Báo cáo nghiên cứu khoa học " CỌP TRONG VĂN HÓA DÂN GIAN ĐÔNG NAM BỘ "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

73
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cọp trong lịch sử Vào buổi đầu khai phá, khi cư dân Việt từ miền ngoài đến vùng đất Đồng Nai-Gia Định, ấn tượng đầu tiên đập vào mắt họ là một thiên nhiên hoang sơ, với những vùng đất màu mỡ nhưng lại không kém phần lam sơn chướng khí với những thú dữ, “Từ cửa biển Cần Giờ, Soài Rạp, cửa Đại, cửa Tiểu, toàn là rừng rậm hàng ngàn dặm” (Phủ biên tạp lục). Cho nên, có thể nói lịch sử khai phá vùng đất này được mở đầu bằng trang sử chinh phục thiên nhiên,...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " CỌP TRONG VĂN HÓA DÂN GIAN ĐÔNG NAM BỘ "

3 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 VAÊN HOÙA - LÒCH SÖÛ COÏP TRONG VAÊN HOÙA DAÂN GIAN ÑOÂNG NAM BOÄ Nguyễn Thanh Lợi* 1. Coïp trong lòch söû Vaøo buoåi ñaàu khai phaù, khi cö daân Vieät töø mieàn ngoaøi ñeán vuøng ñaát Ñoàng Nai-Gia Ñònh, aán töôïng ñaàu tieân ñaäp vaøo maét hoï laø moät thieân nhieân hoang sô, vôùi nhöõng vuøng ñaát maøu môõ nhöng laïi khoâng keùm phaàn lam sôn chöôùng khí vôùi nhöõng thuù döõ, “Töø cöûa bieån Caàn Giôø, Soaøi Raïp, cöûa Ñaïi, cöûa Tieåu, toaøn laø röøng raäm haøng ngaøn daëm” (Phuû bieân taïp luïc). Cho neân, coù theå noùi lòch söû khai phaù vuøng ñaát naøy ñöôïc môû ñaàu baèng trang söû chinh phuïc thieân nhieân, trong ñoù nhöõng loaøi nhö coïp, saáu, raén reát, muoãi moøng, ñæa vaét… luoân laø moái ñe doïa thöôøng tröïc trong cuoäc ñaáu tranh sinh toàn cuûa ngöôøi daân nôi ñaây. Moät trong nhöõng söùc maïnh cuûa töï nhieân maø cö daân buoåi ñaàu phaûi “ñoái ñaàu” ñoù laø coïp (hoå), ñöôïc meänh danh laø “maõnh hoå giöõa ñoàng hoang”. Quaû thöïc, vaøo luùc naøy coïp nhan nhaûn khaép nôi, ra söùc taùc oai taùc quaùi, taïo ra söï khieáp ñaûm cho daân chuùng. Chuùng coù maët khaép nôi, töø nhöõng caùnh röøng giaø cuûa mieàn Ñoâng cho ñeán nhöõng caùnh röøng saùc ven bieån mieàn Taây, ngang nhieân qua laïi nhöõng xoùm laøng coøn heûo laùnh cuõng nhö xoâng thaúng vaøo choán phoá phöôøng ñoâ hoäi nhö choã khoâng ngöôøi. Trònh Hoaøi Ñöùc ñaõ nhaän xeùt: “Xöù naøy coù nhieàu caù saáu vaø coïp döõ”.(1) Hay noùi nhö nhaø vaên Sôn Nam ôû nôi maø: “Coïp saáu roáng vaø ngheù saùt vaùch choøi”.(2) Hoaëc nhö trong daân gian: “Döôùi soâng saáu loäi, treân gioàng coïp um”. Vaøo giöõa nhöõng ngaøy Teát naêm 1770, coïp töø röøng Saùc(3) keùo veà chôï Taân Kieång,(4) gaây kinh hoaøng cho daân chuùng, khieán thaày troø Taêng AÂn vaø Trí Naêng phaûi ra tay tieâu dieät, ñem laïi an laønh cho daân chuùng. Vaø sö Hoàng AÂn(5) cuõng bò cheát sau traän chieán aùc lieät aáy.(6) Hung döõ vaø lieàu lónh nhö vaäy nhöng ngöôøi daân ñaát phöông Nam trong quaù trình ñi môû coõi vaãn ñaùnh coïp, dieät coïp, duø ñoù laø ñaøn baø hay treû con: “Tuy ngöôøi beù vaø ñaøn baø caàm dao caét coû vaø ñoøn xoùc cuõng baét ñöôïc coïp”.(7) Thuôû xöa, ôû vuøng Taân Khaùnh-Baø Traø(8) vaø ôû Taân Ninh(9) moãi nôi coù moät oâng thaày voõ noåi tieáng. Hai ngöôøi keát nghóa anh em, cuøng nhau luyeän taäp voõ buøa, moät moân voõ thôøi thöôïng hoài ñoù. Khi bieát coù con coïp döõ haïi ngöôøi ôû Hoùc OÂng Che, hai ngöôøi ñöa ñoà ñeä tôùi ñoù quyeát taâm gieát coïp. Hoï chia laøm ba caùnh ñi vaøo röøng saâu dieät aùc thuù. Ngöôøi vaø thuù ñaùnh nhau töø saùng sôùm cho tôùi toái mòt khoâng phaân thaéng baïi, ñaùm hoïc troø yeáu söùc bò vaêng ra. Hai thaày voõ tay vung roi, mieäng hoâ thaàn chuù goïi aâm binh aâm töôùng ñeán trôï löïc cho * Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
4 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 ñeán quaù khuya. Saùng hoâm sau, daân chuùng cuøng ñaùm hoïc troø ñeán trôï löïc, thì ñaõ thaáy hai oâng thaày naèm cheát beân xaùc coïp döõ. Ngaøy nay, taïi ñaây vaãn coøn ngoâi chuøa Hoùc OÂng Che.(10) Naêm 1806, ôû laøng Thanh Ba coù nhaø sö Taêng Ngoä (phaùp danh Vieân Ngoä) teân laø Nguyeãn Chaát ñaõ laøm vieäc thieän: “ÔÛ trong xoùm coù con ñöôøng töø ñoâng sang taây, bò buøn laày, caây coû saàm uaát, huøm beo ra voâ thöôøng haïi ngöôøi… OÂng phaùt taâm theå nguyeän, moät mình ñoán chaët caây gai, ñaép baèng ñöôøng ñi veà nam daøi 200 tröôïng, ñöôøng ñi veà taây daøi 250 tröôïng dö. Ban ngaøy oâng laøm vieäc hoaëc coù coïp cuõng cuùi ñaàu maø ñi qua khoâng heà xaâm phaïm, ñaép söûa nhö vaäy trong vaøi thaùng môùi xong, ñeán nay qua laïi ñöôøng aáy ñeàu thuaän tieän”.(11) Vaøo cuoái theá kyû 19, sau khi Phaùp sang nöôùc ta hôn 10 naêm, daân cö ñoâng ñuùc, vaäy maø naïn coïp vaãn coøn hoaønh haønh. Con soá thoáng keâ sau cho bieát: vuøng Caàu An Haï, 3 thaùng coù 10 ngöôøi cheát; vuøng Hoùc Moân, trong vaøi tuaàn coù 4 ngöôøi bò aên thòt; vuøng Thuû Daàu Moät, trong vaøi thaùng coù 8 ngöôøi bò coïp baét.(12) Nhöõng naêm 1947-1948, ôû Taây Ninh coïp veà loaïn röøng. Töø 8 giôø toái ñeán 6 giôø saùng leänh giôùi nghieâm ñöôïc ban ra, chuû yeáu ñeå traùnh coïp. Vaøo nhöõng giôø aáy, trong nhaø ngoaøi ñöôøng khoâng moät boùng ngöôøi. Taïi aáp Chaùnh, xaõ Ninh Thaïnh coïp baét 3 maïng ngöôøi, moãi ñeâm coïp veà baét heo mang voâ röøng döï tröõ. Coù hoâm vaøo 5 giôø saùng maø hai meï con coïp vaãn coøn ñuøa giôõn trong saân chuøa Long Sôn, khieán caùc nhaø sö phaûi moät phen khieáp vía.(13) Coïp ôû Ñoâng Nam Boä löøng danh vôùi chuyeän Coïp Ba Moùng ñöôïc vieát döôùi daïng hoài kyù, thu huùt raát nhieàu ñoäc giaû thích “chuyeän ñöôøng röøng” mang tính ly kyø trong thôøi khaùng chieán choáng Phaùp. Con coïp naøy xuaát hieän taïi röøng Laïc An, Taân Tòch vaø quanh khu vöïc Maõ Ñaø (thuoäc vuøng chieán khu Ñ) töø sau traän caøn thaùng 3/1948. Ñoù laø moät con coïp giaø, raát tinh khoân, coù söùc maïnh voâ ñòch. Trong moät laàn suïp haàm, coïp phaûi caén ñöùt moät chaân ñeå taåu thoaùt, neân möùc ñoä hung haêng ngaøy caøng taêng. Traän aáy, xaùc giaëc naèm ngoån ngang, coïp aên rieát thaønh quen. Sau naøy noù cöù hay rình baét ngöôøi, duø ñang ôû trong nhaø, ñang hoäi hoïp ôû cô quan hay ñi coâng taùc ngoaøi ñöôøng, thaäm chí caû nôi ñoùng quaân cuûa boä ñoäi coïp cuõng khoâng ngaùn. Tính ñeán ñaàu naêm 1950, coïp Ba Moùng ñaõ saùt haïi hôn 100 ngöôøi. Con coïp naøy ñaõ thoaùt cheát khoâng döôùi 10 laàn do boä ñoäi giaêng baãy vaø taäp kích baèng suùng. Ñaây laø con coïp raát tinh quaùi, luùc aån luùc hieän, di chuyeån lieân tuïc khaép vuøng caên cöù. Thaùng 6/1950, moät ngöôøi bò coïp voà, nhöng vì bò bao Coïp Ba Moùng bò tieâu dieät ôû vaây, coïp ta phaûi boû xaùc ngöôøi xaáu soá taïi choã, chieán khu Ñ (Ñoàâng Nai). ñoäi dieät coïp cuûa ban quaân giôùi phaûi gaøi mìn (Nguoàn: Images.google.com.vn)
5 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 döôùi xaùc ngöôøi cheát aáy môùi dieät ñöôïc coïp Ba Moùng.(14) 2. Coïp trong tín ngöôõng Do töông quan löïc löôïng giöõa con ngöôøi vaø töï nhieân vaøo buoåi ñaàu, neân duø coù dieät coïp nhöng nhöõng ngöôøi daân ñi khai phaù vaãn phaûi toân thôø noù. Nhöõng danh xöng cao nhaát ñöôïc daønh cho coïp: “Sôn quaân chi thaàn”, “Sôn quaân chuùa xöù”, “Sôn quaân maõnh hoå”, “Sôn laâm chuùa teå”, “Sôn laâm chuùa xöù”, “Sôn laâm ñaïi töôùng quaân”, “Sôn quaân chuùa ñoäng”, “Chuùa xöù sôn laâm”, “Maõnh hoå”, “Thaàn Hoå”, “OÂng”, “OÂng Thaày”, “OÂng Caû”, “Ngaøi”, “OÂng Ba Möôi”, “Höông quaûn”... ÔÛ caùc laøng queâ Nam Boä, thöôøng coù taäp tuïc cöû coïp giöõ chöùc Höông caû(15) cuûa laøng, khoâng ai trong caùc thoân laøng ñöôïc giöõ chöùc vuï naøy caû. Con ngöôøi chæ giöõ chöùc vuï thöù nhì, töùc chöùc Höông chuû. Vaøo dòp cuoái naêm hay tröôùc khi toå chöùc leã Kyø yeân, daân chuùng toå chöùc leã Baàu OÂng: “ÔÛ aáp Phöôùc Lai tröôùc ñaây coù mieáu thôø thaàn Hoå. Vaøo ngaøy 19 thaùng 4 aâm lòch haèng naêm, daân laøng cuùng thaàn Hoå. Leã vaät cuùng thaàn Hoå goàm maáy laù sôù goùi trong giaáy hoàng (goïi laø hoàng ñôn) vaø moät thuû dó (ñaàu heo) ñeå soáng. Sau khi trình cuùng taïi mieáu, daân laøng ñem leã vaät leân moät ngaõ ba hay ngaõ tö phía röøng ñeå ñoù. Neáu qua ñeâm hoâm sau, thuû dó maát, tôø sôù môùi vieát maát maø coù tôø sôù cuõ (cuûa naêm tröôùc cuùng) boû laïi trong maâm thì daân laøng tin thaàn Hoå chaáp nhaän leã cuùng vaø veà nhaän tôø sôù môùi. Neáu sôù môùi coøn thì daân laøng ñem ñaàu heo veà luoäc cuùng cho ñuû ba ngaøy ñeâm maø leã vaät coøn ñeå nguyeân thì xem nhö thaàn Hoå khoâng nhaän. Sôù phaûi ñoát ñi vaø thuû dó phaûi ñem choân. Cuõng coù yù kieán cho raèng, vieäc cuùng leã vaät taïi baøn thôø thaàn Hoå trong ñình. Neáu leã vaät coøn thì sôù phaûi ñoát ñi, ñaàu heo thì oâng töø giöõ ñình höôûng”.(16) Coù nôi nhö Beán Tre, daân laøng goïi coïp vôùi chöùc “Ñaïi Höông caû” (goïi taét laø Höông caû) vaø coù taùc giaû giaûi thích raèng sôû dó ôû Nam Boä khoâng goïi con ñaàu loøng laø con “caû” laø chính vì leõ aáy. Ngöôøi xöa khoâng daùm goïi to hoaëc nhieác maéng, ñaùnh ñaäp “thaèng Caû”.(17) ÔÛ Nam Boä coù nhieàu truyeän töông töï veà “OÂng Coïp” nhö OÂng Caû Coïp, OÂng Coïp Caû Myõ Ñieàn… ÔÛ Chaâu Bình (Beán Tre) töø khi laäp laøng, heã ai ñöôïc cöû laøm Höông caû thì ñeàu bò beänh cheát. Moät naêm noï, coù ngöôøi can ñaûm nhaän chöùc Höông caû lieàn bò coïp voà suyùt maát maïng. Daân laøng phaûi laøm leã cöû “Caû Coïp” cuùng ñaàu heo quay vaø vieát tôø cöû cuoän troøn ñaët trong oáng tre, nôi coïp ñaõ voà oâng Caû. Saùu baûy naêm lieàn khoâng thaáy coïp veà, môùi coù ngöôøi teân Non nhaän chöùc Höông caû trôû laïi.(18) Caùc ñình laøng, chuøa, mieáu ôû Nam Boä ñeàu coù ban thôø thaàn Hoå: ñình Bình Tröng (quaän 2), ñình Bình An (quaän 6), ñình Phuù Myõ, ñình Taân Quy Ñoâng (quaän 7), ñình Long Vónh (quaän 8), ñình Taân Nhôn, ñình Phong Phuù (quaän 9), ñình Thaïnh Phöôùc (ñình Caàu Voõng), ñình An Phöôùc (quaän 12), ñình Thoâng Taây Hoäi (quaän Goø Vaáp), ñình Taân Thôùi Nhì, ñình Taân Thôùi Tam, ñình Taân Thôùi Töù, ñình Thôùi Tam Thoân, ñình Taân Ñoâng, ñình Tam Ñoâng, ñình Hoøa Bình, ñình Xuaân Thôùi Taây, ñình Bình Nhan, ñình Thôùi Ñoâng (huyeän Hoùc Moân), ñình Thôùi Hieäp (ñình Nhôn Chaùnh) (huyeän Nhaø Beø), ñình Taân
6 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 An Hoäi, ñình Phöôùc Vónh An, ñình Myõ Thaïnh, ñình Taân Myõ Ñoâng, ñình Phuù Hoøa Ñoâng (huyeän Cuû Chi), ñình Bình Tröôøng, ñình Taân Kieân, ñình Tri Hoøa (huyeän Bình Chaùnh) thuoäc TP Hoà Chí Minh;(19) ñình Baø Luïa (thò xaõ Thuû Daàu Moät) thuoäc tænh Bình Döông; cuø lao Phoá (xaõ Hieäp Hoøa, TP Bieân Hoøa),(20) mieáu Baø Muï (Beán Goã, huyeän Nhôn Traïch) aáp Phöôùc Lai (xaõ Hieäp Phöôùc, Nhôn Traïch) thuoäc tænh Ñoàng Nai tröôùc ñaây coù mieáu thôø thaàn Hoå, 19/4 aâm lòch haøng naêm, daân laøng cuùng thaàn Hoå; ñình Long Phöôïng (huyeän Long Ñieàn), ñình Long Höông (thò xaõ Baø Ròa), ñình Thaéng Nhaát, ñình Thaéng Nhì, ñình Thaéng Tam (TP Vuõng Taøu), ñình Phöôùc Hoøa (huyeän Taân Thaønh)… Thaäm chí ôû caùc mieãu Baø, nhaø lôùn Long Sôn (TP Vuõng Taøu), Dinh Coá, chuøa Chaân Tieân (huyeän Long Nôi thôø thaàn Hoå taïi moät ngoâi ñình ôû Bieân Hoøa, Ñoàng Nai. AÛnh Phan Ñình Duõng. Ñieàn), chuøa Long Coác, ñeàn thôø lieät só xaõ Long Myõ (huyeän Ñaát Ñoû)… cuûa Baø Ròa-Vuõng Taøu cuõng ñeàu thôø vò sôn thaàn naøy. ÔÛ Taây Nam Boä caùc nôi thôø coïp laø: ñình Taân Ñònh (xaõ Taân Thaønh, TP Caø Mau) thöôøng goïi laø ñình OÂng Coïp, ngaøy cuùng 10-11/2, ba naêm toå chöùc moät laàn;(21) Long Trung, Hoäi Xuaân (huyeän Cai Laäy, Tieàn Giang) coù 2 mieáu thôø oâng Hoå, ñaây laø nhöõng con coïp cuoái cuøng cuûa vuøng ñaát naøy;(22) ñình Ña Phöôùc Hoäi, ñình Phuù Höng (thò xaõ Beán Tre), ñình Thaïnh Phuù (huyeän Thaïnh Phuù), ñình Quôùi Sôn (huyeän Chaâu Thaønh) thuoäc Beán Tre thôø soï coïp;(23) ñình Thôùi Sôn (huyeän Tònh Bieân, An Giang)...(24) Ñieän Baø ôû nuùi Lôùn (Vuõng Taøu) khôûi thuûy laø mieáu thôø thaàn Hoå. Caù bieät nhö ôû xaõ Bình Ba (huyeän Chaâu Ñöùc, Baø Ròa-Vuõng Taøu) tuy khoâng coù ñình vì ñaây laø vuøng ñaát môùi khai phaù vaøo nhöõng naêm 20 cuûa theá kyû tröôùc, nhöng laïi coù mieáu thaàn Hoå rieâng bieät. Mieáu OÂng Hoå (ñình Thaéng Tam, TP Bieåu hieän cuûa tín ngöôõng thôø coïp Vuõng Taøu). AÛnh Nguyeãn Thanh Lôïi. thöôøng thaáy nhaát laø döôùi daïng mieáu nhoû hoaëc caùc bình phong ôû ñình laøng. Moät soá nôi oâng Hoå ñöôïc thay theá baèng caùc phuø ñieâu ñaép noåi hình sö töû! Treân caùc bình phong naøy laø hình ñaép noåi
7 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 chuùa sôn laâm (thöôøng maøu v aø n g), töø treâ n nuù i böôù c xuoáng troâng raát oai veä. Moät soá ñình döïng caùc töôïng hoå ôû phía tröôùc thay cho bình phong nhö Taân Thôùi Nhì, Taân Thôùi Tam, Taân Thôùi Töù, Thôùi Tam Thoân.(25) Moät soá ngoâi ñình laïi coù mieáu thôø Baïch hoå: ñình Thoâng Taây Hoäi (quaän Goø Vaáp), ñình Taân Thôùi Töù (huyeän Hoùc Moân), ñình Taân Myõ Ñoâng (huyeän Cuû Chi), ñình Bình Tröôøng (huyeän Bình Chaùnh),(26) ñình Coïp treân bình phong ñình Minh Phuïng, Höng Phuù (quaän 8), ñình TP Hoà Chí Minh. AÛnh Nguyeãn Thanh Lôïi. Thaéng Nhaát (TP Vuõng Taøu), ñình Long Höông (TX Baø Ròa)… Coù nhaø nghieân cöùu cho raèng, hoå traéng laø bieåu töôïng cuûa thaàn chöõa beänh vaø thaàn Taøi, coù moät thôøi ñöôïc caùc löông y vaø nhaø buoân thôø (?).(27) Baøi vò trong caùc ñình ôû Bình Döông thöôøng ghi hai chöõ “Baïch hoå”, “Sôn quaân” vôùi caùi teân raát gioáng ngöôøi laø “Lyù Nhó töôùng quaân”. Vieäc thôø Nguõ hoå töôùng quaân cuõng thaáy ôû vaøi nôi. Ñình Ñònh Thaønh (huyeän Daàu Tieáng) thôø Nguõ vò thoáng cheá (teân goïi khaùc cuûa Nguõ hoå töôùng quaân), töùc thaàn coïp vaøng, coïp traéng, coïp xanh, coïp ñoû, coïp ñen. Naêm thaàn coïp naøy töông öùng vôùi Nguõ haønh.(28) Trong daân gian vaãn quan nieäm Baïch hoå (coïp traéng) laø “Hoå thaàn”, khoâng bao giôø aên thòt ngöôøi. Truyeän OÂng Taêng Chuû, ñeä töû cuûa ñöùc Phaät Thaày Taây An ñaõ nhôø Baïch hoå ñi tröø con Haïm (hoå aên thòt ngöôøi, ñaõ thaønh tinh) ôû nuùi Baø Ñoäi Om (An Giang) laø moät truyeän tieâu bieåu ôû Nam Boä. Khi coïp ñaõ aên thòt ngöôøi naøo, thì linh hoàn ngöôøi cheát bò coïp khoáng cheá ñeå trôû thaønh “ma traønh”(29) (ma coïp), maùch baûo nhöõng ñieàu toát xaáu cho coïp, khieán cho con vaät naøy caøng trôû neân tinh quaùi hôn. Coù theå nhaän thaáy ñieàu ñoù qua caùc truyeän keå veà “Coïp Ba Moùng” vôùi nhöõng thuoäc tính “sieâu ñaúng”: hoaëc thaàn thaùnh hoaëc ma quaùi.(30) Moät soá ban thôø trong caùc ñình ôû Thuaän An (Bình Döông) thôø Thanh long vaø Baïch hoå theå hieän quan nieäm theo phong thuûy “taû Thanh long, höõu Baïch hoå”.(31) ÔÛ Tieàn Giang, thaàn Hoå thôø chung vôùi Thanh long (Roàng xanh).(32) Ñaëc ñieåm chung deã nhaän thaáy ôû Nam Boä laø tröôùc caùc ñình thöôøng thôø moät heä thoáng caùc thaàn linh noâng nghieäp nhö thaàn Noâng, thaàn Hoå, baø Chuùa Xöù, Nguõ haønh hay Linh Sôn Thaùnh Maãu. Rieâng ôû Bình Döông heä thoáng thaàn linh naøy ñöôïc ñöa vaøo tröôùc mieãu.(33)
8 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 3. Coïp trong vaên hoïc daân gian So vôùi ca dao lieân quan ñeán coïp ôû Taây Nam Boä, soá löôïng ca dao daïng naøy ôû Ñoâng Nam Boä haàu nhö raát hieám, chuùng toâi chæ tìm thaáy coù 2 caâu: Ñoàng Nai xöù sôû laï luøng/Döôùi soâng saáu loäi, treân bôø coïp um; Vaøm Saùt, Raïch Giaø döôùi soâng leành saáu treân röøng huøm beo. Rieâng soá löôïng tuïc ngöõ coù nhieàu hôn: Coïp Bieân Hoøa, ma Röøng Saùc (Ñoàng Nai-TP Hoà Chí Minh); Coïp Bieân Hoøa, ma Bình Thuaän (Ñoàng Nai-Bình Thuaän), Döõ nhö coïp Vöôøn Traàu, aùc nhö saáu Vuõng Gaám (TP Hoà Chí Minh-Ñoàng Nai); Saáu Raïch Laù, haïm AÊn Thòt (Caàn Giôø, TP Hoà Chí Minh). Coïp Baøu Loøng, Voõ Toøng Taân Khaùnh (Bình Döông). ÔÛ Nam Trung Boä thì phoå bieán vôùi caâu Coïp Khaùnh Hoøa, ma Bình Thuaän. Taây Nam Boä coù Coïp Caø Mau, haøu Ñaù Baïc (Caø Mau). Ñoù laø chöa keå nhöõng caâu phoå bieán ôû caû Nam Boä, kieåu nhö: Huøm tha, saáu baét; Xuoáng soâng hoát tröùng saáu, leân bôø xæa raêng coïp; Caø Mau khæ khoït treân böng/Döôùi soâng saáu loäi, treân röøng coïp um… Ñieàu naøy cho thaáy, hình aûnh con coïp ñaõ ñeå laïi daáu aán khaù saâu ñaäm trong vaên hoïc daân gian Nam Boä noùi chung vaø Ñoâng Nam Boä noùi rieâng. Noù phaûn aûnh sinh ñoäng vieäc chinh phuïc thieân nhieân trong buoåi ñaàu khai phaù cuûa cö daân Vieät ôû vuøng ñaát phöông Nam. Truyeän keå veà coïp ôû Ñoâng Nam Boä laø moät taäp hôïp khaù ña daïng vôùi caùc truyeän nhö: Söï tích eo OÂng Töø, OÂng Caû Coïp, Söï tích hang OÂng Hoå ôû nuùi Chaân Tieân, Ñöôøng moøn OÂng Hoå, Truyeän hoå nghe caàu kinh ôû suoái Ngoïc Tuyeàn, Nuoâi coïp ôû Coân Loân (Baø Ròa-Vuõng Taøu); Coïp nghe tuïng kinh, Dieät coïp döõ ôû Hoùc OÂng Che, Thaàn Hoå nuùi Chöùa Chan, Söï tích OÂng Boø Baø Höùa, Truyeän OÂng Boø-OÂng Höùa, Truyeän Baø Muï Trôøi (An Hoøa, Long Thaønh) vaø Ñaïi Phöôùc (Nhôn Traïch, Ñoàng Nai); Truyeän coïp oaùn (Bình Döông); Töû sanh höõu maïng, Coïp vaét khaên (Taây Ninh), OÂng Coïp ba caúng ôû Röøng Saùc, Taêng AÂn ñaùnh coïp, Coïp hoùa ra choù, Truyeän oâng baø baét con chaùu con chaùu baét oâng baø, Coïp Thuû Thieâm (TP Hoà Chí Minh)... Moâ típ OÂng Caû Coïp laø moät moâ típ raát phoå bieán trong nhieàu truyeän keå ôû Nam Boä, coù theå tìm thaáy ôû caû mieàn Ñoâng Nam Boä laãn mieàn Taây Nam Boä: OÂng Caû coïp (Baø Ròa-Vuõng Taøu, Ñoàng Nai), OÂng Caû Coïp Myõ Ñieàn (Tieàn Giang), OÂng Caû Coïp (Beán Tre)… ñeå giaûi thích moät taäp tuïc thôø coïp phoå bieán trong buoåi ñaàu ñi khai phaù khi con ngöôøi phaûi thöøa nhaän nhöõng söùc maïnh cuûa töï nhieân, maø coïp laø moät ñaïi dieän tieâu bieåu. Maãu ñeà Baø Muï Coïp ñöôïc löu haønh roäng raõi trong heä thoáng truyeän veà coïp ôû Nam Boä vôùi coát truyeän chính laø “Baø muï ñôõ ñeû cho coïp”, ñöôïc khuoân ñuùc theo caùch “nhaân nghóa hoùa” loaøi coïp. Ñaây laø baøi hoïc ñaïo lyù ñaày tính nhaân vaên veà theá öùng xöû giöõa ngöôøi vaø vaät ñöôïc aån chöùa trong lôùp voû truyeàn thuyeát huyeàn aûo, nhaèm toân vinh caùc nhaân vaät anh huøng khai phaù, thoâng qua quan nieäm thaåm myõ cuûa daân gian.
9 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 Truyeän Baø Muï Trôøi ôû Ñoàng Nai laø moät ví duï tieâu bieåu. Thuôû xöa, taïi laøng Taân Chaùnh, huyeän Bình Döông, coù moät baø cuï raát gioûi vieäc hoä saûn. Tieáng taêm cuûa baø lan khaép vuøng, ñöôïc raát nhieàu ngöôøi ñeán röôùc ñi ñôõ ñeû, ñöôïc ngöôøi ñôøi toân xöng laø Muï Trôøi. Ñeán thuù röøng cuõng bieát danh cuûa baø. Baïch hoå, Haéc hoå, thaàn Hoå, “OÂng Cuït”, “OÂng Moät” laø nhöõng chuùa coïp danh tieáng cuûa ñaát Bieân Hoøa ñeàu kính phuïc baø. Moät hoâm trôøi vöøa saãm toái, traêng leân, baø Muï Trôøi ñang cuøng gia ñình aên côm thì coù con coïp roùn reùn ñi vaøo phuû phuïc döôùi chaân baø. Baø hoát hoaûng toan boû chaïy, moät con khaùc xoâng vaøo ngoaïm nheï thaân baø ñaët leân löng con coïp ñang naèm. Hai con coïp ñöa baø ñi maát daïng, daân laøng vaùc giaùo maùc ñuoåi theo. Qua moät ñoaïn ñöôøng röøng, coïp ñaët baø xuoáng moät baõi coû. Baø thaáy moät con coïp thôû doác saép sanh, beân caïnh ñoù laø tuùi ñöïng ñoà ngheà cuûa baø. Bieát yù, baø ra tay ñôõ ñeû cho coïp caùi. Xong vieäc, baø muï ñaët chuù coïp con naèm treân ñoáng coû khoâ. Coïp caùi lieám con, maét nhìn baø toû veû bieát ôn. Roài coïp ñöïc ñöa baø veà. Saùng hoâm sau ngöôøi nhaø thöùc daäy ñaõ thaáy moät con heo röøng con ñaãm maùu naèm tröôùc saân. Ñoù laø moùn quaø ñeàn ôn cuûa coïp. Töø ñoù cöù khoaûng nöûa thaùng, hai möôi ngaøy coïp ñem heo röøng, nai, höôu ñeán boû tröôùc saân. Baø muï soáng ñeán taùm möôi tuoåi môùi maát. Ba ngaøy sau ngöôøi nhaø ra môû cöûa maû thì thaáy ba xaùc heo röøng coøn noùng do coïp mang ñeán ñeå cuùng baø.(34) Hieän laøng Beán Goã (xaõ Hoøa Höng, huyeän Long Thaønh, Ñoàng Nai) vaãn coøn mieáu Baø Muï Trôøi.(35) Truyeän OÂng Boø-OÂng Höùa laø loaïi truyeän ñaùnh coïp raát ñôøi. OÂng Boø cuøng gia ñình khai hoang ôû khu röøng nay thuoäc Taân Cang-Phöôùc Taân (Bieân Hoøa), nhöng naêm naøo ruoäng raãy cuûa oâng cuõng ñeàu bò coïp phaù. Moät naêm noï, tröôùc khi caøy caáy, oâng Boø laøm leã cuùng vaø höùa neáu vuï muøa toát ñeïp thì oâng seõ taï leã cho coïp ñöùa con gaùi ñöông thì. Naêm ñoù ñöôïc vuï boäi thu, do khoâng bò coïp phaù. OÂng daãn ñöùa con gaùi ra daâng cho coïp. Chuùa coïp daãn luõ coïp ra “nhaän” leã vaät, bò coâ gaùi voõ ngheä cao cöôøng ñaùnh cheát coïp chuùa vaø ñuoåi luõ coïp chaïy thuïc maïng. Hoâm sau, oâng Boø chôû luùa ñöa caû nhaø boû ruoäng ñi nôi khaùc khoâng daùm ôû laïi.(36) Truyeän OÂng Boø-OÂng Höùa khaù gioáng vôùi truyeàn thuyeát veà Söï tích raïch Moà Thò Cö ôû U Minh (Kieân Giang) theo khaûo dò trong saùch Nghìn naêm bia mieäng, döïa theo baøi vieát cuûa nhaø vaên Ñoaøn Gioûi treân baùo Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh (soá 319, 1984). Coøn Söï tích raïch Moà Thò Cö döïa theo saùch Ngöôøi Vieät coù daân toäc tính khoâng(37) cuûa nhaø vaên Sôn Nam cuõng trong saùch treân laïi coù nhöõng tình tieát khaùc.(38) Caùc truyeän keå lieân quan ñeán vieäc tu haønh cuûa coïp hoaëc coïp ñöôïc con ngöôøi caûm hoùa nhö truyeän thaàn Hoå ôû nuùi Chöùa Chan, truyeän coïp nhöôøng hang ñaù ôû chuøa Chaân Tieân (Baø Ròa), truyeän coïp nghe caùc nhaø sö tuïng kinh vaøo dòp raèm ngöôn ôû Ñaù Choàng (Ñònh Quaùn, Vuõng Taøu)… Khu vöïc Ñaù Choàng (huyeän Ñònh Quaùn, Ñoàng Nai) coù hai con coïp traéng raát döõ tôïn. Nhöng khi nghe tieáng chuoâng chuøa vaø lôøi nieäm kinh Phaät taïi chuøa Thieän Chôn, chuùng trôû neân hieàn laønh. Caëp hoå traéng naøy truù nguï ôû hang ñaù maø ngöôøi daân goïi laø hang Baïch Hoå, nay vaãn coøn daáu tích. Sau naøy do chieán tranh, ñoâi hoå naøy ñaõ boû ñi nôi khaùc.(39)
10 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 Vuøng Böûu Long (TP Bieân Hoøa, Ñoàng Nai) thuôû xöa coøn hoang vaéng, coù moät nhaø sö ñeán laäp chuøa. Daân chuùng soáng thanh bình. Moät hoâm coù moät con coïp traéng xuaát hieän nhöng chaúng haïi ai, coïp coøn giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi leân nuùi thaêm chuøa. Coïp thöôøng veà naèm choã coù hai taûng ñaù naèm choàng leân nhau, hình voøng cung, coù daùng nhö con coïp ñang haù mieäng, beân döôùi coù taûng ñaù baèng phaúng. Ngöôøi daân goïi nôi ñaây laø Hoå Ñaàu Thaïch. Töø ñoù khoâng coù con thuù döõ naøo daùm veà phaù phaùch. Daân laøng baàu coïp laøm chöùc Höông caû, moãi naêm ñem ñaët tôø sôù taïi haøm hoå. Veà sau, coïp traéng ñi ñaâu khoâng roõ, nhöng cöù ñeán ñeâm cuûa ngaøy cuùng thì veà nhaän giaáy cöû chöùc naêm môùi.(40) ÔÛ nuùi Lôùn, xaõ Thaéng Nhì, gaàn chôï Beán Ñaù coù ngoâi chuøa, thöôøng goïi laø Ñieän Baø (teân cuõ laø Long Nhan Ñieän) do nhaø sö hoï Tröông saùng laäp. Naêm 1949, sö Thích Giaùc Ñoä ñeán tu haønh taïi ñaây, cho truøng tu ngoâi chuøa. Beân caïnh Ñieän Baø coù hai mieäng hang lôùn laø hai mieäng hang thaàn Hoå tu haønh ngaøy xöa. Chieàu chieàu, hai vò chuùa sôn laâm thöôøng ñeán nghe tuïng kinh, goõ moõ, song chaúng bao giôø baét gaø vòt, quaáy phaù daân chuùng vaø ôû tu luoân taïi hai caùi hang aáy. Moät OÂng tu taïi ñoù cho ñeán cheát, coøn OÂng kia ra ngoaøi röøng kieám aên bò Phaùp baén cheát. Chuøa hay tin ñem xaùc veà choân ngay taïi hang OÂng ôû, laáy caùi ñaàu phôi khoâ ñem thôø trong chuøa, veà sau bò laáy caép.(41) Chuøa Thieân Thai döôùi chaân nuùi Coâ Sôn (Baø Ròa) cuõng coù moät truyeàn thuyeát töông töï. Tuïc truyeàn, tröôùc khi chuøa Thieân Thai ñöôïc khai laäp, thì Coâ Sôn laø moät vuøng hoang vaéng, boán beà laø röøng nuùi. Döôùi chaân nuùi coù moät thaïch ñoäng (ñoäng Thieân Thai) laø nôi ôû cuûa moät con coïp traéng. Do chöa xaây ñöôïc am coác, vò toå ñaõ vaøo truù taïm trong thaïch ñoäng. Baïch hoå ñi saên veà thaáy ngöôøi trong thaïch ñoäng lieàn gaàm theùt döõ doäi. Toå oân toàn ñeà nghò baïch hoå nhöôøng nôi aáy cho oâng laøm choã thôø Phaät. Coïp traéng guïc gaëc maáy caùi roài böôùc ñi. Töø ñaáy, cöù ñeán ngaøy raèm, moàng moät coïp traéng laïi trôû veà thaïch ñoäng, naèm im tröôùc cöûa nghe tuïng kinh goõ moõ. Baïch hoå cuõng khoâng aên thòt nöõa, maø chæ aên mít chín. Do vaäy, moãi khi baïch hoå ñeán ñaâu thì muøi mít chín thôm löøng caû vuøng. Veà sau, baïch hoå cheát giaø trong moät hang nuùi, saùt mieáu thôø Coâ Sôn, neân nôi naøy coù mieáu thôø baïch hoå (töùc treân ñænh Dinh Coá - NTL chuù thích). ÔÛ chuøa Thieân Thai hieän vaãn coøn mieáu thôø baïch hoå ôû thaïch ñoäng.(42) Truyeän OÂng Taêng Chuû(43) ôû An Giang coù nhieàu neùt töông ñoàng trong vieäc con ngöôøi chinh phuïc hoå döõ. Vuøng nuùi Keùc thuôû xöa noåi tieáng hoå döõ. Nhöng töø khi oâng Taêng Chuû ñöôïc ñöùc Phaät Thaày giao vieäc troâng coi traïi ruoäng thì caùc loaøi thuù döõ ñeàu kieâng deø. Khi oâng ñi röøng, coïp thaáy ñeàu quyø moïp, quaán quyùt theo oâng leân nuùi nhö noâng daân daét choù ñi ñoàng vaäy. Moät hoâm coù con baïch hoå bò maéc xöông ñeán ngoài tröôùc coác ra chieàu ñau ñôùn. OÂng Taêng ra tay ñaám ba caùi töùc thì cuïc xöông vaêng ra. Hoå cuùi ñaàu lui ra, vaøi hoâm sau coõng moät con heo ñeán taï ôn. Töø ñoù veà sau, thuù döõ trong röøng khoâng daùm quaáy phaù daân chuùng nöõa. Coù moät con haïm beân nuùi Baø Ñoäi Om, nôi noåi tieáng coù nhieàu coïp döõ, qua phaù khuaáy. OÂng Taêng daét baïch hoå ñeán ñaùnh ñuoåi. OÂng hoå naøy huy ñoäng caû moät ñaøn ñeán trôï chieán, con haïm kia bò ñaùnh rôi xuoáng truõng maø cheát.(44)
11 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 Khu vöïc Taây Nam Boä cuõng coù moät loaït caùc truyeän lieân quan ñeán coïp vôùi nhieàu bieán theå mang tính töông ñoàng, phaïm vi phoå bieán raát roäng: Baø Hôùn baø Hôû, Taêng Ngoä, OÂng Thoáng Soâ (Long An); Gieát coïp ôû Gioàng Gaêng, Baûy Giao Chín Quyø, Coïp ôû cuø lao OÂng Moái, OÂng Moùm ôû Truoâng Coùc, Con “choàn” ôû Raïch Giaø, OÂng Caû Coïp Myõ Ñieàn (Tieàn Giang); OÂng Yeán ñaùnh coïp, Söï tích oâng Goác, OÂng Caû Coïp, Nghóa hoå, Baø Muï coïp (Beán Tre); OÂng Doät (Vónh Long); Söï tích mieáu oâng Hoå (Caàn Thô); Ñaïo só vaø coïp (Traø Vinh); Baø Muï coïp (Ñoàng Thaùp); Söï tích cuø lao OÂng Hoå, Khæ maéc möu coïp, Gieát hoå cöùu baïn (An Giang); Söï tích Moà Thò Cö (Kieân Giang); Hoï Phaïm bò coïp aên, Coïp xay luùa (Caø Mau)...(45) 4. Coïp trong ñòa danh ÔÛ mieàn Ñoâng Nam Boä, ñòa danh lieân quan ñeán coïp khoâng nhieàu nhö ôû Taây Nam Boä, chæ coù moät vaøi ñòa danh nhö: eo OÂng Töø (Baø Ròa-Vuõng Taøu), OÂng Boø Baø Höùa (Ñoàng Nai), toång AÊn Thòt, taét AÊn Thòt, Vöôøn Traàu (TP Hoà Chí Minh). Ñòa danh eo OÂng Töø ghi laïi söï tích oâng Leâ Vaên Töø ôû vuøng Baøu Vuù, moät daân ngheøo chuyeân ngheà ñoán cuûi, muùc daàu raùi ñoä nhaät. OÂng coù voõ ngheä cao cöôøng, ñaõ töøng dieät nhieàu coïp giöõ yeân cho daân laøng. Vì vaäy, coïp quyeát taâm baùo thuø oâng. Moät ñeâm khuya, oâng Töø ñi muùc daàu raùi veà baùn. Baát thình lình moät con coïp vaøng lôùn phoùng ra, vaät oâng ngaõ xuoáng vaø moùc hoïng, oâng keâu cöùu. Daân laøng ñoå ra öùng cöùu nhöng oâng ñaõ bò coïp gieát haïi. OÂng ñöôïc choân caát nhöng coïp coøn muoán ñeán ñaøo xaùc oâng, daân laøng tieáp öùng coïp môùi boû ñi. Ñeå ghi nhôù coâng lao cuûa oâng, ñòa danh naøy ñöôïc ñaët theo teân oâng.(46) Theo nhaø nghieân cöùu Phan Ñình Duõng (Ñoàng Nai), ñòa danh OÂng Boø Baø Höùa trong truyeän OÂng Boø Baø Höùa khi xöa laø moät caùnh ñoàng hoang ôû vuøng Taân Cang,(47) nay thuoäc huyeän Traûng Bom (Ñoàng Nai). Toång An Thít laäp naêm 1880, laø moät trong 19 toång cuûa haït Saøi Goøn, goàm 5 xaõ thoân, nay thuoäc huyeän Caàn Giôø (TP Hoà Chí Minh). An Thít voán laø AÊn Thòt, chæ nôi coïp aên thòt ngöôøi tröôùc kia, bò noùi vaø vieát traïi ra trong thôøi Phaùp thuoäc. Ñòa phöông phoå bieán caâu: “Saáu Raïch Laù, haïm AÊn Thòt”. Cuõng ôû xaõ Tam Thoân Hieäp (huyeän Caàn Giôø) coøn coù raïch An Thít, do teân toång maø ra.(48) Vöôøn Traàu thöôøng ñöôïc bieát ñeán vôùi caùi teân “18 thoân vöôøn traàu” (Thaäp baùt phuø vieân), bao goàm haàu heát caùc phöôøng trong quaän 12, huyeän Hoùc Moân vaø moät phaàn ñaát huyeän Cuû Chi thuoäc TP Hoà Chí Minh ngaøy nay. Trung taâm 18 thoân vöôøn traàu laø caùc thoân Taân Thôùi Nhaát, Taân Thôùi Nhì, Taân Thôùi Trung (nay laø Taân Xuaân), Taân Thôùi Tam (nay laø Thôùi Tam Thoân). Töø 6 thoân ban ñaàu laø Taân Thôùi Nhaát, Thuaän Kieàu, Taân Thôùi Nhì, Taân Thôùi Trung, Xuaân Thôùi Taây vaø Taân Phuù ñaõ phaùt trieån thaønh 18 thoân: Thuaän Kieàu, Thuaän An, Trung Hoøa, Töù Chaùnh Giaùo Ñöùc, Taân Thôùi Bình, Taân Thôùi Ñoâng, Taân Thôùi Taây, Taân Thôùi Trung, Taân Thôùi Nhaát, Taân Thôùi Nhì, Taân Thôùi Tam, Taân Thôùi Töù, Myõ Toaøn, Taân Thôùi Nhöùt Taây, Taân Thôùi Nhì Taây, Xuaân Thôùi, Xuaân Thôùi Taây, Taân Phuù.(49) “Döõ nhö coïp Vöôøn Traàu, aùc nhö saáu Vuõng Gaám” ñeå
12 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 chæ söï hung aùc cuûa coïp nôi ñaây. Khoâng phaûi ngaãu nhieân khi maø coù ñeán 10/21 ñình trong huyeän Hoùc Moân coù mieáu thôø hoå, chieám tyû leä cao nhaát trong caùc quaän huyeän cuûa TP Hoà Chí Minh. Trong khi ñoù, ñoái vôùi Taây Nam Boä soá löôïng ñòa danh daïng naøy nhieàu hôn: gioàng OÂng Ngoä (Long An), raïch OÂng Hoå (Long Höng, Tieàn Giang);(50) ñìa Cöùt Coïp (aáp 4, Höng Nhöôïng, Gioàng Troâm), gioàng OÂng Hoå (Thôùi Lai), Saân Ngöï (thò traán Bình Ñaïi), ñoàn Coïp (Phuù Nghóa, Chôï Laùch), raïch Gaàm (Chaâu Thaønh) thuoäc Beán Tre; cuø lao OÂng Hoå (An Giang); Hoå Cöù (Ñoàng Thaùp)...(51) 5. Nhaän xeùt - Con coïp töø thieân nhieân ñaõ böôùc vaøo ñôøi soáng vaên hoùa daân gian ôû Ñoâng Nam Boä vôùi nhöõng saéc thaùi chung vaø rieâng cuûa khu vöïc Nam Boä. Ñieàu kieän thieân nhieân khaéc nghieät hôn vôùi nhöõng röøng giaø, nuùi non ñaày lam sôn chöôùng khí neân möùc ñoä phoå bieán, taàm hoaït ñoäng cuûa coïp roäng raõi hôn so vôùi Taây Nam Boä. - Veà ñaïi theå, tuïc ngöõ, ca dao, truyeän keå, ñòa danh, tín ngöôõng thôø coïp ôû Ñoâng Nam Boä vaø Taây Nam Boä coù nhieàu neùt chung nhaát. Tuy nhieân, beân caïnh ñoù vaãn coù nhöõng neùt rieâng bieät nhö phaïm vi phoå bieán, möùc ñoä, soá löôïng, baûn saéc ñòa phöông cuûa caùc yeáu toá treân coù khaùc nhau giöõa hai khu vöïc, goùp phaàn taïo neân moät dieän maïo vaên hoùa rieâng vôùi nhöõng quan nieäm veà tín lyù, thaåm myõ ñoái vôùi töï nhieân vaø xaõ hoäi. - Theå hieän theá öùng xöû cuûa con ngöôøi trong vieäc chinh phuïc nhöõng söùc maïnh cuûa töï nhieân vôùi ñaïi dieän tieâu bieåu laø coïp. Con ngöôøi vöøa phaûi ñoái ñaàu song vaãn phaûi toân thôø coïp. Ñoù laø taâm thöùc phöùc taïp, ña dieän cuûa nhöõng löu daân trong buoåi ñaàu khaån hoang ôû vuøng ñaát phöông Nam. NTL CHUÙ THÍCH Trònh Hoaøi Ñöùc, Gia Ñònh thaønh thoâng chí, Taäp haï, Nguyeãn Taïo dòch, Nha Vaên hoùa, Saøi (1) Goøn, tr. 21. Sôn Nam, Ngöôøi Vieät coù daân toäc tính khoâng?, An Tieâm xuaát baûn, Saøi Goøn, tr. 88. (2) (3) Nay thuoäc huyeän Caàn Giôø, TP Hoà Chí Minh. (4) Nay thuoäc khu vöïc phöôøng 2, quaän 5, TP Hoà Chí Minh. (5) Ñình Taân Kieång hieän coøn baøn thôø sö Hoàng AÂn, ngoaøi baøn thôø Thaønh hoaøng boån caûnh AÙn saùt Leâ Coâng Phaùp (Voõ Thanh Baèng chuû bieân, Tín ngöôõng daân gian ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia TP Hoà Chí Minh, 2008, tr. 52). (6) Trònh Hoaøi Ñöùc, Sñd, tr. 97. (7) Trònh Hoaøi Ñöùc, Sñd, tr. 21. (8) Nay thuoäc Bình Döông. Ñaây laø moät loø voõ noåi tieáng ôû Ñoâng Nam Boä. (9) Nay thuoäc huyeän Dó An, Bình Döông. (10) Huyønh Vaên Tôùi (chuû bieân), Ñòa chí Ñoàng Nai, taäp V, Nxb Toång hôïp Ñoàng Nai, 2001, tr. 131-132. (11) Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, Taäp thöôïng, Nguyeãn Taïo dòch, Nha Vaên hoùa xb, Saøi Goøn, 1973, tr. 107. Chuøa Lan Nhaõ xöa (coøn goïi laø chuøa OÂng Ngoä) do sö Vieân Ngoä caát nay chính laø chuøa Toân Thaïnh (xaõ Myõ Loäc, huyeän Caàn Giuoäc, Long An), queâ vôï cuûa Nguyeãn Ñình Chieåu, nôi thi haøo ñaõ saùng taùc baøi Vaên teá nghóa só Caàn Giuoäc noåi tieáng. ÔÛ ñaây vaãn coøn
13 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 ñòa danh gioàng OÂng Ngoä, thaùp OÂng Ngoä, taám bia ghi laïi coâng ñöùc cuûa nhaø sö Vieân Ngoä vaãn coøn ñoù (Sôn Nam, Chuøa Toân Thaïnh, Sôû Vaên hoùa-Thoâng tin Long An-Tröôøng Cao ñaúng Vaên hoùa ngheä thuaät Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 2004). Sôn Nam, Beán Ngheù xöa, Taùi baûn laàn thöù nhaát, Nxb Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh, (12) 1992, tr. 167. Huyønh Minh, Taây Ninh xöa vaø nay, Taùc giaû xuaát baûn, Saøi Goøn, 1972, tr. 166-170. (13) Hoà Sôn Ñaøi (chuû bieân), Lòch söû chieán khu Ñ, Taùi baûn laàn thöù nhaát, coù söûa chöõa, boå sung, (14) Nxb Ñoàng Nai, 1997, tr. 105; Traàn Baïch Ñaèng (chuû bieân), Ñòa chí Soâng Beù, Nxb Toång hôïp Soâng Beù, 1991, tr. 353-354; Nhieàu taùc giaû, Bình Döông mieàn ñaát anh huøng, Nxb Treû-Hoäi Vaên hoïc ngheä thuaät Bình Döông, 2006, tr. 49-50. (15) Mieáu cuùng thaàn Vónh Long vaø ñình Taân Vónh (Myõ Tho, Tieàn Giang) vaãn coøn giöõ tuïc leä naøy (Huyønh Ngoïc Traûng, Tröông Ngoïc Töôøng, Ñình Nam Boä xöa & nay, Nxb Ñoàng Nai, 1999, tr. 126). (16) Theo ñeà taøi “Di saûn vaên hoùa laøng Hieäp Phöôùc” (Phaàn Vaên hoïc daân gian do Phan Ñình Duõng bieân soaïn), Baûo taøng Ñoàng Nai, 2007. Taøi lieäu do ThS Phan Ñình Duõng cung caáp. Nhaân ñaây, toâi xin chaân thaønh caûm ôn. NTL. Nguyeãn Phuùc Nghieäp, “Coïp ôû Tieàn Giang vaø Nam Boä xöa”, trong Nhöõng trang ghi cheùp (17) veà lòch söû vaên hoùa Tieàn Giang, Nxb Treû, 1998, tr. 75. Sôn Nam, Ñaát Gia Ñònh xöa, Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1984, tr. 40. Nguyeãn Höõu Hieäp trong baøi “Veà cung caùch xöng hoâ vaø vò thöù trong gia ñình-Vì sao ôû Nam Boä khoâng coøn goïi ngöôøi con tröôûng laø con caû?” (Taïp chí Ñoàng Thaùp xöa & nay, xuaân 2004, tr. 37-40) keå laïi chuyeän ñaùnh coïp cuûa gia ñình oâng Nguyeãn Vaên Nuùi treân cuø lao Gieâng (Chôï Môùi, An Giang), dieät ñöôïc coïp chuùa. Gia ñình oâng coù ngöôøi con trai caû bò coïp voà maát xaùc trong luùc ñi saên ôû cuø lao naøy. Do quan nieäm daân gian tin raèng trong gia ñình neáu coù moät ngöôøi bò coïp aên thòt thì caû nhaø laàn löôït seõ bò coïp voà, neân ngöôøi daân raát kieâng deø, sôï “coù huoâng”, khoâng daùm goïi con ñaàu laø “caû” nöõa. (18) Nguyeãn Phuùc Nghieäp, Sñd, tr. 77. Hoà Töôøng (chuû bieân), Nguyeãn Höõu Theá, Ñình ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Nxb Treû, 2005, (19) tr. 276-307. Treân ñòa baøn TP Hoà Chí Minh, Voõ Thanh Baèng chæ ghi nhaän coù 2 mieáu thôø OÂng Hoå: aáp Phong Phuù, xaõ Taêng Nhôn Phuù, quaän 9 (ñình Phong Phuù) vaø aáp 1, xaõ Nhôn Ñöùc, huyeän Nhaø Beø (Sñd, tr. 87). Ñieàu naøy khoâng ñuùng vôùi thöïc teá. Nhieàu ñình tuy khoâng coù mieáu thôø thaàn Hoå rieâng bieät nhöng tröôùc ñình vaãn coù bình phong ñaép noåi hình coïp hoaëc ñaët töôïng coïp ôû tieàn ñieän nhö: ñình Hoøa Thaïnh, ñình Phuù Thaïnh (quaän Taân Phuù), ñình Minh Phuïng (quaän 11), ñình Taân An (quaän 1) thuoäc TP Hoà Chí Minh. Huyønh Ngoïc Traûng (chuû bieân), Cuø lao Phoá-lòch söû vaø vaên hoùa, Nxb Ñoàng Nai, 1998, (20) tr. 286. Coù duy nhaát moät mieáu thôø thaàn Hoå, tröôùc kia naèm ñoái maët vôùi mieáu thôø Thoå thaàn tröôùc ñình Hoøa Quôùi, treân vaùch mieáu coù hai chöõ “Maõnh hoå”. Nguyeãn Vaên Quynh, “Tín ngöôõng thôø hoå ôû Caø Mau”, Taäp san Vaên hoùa-Thoâng tin Caø (21) Mau, xuaân 2008, tr. 61. Traàn Hoaøng Dieäu, Nguyeãn Anh Tuaán, Ñòa chí Tieàn Giang, Ban Tuyeân giaùo Tænh uûy Tieàn (22) Giang-Trung taâm UNESCO Thoâng tin tö lieäu lòch söû vaø vaên hoùa Vieät Nam, tr. 769. (23) Nguyeãn Phuùc Nghieäp, Sñd, tr. 75-76. Nguyeãn Höõu Hieäp, An Giang ñoâi neùt vaên hoùa ñaëc tröng vuøng ñaát baùn sôn ñòa, Nxb (24) Phöông Ñoâng, 2007, tr. 81. (25) Taøi lieäu do nhaø nghieân cöùu Hoà Töôøng cung caáp. Nhaân ñaây, toâi xin chaân thaønh caûm ôn. NTL. (26) Hoà Töôøng (chuû bieân), Nguyeãn Höõu Theá, Sñd, tr. 290, 293, 294, 300, 301. Traàn Laâm, “Con hoå trong taâm thöùc daân gian”, Taïp chí Vaên hoùa ngheä thuaät, soá 1, (27) 1988, tr. 25.
14 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 (28) Sô khaûo veà tín ngöôõng, leã hoäi daân gian vaø truyeàn thoáng tænh Bình Döông, Sôû Vaên hoùa- Thoâng tin Bình Döông, 1998, tr. 22. (29) Nhöõng oan hoàn bò coïp aên, nhaäp vaøo con “chim ma” daét ñöôøng cho coïp ñi tìm baét keû khaùc. Khi coù hoàn khaùc thay theá thì oan hoàn kia môùi ñöôïc ñaàu thai (Ñoaøn Gioûi, Ñaát röøng phöông Nam, Nxb Kim Ñoàng, Haø Noäi, 1982, tr. 163-166). (30) Huyønh Ngoïc Traûng, “Truyeän keå veà coïp ôû Nam Boä”, Taïp chí Kieán thöùc ngaøy nay, soá 549, ngaøy 10/11/2005, tr. 14. (31) Sô khaûo veà tín ngöôõng, leã hoäi daân gian vaø truyeàn thoáng tænh Bình Döông, Sñd, tr. 20. (32) Traàn Hoaøng Dieäu, Nguyeãn Anh Tuaán, Sñd, tr. 768. (33) Sô khaûo veà tín ngöôõng, leã hoäi daân gian vaø truyeàn thoáng tænh Bình Döông, Sñd, tr. 62. (34) Löông Vaên Löïu, Bieân Hoøa söû löôïc toaøn bieân, Quyeån 2, Taùc giaû xuaát baûn, Saøi Goøn, 1972, tr. 282-287 (Baø Muï Trôøi). Tröôùc ñoù, trong saùch Bieân Hoøa söû löôïc (Taùc giaû xb, Saøi Goøn, 1960), Löông Vaên Löïu cuõng vieát moät caùch toùm löôïc truyeän Baø Muï Trôøi (Taân Ba-Beán Saén) trong moät trang saùch (tr. 229). Ngoaøi ra, ôû Nam Boä coøn coù nhöõng truyeän cuøng moät moâtip nhö baø muï Hôm ôû xoùm Caàu (Goø Vaáp, TP Hoà Chí Minh), baø muï Nguyeãn Thò Hoa ôû Raïch Baø (Caùi Nöôùc, Caø Mau), baø muï ôû An Thaïnh (Beán Löùc, Long An), baø muï Saùu ôû Bình Hoøa (Gioàng Troâm, Beán Tre), baø muï ôû Loäc Thuaän (Bình Ñaïi, Beán Tre), baø muï coïp ôû Nöôùc Trong (Caùi Beø, Tieàn Giang), baø muï ôû vaøm Raïch Coâng (Kieân Giang)... (Huyønh Ngoïc Traûng, Tröông Ngoïc Töôøng söu taàm vaø bieân soaïn, Nghìn naêm bia mieäng, taäp 1, In laàn thöù hai coù söûa chöõa vaø boå sung, Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1992, tr. 321; Nguyeãn Höõu Hieáu, Nam Kyø coá söï (Chuyeän keå Nam Boä), Nxb Ñoàng Thaùp, 1997, tr. 203). Theo khaûo dò cuûa truyeän Baø Muï Coïp, ôû vuøng Bình Ñaïi (Beán Tre) coù truyeän keå veà Baø Muï Trôøi, coù taøi ñôõ ñeû raát gioûi. Ai ñau buïng ñeû duø khoù ñeán ñaâu, cöù ñaët baøn vaùi thì duø baø ñang caáy luùa hay laøm baát cöù vieäc gì, cuõng laën loäi ñeán nôi, baø coù theå vöôït soâng khoâng caàn ghe. Nhöng caâu chuyeän khoâng coù chi tieát ñôõ ñeû cho coïp (Nguyeãn Phöông Thaûo, Hoaøng Thò Baïch Lieân söu taàm vaø bieân soaïn, Vaên hoïc daân gian Beán Tre, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1988, tr. 73) (35) Dieäp Ñình Hoa, Laøng Beán Goã xöa vaø nay, Nxb Ñoàng Nai, 1999, tr. 109-111. (36) Huyønh Ngoïc Traûng, Bñd, tr. 14-15. (37) Sôn Nam, Ngöôøi Vieät coù daân toäc tính khoâng?, Sñd, tr. 74. (38) Huyønh Ngoïc Traûng, Tröông Ngoïc Töôøng söu taàm vaø bieân soaïn, Sñd, tr. 295-298. (39) Phan Ñình Duõng, “Taûn maïn veà chuyeän coïp ôû Bieân Hoøa-Ñoàng Nai”. Trong Vaên hoùa Ñoàng Nai (Sô thaûo), Nxb Ñoàng Nai, 2005, tr. 130. Traàn Quang Toaïi (chuû bieân), Ñoàng Nai di tích lòch söû vaên hoùa, Nxb Toång hôïp Ñoàng Nai, 2004, tr. 83. (40) Phan Ñình Duõng, Bñd, tr. 131. (41) Huyønh Minh, Vuõng Taøu xöa vaø nay, Taùc giaû xuaát baûn, Saøi Goøn, 1970, tr. 174-177. ÔÛ truyeän Coïp tu trong saùch Nghìn naêm bia mieäng (Sñd, tr. 235-236) do ni coâ ôû toå ñình Thieân Thai, huyeän Long Ñieàn, Baø Ròa-Vuõng Taøu keå cuõng töông töï, chæ khaùc nhau chi tieát hai vò chuùa sôn laâm cai quaûn muoân thuù, raát khoûe vaø tinh khoân. Chuùng ñöôïc nhaø sö hoï Tröông cheá phuïc. (42) Huyønh Ngoïc Traûng, Tröông Ngoïc Töôøng, Nghìn naêm bia mieäng, Sñd, tr. 237-238. Saùch naøy chuù nhaàm chuøa Thieân Thai laø Chôn Tieân (tr. 238). (43) Vò sö quaûn lyù traïi ruoäng. (44) Nguyeãn Höõu Hieäp, Sñd, tr. 79-81. (45) Nguyeãn Chí Beàn cho bieát, trong truyeän keå daân gian Nam Boä ñaõ söu taàm ñöôïc, coù 44 truyeän keå veà coïp (Ngöôøi hay ñaát coïp, Taøi lieäu ñaùnh maùy, 1990) (Theo Thaïch Phöông, Hoà Leâ, Huyønh Löùa, Nguyeãn Quang Vinh, Vaên hoùa daân gian ngöôøi Vieät ôû Nam Boä, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1992, tr. 62). Naêm 1993, cuoán Maõnh hoå giöõa ñoàng hoang (Truyeän daân gian Nam Boä veà coïp) (Nxb Vaên hoùa daân toäc, Haø Noäi) do Nguyeãn Phöông
15 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 Thaûo söu taàm vaø bieân soaïn vôùi toång soá truyeän laø 60. Huyønh Minh, Vuõng Taøu xöa vaø nay, Sñd, tr. 178-180. (46) (47) Taân Cang laø thoân thuoäc toång Bình Döông, huyeän Taân Bình, phuû Gia Ñònh töø thôøi chuùa Nguyeãn. Thôøi Gia Long ñoåi teân thaønh thoân Troïng Hoøa, toång Bình Trò, huyeän Bình Döông, phuû Taân Bình, traán Phieân An. Thôøi Minh Maïng thuoäc toång Bình Trò Thöôïng, vaãn thuoäc huyeän vaø phuû cuõ cuûa tænh Gia Ñònh. Ñeán ñaàu thôøi thuoäc Phaùp thì giaûi theå (Nguyeãn Ñình Tö, Töø ñieån ñòa danh haønh chính Nam Boä, Nxb Chính trò Quoác gia, Haø Noäi, 2008, tr. 968, 1.232). Leâ Trung Hoa (chuû bieân), Nguyeãn Ñình Tö, Töø ñieån ñòa danh thaønh phoá Saøi Goøn-Hoà (48) Chí Minh, Nxb Treû, 2003, tr. 19-20. Trong saùch naøy ghi laø: “Saâu raïch Laù, haïm An Thít” (tr. 20). Saùch Truyeàn thoáng caùch maïng cuûa nhaân daân huyeän Duyeân Haûi (Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1986) ghi laø toång AÊn Thòt (tr. 9). Ñeán Lòch söû truyeàn thoáng ñaáu tranh cuûa Ñaûng boä vaø nhaân daân huyeän Caàn Giôø (1930-1975) (Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 2003) ghi: “Toång An Thòt goàm 5 laøng: An Thaïnh, Bình Khaùnh, Khaùnh Ñoä, Saøi Taân, Vaïn Phöôùc… Toång An Thòt (thöôøng ghi laø An Thít) goàm 3 laøng: Bình Khaùnh, An Thôùi Ñoâng, Tam Thoân Hieäp” (tr. 23). Coøn theo Nguyeãn Ñình Tö thì toång An Thòt thuoäc haït Saøi Goøn, thaønh laäp ngaøy 29/2/1875 do taùch 5 thoân khoûi toång Caàn Giôø cuøng haït. Vaø muïc töø thöù hai laø An Thòt, cô sôû haønh chính thuoäc tænh Gia Ñònh töø ngaøy 27/10/1944, bao goàm khu röøng caám An Thòt (Sñd, tr. 93). Lòch söû truyeàn thoáng ñaáu tranh caùch maïng cuûa Ñaûng boä vaø nhaân daân huyeän Hoùc Moân (49) (1859-1975), Ban Chaáp haønh Ñaûng boä huyeän Hoùc Moân, 1991, tr. 15-17. (50) Teân chöõ laø Saàm Giang. Thuoäc xaõ Long Höng, huyeän Chaâu Thaønh, Tieàn Giang. (51) Choã 2 laøng Tònh Thôùi vaø Taân Tòch (nay thuoäc xaõ Myõ Xöông, huyeän Cao Laõnh, Ñoàng Thaùp). Xöa laø caên cöù cuûa quaân Ñoâng Sôn choáng Taây Sôn. Daân gian goïi laø baõi Hoå. Hoå Cöù cuõng goïi Hoå Chaâu, vì noù nhö cuø lao Hoå Chaâu (Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, Taäp haï, Sñd, tr. 28). TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Thaïch Phöông, Nguyeãn Troïng Minh (chuû bieân), Ñòa chí Baø Ròa-Vuõng Taøu, Nxb Khoa 1. hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 2005. Thaïch Phöông, Ñoaøn Töù (chuû bieân), Ñòa chí Beán Tre, Taùi baûn laàn thöù nhaát coù söûa chöõa 2. vaø boå sung, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 2001. Thaïch Phöông, Hoà Leâ, Huyønh Löùa, Nguyeãn Quang Vinh, Vaên hoùa daân gian ngöôøi Vieät 3. ôû Nam Boä, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1992. Nguyeãn Coâng Bình, Leâ Xuaân Dieäm, Maïc Ñöôøng, Vaên hoùa vaø cö daân ñoàng baèng soâng 4. Cöûu Long, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1990. Huyønh Ngoïc Traûng, “Truyeän keå veà coïp ôû Nam Boä”, Taïp chí Kieán thöùc ngaøy nay, soá 549, 5. ngaøy 10/11/2005, tr. 13-16. Haø Thaéng, Sôn Phöôùc Hoan, Ngoâ Kim Long, Taøo Vaên AÂn, Truyeän daân gian ñoàng baèng 6. soâng Cöûu Long, Nxb Ñoàng Thaùp, 1994. Buøi Ngoïc Dieäp, “Coïp trong kyù öùc daân gian Nam Boä”, Taäp san Khoa hoïc xaõ hoäi & nhaân 7. vaên, Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc xaõ hoäi & nhaân vaên TP Hoà Chí Minh, soá 31, thaùng 6, 2005, tr. 81-89. Huyønh Ngoïc Traûng, Tröông Ngoïc Töôøng söu taàm vaø bieân soaïn, Nghìn naêm bia mieäng, 8. 2 taäp, In laàn thöù hai coù söûa chöõa vaø boå sung, Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1992. Nguyeãn Vaên Quynh, “Tín ngöôõng thôø hoå ôû Caø Mau”, Taäp san Vaên hoùa-Thoâng tin Caø 9. Mau, xuaân 2008, tr. 60-61. Phan Ñình Duõng, “Taûn maïn veà chuyeän coïp ôû Bieân Hoøa-Ñoàng Nai”. Trong Vaên hoùa Ñoàng 10. Nai (Sô thaûo), Nxb Ñoàng Nai, 2005, tr. 128-132.
16 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 Nguyeãn Phuùc Nghieäp, “Coïp ôû Tieàn Giang vaø Nam Boä xöa”. Trong Nhöõng trang ghi cheùp 11. veà lòch söû vaên hoùa Tieàn Giang, Nxb Treû, 1998, tr. 73-81. Nguyeãn Phöông Thaûo, “Nguoàn truyeän daân gian Nam Boä veà coïp”. Trong Vaên hoùa daân 12. gian Nam Boä nhöõng phaùc thaûo, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 1997, tr. 61-71. Nguyeãn Thanh Lôïi, “Ñình laøng ôû Baø Ròa-Vuõng Taøu”. Trong Thoâng baùo vaên hoùa daân gian 13. 2005, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 2006, tr. 334-343. Haø Thaéng, Nguyeãn Hoa Baèng, Nguyeãn Lam Ñieàn (chuû bieân), Vaên hoïc daân gian ñoàng 14. baèng soâng Cöûu Long, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 1997. Nguyeãn Höõu Hieáu, Nam Kyø coá söï (Chuyeän keå Nam Boä), Nxb Ñoàng Thaùp, 1997. 15. Nguyeãn Phöông Thaûo, Hoaøng Thò Baïch Lieân söu taàm vaø bieân soaïn, Vaên hoïc daân gian 16. Beán Tre, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1988. Sôn Nam, Lòch söû khaån hoang mieàn Nam, Ñoâng Phoá xb, Saøi Goøn, 1973. 17. Sôn Nam, Ñoàng baèng soâng Cöûu Long hay laø vaên minh mieät vöôøn, An Tieâm xuaát baûn, 18. Saøi Goøn, 1970. Sôn Nam, Ñoàng baèng soâng Cöûu Long neùt sinh hoaït xöa, Nxb Thaønh phoá Hoà Chí 19. Minh, 1985. Sôn Nam, Beán Ngheù xöa, Taùi baûn laàn thöù nhaát, Nxb Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí 20. Minh, 1992. Sôn Nam, Ñaát Gia Ñònh xöa, Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1984. 21. Huyønh Löùa (chuû bieân), Lòch söû khai phaù vuøng ñaát Nam Boä, Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 22. 1987. Nguyeãn Chí Beàn, Tìm hieåu moät soá hieän töôïng vaên hoùa daân gian Beán Tre, Nxb Khoa hoïc 23. xaõ hoäi, Haø Noäi, 1997. Huyønh Vaên Tôùi, Baûn saéc daân toäc vaø vaên hoùa Ñoàng Nai, Nxb Ñoàng Nai, 1999. 24. Hoäi Vaên ngheä daân gian Vieät Nam, Sôû Vaên hoùa-Thoâng tin-Theå thao Ñoàng Nai, Giöõ gìn 25. vaø phaùt huy taøi saûn vaên hoùa caùc daân toäc ôû Ñoâng Nam Boä, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1997. TOÙM TAÉT Baøi vieát ñieåm laïi hình aûnh cuûa con coïp trong taâm thöùc cuûa ngöôøi daân vuøng Ñoâng Nam Boä, theå hieän qua truyeàn thuyeát, tín ngöôõng, vaên hoïc daân gian vaø ñòa danh. So vôùi mieàn Taây Nam Boä, daáu aán cuûa vò chuùa sôn laâm ôû mieàn Ñoâng Nam Boä coù phaàn ñaäm neùt hôn, goùp phaàn taïo neân moät dieän maïo vaên hoùa rieâng cuûa vuøng ñaát, phaûn aùnh theá öùng xöû cuûa con ngöôøi trong vieäc chinh phuïc söùc maïnh cuûa töï nhieân vôùi ñaïi dieän tieâu bieåu laø con coïp. Con ngöôøi vöøa phaûi ñoái ñaàu song vaãn phaûi toân thôø coïp. Ñoù laø taâm thöùc phöùc taïp, ña dieän cuûa nhöõng löu daân trong buoåi ñaàu khaån hoang vuøng ñaát phöông Nam. ABSTRACT TIGER’S IMAGE IN THE FOLK CULTURE OF SOUTH-EASTERN REGION The article reviews the tiger’s image in the mentality of the people living in the south-eastern region, as represented through legends, religious beliefs, folk literature and geographical names. Compared to the Mekong Delta, the tiger leaves a deeper imprint in the south-eastern region that helps create a distinctive cultural aspect for the land, reflecting men’s behaviourism in their efforts to conquer nature, that is represented by the tiger. That is a complex mentality of the immigrants on the first days of their development in the South.