Bàn về khái niệm nhân cách trong tâm lý học ngày nay

Đinh Đức Hợi<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 61(12/2): 107 - 110<br /> <br /> BÀN VỀ KHÁI NIỆM NHÂN CÁCH TRONG TÂM LÝ HỌC NGÀY NAY<br /> Đinh Đức Hợi*<br /> Trường Đại học Sư Phạm – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Khái niệm nhân cách được xuất hiện từ rất sớm trong lịch sử nhân loại và là khái niệm then chốt<br /> trong tâm lí học, là một khái niệm rộng nên nhân cách được hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau. Và<br /> đây cũng là khái niệm liên quan đến nhiều lĩnh vực khoa học nên rất được quan tâm, được hiểu<br /> theo nhiều khuynh hướng khác nhau. Trên thế giới cũng như ở Việt Nam khái niệm này chưa có sự<br /> thống nhất. Về cơ bản người ta coi nhân cách là hệ thống các giá trị xã hội nằm trong con người, là<br /> những thuộc tính tâm lí ổn định của cá nhân, hay là tổ hợp đạo đức và năng lực trong con người.<br /> Từ khoá: Nhân cách, cá nhân, cá tính, giá trị xã hội, phẩm chất, năng lực.<br /> <br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> Có lẽ khoa học nghiên cứu về nhân cách và<br /> hành vi của con người là nghiên cứu thú vị<br /> nhất được thực hiện từ trước đến nay. Tại sao<br /> con người lại cư xử như thế? Tại sao bạn lại<br /> buồn chán, giận dữ, vui sướng hoặc lo âu?<br /> Những chuẩn mực về hành vi được thiết lập<br /> như thế nào và chúng thay đổi ra sao? Những<br /> kiểu hành vi kì quái được con người phát triển<br /> như thế nào và làm sao để xử lí chúng một<br /> cách hiệu quả. Tâm lí học nhân cách là một<br /> khoa học hấp dẫn, sẽ cung cấp câu trả lời cho<br /> toàn bộ vấn đề trên.<br /> Mỗi người đều khác nhau, nhưng chúng ta<br /> cũng có những điểm chung đi đến sự nhất trí<br /> về tính cá nhân ở con người và những gì tạo<br /> ra nhân cách cá nhân là một trong những vấn<br /> đề thu hút nhất trong tâm lí học.<br /> NỘI DUNG NGHIÊN CỨU<br /> Về bản chất, nhân cách là những giá trị làm<br /> nên bản sắc riêng của con người đó, được<br /> hình thành trong quá trình con người sống và<br /> hoạt động.<br /> * Ngoài nước (có thể phân thành các hướng<br /> nghiên cứu sau):<br /> + Xu hướng sinh vật cho nhân cách là thuộc<br /> tính sinh vật, bản năng tình dục, đặc điểm<br /> hình thể, siêu đẳng bù trừ...(S. Freud; A.<br /> Adler; K. Jung; Krestchmer).<br /> <br /> <br /> <br /> Tel: 0985 464 848<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 107<br /> <br /> - Thuật ngữ “nhân cách” bắt nguồn từ chữ<br /> “Persona” trong tiếng Hi Lạp cổ đại dùng để chỉ<br /> cái mặt nạ của diễn viên sân khấu cổ đại, tiếp<br /> đến dùng để chỉ bản thân người diễn viên và các<br /> vai mà người đó đóng. Sau đó nó dùng để chỉ<br /> vai trò thực sự của con người trong xã hội.<br /> - Nhân cách là một cơ cấu có tổ chức của các<br /> quá trình và trạng thái tâm lý liên quan đến cá<br /> nhân (R. Linton).<br /> - Nhân cách là cơ quan điều khiển thể xác,<br /> một thiết chế tác động đến những sự biến đổi<br /> không ngừng từ lúc được sinh ra đến khi chết<br /> (H.A.Murray).<br /> - Con người vượt ra khỏi giới động vật<br /> nhờ lao động và phát triển trong xã hội,<br /> tham gia giao tiếp với những người khác<br /> nhờ tiếng nói, đã trở thành nhân<br /> cách...chủ thể của nhận thức và cải tổ<br /> tích cực hiện thực (A.V. Petrovxki).<br /> - Nhân cách là một tổ chức tâm lí mới về<br /> chất, được hình thành nhờ sống trong xã hội<br /> (A.N. Leonchiev).<br /> - Nhân cách là một tồn tại cá nhân nhất định,<br /> độc nhất vô nhị, không thể phân chia, được<br /> đặc trưng bởi sự thể hiện tính cách do tư chất<br /> và môi trường tạo ra (W.arnold).<br /> - Nhân cách là toàn bộ nội dung tinh thần<br /> với những phẩm chất thể lực và đặc trưng<br /> tâm lí , với giá trị cá nhân trong tập thể,<br /> với vai trò<br /> của cá nhân trong lao động của họ ( I. Edrink)<br /> [6; tr 10]. - Nhân cách là cá nhân cụ thể, lịch<br /> sử, sinh động gắn với những quan hệ thực tế<br /> đối với thế giới hiện thực (X.L.Rubinstêin).<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Đinh Đức Hợi<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> + Xu hướng nhân cách là nhân tính con<br /> người, là động cơ tự điều chỉnh, là tương tác<br /> xã hội, là nhu cầu, là lo lắng... (C. Rogers;<br /> R.May; A. Maslow; G. Allport; J. Bugental;<br /> A. Murray; G.H. Merd; K. Horney).<br /> - Nhân cách là một cá thể có ý thức, một vị trí<br /> nhất định trong xã hội và thực hiện một vai<br /> trò nhất định (A.G. Covaliov).<br /> - Nhân cách là con người với tư cách là chủ<br /> thể có ý thức (K.K. Platonov) [1; tr 240].<br /> - Nhân cách là một trật tự động (dynamic) của<br /> các hệ thống tâm-thể trong cá nhân quy định<br /> những sự thích nghi độc đáo đối với môi<br /> trường xung quanh của họ (G.W. Allport).<br /> - Nhân cách là khái niệm chỉ mọi sự kiện hợp<br /> thành lịch sử cuộc đời của cá nhân (H.<br /> Thomae).<br /> + Xu hướng nhân cách là toàn bộ mối quan hệ<br /> xã hội của cá nhân (L. Seve; Zeigarnite;<br /> Ogorodnikov).<br /> - Nhân cách là tổng hoà các phẩm chất cá<br /> nhân tương đối bền vững (L.I. Borovich).<br /> - Nhân cách của một cá nhân là cấu trúc độc<br /> đáo của các thuộc tính (J.P. Guilford).<br /> - Nhân cách là những hành vi, tư duy và cảm<br /> xúc có tính chất đặc biệt và ổn định của cá<br /> nhân (R.A. Baron) [100; tr 10].<br /> - Nhân cách là sản phẩm cuối cùng của thói<br /> quen (J. Watson).<br /> - A.N. Leonchiev quan niệm: Nhân cách là<br /> một cấu tạo trọn vẹn thuộc một loại đặc<br /> biệt...người ta sinh ra không phải đã là nhân<br /> cách mà người ta trở thành nhân cách.<br /> - A.I. Secbacov: Nhân cách là sự hình thành<br /> một cách trọn vẹn những cấu trúc tâm lí, phản<br /> ánh bản chất xã hội của con người hiện thực<br /> với tư cách là chủ thể có ý thức của nhận thức<br /> và tích cực cải tạo thế giới [6; tr 10].<br /> + Nhân cách được hiểu đồng nghĩa với khái<br /> niệm con người (K.K. Platonov).<br /> + Nhân cách được hiểu như cá nhân con người<br /> với tư cách là chủ thể của mối quan hệ và hoạt<br /> động có ý thức (A.G. Kovalev; I.X. Kon).<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 108<br /> <br /> 61(12/2): 107 - 110<br /> <br /> - Nhân cách là một sản phẩm xã hội – lịch sử,<br /> chủ thể có ý thức xã hội – có trách nhiệm<br /> (J.P. Galpêrin).<br /> - Nhân cách phát triển toàn diện là một người<br /> có năng lực và sẵn sàng hành động ngày càng<br /> độc lập (tự động) và có ý thức trong những<br /> phạm vi hoạt động hết sức đa dạng, có ý<br /> nghĩa xã hội trong sự tác động chung, tập thể<br /> đối với những người khác (A.Kossakowski).<br /> - Nhân cách là hệ thống sinh động của<br /> những quan hệ xã hội giữa các phương thức<br /> hành vi..., cơ sở chung, đầy đủ nhất để xem<br /> xét những mặt khác nhau của đời sống cá<br /> nhân (L.Sève).<br /> - Nhân cách là những mẫu hành vi ứng xử có<br /> tính kiên định và những quá trình tâm lý trong<br /> mối quan hệ, giữa chủ thể và bản thân, khởi<br /> xướng từ bên trong cá nhân (J.M.Burger).<br /> Nhân cách như là những mặt và trong các mặt<br /> này chứa các nét nhân cách [6; tr 171].<br /> Nhận xét: Nhìn chung các tác giả nước ngoài<br /> khi định nghĩa nhân cách cũng chưa có sự<br /> thống nhất vì họ xây dựng quan niệm theo<br /> những cách tiếp cận khác nhau. Khi đề cập<br /> đến nhân cách đại đa số tập trung vào giá trị<br /> xã hội, quá trình ý thức, quá trình trở thành<br /> một nhân cách, sự tác động của xã hội, của<br /> hoạt động của giao tiếp đến nhân cách.<br /> * Trong nước (có thể phân thành các hướng<br /> nghiên cứu sau):<br /> Tương tự như trong nhiều nền tâm lý học<br /> khác, trong tâm lý học Việt Nam cũng có<br /> những cách hiểu khác nhau về nhân cách.<br /> + Xu hướng coi nhân cách là hệ thống giá trị:<br /> - Từ điển tiếng Việt lí giải nhân cách là tư<br /> cách là phẩm chất con người.<br /> GS.VS. Phạm Minh Hạc định nghĩa nhân<br /> cách là toàn bộ những đặc điểm, phẩm chất<br /> tâm lý của cá nhân, quy định giá trị xã hội và<br /> hành vi xã hội của nó” [2; tr 478].<br /> Gần đây, ông đưa đến một định nghĩa mới về<br /> nhân cách. Đó là: “Nhân cách của con người<br /> là hệ thống các thái độ của mỗi người thể hiện<br /> ở mức độ phù hợp giữa thang giá trị và thước<br /> đo giá trị của người ấy với thang giá trị và<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Đinh Đức Hợi<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> thuớc đo giá trị của cộng đồng và xã hội, độ phù<br /> hợp càng cao nhân cách càng lớn” [3; tr 24].<br /> - Theo PGS Lê Đức Phúc, “Nhân cách là cấu<br /> tạo tâm lý phức hợp, bao gồm những thuộc<br /> tính tâm lý cá nhân, được hình thành và phát<br /> triển trong cuộc sống và hoạt động, tạo nên<br /> nhân diện và quy định giá trị xã hội của mỗi<br /> người” [3;74-76].<br /> - Tác giả Trần Trọng Thuỷ cho rằng, “Nhân<br /> cách là toàn bộ những đặc điểm, phẩm chất<br /> tâm lý quy định giá trị xã hội và hành vi xã hội<br /> của cá nhân”. Nhân cách của con người phải<br /> được phân tích và được đánh giá ở 3 mức độ<br /> khác nhau: mức độ bên trong cá nhân, mức độ<br /> bên ngoài cá nhân, mức độ siêu cá nhân” .<br /> - Tác giả Nguyễn Ngọc Bích định nghĩa:<br /> Nhân cách là hệ thống những phẩm giá xã hội<br /> của cá nhân thể hiện những phẩm chất bên<br /> trong của cá nhân, mối quan hệ qua lại của cá<br /> nhân với các cá nhân khác, với tập thể, xã hội,<br /> với thế giới xung quanh và mối quan hệ của<br /> cá nhân với công việc trong quá khứ, hiện tại<br /> và tương lai [1; tr 233].<br /> + Xu hướng coi nhân cách là một thuộc tính<br /> tâm lí ổn định:<br /> <br /> 61(12/2): 107 - 110<br /> <br /> nhân, qui định hành vi xã hội và giá trị xã hội<br /> của cá nhân đó.<br /> + Xu hướng coi nhân cách là bản tính xã hội,<br /> chủ thể ý thức:<br /> - Tác giả Nguyễn Khắc Viện quan niệm:<br /> Nhân cách là tổng hoà tất cả những gì hợp<br /> thành một con người, một cá nhân với bản sắc<br /> và cá tính rõ nét..<br /> - Tác giả Nguyễn Ngọc Phú: Nhân cách là<br /> tổng hoà các phẩm chất xã hội, được cá nhân<br /> lĩnh hội trong hoạt động và giao tiếp, phản ánh<br /> giá trị xã hội của cá nhân đó trong cộng đồng.<br /> - Tác giả Vũ Dũng: Một mặt nhân cách là sản<br /> phẩm của sự phát triển lịch sử xã hội, mặt<br /> khác nhân cách cũng là người sáng tạo ra<br /> hoàn cảnh, điều kiện, của cải xã hội.<br /> - Tác giả Đỗ Long coi nhân cách là một chủ<br /> thể tự ý thức ở mỗi con người, thể hiện thông<br /> qua quá trình tự khẳng định trong hoạt động<br /> chủ đạo của chính mình.<br /> - Tác giả Phạm Tất Dong quan niệm: Nhân<br /> cách được xem xét với tư cách là con người<br /> mang ý thức, một con người rất cụ thể với cá<br /> tính của họ, với những ưu khuyết điểm đang<br /> bộc lộ trong cuộc sống hàng ngày của họ.<br /> <br /> - Tác giả Đặng Xuân Hoài: Nhân cách là một<br /> cấu trúc bao gồm những thuộc tính và đặc<br /> điểm tâm lí ổn định tạo nên bản sắc của cá<br /> nhân, được hình thành từ những quan hệ xã<br /> hội. Nhân cách là chủ thể của hành vi và hoạt<br /> động có ý thức, qua đó thể hiện giá trị xã hội<br /> của mỗi người [4; tr 5].<br /> <br /> Nhận xét: Có thể thấy là ở Việt Nam hiện nay<br /> có xu hướng đặt giá trị xã hội thành một<br /> thành phần, một mặt quan trọng nếu không<br /> nói là trung tâm của nhân cách. Mức độ của<br /> giá trị xã hội của nhân cách quy định kích cỡ<br /> của nhân cách ấy.<br /> <br /> - Tác giả Nguyễn Quang Uẩn quan niệm:<br /> Nhân cách là tổ hợp những đặc điểm, những<br /> thuộc tính tâm lí của cá nhân, biểu hiện ở bản<br /> sắc và giá trị xã hội của con người.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> <br /> - Tác giả Trần Hiệp: Nhân cách là kết quả của<br /> quá trình xã hội hoá nhân cách, nhân cách bao<br /> gồm một tập hợp những đặc điểm, những<br /> thuộc tính tâm lí đã qui định hoạt động và<br /> hành vi của cá nhân, qua đó giá trị của cá<br /> nhân đó được xác định.<br /> - Tác giả Hoàng Anh, Nguyễn Thạc, Đỗ Thị<br /> Châu quan niệm: Nhân cách là tổ hợp những<br /> đặc điểm, những thuộc tính tâm lí của cá<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 109<br /> <br /> Như vậy, cũng giống như trên thế giới, ở Việt<br /> Nam cũng chưa có một khái niệm nhân cách<br /> thống nhất. Khi xây dựng khái niệm nhân<br /> cách chúng tôi kế thừa tư tưởng của các tác<br /> giả đi trước, đồng thời xuất phát từ tư tưởng<br /> chỉ đạo của chủ nghĩa Mác và tư tưởng Hồ<br /> Chí Minh về bản chất con người, chúng tôi<br /> cho rằng, nói đến nhân cách là chúng ta cần<br /> nói đến:<br /> + Các nét tâm lí tương đối ổn định;<br /> + Nhân cách được hình thành trong cuộc<br /> sống, trong hoạt động, giao tiếp;<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Đinh Đức Hợi<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> + Là những nét (bản sắc) riêng biệt của mỗi<br /> cá nhân;<br /> + Là thước đo giá trị của con người trong xã hội.<br /> Vậy, nhân cách là toàn bộ những phẩm chất tâm<br /> lí tương đối ổn định của cá nhân, biểu hiện ở các<br /> nét nhân cách của chính cá nhân đó.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1]. Nguyễn Ngọc Bích (1998), Tâm lí học nhân<br /> cách. NXB Giáo dục, Hà Nội.<br /> <br /> 61(12/2): 107 - 110<br /> <br /> [2]. Phạm Minh Hạc (chủ biên), Phạm Hoàng Gia,<br /> Trần Trọng Thuỷ, Nguyễn Quang Uẩn (1992),<br /> Tâm lí học, NXB Giáo dục, Hà Nội.<br /> [3]. Đào Thị Oanh (chủ biên)(2007), Vấn đề nhân<br /> cách trong tâm lí học ngày nay, NXB Giáo dục,<br /> Hà Nội.<br /> [4]. Damarin F. L, Cattell R. B (1986),<br /> Personality factors in early childhood and their<br /> relation to intelligence, Monographs of the society<br /> for researcher in child development.<br /> [5]. Don Richard Riso, Russ Hudson (1996),<br /> Personality Types, Houghton Mifflin.<br /> [6]. Jerry M. Burger (2000), Personality, Fifth<br /> Edition, Wadsworth, Wadsworth Morton Hunt<br /> <br /> SUMMARY<br /> THE CONCEPT OF PERSONALITY IN MODERN PSYCHOLOGY<br /> Dinh Duc Hoi<br /> College of Education, Thai Nguyen University<br /> <br /> The concept of personality has been taken into consideration for a long time in human’s history,<br /> and it is regarded as a fundomental key concept in psychology the concept of personality is a broad<br /> concept so it can be understood in many different ways.<br /> The concept of personality has certain relations with many other fields of science, thus there have<br /> been a number of approaches to understand it.<br /> In the world as well as there have been no consennes in understandiny this concept in Vietnam. In<br /> general, it is supposed that personality is a system of social values existiny a human, psychological<br /> permanent attributes of an invididual or a conbination of morals and abilities in a human.<br /> Keywords: personality, an individualls, social values, morals, abilities<br /> <br /> <br /> <br /> Tel: 0985 464 848<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 110<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />