Báo cáo khoa học: Vấn đề xói mòn đất ở vùng Okinawa - Nhật Bản

Chia sẻ: Nguyễn Phi Nhung Nhung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

252
lượt xem 55
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Báo cáo khoa học: Vấn đề xói mòn đất ở vùng Okinawa - Nhật Bản đưa ra tóm tắt về kết quả nghiên cứu của 1 số nhà khoa học Nhật Bản và Mỹ về vấn đề xói mòn của vùng, từ đấy liên hệ với nông nghiệp Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo khoa học: Vấn đề xói mòn đất ở vùng Okinawa - Nhật Bản

Báo cáo khoa học: Vấn đề xói mòn đất ở vùng okinawa - nhật bản
T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp, TËp 1, sè 4/2003 vÊn ®Ò xãi mßn ®Êt ë vïng okinawa - nhËt b¶n Soil erosion problems in Okinawa, Japan Vò ThÞ Ph−¬ng Thôy1 Summary Okinawa region has a specific soil type called as Kunigami Maaji which is divided into 13 subsystems. They are characterized by the physical properties and erosibility by rain. The critical slope for soil erosion is 1.5 degree. To minimize erosion it is necessary to reduce the slope below 1.5 degree and increase soil infiltration. At the present the government of Japan has established a legal system for soil management and sol protection, with specific measures and education to increase people's awareness of soil conservation of tyheir own farmland. Keywords: Soil properties, erosion, soil protection. 1. §Æc ®iÓm thæ nh−ìng v c¸c Ng nh n«ng, l©m v thuû s¶n ®ang ph¶i nghiªn cøu thùc tÕ vÒ xãi mßn ®èi mÆt víi nhiÒu bÊt lîi cña thiªn nhiªn nh− ®Êt ë vïng chÝnh Okinawa b o, h¹n h¸n, vÞ trÝ ®Þa lý v ®iÒu kiÖn ®Êt ®á, v ng bÞ xãi mßn ®ang gia t¨ng. §Õn nay, ® 1.1. §Æc ®iÓm thæ nh−ìng cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¬ chÕ v Theo Kenryo (1989): Okinawa n»m ë vïng giã mïa cña Ch©u ¸, cã khÝ hËu nhiÖt c¸ch thøc ng¨n ngõa xãi mßn nh−ng viÖc t×m ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p tæng hîp ®Ó kiÓm so¸t ®íi nãng Èm, cã l−îng m−a h ng n¨m cña hiÖn t−îng xãi mßn vÉn cßn gÆp nhiÒu khã vïng v o kho¶ng trªn 2000 mm - 2300 mm. kh¨n do sù kh¸c nhau gi÷a c¸c yÕu tè ¶nh HÖ sinh th¸i ®éng thùc vËt ®a d¹ng, nh−ng l¹i h−ëng dÉn ®Õn hiÖn t−îng mÊt ®Êt ë c¸c ®Þa l vïng sinh th¸i nh¹y c¶m dÔ bÞ t¸c ®éng bëi ph−¬ng. Ph¹m vi nghiªn cøu n y l ®−a ra yÕu tè thiªn nhiªn. Vïng cã lo¹i ®Êt ®Æc thï tãm t¾t vÒ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña mét sè nh gäi l Kunigami Maaji. §Êt n y bao gåm 2 khoa häc NhËt B¶n v Mü vÒ vÊn ®Ò xãi mßn nhãm chÝnh l ®Êt v ng v ®Êt ®á v ®−îc cña vïng, tõ ®©y cã thÓ liªn hÖ víi n«ng chia nhá h¬n th nh 13 hÖ ®Êt. C¸c hÖ ®Êt nghiÖp ViÖt Nam. B¶ng 1. §Æc ®iÓm thæ nh−ìng ë vïng Okinawa Lo¹i ®Êt TÝnh chÊt C©y trång phï hîp Kunigami ®¸ sái A xit, nghÌo chÊt h÷u c¬. §Êt cã MÝa ®−êng, døa, c©y ¨n qu¶ m u x¸m ®en v c¸t s¹n Shimariji ®¸ v«i KiÒm yÕu, Ýt chua, gi÷ n−íc kÐm MÝa ®−êng, rau c¸c lo¹i Shimariji ®Þa tÇng KiÒm yÕu, Ýt chua. MÝa ®−êng, rau c¸c lo¹i §Êt phï sa It chua, chÊt h÷u c¬ kh¸ ®ñ. Lóa 313
vÊn ®Ò xãi mßn ®Êt ë vïng okinawa - nhËt b¶n ph©n bè xen kÏ trong mçi c¸nh ®ång v mçi c¸c yÕu tè g©y ra xãi mßn ®Êt ë Okinawa v hÖ th−êng cã nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau. Vïng Mü cho r»ng nh÷ng nh©n tè chñ yÕu dÉn ®Õn Trung t©m v phÝa Nam cña ®¶o cã ®Þa h×nh xãi mßn ®Êt ngo i yÕu tè con ng−êi l ®Æc dèc thoai tho¶i, nh−ng vïng phÝa B¾c cã ®é tÝnh cña ®Êt, ®Æc ®iÓm cña m−a v ®é nghiªng dèc lín víi nhiÒu thung lòng. ë vïng phÝa cña ®Êt. B¾c ®Êt rÊt dÔ bÞ röa tr«i. §©y l nguyªn nh©n §Æc tÝnh vËt lý l m cho dßng ch¶y tíi c¸c dßng s«ng v ®¹i (1) Th nh phÇn sÐt cña ®Êt chiÕm kho¶ng 5 d−¬ng ë phÝa B¾c cã tèc ®é lín v g©y ra xãi ®Õn 8%. mßn ®Êt bëi m−a r o. §Êt ®ai cña vïng cã (2) C¸c lo¹i ®Êt chÝnh ë ¤kinawa cã møc ®Æc ®iÓm ®−îc ®¸nh gi¸ ë b¶ng 1 n¨ng lùc tæng hîp thÊp nhÊt. Møc ®é tæng hîp (Department of Agriculture.., 2001) (lín h¬n 80%) cã thÓ ®−îc xÕp tõ cao ®Õn 1.2. C¸c nghiªn cøu thùc tÕ vÒ xãi mßn thÊp: Shimajiri Maaji (®á sÉm), Jaagaru (x¸m), Kunigami Maaji (v ng ®á). vïng ®Êt chÝnh ë Okinawa (3) Tû lÖ ph©n ly cña c¸c mÉu ®Êt (lín h¬n HiÖn tr¹ng 40) ®−îc x¾p xÕp theo thø tù tõ cao ®Õn thÊp ViÖc c¶i t¹o ®Êt g¾n liÒn víi c¸c ph−¬ng nh− sau: Kunigami Maaji, Jaagaru, Shimaji tiÖn c¬ giíi th−êng g©y ra cÊu tróc ®Êt bÞ ph¸ Maaji. huû, l m t¨ng l−îng ®Êt bÞ röa tr«i sau c¸c (4) Kh¶ n¨ng thÊm ®Êt ¤kinawa cã tû lÖ trËn m−a r o. VÝ dô, mét c¸nh ®ång sau khi thÊm gi¶m dÇn theo thêi gian. X¸c ®Þnh tèc ®é c¶i t¹o 5 th¸ng, ® bÞ mÊt 11 mm ®Êt bÒ mÆt thÊm trªn c¸nh ®ång ® c y v kh«ng ®−îc sau mét c¬n m−a 1000 mm. TrËn m−a b o c y th× dßng n−íc thÊm lÇn l−ît xÈy ra sau 17 600 mm g©y ra 433 m3 ®Êt bÞ cuèn tr«i ®i tõ - 18 phót v 12 - 13 phót, víi ®iÒu kiÖn ruéng mét c¸nh ®ång réng 2 ha. nghiªng 3 ®é v c−êng ®é m−a nh©n t¹o l 65 Nh÷ng c¸nh ®ång ®−îc c¶i t¹o ®Ó trång mm/giê. døa dÔ g©y xãi mßn h¬n trång c©y kh¸c. Quan N¨ng l−îng m−a s¸t trªn c¸nh ®ång døa, ®Êt bÞ mÊt ®i khi cã Møc ®é xãi mßn do m−a phô thuéc v o mét trËn m−a nhá 9 mm. L−îng ®Êt cã trong n¨ng l−îng m−a v vÞ trÝ ®Þa lý x¸c ®Þnh bëi c¸c dßng s«ng ch¶y qua nh÷ng ®ång døa cã kiÓu ph©n bæ giät m−a v c−êng ®é m−a. khi lªn tíi 10.000 ppm. Nghiªn cøu hai ph−¬ng tr×nh ph©n tÝch møc Trong thêi kú x©y dùng c¶i t¹o, c¸c ¶nh h−ëng ®Õn xãi mßn ®Êt cña t¸c gi¶ ph−¬ng tiÖn kiÓm so¸t xãi mßn nh− ®Æt c¸c Wischmeier (ë NhËt b¶n) v Smith (ë Mü) thïng l¾ng cÆn, ®¾p ®Ëp gi÷ ®Êt v dïng c¸c cho thÊy: n¨ng l−îng m−a ë ¤kinawa bÞ ¶nh tÊm ®an chÆn ngang dßng ch¶y ®Ó gi÷ ®Êt l¹i h−ëng bëi c−êng ®é m−a nhiÒu h¬n so víi ë ® ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶. Mét c¬n b o cã Mü. m−a 97 mm l m tr«i h¬n 100 tÊn phÕ th¶i ra YÕu tè ®é dèc ®èi víi viÖc g©y xãi mßn ®Êt c¸c cöa s«ng c¸ch xa c¸nh ®ång 2 km. Thùc nghiÖm trªn c¸nh ®ång kh«ng ®−îc Nh÷ng nh©n tè chñ yÕu dÉn ®Õn xãi mßn ®Êt c y bõa trong tr−êng hîp m−a tù nhiªn v thö Wischmeier v Smith (1994); Tingning nghiÖm trong phßng thÝ nghiÖm sö dông m−a Zhao v CS (1999) khi nghiªn cøu ®Þnh l−îng nh©n t¹o. KÕt qu¶ l quan hÖ gi÷a l−îng ®Êt bÞ 314
Vò ThÞ Ph−¬ng Thuþ mÊt v ®é dèc hÇu nh− gièng nhau. Nh÷ng kÕt quèc gia. B¾t ®Çu tõ n¨m 1948, ë NhËt B¶n qu¶ nghiªn cøu ® cho thÊy r»ng l−îng ®Êt bÞ khuyÕn khÝch më réng n«ng nghiÖp mang mÊt sÏ b»ng kh«ng khi ®é dèc gÇn b»ng 1,5 tÝnh hîp t¸c d−íi sù h−íng dÉn cña Trung ®é. t©m t i nguyªn thiªn nhiªn v c¸c c¬ quan Tãm l¹i, nh÷ng kÕt qu¶ ph©n tÝch ®−îc n«ng nghiÖp cña Mü. Tuy nhiªn, ë ®©y ch−a tãm t¾t nh− sau: chó ý nhiÒu tíi viÖc b¶o vÖ ®Êt v ng¨n chÆn (1) Râ r ng ®Êt Kuniga Maaji kh¸c nhau xãi mßn ®Êt. §Õn n¨m 1949, Nh n−íc ho n rÊt nhiÒu vÒ c¸c ®Æc tÝnh vËt lý v dÔ bÞ xãi thiÖn luËt ®Êt ®ai, tiÕp ®Õn l c¸c dù ¸n c¶i t¹o mßn do m−a. ®Êt nh− nghiªn cøu vÊn ®Ò xãi mßn ®Êt v coi (2) Th«ng qua x¸c ®Þnh l−îng ®Êt bÞ mÊt träng c¸c dù ¸n b¶o vÖ ®Êt b»ng viÖc ¸p dông ®i trªn thùc ®Þa còng nh− trong phßng thÝ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt v ®−a ra c¸c ho¹t nghiÖm do ¶nh h−ëng cña ®é dèc kh¸c nhau, ®éng gi¸o dôc b¶o vÖ ®Êt. dù ®o¸n ®−îc ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè ®Õn Ho¹t ®éng qu¶n lý ®Çu tiªn v o n¨m xãi mßn ®Êt v l−îng ®Êt bÞ mÊt ®i tõ c¸c 1956 l c¸c quy ®Þnh v tiªu chuÈn ho¸ ®èi ph−¬ng tr×nh thùc nghiÖm. víi c¸c dù ¸n c¶i t¹o ®Êt ®ai. H¬n 20 n¨m sau (3) C¸c hÖ sè n y kh¸c nhau theo ®Æc tÝnh ®ã, c¸c møc chuÈn cã hiÖu chØnh ®−îc xuÊt cña ®Êt, th¶m thùc vËt, chiÒu d i cña ®é dèc b¶n gåm c¸c h−íng dÉn phï hîp thÓ hiÖn c¸c v ®−îc x¸c ®Þnh mèi t−¬ng quan ®ã bëi c¸c ®Æc tÝnh, t×nh tr¹ng nghiªn cøu v ®−îc hiÖu h m sè. §é dèc giíi h¹n cña xãi mßn ®Êt chØnh tõ c¸c yªu cÇu thùc tiÔn. C¸c quy t¾c ®−îc kh¼ng ®Þnh l 1,5 ®é. N¨ng l−îng m−a b¶o vÖ ®Êt ®−îc ®−a ra v cã hiÖu lùc v o giíi h¹n - nh− ® ®−îc m« t¶ b»ng c−êng ®é n¨m 1955. H ng lo¹t c¸c t¹p chÝ nghiªn cøu, m−a, ®−îc ph¸t hiÖn l t−¬ng ®−¬ng víi kh¶ h−íng dÉn n«ng d©n ®−îc xuÊt b¶n tõ sau n¨ng thÊm cña ®Êt. Nãi mét c¸ch kh¸c ®Ó 1967. Tuy nhiªn trong suèt thêi gian n y chØ gi¶m xãi mßn tíi møc nã cã thÓ kh«ng x¶y ra cã hai b i vÒ xãi mßn v b¶o vÖ ®Êt, thÓ hiÖn th× cÇn thiÕt ph¶i l m cho ®é dèc cña ®Êt nhá viÖc b¶o vÖ ®Êt ®ai kh«ng ®−îc chó ý nhiÒu h¬n 1,5 ®é v cÇn n©ng cao kh¶ n¨ng thÊm (Department of Agriculture…, 2001). cña ®Êt. 2.2. Më réng n«ng nghiÖp v b¶o vÖ ®Êt ®ai khi Okinawa thuéc NhËt B¶n 2. Qu¸ tr×nh nghiªn cøu vÒ b¶o vÖ HÖ thèng më réng n«ng nghiÖp ®−îc më ®Êt ®ai ë Okinawa ra ®Ó thÝch øng víi c¸c vïng n«ng nghiÖp 2.1. Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp v b¶o vÖ ®Êt chÝnh cña NhËt B¶n. Mét hÖ thèng më réng trong thêi kú trî gióp cña Mü b¶o vÖ ®Êt ®−îc th nh lËp v o n¨m 1980. Khi Xãi mßn ®Êt ®ang diÔn ra ë vïng ®Êt dèc, ®ã, c¸c kü thuËt, tiªu chuÈn v kÕ ho¹ch b¶o c¸c vïng ®Êt kh«, dèc ®−îc canh t¸c, t−íi tiªu vÖ ®Êt ®−îc ®−a ra cho c¸c dù ¸n c¶i thiÖn ®Êt kh«ng thuËn lîi. Tr−íc ®©y, nh÷ng ng−êi “kiÓm so¸t xãi mßn ®Êt” cña ChÝnh phñ. HiÖn n«ng d©n ® t¹o ra c¸c ruéng bËc thang, nay, chÝnh quyÒn Okinawa ® thùc hiÖn chñ b¨ng c¸c bê ®¸ däc theo c¸c ®−êng ®ång møc ®Ò mang tªn “ Ng y b¶o vÖ ®Êt”, nh»m n©ng coi nh− l c¸ch b¶o vÖ ®Êt chñ yÕu. Sau thÕ cao sù nhËn thøc vÒ vÊn ®Ò xãi mßn ®Êt chiÕn thø 2 th× vÊn ®Ò xãi mßn ®Êt míi ®−îc trong n«ng d©n, tæ chøc mçi n¨m mét lÇn v nh×n nhËn nh− mét vÊn ®Ò nghiªm träng cña 315
vÊn ®Ò xãi mßn ®Êt ë vïng okinawa - nhËt b¶n qua c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng Thay ®æi chÕ ®é canh t¸c b»ng c¸ch trång kh¸c. c©y ph©n xanh (cèt khÝ) hoÆc lo¹i cá cã rÔ s©u gi÷ ®Êt. 3. C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý v b¶o vÖ ®Êt ë c¸c ®Þa ph−¬ng trong 3.3. C¸c nghiªn cøu v xu h−íng ph¸t triÓn vïng Che phñ ®Êt b»ng tÊm s¶n phÈm ho¸ chÊt hoÆc tÊm l¸ kh¨n tr¶i. 3.1. C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý Che phñ b»ng r¬m r¹ hoÆc trång c©y che - Nh n−íc thiÕt lËp hÖ thèng luËt qu¶n lý phñ xen kÏ. v b¶o vÖ chèng xãi mßn ®Êt. VÝ dô mét c¸ Thùc hiÖn c¸c m« h×nh tr×nh diÔn, ®Çu t− nh©n hay mét c«ng ty x©y dùng c«ng tr×nh chi phÝ b»ng 75% vèn cña Nh n−íc. trªn 1000 m2 ph¶i ®¨ng ký víi Nh n−íc v HÖ thèng dÉn v ®Ëp n−íc b»ng xi m¨ng ph¶i b¸o c¸o tõng c«ng ®o¹n x©y dùng. ng y c ng më réng. - Nh n−íc ®Ò ra chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp X©y dùng bÓ, ao chøa n−íc ch¶y tõ c¸nh cho n«ng hé trang tr¹i trong ph¸t triÓn s¶n ®ång ra, sau 2 -3 n¨m ®Êt l¾ng ph¶i x©y dùng xuÊt, trong sö dông ®Êt v b¶o vÖ ®Êt ®ã. l¹i hoÆc chuyÓn ®Êt ra khái bÓ. Thùc tÕ chi phÝ ®Ó ng¨n chÆn xãi mßn v b¶o Sö dông ho¸ chÊt v o b×nh ®Æt ®Çu hÖ vÖ ®Êt th«ng qua hÖ thèng khuyÕn n«ng v thèng tho¸t, l m t¨ng kh¶ n¨ng kÕt tña cña gi¸o dôc. Nh n−íc ho n thiÖn c¸c c«ng t¸c ®Êt sau khi bÞ xãi mßn. N−íc s¹ch ®−a theo b¶o vÖ m«i tr−êng, ®Çu t− 100% vèn (tr−íc hÖ thèng ra s«ng, biÓn. Ph−¬ng ph¸p n y ph¶i 1990 h ng n¨m kho¶ng 1,5 tØ yªn, nh÷ng n¨m ®Çu t− phÝ phÝ cao v cÇn n©ng cao ý thøc b¶o gÇn ®©y møc ®Çu t− ®Õn kho¶ng 20 tØ yªn). vÖ ®Êt v m«i tr−êng cña n«ng d©n. 3.2. C¸c biÖn ph¸p phæ biÕn ¸p dông nh»m X©y dùng hÖ thèng kªnh ch×m tho¸t n−íc h¹n chÕ xãi mßn n»m d−íi bÒ mÆt canh t¸c l 0,7 m, cuèi khu ®ång cã hÖ thèng xö lý ®Êt tr«i b»ng bÒ l¸ng §èi víi ®Êt dèc, khi cã m−a sÏ t¹o tèc ®é hoÆc qua hÖ thèng läc. C¸ch n y cã t¸c dông dßng ch¶y rÊt lín, kh¾c phôc xãi mßn b»ng gi¶m xãi mßn bÒ mÆt v gi¶m nhiÔm bÈn c¸ch t¹o c¸c bê c¶n, ng¨n xãi mßn ®Êt. cuèi hÖ thèng. L m b»ng ph¼ng h¬n ®é dèc cña ®Êt. HiÖn nay, c¬ quan Nh n−íc ë tõng vïng Trång c©y theo ®uêng ®ång møc. ®ang më réng nghiªn cøu, ®Çu t− x©y dùng hÖ X©y dùng c¸c ao xi m¨ng, ®Êt tr«i theo thèng tho¸t n−íc ch×m d−íi mÆt ®Êt canh t¸c n−íc víi h m l−îng 2000 ppm. Nhê cã bÓ v 0,7 m. HÖ thèng n y ®−îc dÉn n−íc ch¶y tõ ao ®Êt ®−îc gi÷ l¹i, n−íc s¹ch ®−a ra biÓn chØ ruéng theo hÖ thèng kªnh ra cöa s«ng gÇn cßn 200 ppm. nhÊt hoÆc ®Õn hÖ thèng bÓ chøa. N−íc sau hÖ §èi víi tõng c©y trång, kÕt hîp c¸c biÖn thèng n y ®−îc ®−a ra h¹ l−u cña s«ng. ph¸p cô thÓ: c©y mÝa, thu ho¹ch v o th¸ng 12 ®Õn th¸ng 3. Kh¾c phôc b»ng c¸ch trång h ng TriÓn väng c©y (hä dong riÒng) xung quanh bê. Ruéng §Êt n«ng nghiÖp ë NhËt B¶n ® ®−îc c¶i trång døa th−êng b¶o vÖ ®Êt b»ng che phñ t¹o trªn mét qui m« réng, chñ yÕu l do ®Çu r¬m r¹, C©y døa còng co biÖn ph¸p t−¬ng tù. t− cña chÝnh phñ. §ãng gãp cña ng−êi n«ng 316
Vò ThÞ Ph−¬ng Thuþ d©n còng cã vai trß lín ®èi víi vÊn ®Ò xãi T i liÖu tham kh¶o mßn ®Êt bëi v× n¨ng suÊt ®Êt cña hä bÞ ®e do¹ Kenryo Onaga, 1986. Practical studies on soil nghiªm träng. HiÖn nay cã 80% sè hé n«ng erosion in the northern parts of Okinawa, J. d©n nhËn thøc ®−îc vÊn ®Ò n y, nh−ng khã Ryukyu University. 33. page 111-117. kh¨n ®Æt ra l nÕu chi tr¶ cho viÖc chèng xãi Department of Agriculture, Forestry and Fisheries mßn sÏ l m gi¶m thu nhËp cña hä. Tuy vËy, and Department of Environment and Soil c¸c qui ®Þnh trong sö dông ®Êt ®ai l cÇn thiÕt protection. Okinawa. 2001 kh«ng thÓ thay thÕ trong viÖc më réng b¶o vÖ Wischmeier v Smith, 1994. Research the factors ®Êt. Sù nhËn thøc v gi¸o dôc l ®iÒu cèt yÕu primarily responsible for soil erosion in dÉn ®Õn th nh c«ng trong ch−¬ng tr×nh b¶o Okinawa, J. Ryukyu University. 41. page 51- vÖ ®Êt l©u d i. ViÖc më réng b¶o vÖ ®Êt l cÇu 69. nèi gi÷a c¸c chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ, c¬ Tingning Zhao, Kenryo Onaga, Seiichi Gibo, quan liªn quan ®Õn b¶o vÖ m«i tr−êng víi c¸c Jianying Yang and Baoping Sun, 1999. ph−¬ng thøc sö dông ®Êt cña ng−êi n«ng d©n Approach to Erosion control and Agricultural nh»m ph¸t triÓn n«ng nghiÖp cã hiÖu qu¶, an development techniques in small watershed. J. to n v bÒn v÷ng h¬n. Ryukyu University. 46. 143-152 317