñ

• Tr¸i phiÕu c«ng ty

• Cæ phiÕu

• §Çu t− trùc tiÕp vµo bÊt ®éng s¶n

• Thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− tµi chÝnh

20

– §Çu t− dµi h¹n:

Mét sè chØ tiªu chñ yÕu vÒ thÞ tr−êng b¶o hiÓm cña

ViÖt Nam

2001

2002

2003

2004

2005

ChØ tiªu

§¬n vÞ: tû ®ång ¦íc 2006

4.982

6.992

10.500

12.400

13.558

15.300

2.189

2.624

3.966

4.764

5.535

7.000

2.793

4.368

6.534

7.636

8.023

8.300

405

833

986

1.832

2.120

2.700

1. Doanh thu phÝ b¶o hiÓm - B¶o hiÓm nh©n thä - B¶o hiÓm phi nh©n thä 2. Doanh thu ®Çu t−

5.130

7.825

11.376

14.232

15.678

18.000

3. Tæng doanh thu

0,99%

1,3%

1,85%

2%

2,03%

2,13%

4. Tû träng doanh thu/GDP

5. §Çu t− trë l¹i nÒn ktÕ

5.784

9.955

14.602

23.002

26.906

34.390

Nguån: T¹p chÝ tµi chÝnh, th¸ng 1/2007, trang 39

4.3.3 C«ng ty tµi chÝnh

• Lµ mét tæ chøc kinh doanh tiÒn tÖ mµ ho¹t ®éng chñ

– Thu hót vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu, kh«ng nhËn tiÒn göi cña d©n chóng vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ

– Cho vay c¸c mãn tiÒn nhá

– Thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô cho thuª vµ thuª mua

– CÇm cè c¸c lo¹i hµng ho¸, vËt t−, ngo¹i tÖ, c¸c giÊy tê cã gi¸

vµ c«ng cô ®¶m b¶o kh¸c

22

yÕu bao gåm:

• Lµ mét tæ chøc kinh doanh tiÒn tÖ mµ ho¹t ®éng chñ yÕu

bao gåm:

– T− vÊn

– Trî cÊp tµi chÝnh cho c¸c dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ kü

thuËt ®−îc nhµ n−íc −u tiªn

– Kinh doanh vµng b¹c, ®¸ quý, mua b¸n chuyÓn nh−îng

chøng kho¸n

– Thùc hiÖn nghiÖp vô b¶o lWnh

23

4.3.3 C«ng ty tµi chÝnh

• Ph©n biÖt c«ng ty tµi chÝnh víi NHTM

– C«ng ty TC kh«ng nhËn tiÒn göi víi thêi h¹n ng¾n vµ d−íi h×nh thøc më tµi kho¶n chØ ®−îc huy ®éng b»ng

c¸ch ph¸t hµnh c¸c c«ng cô nî dµi h¹n

– C«ng ty tµi chÝnh kh«ng thùc hiÖn c¸c dÞch vô thanh

to¸n vµ tiÒn mÆt, kh«ng sö dông vèn vay cña d©n ®Ó lµm ph−¬ng tiÖn thanh to¸n

– Kh«ng chÞu sù qu¶n lý chÆt chÏ cña chÝnh phñ

24

4.3.3 C«ng ty tµi chÝnh

• NghiÖp vô chñ yÕu:

– M«i giíi chøng kho¸n cho kh¸ch hµng ®Ó h−ëng hoa

hång

– Mua b¸n chøng kho¸n b»ng nguån vèn cña chÝnh

m×nh ®Ó h−ëng chªnh lÖch gi¸

– Trung gian ph¸t hµnh vµ b¶o lWnh ph¸t hµnh chøng

kho¸n cho ®¬n vÞ ph¸t hµnh

– T− vÊn ®Çu t− vµ qu¶n lý quü ®Çu t−

25

4.3.4 C«ng ty chøng kho¸n

4.3.5 Trung gian tµi chÝnh cña chÝnh phñ

ChÝnh phñ tham gia ho¹t ®éng nh− nh÷ng trung

gian tµi chÝnh theo hai c¸ch c¬ b¶n:

– Thµnh lËp c¸c tæ chøc tÝn dông nhµ n−íc: quü tÝn

dông nh©n d©n

– Sù ®¶m b¶o cña c¸c chÝnh phñ cho c¸c mãn vay

26

t− nh©n

4.4 C¸c trung gian tµi chÝnh ë ViÖt Nam

4.4.1 C¸c ng©n hµng

• C¸c lo¹i h×nh ng©n hµng:

– Ng©n hµng th−¬ng m¹i

– Ng©n hµng ®Çu t− vµ ph¸t triÓn

– Ng©n hµng chÝnh s¸ch

– Ng©n hµng hîp t¸c, quü tÝn dông vµ c¸c lo¹i h×nh ng©n hµng kh¸c

4.4.2 C¸c tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng

• C«ng ty tµi chÝnh

• C«ng ty cho thuª tµi chÝnh

• C«ng ty b¶o hiÓm

(tham kh¶o www.sbv.gov.vn)

27

4.5 §äc thªm: Qu¸ tr×nh c¶i tæ hÖ thèng NH ViÖt

Nam

4.5.1 Nh÷ng nÐt ®Æc thï cña hÖ thèng NH ViÖt Nam

tr−íc khi c¶i tæ

• Ng©n hµng ra ®êi muén vµ ho¹t ®éng non yÕu: sè l−îng Ýt, quy m« nhá vµ tæ chøc ho¹t ®éng kÐm

• N¨m 1927, NH cña ViÖt Nam ®Çu tiªn ®−îc thµnh

lËp

• Sau n¨m 1954, ho¹t ®éng cña hÖ thèng NH kh¸c

28

nhau gi÷a hai miÒn

4.5.1 Nh÷ng nÐt ®Æc thï cña hÖ thèng NH ViÖt Nam

• ë miÒn B¾c:

tr−íc khi c¶i tæ

– Ngµy 05/06/1951 Hå Chñ TÞch ký s¾c lÖnh

thµnh lËp NH Quèc gia ViÖt Nam

– NH Quèc gia ViÖt Nam ®æi tªn thµnh NH Nhµ

n−íc ViÖt Nam

– HÖ thèng NH do Nhµ n−íc ®éc quyÒn së h÷u vµ

29

qu¶n lý

4.5.1 Nh÷ng nÐt ®Æc thï cña hÖ thèng NH ViÖt Nam

• ë miÒn Nam:

– Ngµy 31/12/1954 B¶o §¹i ký dô sè 48 thµnh lËp NH Quèc Gia

tr−íc khi c¶i tæ

cho miÒn Nam.

– Tõ 1954 ®Õn 1975 hÖ thèng NH ë miÒn Nam ®−îc tæ chøc theo hÖ

thèng NH c¸c n−íc t− b¶n

– NH Quèc gia ViÖt Nam ®æi tªn thµnh NH Nhµ n−íc ViÖt Nam

– HÖ thèng NH do Nhµ n−íc ®é quyÒn së h÷u vµ qu¶n lý

• Tr−íc c¶i tæ, hÖ thèng NH cña ViÖt Nam ®−îc tæ chøc

nh− lµ hÖ thèng NH mét cÊp bao gåm NHNN ViÖt Nam

vµ hÖ thèng chi nh¸nh tõ trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng

30

• Hai ®iÓm næi bËt

4.5.2 C¶i tæ hÖ thèng NH lÇn thø nhÊt (1987-1990)

– T¸ch bé phËn qu¶n lý Ng©n s¸ch Nhµ n−íc ra khái NHNN ®Ó h×nh thµnh hÖ thèng kho

b¹c Nhµ n−íc

– Thµnh lËp hÖ thèng NH chuyªn doanh ( 4 NH) vµ t¸ch chøc n¨ng kinh doanh cña

31

NHNN giao vÒ cho c¸c NH chuyªn doanh

4.5.2 C¶i tæ hÖ thèng NH lÇn thø nhÊt (1987-1990)

• Nh−îc ®iÓm cña hÖ thèng NH

– VÉn mang tÝnh chÊt ®éc quyÒn Nhµ n−íc, ch−a cho phÐp c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c tham gia

ho¹t ®éng NH

– Ch−a chó träng ®Õn vai trß ho¹t ®éng nh− mét

NHT¦ cña NHNN

– Cßn xa l¹ so víi hÖ thèng NH cña c¸c n−íc cã

nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng lµm c¶n trë qu¸ tr×nh héi

32

nhËp vµ thu hót vèn ®Çu t− n−íc ngoµi.

4.5.3 C¶i tæ hÖ thèng NH lÇn thø hai (1990-2000)

• Ban hµnh ph¸p lÖnh vÒ NHNN vµ ph¸p lÖnh vÒ

c¸c tæ chøc tÝn dông

• HÖ thèng NH ViÖt Nam ®−îc tæ chøc gÇn gièng hÖ

thèng NH c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng bao

– NHNN ®ãng vai trß NHT¦

– C¸c tæ chøc tÝn dông bao gåm NHTM, NH ®Çu t− ph¸t

gåm:

triÓn, c«ng ty tµi chÝnh vµ HTX tÝn dông

33

• −u ®iÓm:

– Xo¸ bá tÝnh chÊt ®éc quyÒn nhµ n−íc

– Cho phÐp thµnh lËp c¸c NHTM thuéc nhiÒu lo¹i h×nh së

4.5.3 C¶i tæ hÖ thèng NH lÇn thø hai (1990-2000)

h÷u kh¸c nhau

– Cã sù hiÖn diÖn vµ ho¹t ®éng cña NH liªn doanh vµ chi

nh¸nh NH n−íc ngoµi gãp phÇn hç trî cho viÖc thu hót

®Çu t− n−íc ngoµi còng nh− truyÒn b¸ c«ng nghÖ NH

hiÖn ®¹i vµo VN

– B¾t ®Çu chó träng ®Õn vai trß NHT¦ cña NHNN

34

4.5.4 C¶i tæ hÖ thèng NH lÇn thø ba (2000-nay)

• Ra ®êi luËt NHNN ViÖt Nam vµ LuËt c¸c tæ chøc

tÝn dông.

– NHNN ViÖt Nam ®ãng vai trß NHT¦

– C¸c tæ chøc tÝn dông ®ãng vai trß ®Þnh chÕ tµi chÝnh

• HÖ thèng NH ViÖt Nam bao gåm

trung gian.

35