Bài tiểu luận: Tư tưởng triết học, chính trị, đạo đức của Hồ Chí Minh

Chia sẻ: Nguyen Thi Tam | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:42

Thêm vào BST

Báo xấu

1.224
lượt xem 191
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài tiểu luận "Tư tưởng triết học, chính trị, đạo đức của Hồ Chí Minh" có cấu trúc nội dung như sau: Mở bài; nội dung chính; nguồn gốc hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh; tư tưởng triết học của Hồ Chí Minh; tư tưởng chính trị của Hồ Chí Minh; tư tưởng đạo đức của Hồ Chí Minh; kết luận.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài tiểu luận: Tư tưởng triết học, chính trị, đạo đức của Hồ Chí Minh

Bài tiểu luận: "Tư Tưởng triết học, chính trị, đạo đức của Hồ Chí Minh"
Mục lục Bài tiểu luận: ................................................................................................................. 3 Tư Tưởng triết học, chính trị, đạo đức của Hồ ............................................................ 3 Chí Minh ........................................................................................................................ 3 Cấu trúc đề tài : ............................................................................................................. 3 Biện chứng giữa cái "bất biến" và cái “vạn biến". .................................................... 18 Xây dựng Nhà nước thể hiện quyền làm chủ của nhân dân lao ................................ 24 Theo Người Nhà nước của dân ................................................................................... 24 Nhà nước do dân ......................................................................................................... 25 Xây dựng Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa .................................................... 26 Tư tưởng Hồ Chí Minh về một Nhà nước có hiệu lực pháp lý mạnh mẽ .................. 27 Xây dựng một Nhà nước hợp hiến .............................................................................. 27 Tích cực xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức của Nhà nước đủ đức và tài.............. 28 Những phẩm chất đạo đức cơ bản của con người Việt Nam trong thời đại mới .............................................................................................................................. 33 Những nguyên tắc xây dựng đạo đức mới .......................................................... 40 Tài liệu tham khảo: ..................................................................................................... 44
Bài tiểu luận: Tư Tưởng triết học, chính trị, đạo đức của Hồ Chí Minh Cấu trúc đề tài : I. Mở bài II. Nội dung chính 1. Nguồn gốc hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh 2. Tư tưởng triết học của Hồ Chí Minh 3. Tư tưởng chính trị của Hồ Chí Minh 4. Tư tưởng đạo đức của Hồ Chí Minh III. Kết luận: Mở bài: I. Trong lịch sử dựng nước và giữ nước, dân tộc ta đã sản sinh ra biết bao tên tuổi vĩ đại, vừa là anh hùng dân tộc, vừa là nhà tư tưởng lớn, nhưng không ai có được sự nghiệp lẫy lừng như chủ tịch hồ chí minh của chúng ta, không ai có được tầm vóc thời đại, được loài người tiến bộ ca ngợi và thừa nhận như chủ tịch Hồ Chí Minh Địa vị có một không hai trong lịch sử dân tộc của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh đã được xác lập và củng cố vững chắc nhờ công lao to lớn và sự nghiệp vĩ đại mà Người đã cống hiến cho cách mạng Việt Nam. Đã đưa Người lên
địa vị anh hùng giải phóng dân tộc vĩ đại, nhà tư tưởng lỗi lạc, nhà lý luận sáng tạo của cách mạng việt nam, Người đã có công lao to lớn đối với cách mạng việt nam , tìm ra con đường cứu nước đúng đắn, đã truyền bá chủ nghĩa mác lênin vào việt nam, xây dựng lên một khối đoàn kết dân tộc, Người là người cha thân yêu của cách mạng việt nam, đã bồi dưỡng cho họ tinh thần quyết chiến, quyết thắng, làm nên những chiến công hiển hách được cả loài người khâm phục và ca ngợi Ngày mùng 2/9/1945 Người đọc bản tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hoà, nhà nước dân chủ đầu tiên ở Đông Nam Châu Á, người đặt nền móng cho việc xây dựng một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, “ của dân, do dân, vì dân” Tất cả những tư tưởng của Người đã được nhân loại ca ngợi và đánh giá rất cao, mang một tầm vóc thế giới.Người không để lại các công trình nghiên cứu rõ ràng về các lĩnh vực nhưng qua những bài báo và những tác phẩm người để lại, nó chứa đựng những tư tưởng lớn mang tầm vóc thời đại, quan trọng nhất là tư tưởng của Người về triết học, chính trị, đạo dức. II. Nội dung chính: 1. Nguồn gốc hình thành Tư tưởng Hồ Chí Minh 1.1. Quá trình hình thành: Vào những năm giữa thế kỉ XIX, phương thức sản suất tư bản chủ nghĩa đã thống trị ở Anh, Pháp, Đức và một số nước Tây Âu. Trong xã hội mâu thuẫn cơ bản giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản ngày càng gay gắt. dẫn đến cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản nhằm xoá bỏ chế độ tư bản chủ nghĩa đòi hỏi phải có lý luận tiên phong chỉ đuờng, chủ nghĩa Mác đã ra đời “ tuyên ngôn của Đảng Cộng Sản” đã khẳng định quy luật tất yếu diệt vong của chủ nghĩa tư bản để nhường bước cho một xã hội mới, đồng thời chỉ rõ sứ mệnh lịch sử của giai cấp vô sản. Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa tư bản phát triển sang giai đoạn chủ nghĩa đế quốc đã hoàn thành căn bản việc phân chia thế giới, nô dịch các dân tộc thuộc địa, thế giới chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử trọng đại, phản ánh xu thế biến động đầy kịch tính của xã hội loài người, đa số các quốc gia Phương Đông các nước lạc hậu ở Châu Phi, Châu Mỹ Latinh đã bị xâm chiếm làm thuộc địa chỉ một số ít nước là đế quốc Anh, Pháp, Bồ Đào Nha , Tây Ban Nha, Hà Lan, Mỹ .. nô dịch và bóc lột đa số nhân loại những mâu thuẫn lớn trong thời kỳ n ày ngày càng gay gắt: mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản với giai cấp vô sản ở các nước đế quốc ; mâu thuẫn giữa các dân tộc với bè lũ thực dân; mâu thuẫn giữa quảng đại quần chúng lao động chủ yếu là nông dân với giai cấp địa chủ phong kiến, trước hết là với triều đình phong kiến ở các nước thuộc địa ở phương đông; mâu thuẫn giữa giai cấp công nhân ở các nước thuộc địa với giai cấp tư sản bản xứ và với tư sản thực dân ; mâu thuẫn giữa các nước đế quốc với nhau vv… những mâu thuẫn
đó tích tụ lại tạo thành thời kì bão táp cách mạng và chiến tranh ở những năm đầu thế kỉ 20. Mở đầu thời kì bão táp là cách mạng tháng 10 Nga vĩ đại năm 1917, trước đó phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa diễn ra liên tục và mạnh mẽ, nhất là ở các nước thuộc địa phương Đông nơi tồn tại hàng nghìn năm của chế độ phong kiến. Tuy nhiên các phong trào đó đều thất bại vì người lãnh đạo phần lớn là giai cấp địa chủ phong kiến, số ít là lãnh tụ nông dân và sau đó thuộc giai cấp tư sản dân tộc; vì mục tiêu phong trào chỉ hướng vào mục tiêu dân tộc, ít nhắm vào mục tiêu dân chủ và không nhằm mục tiêu giải phong triệt để nhân dân lao động; do dường lối không đúng lên không thu hút được sức mạnh của cả dân tộc. Cách mạng tháng mười Nga thành công vì cuộc cách mạng này do giai cấp vô sản lãnh đạo, đứng đầu đảng cộng sản bôn-sê-vích nga Và Lênin vĩ đại; vì mục tiêu của đó nhằm giải quyết vấn đề mâu thuẫn lớn nhấtt của thời đại ở nước Nga đế quốc lúc bấy giờ, giải phóng triệt để giai cấp những người lao động, đưa nước Nga tiến lên chủ nghĩa xã hội Sự thất bại của phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa và phụ thuộc, cũng như sự thành công của cách mạng tháng mười Nga đã chỉ ra rằng : ở những năm đầu thế kỉ 20, chỉ những phong trào cách mạng có mục tiêu giải quyết đồng thời những mâu thuẫn lớn của thời đại ở nước mình thì mới có thể đi tới thắng lợi. Một cuộc cách mạng như vậy chỉ có do giai cấp công nhân và đảng cộng sản ở nước đó đứng ra lãnh đạo và tổ chức dưới ánh sáng của chủ nghĩa Mác-Lê nin. Cách mạng tháng mười Nga có sứ mệnh vạch ra con đường cách mạng đúng đắn cho phong trào các mạng thế giới, tuy vậy dưới ánh sáng đó chưa phải một sớm một chiều mà tới ngay được các nước thuộc địa phương Đông. Điều này được chủ tịch hồ chí minh giải thích rất rõ ở bài “ mấy ý nghĩ vấn đề thuộc địa “ của người. như vậy ở các nước này phong trào giải phóng dân tộc hoàn toàn bị bế tắc về mặt đường lối, bế tắc về người lãnh đạo nó đang chờ một bàn tay chèo lái Một mâu thuẫn mới của thời đại xuất hiện, đó là mâu thuẫn giữa các dân tộc bị áp bức với chủ nghĩa đế quốc thực dân. Chính trong bối cảnh ấy, chủ nghĩa Mác-Lênin đã xuất hiện tiếp tục phát triển chủ nghĩa Mác, vạch rõ đặc điểm của chủ nghĩa đế quốc, đề ra lý luận cách mạng vô sản có thể th ành công trong một số nước thậm chí trong một nước. Năm 1917, Lênin đã lãnh đạo cuộc cách mạng tháng mười Nga thắng lợi, mở ra một thời đại mới trong lịch sử của loài người. Lúc này, cuộc đấu tranh chống đế quốc ở các nước phương Đông đã diễn ra mạnh mẽ ở Trung Quốc, Ấn Độ.. Năm 1858, thực dân pháp đưa quân xâm lựơc nước ta, chúng đã áp đặt chế độ thống trị thuộc địa, biến nước ta từ một nước phong kiến trở thành một nước thuộc địa nửa phong kiến, chúng đã thi hành các chính sách áp bức bóc lột , đàn áp dã man nhân dân ta, nhân dân Việt Nam đã kiên quyết đấu tranh tới cùng để giành lại quyền độc lập tự do cho dân tộc. Từ bắc chí nam trong cả nước dấy lên một làn sóng cách mạng chống Pháp, nhưng tất cả các cuộc đấu tranh đều bị thất bại, ở nước ta diễn ra nhiều khuynh hướng cứu nước khác nhau như phong trào Đông
Kinh Nghĩa Thục, khuynh hướng dân chủ tư sản, phong trào tôn giáo cứu thế, nhưng tất cả đều không đáp ứng được nhiệm vụ của cách mạng việt nam lúc bấy giờ. Trước sự bế tắc về con đường cứu nước cho dân tộc Hồ Chí Minh đã xuất hiện, Người đã làm thay đổi vận mệnh của dân tạ việt Nam. Nguyễn Ái Quốc sinh tại làng sen , Nam Đàn - Nghệ An, mảnh đất có truyền thống yêu nước chống ngoại xâm từ lâu đời, có truyền thống hiếu học, Người sinh ra trong một gia đình nhà nho nghèo, yêu nước tiến bộ. Ngay từ lúc còn nhỏ Người đã được hấp thụ truyền thống yêu nước, nhân ái của dân tộc. Người đã theo học nho giáo, sau đó bắt đầu tiếp xúc với văn hoá phương Tây trong những ngày học ở trường Quốc Học Huế. Những năm tháng sống tại quê nhà và những buổi đi học ở trường Quốc Học Huế, Người đã tận mắt được chứng kiến các phong trào đấu tranh như: những cuộc đấu tranh chống cướp đất, chống sưu cao thuế nặng, chống bắt phu, bắt xâu… và đã hun đúc lên lòng yêu nước và căm thù bọn bán nước và cướp nước, trong đó có các phong trào nổi bật nhất đã ảnh hưởng đến người như phong trào Cần Vương chống pháp của Tôn Thất Thuyết, của Phan Đình Phùng bùng lên rồi bị dập tắt trong bể máu; phong trào Đông Du của cụ Phan Bội Châu, cũng như phong trào Duy Tân của cụ Phan Chu Trinh đều thất bại: cuộc đấu tranh vũ trang của Hoàng Hoa Thám ở Yên Thế bị đàn áp… với những sự kiện ấy đã đọng lại trong Người những ấn tượng sâu sắc, đưa đến những suy nghĩ, phân tích về nguyên nhân thất bại của các phong trào. Trứơc sự bế tắc về con đường cứu nứơc cho dân tộc. Nguyễn Tất Thành đã quyết chí rời Tổ Quốc ra đi tìm con đường cứu nước, cứu dân người không đi theo con đuờng của các bậc tiền bối, mà lại đi sang các nước phương Tây, sang Pháp đi đến hang ổ của kể xâm lược để “xem nước pháp và các nước khác làm ăn thế nào rồi trở về giúp đồng bào ta”. Đây là một điều rất mới, rất quan trọng thể hiện bản lĩnh độc lập và tư duy sáng tạo của Nguyễn Tất Thành. Ngày 5/6/1911 trên con tàu “ đô đốc La Touche Treville” người đã rờ khỏi quê hương thân yêu của mình đi ra nước ngoài với một tấm lòng yêu nước tha thiết, với hoài bão nhất định phải tìm cho được con đường cứu nước cho dân tộc, với lòng tin ở đôi bàn tay của mình, người đã bắt tay vào công việc làm phụ bếp trên tàu với tên là Văn Ba. Người đã đi qua các châu lục khác nhau như Châu Phi , Châu Mỹ La Tinh, Châu Âu, từ các nước tư bản phát triển như Anh, Pháp, Mỹ, đến các nước thuộc địa; Người đã tiếp xúc với mọi tầng lớp trong xã hội, nhất là những người lao động cùng khổ. Và nhận ra rằng ở các nước thuộc địa cũng như ở Việt Nam đâu đâu cũng thấy nỗi tủi nhục, khổ cực của nhân dân các dân tộc bị áp bức và sự dã mam của bọn đế quốc thực dân , đâu đâu cũng thấy nổi lên khát vọng đứng lên tự giải phóng. Còn ở các nước tư bản chủ nghĩa , tự xưng là tiên tiến văn minh thì đâu đâu cũng chia làm hai loại người: loại người bóc lột và loại người bị bóc lột. Trong những năm tháng sống ở Anh, Pháp nhất là khi Người sống ở Pari , Người đã tham gia thành lập và hoạt động trong các tổ chức của nhưng người Việt Nam yêu nước, tham gia các hoạt động trong các tổ chức chính trị xã hội, dự các buổi
hội thảo tại các câu lạc bộ của thanh niên , công nhân, trí thức, làm quen với các nhà văn hoá , các nhà hoạt động chính trị xã hội nổi tiếng ở Pháp lúc bấy giờ. Năm 1911 người tham gia vào Đảng Xã Hội Pháp “ thế hệ lửa đạn” , trong bầu không khí chống chiến tranh, chống chủ nghĩa đế quốc. Đầu năm 1919 thay mặt những người Việt Nam yêu nước ở Pháp, Người đã gửi đến hội nghị Véc - Xây bản “ yêu sách của nhân dân An Nam” Những điều tai nghe mắt thấy đấy và những hoạt động chính trị, xã hội, trong những năm đi khắp các nước, đã giúp cho Nguyễn Ái Quốc từ tinh thần yêu nước gắn một cách tự nhiên với tinh thần quốc tế ; từ tình cảm yêu thương , thông cảm với những người cùng khổ, ý thức giai cấp từng bước được nảy nở và hình thành. Đó chính là cơ sở tư tưởng để Người phấn khởi tiếp thu “bản sơ thảo luận cương về vấn đề dân tộc và thuộc địa” của Lênin và đến đại hội Tua vào năm 1920 thì Người đã kiên quyết đứng về phía quốc tế cộng sản và tin theo Lênin. Đây là bước ngoặt , một sự chuyển biến về chất trong tư tưởng và cuộc đời của Người. Nguyễn Ái Quốc trở thành một trong những người sáng lập đảng cộng sản Pháp, và là người yêu nước chân chính, người cộng sản Việt Nam đầu tiên. Năm 1923 người rời Pháp sang Liên Xô tham dự đại hội quốc tế nông dân, Người học tập và làm việc ở đó một thời gian đến cuối năm 1924, trở về Quảng Châu Trung Quốc . người đã cho xuất bản các tác phẩm nỗi tiếng “ bản án chế độ thực dân pháp” viết tác phẩm “đường cách mệnh” năm 1925 người thành lập ra hội việt nam cách mạng thanh niên ra tờ báo thanh niên làm cơ quan ngôn luận của hội. Ngày 3/2/1930 theo chỉ thị của quốc tế cộng sản người đã hợp nhất các tổ chức cộng sản ở việt Nam để thành lập đảng cộng sản Việt Nam, và hội nghị thành lập đảng đã thông qua chính cương vắn tắt sách lược vắn tắt do Người soạn thảo, đuợc coi là cương lĩnh chính trị đầu tiên của đảng như vậy có thể nói với tác phẩm “ bản án chế độ thực dân pháp”, “đường cách mệnh” và “cương lĩnh đầu tiên của đảng” , tư tưởng Hồ Chí Minh đã hình thành về cơ bản. Tuy nhiên tư tưởng của Hồ chí Minh về đường lối cách mạng Việt Nam lúc này đã bị phê phán là có xu hướng dân tộc, và quốc tế cộng sản đã cử Trần Phú về nước triệu tập hội nghị ban chấp hành trung ương đảng lần thứ nhất, quyết định đổi tên đảng cộng sản Việt Nam thành đảng cộng sản Đông Dương. Lúc này người phải tích cực học tập nghiên cứu hoạt động để bảo vệ quan điểm của mình, Người đã nỗ lực hết mình để hoạt động bảo vệ quan điểm của mình, bằng sự minh chứng là người đã cùng nhân dân làm lên cách mạng tháng 8/1945 lập ra nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. Trên đà thắng lợi đó người đã lãnh đạo nhân dân ta chống lại hai kẻ thù xâm lược đó là thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, qua thực tiễn đấu tranh tư tưởng quan điểm của Người ngày càng thể hiện tính đúng đắn sáng suốt hơn. Tư tưởng hồ chí minh đã hình thành và phát triển qua một thời kỳ rất dài trong lịch sử hơn nữa thế kỷ, đã được đảng và nhà nước ta vận dụng trong quá trình xây dựng đất nước, đảng ta khẳng định rằng “ đảng lấy chủ nghĩa Mác lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam hành động”
1.2 Nguồn gốc của tư tưởng Hồ Chí Minh: Tư tưởng Hồ Chí Minh bắt nguồn từ các yếu tố như sau: Từ chủ nghĩa yêu nước Việt Nam . chủ nghĩa yêu nước Việt Nam hun đúc qua hàng ngàn năm lịch sử đấu tranh kiên cường bất khuất, tự lực, tự cường. Ở những thời điểm nước mất nhà tan thì trăm họ đều đứng lên, cố kết một lòng giành lại bằng được quyền độc lập tự do. Chính tinh thần yêu nước thương dân, truyền thống văn hoá nhân ái, ý chí tự lực tự cường được khơi dậy trrong hoàn cảnh thực dân Pháp đã đặt ách thống trị lên nhân dân ta, đã thúc đấy Nguyễn Tất Thành ra đi tìm đường cứu nước . đó cũng chính là tư tưởng, tình cảm chi phối mọi suy nghĩ, hành động của người trong suốt cả cuộc đời mình; là cơ sở để người đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, vì vậy có thể nói chủ nghĩa yêu nước là một trong những tư tưởng cốt lõi trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Tư tưởng Hồ chí Minh có nguồn gốc từ sự kế thừa có chọn lọc những tinh hoa triết học và văn hoá phương Đông, phương Tây. Trước khi đến với chủ nghĩa Mác –Lênin, Người đã nhiều năm theo học Nho giáo, tinh thong “tứ thư” ngũ kinh” , người đã chuyển qua học chữ quốc ngữ và bắt đầu tiếp xúc với văn hoá phương tây với tư tưởng tự do bình đẳng bác ái” , người đã tiếp xức với nhiều nhà tri thức , nhà chính trị nổi tiếng của Pháp và thế giới, từ đó tiếp thu những tư tưởng dân chủ của thế kỷ ánh sáng và nền “văn hoá phục hưng”, của cuộc cách mạng tư sản Pháp, cách mạng tư sản Mỹ, nhất là Pháp, những tư tưởng nhân ái trong nền văn học Pháp, Nga, Anh.. Người tiếp thu nho giáo, những trên cơ sở chọn lọc lấy tinh hoa loại bỏ những yếu tố thủ cựu tiêu cực của nho giáo, người tiếp thu triết lý của nhà phật, của Lão giáo, Những kiến thức phong phú ấy đã làm cho tư tưởng Hồ Chí Minh kết hợp được truyền thống và hiện đại, tinh hoa văn hoá phương Đông và phương Tây, cũng như làm cho Người vừa giản dị vừa sâu sắc, vừa dân dã vừa bác học, rất Việt Nam và rất nhân loại. Nguồn gốc thứ ba là từ chủ nghĩa Mác – Lênin: người đã đến với chủ nghĩa Mác - Lênin. Đây là bước ngoặt cơ bản trong quá trình hình thành và phát triển của tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ nghĩa yêu nước đã gắn liền với chủ nghĩa xã hội, cách mạng giải phóng dân tộc gắn liền với cách mạng vô sản, làm cho tư tưởng Hồ Chí Minh được định hình, quyết định bản chất của tư tưởng Hồ Chí Minh là theo hệ tư tưởng của giai cấp vô sản, mang tính cách mạng và khoa học. Chính thế giới quan và phương pháp luận Mác - Lênin đã giúp Chủ tịch Hồ Chí Minh tổng kết kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn của mình mà tìm ra con đường cứu nước ảnh hưởng sâu sắc và quyết định ấy đã thể hiện trong câu nói của Người “ chủ nghĩa Lênin là cái cẩm nang thần kỳ” lúc đầu chính là chủ nghĩa yêu nước chứ chưa phải chủ nghĩa cộng sản đã đưa tôi tin theo Lênin, tin theo quốc tế thứ ba. Từng bước một trong cuộc đấu tranh, vừa nghiên cứu lý luận Mác - Lênin vừa làm công tác thực tế, dần dần tôi hiểu được rằng chỉ có chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản mới giải phóng được các dân tộc bị áp bức và những người lao
động trên thế giới thoát khỏi ách nô lệ” Người khẳng định “ bây giờ học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhưng chủ nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mệnh nhất là chủ nghĩa Lênin và chính vì do c ố gắng vận dụng những lời dạy của Lênin một cách sáng tạo, phù hợp với thực tế Việt Nam mà chúng tôi đã chiến đấu và giành được thắng lợi to lớn… ”. Đó là nguồn gốc lý luận của tư tưởng Hồ Chí Minh, ngoài ra tư tưởng Hồ Chí Minh còn bắt nguồn từ thực tiễn Đó là thực tiễn mà người đã sống và hoạt động , từ một người dân mất nước, qua tìm hiểu thực tiễn các nước khác nhau ở các châu lục khác nhau, đến thực tiễn hoạt đông trong các tổ chức xã hội và cộng sản, thực tiễn tổ chức xây dựng lực lượng cách mạng, xây dựng đảng cách mạng. Thực tiễn hoạt động cách mạng, lãnh đạo cách mạng, chuẩn bị tổng khới nghĩa, lãnh đạo tổng khởi nghĩa, giành và giữ chính quyền, vừa kháng chiến lâu dài, vừa xây dựng chế độ mới, con người mới. Trên cương vị một thanh niên tri thức, một thầy giáo, một công nhân làm nhiều nghề, một nhà báo, một trong những người sáng lập ra đảng cộng sản Pháp, một cán bộ của quốc tế cộng sản, trở thành lãnh tụ vĩ đại của dân tộc, lãnh tụ của đảng và chủ tịch nước trong suốt 24 năm. Thực tiễn ấy là một nguồn gốc, một cơ sở có ý nghĩa quyết định đối với sự hình thành và phát triển hoàn thiện tư tưởng Hồ Chí Minh. Nhân tố cuối cùng tạo nên tư tưởng Hồ Chí Minh đó là nhân cách của Người , chính nhân cách đó đã sản sinh ra tưởng đó, bản lĩnh, phẩm chất, tình cảm tư chất, tích cách, phong cách. Ngay từ thời buổi thiếu thời, Hồ Chí Minh đã tỏ ra là một người có hoài bão lớn, có bản lĩnh kiên định, giàu tình cảm, nhân ái, yêu nước, thương dân, tư chất thông minh , tư duy độc lập và sáng tạo, tính ham hiểu biết và nhạy bén với cái mới là những đức tính của Người . Người là một người hành động luôn có niền tin ở bản thân, ở bàn tay khối óc của mình, của con người , của mọi người. Những phẩm chất ấy càng được rèn luyện phát huy trong suốt cuộc đời hoạt động của người. Nhờ vậy, giữa thực tiễn phong phú và sinh động, giữa vô vàn lý thuyết học thuyết khác nhau, giữa biết bao nhiêu tình huống phức tạp,Người đã tìm hiểu , phân tích, tổng kết, khái quát, tìm ra bản chất , quy luật hình thành những luận điểm và có những quyết định đúng đắn sáng tạo. Tóm lại tư tưởng Hồ Chí Minh là sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa mác lênin, kế thừa những tinh hoa nhân loại. Là một bước phát triển mới của chủ nghĩa mác lênin nhằm giải đáp những vấn đề thực tiễn mới do đất nước và thời đại đặt ra.
2. Tư tưởng triết học của Hồ Chí Minh 2.1 Cơ sở hình thành tư tưởng triết học của Hồ Chí Minh Chủ tịch hồ chí minh có những tư tưởng triết học phong phú sâu sắc và độc đáo, được thể hiện trong nhiều bài viết của Người, những tư tưởng triết học của Hồ Chí Minh có thể được xem xét ở nhiều góc độ khác nhau, nhưng dù ở góc độ nào chúng ta cũng thấy tư tưởng đó vừa mang sắc thái thâm tuý của triết học phương Đông, lại vừa có tính khúc triết, duy lý, hiện đại của triết học phương Tây. Thí dụ về tư tưởng “ không có gì quý hơn độc lập tự do”của chủ tịch Hồ Chí Minh , người Việt Nam nhận thấy ở đó trình độ khái quát cao của tư tưởng “ một dân tộc độc lập và một quốc gia có chủ quyền” của tư tưởng truyền thống Việt Nam: những người cộng sản nhìn thấy ở đó hiện thân của triết học Mác- Lênin. Trong hàng loạt những tư tưởng triết học của Hồ Chí Minh về con người chúng ta thấy hiện lên rất rõ những giá trị nhân văn đặc sắc của dân tộc Việt Nam cũng như những tư tưởng triết học sâu sắc của Khổng Tử, Lão Tử, Mặc Tử, phật giáo , thiên chúa giáo, triết học khai sang pháp và đặc biệt là tư tưởng nhân đạo cao cả của triết học Mác – Lênin. Ở tư tưởng “dĩ bát biến, ứng vạn biến”của chủ tịch Hồ ChíMinh, có cả phép biến dịch của triết học phương Đông lại có cả phép biện chứng duy vật của triết học Mácxít.. có thể nói nhiều giá trị triết học của nhân loại trong lịch sử đã được chủ tịch Hồ Chí Minh tổng kết, kế thừa và vận dụng sáng tạo, và nhờ đó mà nâng chúng lên ở trình độ mới, chẳng những ngang tầm thời đại mà còn hướng tới tương lai. Cách đây hơn 70 năm nhà thơ Xô Viết Oxip Manđenxotam đã viết “ từ Nguyễn Ái Quốc toả ra một nền văn hoá, không phải văn hoá của Châu Âu, mà có lẽ là nền văn hoá trong tươg lai.. nhiều nhà hoạt động nổi tiếng trong phong trào cộng sản thế giới , nhiều nhà nghiên cứu lịch sử, xã hội, văn học, triết học,.. đều đánh giá chủ tịch Hồ Chí Minh là một nhà lý luận vĩ đại, mà tên tuổi sẽ mãi mãi gắn bó với những hành động cao cả nhất và những ước mơ cao quý nhất của nhân loại và chân lý của lịch sử vv…. Ở Việt Nam tuy không có hệ thống triết học, nhưng ông cha ta đã có những khái quát triết lý, mang tính triết học, được thể hiện trong tư tưởng văn hoá dân gian, thơ văn lý trần, trong các tác phẩm của các nhà tư tưởng, văn hoá nhà Trần, Chu Văn An , Nguyễn Trãi, , Nguyễn Bỉnh Khiêm, Lê Quý Đôn, Phan Bội Châu,…xuất phát từ nhu cầu đoàn kết dân tộc, thơ văn lý Trần rất chú ý đề cao tinh thần khoan dung, hoà mục: “ nhật, nguyệt tịnh minh, các hữu sở chiếu” ( mặt trời và mặt trăng đều chiếu sáng, mỗi cái có cách chiếu riêng. Ý nói: mặt trời chiếu ban ngày, mặt trăng chiếu ban đêm, cả hai đều cần thiết cho cuộc sống của con người, không nên đề cao cái này mà phủ nhận cái kia) Nguyễn Trãi viết: “ phúc chu, thuỷ tín dân do thuỷ” (lật thuyền mới biết sức dân như nước- Quan hải)
Nguyễn Bỉnh Khiêm nhận thức rằng: Cổ lai, quốc dĩ dân di bản Đắc quốc ưng tri tại dắc dân – (cảm hứng) ( xưa nay nước lấy dân làm gốc Được nước nên biết là do được lòng dân) Còn Phan Bội Châu lại chú ý nhiều đến phạm trù “ thời” trong triết học phương Đông (thời cơ, thời vận, thời thế). Ông viết : phàm mọi việc trong thiên hạ đều không đương nỗi chữ thời. Thời chưa đến mà vội là làm trái trời, thời đã đến mà không làm là khinh trời”. Phải theo thời nhưng không được ỷ lại chờ thời mà phải biết chủ động tạo nên thời thế, và ông kêu gọi:” sinh thời thế phải xoay nên thời thế”. Nói cách khác, Phan Bội Châu khẳng định phải biết xử lý đúng đắn mối quan hệ giữa nhân tố khách quan và nhân tố chủ quan. Chịu ảnh hưởng của quan niệm này Hồ Chí Minh viết: Lạc nước hai xe đành bỏ phí Gặp thời, một tốt cũng thành công Hồ Chí Minh đã từ những khái quát giàu tính triết lý này của cha ông rồi sử dụng thế giới quan và phương pháp của chủ nghĩa Mác - Lênin để tổng kết, rút ra phương pháp luận triết học của mình để chỉ đạo việc hoạch định đường lối chiến lược, sách lược, đưa tới thắng lợi cho cách mạng việt nam. Đặc điểm lớn trong tư duy của người Việt Nam là tư duy thực tiễn, luôn luôn xuất phát từ nhu cầu, lợi ích của dân tộc để giải quyết những vấn đề cấp bách đang đặt ra trong đời sống thực tiễn của đất nước. Vì vậy người Việt xưa ít bàn đến những vấn đề về vũ trụ quan . Trong lĩnh vực triết học bình diện được người Việt quan tâm nhiều nhất là nhân sinh quan và đạo đức quan; ngay trong đạo đưc quan, giữa mặt triết học đạo đức và mặt chuẩn mực đạo đức thì người Việt Nam vẫn quan tâm hơn nhiều đến phần chuẩn mực đạo đức, phần hành đạo, nhằm đòi hỏi những ứng xử kịp thời của con người trước mỗi biến cố xã hội và xung đột đạo đức. Đặc điểm này để lại dấu ấn sâu sắc trong tư tưởng triết học Hồ Chí Minh: dị ứng với mọi giáo điều, không sa vào các cuộc tranh luận lý thuyết thuần tuý, thiên về hành động thực tiễn của con người, mà hành động lại rất cần đến vai trò của phương pháp luận, của đạo đức – bởi đạo đức xưa nay vẫn được coi là triết học của thực tiễn. Thứ hai tư tưởng Hồ Chí Minh chịu ảnh hưởng nhất định của tinh hoa triết học phương Đông như nho giáo, phật giáo, lão giáo và phương Tây chủ yếu là triết học Mác –Lênin. Các yếu tố biện chứng trong triết học phương Đông được Hồ Chí Minh học tập người đã viết. Sự vật vần xoay vần đã định sẵn Hết mưa là nắng lên thôi… Hết khổ là vui vốn lẽ đời Ngoài ra tư tưởng “ thiên nhân hợp nhất “, tam tài thống nhất cũng đuợc Hồ Chí Minh nhắc tới khi bàn về mối quan hệ thiên thời địa lợi nhân hoà.
Triết học phương Đông cũng đưa ra thuyết ngũ hành (5 nhân tố)nhưng không coi yếu tố nào là nguyên bản, mà có sự chuyển hoá theo quan hệ, ở quan hệ này là thuỷ, ở quan hệ khác là thổ, v.v.. triết học phương Tây coi trọng nguyên tử luận, triết học phương Đông coi trọng quan hệ luận , quan hệ con người với tự nhiên : nhấn mạnh hài hoà, cộng sinh; quan hệ con người với con người: nhấn mạnh đạo đức , phép ứng xử, chủ trương “ dĩ dức trị quốc”. Ta hiểu vì sao triết học phương Đông chú ý bàn nhiều hơn đén nhân sinh quan, đạo đức quan so với triết học phương Tây. Đó cũng là mặt chủ đạo trong tưu tưởng triết học Hồ Chí Minh. Hồ Chí Minh đã được tiếp xúc với nhiều nhà triết học khai sáng pháp thế kỉ XVIII qua đó Người chịu ảnh hưởng từ các tư tưởng chính trị tiến bộ của họ về quyền con người và quyền công dân, tư tưởng dân chủ, khẩu hiệu tự do bình đẳng bắc ái .vv. Người đến với chủ nghĩa Mác - Lênin và hệ thống triết học Mác - Lênin đã đem lại cho Hồ Chí Minh phương pháp luận đề nhận thức và giải quyết đúng đắn các mối quan hệ phức tạp trong cách mạng Việt Nam : dân tộc và giai cấp, dân tộc và thời đại, vật chất và tinh thần, khách quan và chủ quan, vv.. Hồ Chí Minh luôn luôn nhấn mạnh “ thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là một nguyên tắc cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin”. Lý luận chỉ được coi là đúng đắn khi nó phù hợp với thực tiễn, giải quyết được những vấn đề thực tiễn đặt ra. Như vậy tư tưởng triết học Hồ Chí minh bắt nguồn từ những tiền đề tư tưởng triết lý của dân tộc, của phương Đông và được thăng hoa lên dưới ánh sáng của triết học Mác -Lênin, rất Mácxit mà vẫn mang bản sắc riêng của Hồ Chí Minh 2.2 Nội dung cơ bản trong tư tưởng triết học của Hồ Chí Minh Tư tưởng triết học Hồ Chí Minh gồm có 3 nội dung cơ bản sau: Thứ nhất về thế giới quan: thế giới quan Hồ Chí Minh là thế giới quan duy vật khoa học, được xây dựng trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin Thế giới quan đó giúp cho Nười nhận thức, đánh giá đúng tình hình để đề ra chiến lược sách lược cho cách mạng Việt Nam từng giai đoạn. Hồ Chí Minh luôn luôn khẳng đinh vai trò quyết định của sức sản suất, của cơ sở kinh tế đối với sự chuyển biến từ chế độ này sang chế độ khác. Sự phát triển cả xã hội xét cho đến cùng là do nhân tố vật chất quyết định. Con người muốn tồn tại trước hết phải có ăn có mặc, ở, đi lại… do đó đờ i sống vật chất quyết định đời sống tinh thần, trong đó sức sản xuất là yếu tố năng động nhất Triết học ở phương Đông cũng nói nhiều về sự biến dịch, chuyển hoá của âm dương, tuần hoàn,.. nhưng vẫn dừng lại ở suy nghiệm trừu tượng mà chưa lý giải được yếu tố vật chất nào là nguyên nhân và điều kiện tạo ra sự biến đổi đó Năm 1950 trong một bài giảng tại lớp huấn luyện trung ương Hồ Chí Minh đã nói lịch sử của xã hội là lịch sự của sự phát triển trong cách sinh sản tức phương thức sản xuất .. sự thay đổi luôn luôn bắt đầu từ sự phát triển của sức sản xuất thay
đổi, sức sinh sản thay đổi, quan hệ sinh sản tức quan hệ sản xuất giữa người với người cũng do đó mà thay đổi. Sức sinh sản như thế nào thì quan hệ sinh sản phải như thế ấy. Như vậy Hồ Chí Minh đã chỉ rõ vai trò quyết định của sức sản xuất vật chất đối với sự phát triển của xã hội, đối với sự chuyển biến từ một chế độ này sang chế độ khác Sau năm 1954, khi miền bắc bước vào thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Hồ Chí Minh đã chỉ rõ : “đặc điểm to nhất của ta trong thời kì quá độ là từ nước nông nghiệp lạc hậu, tiến thẳng lên chủ nghĩa xã hội không phải kinh qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa”. Đó là cách diễn đạt sự lựa chọn ccủa nước ta về con đường phát triển bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa, một sự lựa chọ vừa mang tính tất yêu về chính trị, vừa có khả năng thực hiện. Tuy nhiên theo Người, đối với cách mạng xã hội chủ nghĩa thì việc giành được chính quyền mới chỉ bắt đầu, chúng ta phải biết sử dụng chính quyền cách mạng và sức mạnh làm chủ nhân dân, tận dụng điều kiện quốc tế thuận lợi để xây dựng cơ sở kinh tế của chế độ mới, thúc đẩy sự chính muồi tất yếu của kinh tế . Vì vậy Người chỉ rõ : nhiệm vụ quan trọng bậc nhất của chúng ta hiện nay là phát triển sản xuất để nang cao đời sống vật chất và văn hoá tinh thần của nhân dân. Muốn có chủ nghĩa xã hội thì không có cách nào khác là phải dốc lực lượng của mọi người ra để sản xuất. Sản xuất là mặt trận chính của chúng ta hiện nay… Tất cả chúng ta, ở bất kỳ cấp nào, nghành nào đều cũng phải góp sức làm cho sản xuất phát triển. Là người duy vật Mácxit, từ rất sớm, Hồ Chí Minh đã nói rõ vai trò của điều kiện vật chất đối với văn hoá đạo đức, bàn về mối quan hệ giữa văn hoá với kinh tế, Người chỉ rõ văn hoá là kiến trúc thượng tầng, những cơ sở hạ hạ tầng có kiến thiết rồi, văn hoá mới được kiến thiết được và đủ điều kiện phát triển được “ muốn tiến lên chủ nghĩa xã hội thì phải phát triển kinh tế văn hoá. Tuy nhiên Hồ Chí Minh không chỉ nhấn mạnh một chiều sự phụ thuộc của văn hoá vào kinh tế mà còn chỉ rõ vai trò sức mạnh to lớn của văn hoá nói riêng, của các hình thái tinh thần khác ảnh hưởng trở lại đối với kinh tế Hồ Chí Minh luôn Luôn chú ý phát huy vai trò của nhân tộc chủ quan trong con người, của ý thức, của lý luận… để vượt lên hoàn cảnh, cải tạo hoàn cảnh Hồ Chí Minh quan niệm đời sống vật chất quyết định đời sống tinh thần, mặt khác người cũng rất coi trọng vai trò tác động trở lại của tinh thần, tư tưởng , đạo đức… đối với xã hội, lịch sử thông qua hoạt động thực tiễn của con người , đặc biệt là lúc mà điều kiện vật chất còn thiếu thốn, ở những thời điểm có tính bước ngoặt của lịch sự, con người thực hiện các hoạt động của mình thông qua ý thức, nếu biết gia tăng sức mạnh của ý thức, của tinh thần sẽ nhân lên sức mạnh của hoạt động thực tiễn của con người. Vì vậy Người hết sức chú trọng khơi dậy sức mạnh của chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa anh hùng cách mạng, sức mạnh củalý tuởng chính trị, của văn hoá- khoa học – kỹ thuật đặc biệt là sức mạnh của đạo đức, của ý chí cách mạng.
Qua đó ta có thể thấy Người là Một nhà Mácxít cực uyển chuyển, đã kết hợp nhuần nhuyễn động lực vật chất với đông lực tinh thần để phát huy sức mạnh của toàn dân tộc chiến thắng kẻ thù. Thứ hai là Phương pháp biện chứng Hồ Chí Minh là sự vận dụng thuần thục phương pháp biện chứng duy vật macxít. Hồ Chí Minh không có tác phẩm riêng bàn về phương pháp. Nhưng trong thực tế lãnh đạo và chỉ đạo cách mạng Việt Nam, Người đã vận dụng sáng tạo và nhuần nhuyễn các nguyên lý của phép biện chứng duy vật Macxít kết hợp với các yếu tố biện chứng của triết học phương Đông qua đó tạo nên một hệ thống phương pháp riêng của mình, rất Macxít mà cũng rất Hồ Chí Minh, không trộn lẫn được. Vì vậy, có thể nói, có phương pháp biện chứng của Hồ Chí Minh, phương pháp đó vẫn là phương pháp biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lênin nhưng đã được vận dụng và chuyển hoá vào thực tiễn cách mạng Việt Nam để xử lý thành công những vấn đề do thực tiễn cách mạng Việt Nam đặt ra, nó in đậm màu sắc Việt Nam - Hồ Chí Minh và bằng cái riêng đã làm phong phú thêm cái chung.Vậy nội dung và đặc điểm của phương pháp biện chứng Hồ Chí Minh là gì? Đó là Biện chứng trong xử lý mối quan hệ giữa thực tiễn và lý luận, giữa cái riêng và cái chung Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý, đó là quan điểm cốt lõi nhất của nhận thức luận Macxít và cũng là nguyên lý cơ bản của phép biện chứng duy vật. Theo quan điểm của C.Mác: "ở mỗi dân tộc, lý luận bao giờ cũng chỉ được thực hiện theo mức độ mà nó là sự thực hiện những nhu cầu của dân tộc ấy". Nói cách khác, lý luận chỉ được coi là đúng đắn khi nó đáp ứng được nhu cầu thực tiễn của mỗi dân tộc. Hồ Chí Minh cũng quan niệm: "Lý luận là đem thực tế trong lịch sử, trong kinh nghiệm, trong các cuộc tranh đấu, xem xét so sánh thật kỹ lưỡnng, rõ ràng, làm thành kết luận. Rồi lại đem nó chứng minh với thực tế, đó là lý luận chân chính". Theo quan niệm đó, Hồ Chí Minh luôn luôn lấy thực tiễn, lấy sự kiện của đời sống dân tộc và thời đại làm định hướng cho tư duy và hành động, lấy mục tiêu độc lập và phát triển của dân tộc làm căn cứ để xem xét lý luận, để lựa chọn con đường và bước đi cho cách mạng Việt Nam, nhờ đó mà tránh được giáo điều, rập khuôn (do chỉ biết lặp lại cái chung), đồng thời cũng tránh để không rơi vào cơ hội, xét lại (do quá nhấn mạnh cái riêng, cái đặc thù). Đi theo chủ nghĩa Mác - Lênin, tìm thấy con đường giải phóng dân tộc theo con đường cách mạng vô sản, nhưng Hồ Chí Minh biết rút ra từ học thuyết cách mạng và khoa học rộng lớn này những vấn đề cần thiết cho giai đoạn trước mắt của cách mạng Việt Nam, đề ra đường lối đúng đắn cho cách mạng Việt Nam: từ giải phóng dân tộc đến giải phóng giai cấp và giải phóng con người, tức là từ độc lập dân tộc tiến lên chủ nghĩa xã hội.
Tiếp theo, trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, nhờ đứng vững trên quan điểm thực tiễn và đường lối độc lập tự chủ, một mặt, chúng ta vẫn tranh thủ viện trợ kinh tế và quân sự của các nước XHCN anh em, mặt khác, chúng ta lại đánh theo đường lối và cách đánh Việt Nam, phù hợp với chiến trường Việt Nam, vì vậy ta đã giành được thắng lợi vẻ vang: giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, đưa cả nước đi lên CHXH. Khi miền Bắc từ một nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu, tiền tư bản bước vào thời kỳ quá độ lên CNXH, Hồ Chí Minh đặt vấn đề: "Chúng ta phải đùng những phương pháp gì, hình thức gì, đi theo tốc độ nào để tiến lên CNXH" và Người nhắc nhở: "Tuy chúng ta đã có những kinh nghiệm dồi đào của các nước anh em, nhưng chúng ta cũng không thể áp dụng những kinh nghiệm ấy một cách máy móc, bởi vì nước ta có những đặc điểm riêng của ta". Đó là biện chứng Hồ Chí Minh trong xử lý mối quan hệ giữa thực tiễn và lý luận, giữa cái riêng và cái chung. Biện chứng trong xử lý mối quan hệ giữa mâu thuẫn và thống nhất của các mặt đối lập. Theo quan điểm Macxít, quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập là quy luật cơ bản nhất của phép biện chứng duy vật, bởi mâu thuẫn là hiện tượng phổ biến của mọi sự vật, hiện tượng và đấu tranh để đi tới chuyển hoá giữa các mặt đối lập của mâu thuẫn là nguồn gốc của vận động và phát triển. Hồ Chí Minh cũng thừa nhận tính phổ biến của mâu thuẫn. Người viết: "Cái gì cũng có mâu thuẫn, vì cái gì cũng có biến âm, dương, có sinh có tử, có quá khứ, có tương lai, có cũ, có mới. Đó là những mâu thuẫn sẵn có trong mọi sự vật". Mâu thuẫn có nhiều loại với bản chất khác nhau: có mâu thuẫn b ên trong và bên ngoài, cơ bản và không cơ bản, chủ yếu và thứ yếu, đối kháng và không đối kháng. Vì vậy, phân tích mâu thuẫn là điều kiện để nhận thức đúng sự vật. Hồ Chí Minh chính là một bậc thầy trong nhận thức, phát hiện và xử lý mâu thuẫn. Trong đấu tranh dân tộc và đấu tranh giai cấp có nhận thức, phát hiện đúng mâu thu ẫn mới xác định rõ kẻ thù và bạn đồng minh, mới đề ra được chiến lược, sách lược, bước đi đúng đắn cho mỗi giai đoạn của cách mạng. Vận dụng phép biện chứng duy vật vào phân tích xã hội thuộc địa, nửa phong kiến Việt Nam đầu thế kỷ XX, Hồ Chí Minh đã phát hiện ra hai mâu thuẫn cơ bản: một là, mâu thuẫn vốn có của xã hội phong kiến là mâu thuẫn giữa nông dân và địa chủ phong kiến và hai là, mâu thuẫn giữa toàn thể dân tộc Việt Nam với bọn thực dân xâm lược Pháp, từ đó Hồ Chí Minh xác định nhân dân Việt Nam có hai kẻ thù chính là đế quốc và phong kiên tay sai, cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở Việt Nam có hai nhiệm vụ cơ bản là chống đế quốc giành lại độc lập cho dân tộc và chống phong kiên đem lại ruộng đất cho dân cày.
Tuy xác định xã hội thực dân nửa phong kiến Việt Nam có hai mâu thuẫn cơ bản, nhưng trong việc xử lý mâu thuẫn, Hồ Chí Minh không coi hai mâu thuẫn đó ngang nhau, phải tiến hành song song, đồng thời. Theo Hồ Chí Minh, trong xã hội thuộc địa nửa phong kiến, mâu thuẫn nổi lên gay gắt nhất, trở thành mâu thuẫn chủ yếu là mâu thuẫn giữa toàn thể dân tộc Việt Nam với đế quốc và bọn tay sai, có giải quyết được vấn đề dân tộc mới giải quyết được vấn đề dân chủ. Vì vậy, ngay trong Chính cương vắn tắt (1930), Hồ Chí Minh cũng chỉ nêu chủ trương "thâu hết ruộng đất của đế quốc chủ nghĩa làm của công, chia cho dân cày nghèo" mà chưa nêu khẩu hiệu "người cày có ruộng". Hội nghị Trung ương 8 (tháng 5/1941) dưới sự chủ trì của Hồ Chí Minh, cũng chủ trương tạm gác khẩu hiệu ruộng đất, chỉ tịch thu ruộng đất của đế quốc, Việt gian, đề thêm khẩu hiệu "giảm tô, giảm tức", chia lại ruộng công,... Làm.như vậy, theo Hội nghị phân tích, nếu không đánh đuổi đ ược Pháp - Nhật, nếu dân tộc còn phải chịu mãi kiếp ngựa trâu thì vấn đề ruộng đất cũng không sao giải quyết được. Cuộc Cách mạng tháng 8/1945 đã lôi cuốn hàng chục triệu nông dân, dù chưa được chia lại ruộng đất của địa chủ vẫn hăng hái tiến bước cùng giai cấp công nhân làm nên cuộc cách mạng long trời lở đất, giành lại nền độc lập cho dân tộc. Thắng lợi đó là sự thể hiện phép biện chứng của Hồ Chí Minh trong xử lý mối quan hệ giữa mâu thuẫn cơ bản và mâu thuẫn chủ yếu trong cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở Việt Nam. Hồ Chí Minh cũng là bậc thầy về xử lý mâu thuẫn địch - ta, nêu tấm gương về nghệ thuật vận dụng mâu thuẫn, khai thác mâu thuẫn trong h àng ngũ kẻ thù. Theo quyết định của Đồng minh tại Hội nghị Pốtxđam (tháng 7/1945), gần 20 vạn quân Tưởng đổ vào Bắc Đông Dương (từ vĩ tuyến 16 trở ra) và hàng vạn quân Anh - Ấn Độ đổ vào Nam Đông Dương với danh nghĩa giải giáp quân đội Nhật. Núp dưới bóng quân đội Anh, thực dân Pháp cũng đem quân trở lại n ước ta. Nếu kể cả quân đội Nhật tuy đã đầu hàng nhưng chưa bị tước vũ khí, thì vào lúc đó, có gần nửa triệu quân nước ngoài đóng trên đất nước ta. Cùng một lúc phải đối phó với nhiều kẻ thù, tình thế cách mạng Việt Nam như đang "nghìn cân treo sợi tóc". Để bảo vệ thành quả cách mạng, Hồ Chí Minh chủ trương phải phân hoá kẻ thù, bằng cách khai thác mâu thuẫn trong hàng ngũ của chúng. Quân đội Tưởng vào miền Bắc có ba thế lực: cánh Lư Hán thuộc Đệ nhất chiến khu Vân Nam, cánh Tiêu Văn thuộc Đệ tứ chiến khu Quảng Tây, cánh Chu Phúc Thành thuộc quân khu Trung ương Trùng Khánh. Chúng giống nhau về mục tiêu "diệt cộng, cầm Hồ" để dựng lên chính phủ tay sai, phục vụ cho mưu đồ lâu dài của chúng, nhưng mâu thuẫn với nhau về lợi ích cá nhân. Biết Lư Hán vốn có tư thù sâu sắc với Tưởng Giới Thạch và cả với Pháp (vì đã bị Pháp tịch thu mấy chuyến hàng lớn trên tuyến đường sắt Hải Phòng Côn Minh), Hồ Chí Minh đã chủ động tới thăm chúng nhằm tranh thủ Lư Hán, đồng thời, nhượng bộ cho vợ chồng Tiêu Văn một số đặc quyền kinh tế để cô lập cánh Chu Phúc Th ành... Nhờ đó,
chúng ta buộc họ phải thay đổi thái độ đối với Chính phủ Hồ Chí Minh, đ ã sử dụng được lực lượng quân đội Tưởng làm bình phong, ngăn chặn quân đội Pháp đang lăm le ra miền Bắc. Trong hàng ngũ tướng lĩnh quân đội Pháp cũng chia thành hai phe: cánh diều hâu chủ chiến, đứng đầu là Cao ủy Đông Dương Đácgiăngliơ (D'argenlieu), cánh tương đối hiểu biết, muốn hoà hoãn, tiêu biểu là đại tướng Lơcléc (Leclerc), tổng chỉ huy quân đội viễn chinh. Hồ Chí Minh đ ã viết thư gửi Lơcléc: "Ngài là một đại quân nhân và là một nhà ái quốc. Ngài đã chiến thắng và chiến thắng anh dũng kẻ xâm lăng nước ngài... Lừng danh với những chiến công, ngài lại đi đánh một dân tộc chỉ muốn độc lập, thống nhất quốc gia và một nước chỉ muốn hợp tác như anh em với nước ngài sao?". Lòng tự trọng bị tổn thương, ít lâu sau Lơcléc từ chức Tổng chỉ huy, xin chuyển về Pháp, mở đầu cho sự liên tục thay đổi Tổng chỉ huy quân đội Pháp ở Đông Dương. Đánh giá sách lược của Hồ Chí Minh Trong giai đoạn này, đồng chí Lê Duẩn đã viết: "Những biện pháp cực kỳ sáng suốt đã ghi vào lịch sử cách mạng nước ta như một mẫu mực tuyệt vời của sách lược Lêninnít về lợi dụng mâu thuẫn trong hàng ngũ kẻ địch và về sự nhân nhượng có nguyên tắc". Nhắc lại những năm tháng đó, đồng chí Phạm Văn Đồng cũng viết: "Nếu bấy giờ không có Hồ Chí Minh thì khó lường hết cái gì có thể xảy ra". Đối với mâu thuẫn địch - ta, chỉ có một cách xử lý duy nhất là "Hễ còn một tên xâm lược trên đất nước ta, thì ta phải kiên quyết đánh đuổi nó đi". Còn với mâu thuẫn trong nội bộ nhân dân, xuất phát từ quan điểm "Hễ l à người Việt Nam thì ai cũng có lòng yêu nước, ghét giặc", Hồ Chí Minh chủ trương đoàn kết mọi lực lượng "miễn là không phản lại quyền lợi dân chúng, không là Việt gian, thân Pháp, thân Nhật, có lòng trung thành với Tổ quốc”, "Không được phép bỏ một lực lượng nào sẵn sàng phục vụ quốc gia". Phương pháp đại đoàn kết Hồ Chí Minh là lấy cái chung, cái tương đồng để khắc phục cái riêng, cái dị biệt, lấy nhân ái, khoan đung để cảm hoá, lấy nhân nhượng, thoả hiệp lẫn nhau để giải quyết bất đồng, "biến đại sự th ành tiểu sự, biến tiểu sự thành vô sự". Người phê phán một số cán bộ chỉ biết "chia rẽ, bênh vực lớp này chống lại lớp khác, không biết làm cho các tầng lớp nhân nhượng lẫn nhau, hoà thuận với nhau... quên rằng lúc này ta phải toàn dân đoàn kết, không chia già trẻ, giàu nghèo để giữ nền độc lập, chống kẻ th ù chung". Như vậy, trong mâu thuẫn nội bộ nhân dân (mâu thuẫn không đối kháng), có mặt thuận và mặt nghịch, bên cạnh mặt mâu thuẫn còn có mặt thống nhất, để tồn tại trong sự thống nhất, phải biết lấy thuận chế nghịch, lấy cái chung, cái đồng
thuận để khắc phục cái riêng, cái dị biệt. Đó là biện chứng trong cách xử lý của Hồ Chí Minh về mối quan hệ giũa mâu thuẫn và thống nhất các mặt đôi lập. Biện chứng giữa cái "bất biến" và cái “vạn biến". Đây là một tư tưởng biện chứng hết sức sâu sắc của triết học phương Đông, xuất phát từ quan niệm vạn vật sinh hoá đều do điều lý (quy luật) chi phối, nếu nắm được điều lý của vũ trụ thì có thể điều khiển được mọi biến hoá của trời đất (hiện tượng), nghĩa là có thể lấy cái bất biến chế ngự được cái vạn biến, lấy tĩnh chế động, lấy nhu thắng cương... Phép biện chứng duy vật Macxít cũng đã đề cập đến các cặp mâu thuẫn và thống nhất, vận động và đứng im, nhưng mối quan hệ giữa bất biến và vạn biến trong phép biện chứng của Hồ Chí Minh có nguồn gốc chủ yếu từ trong triết học phương Đông và Việt Nam. Xưa Lý Thánh Tông, khi đi lo việc biên cương ở phương Nam, có dặn lại nhiếp chính Ỷ Lan một câu: "Vạn biến như lôi, nhất tâm thiền định", ý nói cứ lấy nhất tâm bất biến (là một lòng lo giữ việc nước) thì có thể đối phó với vạn biến (dù có dữ dội như sấm sét). Vậy ta hiểu "dĩ bất biến ứng vạn biến" mà Hồ Chí Minh nói đến là gì? Theo cách nói của triết học, có thể hiểu "bất biến" là quy luật, vì chỉ có quy luật (tự nhiên, xã hội, tư duy) là tồn tại lâu đài, là hầu như bất biến, còn "vạn biến" là hiện tượng, là sự biểu hiện đa dạng của quy luật, cho nên có thể đưa vào quy luật mà lý giải hiện tượng hay ngược lại, từ phân tích vô vàn hiện tượng có thể tìm ra quy luật tương ứng. Phép biện chứng duy vật thường chú trọng nhiều hơn về trình bày sự phát triển biện chứng của sự vật, coi mâu thuẫn, vận động là tuyệt đối, thống nhất, đứng im là tương đối. Trong thực tế vận dụng, đôi khi chúng ta lại có phần coi nhẹ, thậm chí bỏ qua cái "bất biến" (tức là cái thống nhất, đứng im vốn là điều kiện tồn tại của sự vật). Trong vũ trụ và trong cuộc sống xã hội vốn tồn tại phạm trù "bất biến". Hoá học được xây dựng trên cơ sở định luật bảo toàn trọng lượng. Công thức có thể biến hoá, nhưng trị số thì không đổi. Năng lượng học dựa trên định luật bảo toàn năng lượng. Toán học có những hằng số, hằng đẳng thức không đổi. Về mặt x ã hội, các chế độ xã hội đều có nhiều thay đổi, nhưng trong xã hội nào người ta cũng vẫn cần đến ăn, mặc, ở... tức là vẫn phải có sản xuất và phân phối, nghĩa là sự khác nhau, như C.Mác nói, chỉ là về cách thức sản xuất và cách thức phân phối, còn bản thân sản xuất và phân phối thì xã hội nào cũng vẫn phải có. Cũng có thể gọi đó là các hằng số xã hội. Hồ Chí Minh tiếp thu phép biện chứng Macxít, đồng thời cũng chịu ảnh hưởng của tư duy biện chứng phương Đông. Người thường bắt đầu từ cái bất biến để đi tới cái khả biến của xã hội và con người. Thí dụ, Người nói: "Tuy phong tục mỗi dân mỗi khác, nhưng có một điều thì dân nào cũng giống nhau ấy là dân nào cũng ưa sự lành, ghét sự dữ”. Khi nghe một vị ủy viên Ban vận
động đời sống mới nói cần định ra một cái hướng mới cho cuộc vận động, vì khẩu hiệu "cần, kiệm, liêm, chính" xem ra vừa không đủ, vừa cổ... thì Hồ Chí Minh ngắt lời: "Cổ, lạ quá, thế cơm các cụ ăn ngày xưa, bây giờ mình ăn cũng cổ à?". Theo Người, ăn cơm, uống nước, hít thở khí trời... không bao giờ cũ, xưa nay và sau này đều phải làm. Cần, kiệm, liêm, chính cũng vậy. Trước khi sang Pháp đàm phán, Người chỉ dặn lại cụ Huỳnh có một câu: "Mong cụ ở nhà: dĩ bất biến, ứng vạn biến". Ta hiểu đó là Người nói đến mối quan hệ giữa mục tiêu và phương pháp, nguyên tắc và sách lược. Mục tiêu của chúng ta là độc lập, thống nhất của Tổ quốc, tự do hạnh phúc của nhân dân, đó là điều bất biến còn phương pháp - sách lược có thể tuỳ tình hình mà biến hoá đa dạng, thay đổi linh hoạt, nhưng không được xa rời cái bất biến. Người nói: "Mục đích bất di bất dịch của ta vẫn là hoà bình, thống nhất, độc lập, dân chủ. Nguyên tắc của ta thì phải vững chắc, nhưng sách lược của ta thì linh hoạt". Hồ Chí Minh đã vận dụng phương pháp biện chứng này một cách rất hiệu quả trong chỉ đạo cách mạng, đưa tới những thắng lợi to lớn chưa từng có trong lịch sử dân tộc. Đúng như một nhà báo Pháp đã nhận xét: "Chính sự kết hợp mà không ai bắt chước nổi giữa tính mềm dẻo với tính cương nghị, giữa tính linh hoạt về chính trị với tính cứng rắn về nguyên tắc, giữa việc vận dụng truyền thống yêu nước với sự phân tích macxít đã tạo nên tính chất độc đáo của ông Hồ Chí Minh". Cũng xuất phát từ phép biện chứng Đông - Tây kết hợp này, chúng ta thấy Hồ Chí Minh đã giải quyết rất thành công, vừa khoa học, vừa nhuần nhuyễn các mối quan hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại, kế thừa và đổi mới, dân tộc và giai cấp, nội lực và ngoại lực, lực - thế, thời… Tóm lại, tư tưởng triết học Hồ Chí Minh được thể hiện một phần quan trọng trong phương pháp biện chứng Hồ Chí Minh. Về bản chất, đó là phương pháp biện chứng duy vật Macxít được vận dụng vào hoàn cảnh Việt Nam, có sự kết hợp với tư duy biện chứng phương Đông, in đậm dấu ấn phương Đông và Việt Nam, nổi bật lên trong đó là sự kết hợp tính cương nghị về nguyên tắc với tính mềm dẻo, linh hoạt về sách lược, lấy cái đại đồng để khắc phục cái tiểu dị, đi từ dân tộc đến giai cấp, nhằm mục tiêu đại đoàn kết dân tộc, phân hoá và cô lập kẻ thù chính, giành thắng lợi cho độc lập dân tộc để từng bước đi lên CNXH. Phương pháp biện chứng Hồ Chí Minh cũng do đó mà có vai trò rất to lớn đối với công cuộc đổi mới của chúng ta, đặc biệt trong bối cảnh quốc tế đang chuyển biến nhanh chóng và phức tạp hiện nay.
Thứ ba là Tư tưởng về con người, bộ phận cơ bản của tư tưởng triết học Hồ Chí Minh Thấm nhuần quan điểm cải tạo thế giới của triết học Mác, vấn đề được Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm là vấn đề con người và sự nghiệp giải phóng con người. Con người trong tư tưởng Hồ Chí Minh không phải là con người chung chung, trừu tượng, phi lịch sử, mà là con người hiện thực, cụ thể, sinh động, trước hết là nhân dân lao động và quần chúng bị áp bức ở khắp mọi nơi, không phân biệt dân tộc và màu da. Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người có thể tóm tắt lại trong ba nội dung cơ bản: Con người là vốn quý nhất, là nhân tố quyết định thắng lợi của cách mạng: Theo Hồ Chí Minh, lịch sử là do quần chúng nhân dân sáng tạo ra, chứ không phải do vài ba cá nhân anh hùng nào, vì vậy chúng ta phải yêu dân, quý dân, trọng dân, vì "có dân là có tất cả". Người nói: "Trong bầu trời không gì quý bằng nhân dân. Trong thế giới, không gì mạnh bằng lực lượng đoàn kết của nhân dân". Do đó, "trong xã hội không có gì tất đẹp, vẻ vang bằng phục vụ cho lợi ích của nhân dân".Từ đó, ta thấy nổi lên ở Hồ Chí Minh một tấm lòng yêu thương vô hạn đối với con người, một niềm tin mãnh liệt vào sức mạnh và phẩm giá con người, một ý chí kiên quyết đấu tranh để giải phóng con người khỏi áp bức, bất công, đói nghèo, lạc hậu. Cũng có thể coi đó là những nội dung cơ bản của chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh. Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của cách mạng: Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người hoàn toàn xa lạ với các quan điểm xem con người như là công cụ, như là phương tiện. Mọi chính sách tăng trưởng kinh tế, phát triển văn hoá của Hồ Chí Minh đều hướng tới con người. Người nói: "Phải đem hết sức dân, tài dân, của dân để làm lợi cho dân", "dựa vào lực lượng của dân, tinh thần của dân để gây hạnh phúc cho dân", "chủ nghĩa xã hội là nhằm nâng cao đời sống vật chất và văn hoá của nhân dân và do nhân dân tự xây đựng lấy". Qua đó, có thể thấy, trong tư tưởng Hồ Chí Minh, con người - mục tiêu và con người - động lực là thống nhất, vì dân và do dân là thống nhất. Để phát huy vai trò động lực của con người, Hồ Chí Minh đã đề cập đến một hệ thống nội dung và biện pháp (vật chất và tinh thần) nhằm tác động vào cái động cơ thúc đẩy tính tích cực hoạt động của con người đồng thời, cũng chỉ ra những nội dung và biện pháp làm triệt tiêu các trở lực nhằm thúc đẩy sự phát triển theo hướng tiến bộ. Trong hệ thống các động lực chính trị - tinh thần, Hồ Chí Minh chú trọng trước hết đến giáo dục chủ nghĩa yêu nước, lý tưởng xã hội chủ nghĩa, đạo đức cách mạng... đồng thời không coi nhẹ vai trò tác động của các nhân tố tinh thần khác, như văn hoá, khoa học, pháp luật... đặc biệt, Người chú trọng phát huy