Báo cáo nghiên cứu khoa học " NGÔN NGỮ TẠO HÌNH TRONG TRANH DÂN GIAN LÀNG SÌNH - KẾ THỪA VÀ SÁNG TẠO "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

99
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Làng Sình (Lại Ân) thuộc xã Phú Mậu, huyện Phú Vang, cách thành phố Huế khoảng 9km về phía đông. Đây là một làng cổ nổi tiếng với chùa Sùng Hóa từng được ghi trong Ô Châu cận lục của Dương Văn An từ 400 năm trước. Ngoài sản xuất nông nghiệp làng Sình có những nét văn hóa rất lạ và riêng như có chùa Phật và nhà thờ, có người gốc Hoa xen kẽ trong nhóm người Việt, có lễ hội vật đầu xuân hàng năm, có nghề in tranh thờ cúng, có nghề làm hương, làm...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " NGÔN NGỮ TẠO HÌNH TRONG TRANH DÂN GIAN LÀNG SÌNH - KẾ THỪA VÀ SÁNG TẠO "

42 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 NGOÂN NGÖÕ TAÏO HÌNH TRONG TRANH DAÂN GIAN LAØNG SÌNH - KEÁ THÖØA VAØ SAÙNG TAÏO Trần Sông Lam, Phan Thanh Bình* Laøng Sình (Laïi AÂn) thuoäc xaõ Phuù Maäu, huyeän Phuù Vang, caùch thaønh phoá Hueá khoaûng 9km veà phía ñoâng. Ñaây laø moät laøng coå noåi tieáng vôùi chuøa Suøng Hoùa töøng ñöôïc ghi trong OÂ Chaâu caän luïc cuûa Döông Vaên An töø 400 naêm tröôùc. Ngoaøi saûn xuaát noâng nghieäp laøng Sình coù nhöõng neùt vaên hoùa raát laï vaø rieâng nhö coù chuøa Phaät vaø nhaø thôø, coù ngöôøi goác Hoa xen keõ trong nhoùm ngöôøi Vieät, coù leã hoäi vaät ñaàu xuaân haøng naêm, coù ngheà in tranh thôø cuùng, coù ngheà laøm höông, laøm haït boûng ñeå cuùng. Tranh thôø cuùng laøng Sình, ñaëc bieät laø tranh theá maïng laø moät hình thöùc cuùng teá caàu an, giaûi haïn, khaån caàu thaàn linh phuø hoä raát phoå bieán trong vuøng cö daân vaên minh luùa nöôùc. Loaïi tranh naøy coù maët len loûi trong ñôøi soáng daân gian khoâng chæ ôû Thöøa Thieân Hueá maø coøn ñöôïc duøng trong nhöõng leã nghi cuùng teá ôû nhieàu mieàn queâ thuoäc caùc tænh Quaûng Trò, Quaûng Nam, Quaûng Ngaõi... Tuy nhieân tranh thôø laøng Sình ñöôïc phoå bieán nhieàu nhaát laø ôû Hueá. Xöa kia cuõng coù khi chuùng ñaõ ñöôïc caùc baø, caùc coâ ñöa vaøo trong cung caám, nôi vaãn coù moät phaàn rieâng beù nhoû caùc leã cuùng teá caàu töï daân gian do caùc baø toå chöùc moät caùch kín ñaùo beân caïnh caùc nghi leã chính thoáng cuûa cung ñình. Trong caùc dòp Festival Hueá 2004, 2006, 2008, vôùi söï taøi trôï cuûa Ban toå chöùc Festival, moät nhoùm nghieân cöùu myõ thuaät trong vaø ngoaøi nöôùc ñaõ phuïc döïng vaø giôùi thieäu moät phaàn ngheà in tranh thôø daân gian laøng Sình nhaèm giôùi thieäu caùi hay, caùi ñeïp vaø nhöõng giaù trò ngheä thuaät ñích thöïc cuûa moät ngheà thuû coâng truyeàn thoáng ñaõ toàn taïi vaø löu daáu hôn 400 naêm qua. Caùc cuoäc phuïc döïng naøy daãu chöa theå ñaày ñuû vaø toaøn dieän nhöng ñaây thöïc söï laø cô hoäi ñeå cho caùc ngheä nhaân laøng Sình laàn ñaàu ñöôïc tieáp xuùc, giao löu roäng raõi vôùi xaõ hoäi vaø töï in tranh, töï quaûng baù du lòch veà laøng ngheà cuûa mình, ñoàng thôøi bieát caùch tham gia baûo toàn, phuïc döïng caùc hoaït ñoäng vaên hoùa noùi chung vaø ngheà in tranh noùi rieâng ñeå phuïc vuï ñôøi soáng vaên hoùa ñöông ñaïi cuûa coäng ñoàng. Böôùc ñaàu nhoùm nghieân cöùu cuøng 10 ngheä nhaân ñaõ taïo döïng neân moät khoâng gian môùi cuûa doøng tranh daân gian laøng Sình, ñeå ngöôøi ta nhìn thaáy beân caïnh yeáu toá thôø cuùng laø nhöõng phaåm chaát vaên hoùa quyù giaù, nhöõng yù nghóa nhaân vaên saâu saéc, laøm cho nhöõng giaù trò taâm linh- ngheä thuaät trôû neân toûa saùng hôn trong doøng chaûy vaên hoùa cuûa daân toäc, queâ höông xöù Hueá. Qua caùc kyø Festival, baèng caùc taùc nghieäp mang ñaäm chaát lieäu thuû coâng, tröïc tieáp vaø bình dò ôû moãi ngheä nhaân, cuoäc tröng baøy, phuïc döïng cuõng goùp phaàn keâu goïi coäng ñoàng chung söùc baûo toàn nhöõng giaù trò vaên hoùa daân gian cuûa xöù Hueá noùi chung vaø giaù trò vaên hoùa ngheä thuaät cuûa laøng Sình noùi rieâng. Höôùng söï chuù yù quan taâm cuûa coäng ñoàng veà vieäc giöõ gìn baûo veä nhöõng giaù trò vaên hoùa tinh thaàn cuûa ngöôøi daân xöù Hueá trong caùc laøng xaõ. Goùp phaàn tinh * Tröôøng Ñaïi hoïc Ngheä thuaät Hueá.
43 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 loïc nhöõng yeáu toá taâm linh, thôø cuùng vaø höôùng ñeán phuïc vuï vaên hoùa, du lòch vaø môû roäng söï bieåu hieän ngoân ngöõ ngheä thuaät cuûa tranh thôø trong ñôøi soáng thaåm myõ ngaøy nay. Ñaùng chuù yù laø caùc hoaït ñoäng cuûa nhoùm ngheä nhaân trong chöông trình Festival 2004. Nhoùm goàm 10 ngheä nhaân vôùi caùc ñoä tuoåi khaùc nhau, coù tay ngheà, coù söï say meâ vaø am hieåu, coù kyõ naêng in tranh, toâ maøu ñeå phuïc döïng moät quy trình in tranh trong moät khoâng gian leã hoäi laøng ngheà truyeàn thoáng. Ngheä nhaân Kyø Höõu Phöôùc naêm nay ngoaøi 60 tuoåi cuøng vôùi vôï vaø con trai tham gia phuïc döïng in tranh, oâng Phöôùc khoâng chæ in, toâ maøu maø cuõng laø moät trong nhöõng ngheä nhaân hieám hoi coøn bieát cheá taùc baûn khaéc, oâng cuõng laø ngöôøi maïnh daïn cho con chaùu noäi ngoaïi tham gia toâ maøu, in tranh taïi queâ nhaø khi caùc chaùu nghæ heø. Böôùc ñaàu chæ vôùi 25 baûng khaéc goã töø nhoû ñeán lôùn, vôùi Ngheä nhaân Kyø Höõu Phöôùc nhieàu ñeà taøi, caáu truùc hình töôïng ñaõ ñöôïc ñang khaéc tranh phuïc döïng thao taùc saûn xuaát tranh. Toaøn boä caùc baûn khaéc ñeàu thuoäc taøi saûn ñöôïc giao laïi tröng baøy taïi vaên phoøng Festival Hueá sau khi Festival keát thuùc. Nhö vaäy ñaây laø laàn ñaàu tieân thaønh phoá coù chuû tröông söu taäp caùc baûn khaéc goã daân gian ôû Hueá nhaèm löu giöõ caùc giaù trò vaên hoùa-thaåm myõ vaø phuïc vuï cho vieäc tieáp tuïc nghieân cöùu, phuïc vuï nhu caàu tìm hieåu vaên hoùa-du lòch cuûa tænh nhaø. Khaùch du lòch tham quan tranh laøng Sình Ñoaøn GS Ñaïi hoïc Malboro (Myõ) in tranh Sình Nhieàu nhaø nghieân cöùu vaên hoùa, ngheä thuaät, du khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc ñaõ toû ra thích thuù vaø daønh nhieàu thieän caûm cho tranh daân gian laøng Sình. Hoïa só Nhaät Baûn T. Hanaghaki ñaõ choïn taát caû caùc baûn in ñen treân neàn giaáy doù vôùi moät söï thích thuù vaø traân troïng. GS, TS Ngoâ Ñöùc Thònh, UÛy vieân Hoäi ñoàng di saûn vaên hoùa quoác gia ñaõ daønh caû tieáng ñoàng hoà trong thôøi gian hieám hoi cuûa oâng ñeå tìm hieåu vaø söu taäp moät boä tranh Sình khaù ñaày ñuû. OÂng cuõng nhaéc ñeán vieäc caàn baûo toàn ngheà in tranh moät caùch hieäu quaû vaø phuø hôïp
44 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 nhaát trong moät hoäi thaûo veà vaên hoùa Hueá ñöôïc toå chöùc trong khuoân khoå Festival. Chính söï bieåu loä caùc giaù trò ñích thöïc cuûa moät doøng tranh daân gian quyù hieám ôû Hueá vaø caû mieàn Trung maø naêm 2008, Baûo taøng Myõ thuaät Vieät Nam ñaõ toå chöùc nghieân cöùu, söu taäp moät soá löôïng ñaùng keå caùc baûn khaéc vaø tranh coå trong boä söu taäp tranh daân gian Vieät Nam cuûa Baûo taøng. * * * Tranh daân gian laøng Sình laø doøng tranh phuïc vuï cho vieäc thôø cuùng vôùi hình töôïng mang tính töôïng tröng, ñöôøng neùt, maûng khoái ñôn giaûn nhöng theå hieän ñöôïc noäi dung taâm linh saâu saéc. GS, TS Phaïm Ñöùc Döông vieát veà vaán ñeà naøy nhö sau: “Theá giôùi taâm linh cuûa cö daân Ñoâng Nam AÙ ñöôïc xaây döïng treân quan nieäm “Vaïn vaät hieån linh” (moïi vaät ñeàu coù linh hoàn nhö con ngöôøi). Nhöõng linh hoàn naøy taïo thaønh theá giôùi thaàn linh. Ñaây laø theá giôùi voâ hình nhöng laïi coù voâ vaøn naêng löïc sieâu vieät vaø thöôøng xuyeân taùc ñoäng ñeán con ngöôøi theo hai chieàu thuaän - nghòch, laønh döõ. Do ñoù con ngöôøi ñaõ thaàn thaùnh hoùa nhöõng ma löïc ñoù döôùi hình thöùc caùc bieåu töôïng vaø thôø phuïng caùc thaàn linh ñeå ñöôïc che chôû” [1: 96]. Moät trong nhöõng hình thöùc thôø phuïng, caàu an laø thoâng qua taâm nieäm töø caùc tranh thôø ñeå göûi gaém vaø caàu mong moïi söï an bình. Tranh daân gian Sình coù nhöõng yeáu toá thaåm myõ quyù giaù caàn tieáp thu vaø keá thöøa trong saùng taùc tranh hieän ñaïi ñeå taïo ra moät giaù trò ngheä thuaät vôùi chaát lieäu môùi, vöøa hieän ñaïi vöøa coù tính truyeàn thoáng daân toäc. Noäi dung chính yeáu cuûa tranh daân gian laøng Sình laø tranh theá maïng vôùi caùc tranh (Con aûnh) ñaøn oâng, ñaøn baø vôùi nhieàu baäc tuoåi, coù caû tranh treû em nam nöõ. Ngoaøi ra coøn coù tranh caùc con giaùp, tranh veà vaät nuoâi nhö traâu, boø, heo... laø loaïi tranh daùn ôû chuoàng traïi khi vaät nuoâi ñau oám. Nhöõng tranh Baø (Töôïng Baø), tranh oâng Tra Ñieäu, tranh beáp (Tôø beáp)... roõ raøng raát gaàn vôùi tranh thôø mieàn nuùi phía Baéc. Ngoaïi tröø tranh Baø daùn leân töôøng cuoái naêm môùi ñoát, coøn laïi taát caû tranh khaùc ñeàu ñoát cuøng vôùi vaøng baïc, haøng maõ khi cuùng xong. Trong caùc boä tranh thì boä tranh cuùng theá maïng ñaëc saéc hôn caû bôûi yù nghóa taâm linh vaø giaù trò taïo hình trong ñoù. Nhieàu ngöôøi tin raèng khi oám ñau ñaõ chaïy chöõa nhöng khoâng khoûi, hay coù baùo moäng hoaëc coù xaûy ra chuyeän khoâng bình thöôøng, ñi xem boùi hoaëc thaày cuùng thöôøng giaûi thích raèng coù vò thaùnh thaàn hay nhaân thaàn cuï theå naøo ñoù döôùi aâm ty coù quan heä muoán baét mang ñi, neân caàn thieát phaûi cuùng theá aûnh. AÛnh nam duøng cho con trai chöa coù gia ñình nhöng ñaõ ñeán tuoåi tröôûng thaønh, töùc ñaõ qua 16 tuoåi theo quan nieäm phöông Ñoâng “nöõ thaäp tam, nam thaäp luïc” laø ranh giôùi cuûa tuoåi tröôûng thaønh. AÛnh nöõ duøng cho con gaùi chöa choàng treân 13 tuoåi. Cuùng theá aûnh nam hoaëc nöõ coù nghóa laø baûn thaân con ngöôøi nam hoaëc nöõ xuoáng haàu haï moät vò thaàn hoaëc moät aùc quyû naøo ñoù! 1. AÛnh nam: Veõ hình ngöôøi ñaøn oâng maëc aùo daøi ñen vôùi trang phuïc “y caøn chænh tuùc” töùc laø khaên aùo phaûi ñaøng hoaøng. Coù theå noùi ñaây laø moät trong nhöõng böùc khoâng bò aûnh höôûng phong caùch caùc vuøng khaùc, vaãn coøn giöõ phong vò xöa cuûa loái veõ laøng Sình, hình raát moäc maïc, coù ñieåm ít vaïch maøu phoùng khoaùng. AÛnh nam ñöôïc cuùng keøm theo ngöïa.
45 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 2. AÛnh nöõ: Veõ ngöôøi ñaøn baø tay caàm quaït, ñaàu ñoäi khaên hoaëc teát hoa, maëc aùo thuïng, cuùng cho ngöôøi nöõ chöa choàng treân 13 tuoåi khi vaän haïn vaø gaëp chuyeän tai öông. AÛnh naøy cuõng coù theå cuùng ñaàu naêm cuøng vôùi boä cuùng gia tieân. Xöa kia loaïi naøy ñöôïc theå hieän vôùi nhieàu phong caùch khaùc nhau. Loaïi ñöôïc laøm töø laøng Sình vôùi phong caùch moäc maïc, chaát phaùc, daùng luøn. Loaïi ñöôïc laøm ra taïi caùc vuøng khaùc coù maøu saéc töôi taén hôn, hình ñöôïc keùo daøi vôùi göông maët thanh tuù khoâng coøn chaát thoân queâ moäc maïc cuûa laøng Sình nöõa. Moät loaïi khaùc ñöôïc veõ laïi caån thaän, boâi maøu kín hình, töøng chi tieát ñöôïc veõ moät caùch kyõ caøng caån thaän cho caû neùt hình vaø maøu. Loaïi naøy ñöôïc chuïp laïi ñöa vaøo xöôûng in, saûn xuaát haøng loaït. Caùc maãu tranh nöõ trong boä tranh theá maïng laøng Sình Trong hai loaïi aûnh nam vaø aûnh nöõ, chæ coù aûnh nöõ ñöôïc theå hieän nhieàu phong caùch vaø in nhieàu hôn. Chöùng toû nhu caàu tieâu duøng coù phaàn lôùn hôn. Cuõng deã hieåu, “con trai thì cöông cöôøng, ñaøn baø thì meàm yeáu” vaø hay gaëp tai öông nhö caùch nghó thoâng thöôøng trong daân gian. 3. AÛnh con nít trai ñöôïc veõ tay caàm buùt, ñaàu traàn, chaân ñaát, maëc aùo daøi, neùt veõ ñôn sô ñieåm ñoâi vaïch maøu. AÛnh naøy cuùng cho con trai döôùi 16 tuoåi khi xaûy ra chuyeän ngoã nghòch hoaëc ñau oám... 4. AÛnh con nít gaùi veõ ngöôøi caàm hoa, ñaàu traàn, chaân ñaát, trang phuïc aùo daøi hoa. Neùt maøu, hình ñeàu thoâ sô, moäc maïc nhö hình cuûa aûnh con nít trai. Con gaùi döôùi 13 tuoåi khi xaûy ra chuyeän chaúng laønh thì gia ñình mua aûnh veà cuùng keøm vôùi boä cuùng Quan saùt. AÛnh con nít ñöôïc cuùng chung vôùi boä ñoà cuùng cho con nít töùc boä cuùng Quan saùt. Trong cuoäc soáng haøng ngaøy, moãi gia ñình duø giaøu hay ngheøo ñeàu thöôøng coù söï lo laéng ñoái vôùi treû con. Moái lo laéng caøng taêng leân trong nhöõng gia ñình ngheøo khoù. Chính vì vaäy, ngöôøi ta nghó ñeán nguyeân nhaân cuûa nhöõng tai öông baát ngôø laïi do moät löïc löôïng sieâu nhieân naøo ñoù muoán ñeán baét ñöùa treû vaø hoï ñaõ töôûng töôïng ra haøng loaït nhöõng vò thaàn khi mang phuùc, khi mang hoïa neân phaûi cuùng baùi caàu ñaûo. Nhöõng böùc trong boä cuùng Quan saùt coù noäi dung vaø hình thöùc nhö sau. 5. Baø Caøn Thaùt treân caây chieâng ñaøn: Coù thaày cuùng goïi laø caây Baø La Saùt. Trong buoåi hoàng hoang sô taïo coù caây chieâng ñaøn. Baø Caøn Thaùt treân caây chieâng ñaøn ñöôïc theå hieän xoõa toùc, maëc aùo ñoû. Ñaây coù leõ laø bieåu hieän tuïc thôø Maãu cuûa ngöôøi Vieät vaø baø Caøn Thaùt phaûi chaêng laø baø Chuùa Xöù hay baø chuùa Thöôïng Ngaøn? ÔÛ goùc ñoä khaùc ngöôøi ta tin raèng treân caùc caây coå thuï coù caùc baø Coâ cö nguï. Phaûi chaêng baø Caøn Thaùt cuõng laø moät loaïi baø Coâ hay nhaân thaàn naøo ñoù? Baø
46 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 Caøn Thaùt maëc aùo ñoû beá ñöùa treû, veû maët hieàn töø. Baø thöôøng sai oâng Töôùng ñi baét treû con, vì theá ngöôøi ta phaûi cuùng baùi ñeå caàu xin baø tha cho. Kích thöôùc tôø tranh raát to trong soá nhöõng tranh cuùng laøng Sình. 6. OÂng Phaïm Thieân Vöông: Coù thaày cuùng noùi raèng oâng La Saùt laø phoø maõ vaø laø choàng baø Caøn Thaùt. OÂng seõ laøm vua neân maëc aùo hoaøng baøo coù veõ roàng. Baø Caøn Thaùt cuõng laø coâng chuùa con vua trong theá giôùi cuûa vöông quoác sieâu nhieân naøo ñoù. Duø sao thì oâng Phaïm Thieân Vöông vaø baø Caøn Thaùt coù uy löïc lôùn neân vieäc cuùng leã oâng baø ñeå baûo trôï con treû laø ñieàu caàn thieát. 7. Baø Caøn Thaùt: Veõ hình ngöôøi phuï nöõ maëc aùo ñoû beá treû nhoû. Baø laø vôï cuûa oâng Phaïm Thieân Vöông, coù nhieäm vuï troâng nom treû nhoû vaø thöôøng sai oâng Töôùng ñi baét treû. Baø laø coâng chuùa cuûa moät vöông quoác döôùi coõi aâm raát thích treû con neân caàn phaûi cuùng cho nhöõng ñöùa treû treân döông gian traùnh ñöôïc söï quan taâm cuûa baø. 8. OÂng Töôùng baét treû: Daùng oai phong, tay caàm khí giôùi, chaân co, chaân duoãi ñang trong moät tö theá voõ. Tröôùc kia tôø tranh oâng Töôùng baét treû cuõng ñöôïc veõ laïi toâ maøu caån thaän, ñöôïc in haøng loaït, khoâng coøn caùi moäc maïc cuûa phong caùch laøng Sình nöõa maø trôû thaønh oâng Töôùng vôùi phong caùch thò thaønh. 9. Thaäp nhò thaàn: Veõ 12 con vaät töông öùng vôùi 12 naêm trong moät giaùp nhö 12 vò Haønh khieån chaêm soùc treû nhoû. Loaïi tranh naøy cuõng coù boá cuïc khaùc nhau. Moät loaïi tranh ñöôïc in neùt ñen chia laøm 3 haøng, moãi haøng 4 con vaät theo thöù töï: Chuoät, Traâu, Hoå, Meøo, Roàng, Raén, Ngöïa, Deâ, Khæ, Gaø, Choù, Heo. Loái in neùt ñôn giaûn treân khoå giaáy lôùn hôn so vôùi nhöõng loaïi tranh khaùc vaø khoâng coù toâ maøu. Coøn moät loaïi nöõa ñöôïc boá cuïc 12 con vaät theo hình troøn xoay quanh moät truïc vaø taâm laø hình maët trôøi coù 12 caùnh. ÔÛ Trung Quoác cuõng coù 12 con vaät ñöôïc phoái hôïp vôùi nhau trong tö theá sinh ñoäng thaønh tôø tranh lòch 12 con giaùp. Ngöôøi ta söû duïng noù ñeå tính ngaøy giôø toát xaáu vaø höôùng xuaát haønh chöù khoâng coù cuøng yù nghóa nhö tranh cuùng laøng Sình.Trong ñeâm giao thöøa, daân Vieät Nam coù cuùng Trôøi, cuùng oâng Haønh khieån coi vieäc theá gian. Moãi laàn ñoù cuùng leã ñeå tieãn oâng Haønh khieån cuõ vaø ñoùn oâng Haønh khieån môùi nhaäm chöùc troâng coi naêm môùi. Trong moãi naêm chæ coù moät oâng cai quaûn. Neáu vò naøo chaêm chæ thì phaùp luaät nghieâm minh, xaõ hoäi an bình, gia ñình haïnh phuùc. Neáu vò ñöông nhieäm naøo lô laø, löôøi bieáng, thieáu traùch nhieäm troâng coi thì naêm ñoù maát muøa, beänh taät, chieán tranh, troäm cöôùp, cuoäc soáng cuûa nhaân daân lao ñao. Vì vaäy, ngöôøi ta caàn phaûi cuùng ñeå taêng phaàn gia aân cuûa vò thaàn Haønh khieån naêm môùi deïp quyû, an daân, laáy laïi kyû cöông toaøn xaõ hoäi. Cuõng khoâng hieåu taïi sao Thaäp nhò thaàn khoâng thuoäc boä cuùng gia tieân ñaàu naêm maø naèm trong boä cuùng cho con nít. Phaûi chaêng ngöôøi ta sôï thaàn deã lô laø vieäc chaêm soùc treû con vì baän nhieàu chuyeän theá gian? * * * Tranh daân gian laøng Sình vôùi neùt maøu ñen chuû ñaïo, hay nhöõng saéc maøu töôi roùi vaø caû nhöõng gam maøu traàm aám laøm chuû ñaïo bieán hoùa, ñoâi khi ñieåm xuyeát theâm nhöõng phöông phaùp taïo hình hieän ñaïi, keát hôïp töø daân gian
47 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 vôùi neùt, maûng, chaát lieäu maøu phaúng, goà gheà giaøu söùc bieåu caûm..., taïo ra neùt rieâng bieät trong caùch theå hieän. Moät caùi nhìn môùi veà truyeàn thoáng coù theå laø töø nhöõng caûm nhaän veà ñeà taøi. Trong baøi Tranh khaéc goã daân gian Hueá, taùc giaû Chu Quang Tröù vieát: “Tranh daân gian Hueá coù nhieàu boä, coù boä chæ moät böùc, coù boä daêm möôøi böùc, coù boä khoaûng 20 böùc. Ñoù laø con soá haøm chöùa moät söï tích tuï saùng taïo ngheä thuaät phong phuù. Boû ñi caùi aùo khoaùc toân giaùo, nhöõng hình töôïng treân tranh laø söï phaûn aùnh baèng ngheä thuaät caùi hieän thöïc cuûa cuoäc soáng xaõ hoäi cuûa cö daân caøy cuoác” [3: 138]. Trong thôøi ñaïi maø moät soá ngöôøi ñua nhau ñi tìm caùi môùi, caùi laï maét, höôùng ngoaïi nhieàu hôn thì tranh Sình laïi ñöa caùc hoïa só trôû veà caùi bình dò voán coù cuûa noù, trong quaù trình ñoù hoï tìm thaáy ôû tranh daân gian laøng Sình söï thích öùng vaø xuùc caûm thaåm myõ ñoái vôùi saùng taïo ngheä thuaät vaø muoán taïo ra hình töôïng ngheä thuaät môùi, ñeà taøi môùi laøm nguoàn caûm höùng trong saùng taùc. Gaàn ñaây ñaõ coù moät soá hoïa só Vieät Nam, Thaùi Lan saùng taùc tranh môùi töø caûm höùng tranh Sình nhö hoïa só Nguyeãn Quaân (TPHCM) ñaõ saùng taùc moät loaït tranh côõ lôùn 2x3m, 1x3m töø söï “caét daùn” taïo hình trong tranh Sình vaø ñaõ trieån laõm caùc taùc phaåm naøy taïi Trieån laõm Myõ thuaät Vieät Nam ôû Singapore naêm 2008. Tröôùc ñoù laø söï xuaát hieän daáu aán tranh Sình trong tranh cuûa caùc hoïa só Leâ Höõu Nguyeân, Vónh Phoái, Nguyeãn Ñöùc Huy, Tröông Beù, Leâ Ñình Thuaän (Hueá) vôùi nhöõng thaønh coâng ñaõ ñöôïc khaúng ñònh trong Trieån laõm Myõ thuaät toaøn quoác 2005, Trieån laõm khu vöïc baéc mieàn Trung 2000, 2003, 2007. Moät soá hoïa só Thaùi Lan ñeán Hueá ñaõ veõ theo phong caùch tranh Sình vaø thaønh coâng nhö hoïa só Surapon (Bangkok), Charawand (Chang Mai), Thicheps (Burapha)… Veà maët ngheä thuaät tranh thôø laøng Sình noåi baät ôû caáu truùc ñöôøng neùt, ñoù laø yeáu toá taïo hình cô baûn vaø sinh ñoäng nhaát maø ngöôøi ngheä nhaân laøng Sình saùng taïo neân. Neùt trong tranh thôø laøng Sình khoâng trau chuoát, tinh nhaõ, sang troïng nhö tranh thôø Haøng Troáng maø bình dò, chaân chaát vaø lay ñoäng. ÔÛ moãi ñöôøng neùt ñeàu hieän leân caûm xuùc thaåm myõ saâu laéng vaø nieàm tin taâm linh saâu saéc, ñaây laø ñieàu raát khaùc bieät veà yù nieäm ngheä thuaät-taâm linh cuûa loaïi tranh naøy. Maøu saéc tranh khoâng thaät giöõ vò trí quan troïng, coù theå xöa kia laø moät nguõ saéc naøo ñoù, nhöng vôùi nhöõng baûn in töø ñaàu theá kyû vaø nay thì ta thaáy heä maøu cuõng ñôn giaûn hôn nhieàu, yeáu toá nguõ saéc khoâng coøn chuû ñaïo vì töï thaân taïo hình cuûa caùc baûn khaéc vaø caùc baûn in ñen traéng cuõng ñaõ hoäi ñuû caùc giaù trò taïo hình cuûa caùi ñeïp mang tính ñoà hoïa. Chính vì vaäy trong moät soá thöû nghieäm vaø trao ñoåi vaên hoùa gaàn ñaây giöõa Tröôøng Ñaïi hoïc Ngheä thuaät Hueá vôùi caùc tröôøng myõ thuaät Thaùi Lan, caùc baûn in neùt ñen ñaõ thöïc söï taïo neân caûm quan thaåm myõ môùi laï, khoâng chæ laøm cho caùc hoïa só trong nöôùc voán töôûng ñaõ quaù quen thuoäc vôùi tranh khaéc daân gian cuõng ngaïc nhieân maø coøn laøm cho caùc baïn hoïa só nöôùc ngoaøi thaùn phuïc, baøy toû söï thích thuù ñaëc bieät. Tranh daân gian laøng Sình laáy ñöôøng neùt laøm cô sôû taïo hình cô baûn, khoâng ñi saâu vaøo mieâu taû ñöôøng neùt kyõ caøng, tæ mæ maø neùt trong tranh laøng Sình raát ñôn giaûn, goùp phaàn taïo maûng khoái roõ raøng. Tranh laøng Sình chuù troïng ñeán boá cuïc, ñöôøng neùt, ñöôøng neùt ñöôïc xem laø daùng, vôùi boá cuïc theo loái öôùc leä, thuaän maét. Trong tranh daân gian laøng Sình ta thaáy chuû yeáu laø söû duïng nhöõng boá cuïc ñoái xöùng, song song, caân ñoái ñôn giaûn, nhaân vaät luoân ôû
48 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 giöõa tranh, vöøa to noåi baät nhö caùc tranh Moân thaàn, Tranh beáp, AÛnh nöõ, AÛnh nam, Baùt aâm, Möôøi hai con giaùp… Boá cuïc tranh daân gian laøng Sình laø nhòp ñieäu haøi hoøa caû veà hình laãn saéc, boá cuïc hoàn nhieân cuûa ngheä thuaät daân gian, boû daàn chieàu saâu cuûa khung caûnh, boá trí nhaân vaät taùo baïo, tranh daân gian döïa treân hình maûng khaùi quaùt, hình töôïng hoäi hoïa ñöôïc cuï theå hoùa baèng caùch ñieån hình caùc söï vaät taïo ra daùng nhöõng con ngöôøi vaø caûnh vaät, ghi cheùp laïi nhöõng hình aûnh giôùi töï nhieân, laøm soáng laïi nhöõng trí töôûng töôïng baèng baøn tay kheùo leùo cuûa ngöôøi ngheä nhaân, hoï ñaõ taïo ra ñöôïc nhöõng hình töôïng hoäi hoïa mang tính chieàu saâu cuûa ñôøi soáng taâm linh. Töø vieäc nghieân cöùu caáu truùc ñöôøng neùt, maøu saéc cuûa tranh daân gian laøng Sình, caùc hoïa só treû Hueá ñaõ tìm ra quy luaät taïo hình, taïo maûng taïo khoái vaø nhòp ñieäu boá cuïc trong tranh daân gian laøng Sình. Töø ñoù vaän duïng saùng taïo ra caùc maãu tranh veà ñôøi soáng vaên hoùa, leã hoäi vaø nhöõng giaù trò truyeàn thoáng khaùc ôû laøng Sình. Noåi baät trong caùc saùng taïo ñoù laø tranh “Bòt maét baét deâ nam”, “Bòt maét baét deâ nöõ”, “Keùo co nam”, “Keùo co nöõ”, hai maãu “Baøi choøi”, vaø boán theá ñaáu vaät, trong ñoù coù boán maãu ñöôïc Ban toå chöùc Festival Ngheà truyeàn thoáng Hueá 2009 löïa choïn ñaàu tö ñeå taïo döïng maãu tranh môùi, ñoù laø nhöõng maãu: Ñaáu vaät, Bòt maét baét deâ nam, Baøi choøi, Keùo co nam. Nhöõng böùc tranh naøy ñöôïc xaây döïng treân cô sôû nghieân cöùu caùc ñaëc tröng thaåm myõ cuõng nhö nhöõng saéc thaùi vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa daân laøng Laïi AÂn. Nghóa laø khoâng taïo ra saûn phaåm môùi hoaøn toaøn caùch ly vôùi ñôøi soáng vaên hoùa cuûa ngöôøi daân ôû ñaây maø ñaõ caên cöù vaøo nhöõng hieän töôïng vaên hoùa cuï theå, nhöõng giaù trò vaên hoùa ñöôïc thöøa nhaän ñeå laøm neàn taûng cho vieäc saùng taïo. Sau ñaây chuùng toâi xin trình baøy veà caùc caáu truùc tranh vaø hieäu quaû vaän duïng tranh laøng Sình trong 4 saùng taùc môùi noùi treân 1. Ñaáu vaät: Laø moät troø chôi coù töø laâu ñôøi, moät neùt ñaëc tröng vaên hoùa noåi baät cuûa laøng Laïi AÂn ñöôïc löu truyeàn töø xa xöa cho ñeán nay, thöôøng toå chöùc vaøo dòp ñaàu xuaân. Trong tranh ñaáu vaät caùc chaøng trai laøng Sình khoûe maïnh raén roûi, cuoàn cuoän cô baép ñang thöïc hieän caùc theá voõ linh hoaït. Caùc hoaït ñoäng cuûa baøn tay, baøn chaân, keát hôïp vôùi saéc thaùi khuoân maët ñeå taïo neân moät söùc maïnh khoûe khoaén, linh hoaït vaø theå hieän ñöôïc tinh Ñaáu vaät, phoùng taùc tranh daân gian laøng Sình. thaàn thöôïng voõ cuûa caùc chaøng trai Saùng taùc môùi cuûa taùc giaû Traàn Soâng Lam ôû laøng Laïi AÂn. Ñeå laøm neùt böùc tranh naøy chuùng toâi ñaõ tham khaûo raát nhieàu tranh laøng Sình, coù nhieàu cuoäc troø chuyeän cuøng ngheä nhaân Kyø Höõu Phöôùc. Ñeà taøi trong tranh ñaáu vaät naøy raát gaàn vôùi tranh Moân thaàn trong tranh daân gian laøng Sình, neùt khoûe khoaén vaø
49 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 chaéc nòch baét nhòp cuøng vôùi neùt chung naøy laø söï keát hôïp vôùi caùch nhìn cuûa daân gian theo loái öôùc leä töôïng tröng. 2. Tranh baøi choøi: AÙp duïng luaät vieãn caän môùi nhaèm trình baøy söï dieãn bieán cuûa söï vaät veà hình theå vaø ñöôøng neùt töø gaàn ñeán xa. Giaûi quyeát töông quan veà ñöôøng neùt cuûa nhöõng vaät cuøng theå loaïi cuøng khuoân khoå ôû vaøo nhöõng vò trí xa gaàn khaùc nhau trong khoâng gian, ñoàng thôøi keát hôïp vôùi loái nhìn öôùc leä trong tranh laøng Sình taïo neân moät boá cuïc tranh baøi choøi haøi hoøa caân xöùng, nhöõng choøi khoâng veõ quaù to keát hôïp vôùi loái nhìn xa gaàn môùi, aùp duïng cho tyû leä ngöôøi ñeå taïo ra söï thuaän maét trong tranh. Vì vaäy noù coù aâm saéc trong tranh daân gian laøng Sình ôû hình, neùt, maøu nhöng laïi mang Baøi choøi, phoùng taùc tranh daân gian saéc thaùi môùi. laøng Sình. Saùng taùc môùi cuûa taùc giaû 3. Boä tranh bòt maét baét deâ: Goàm coù bòt maét nam vaø bòt maét nöõ. Ñaây laø ñeà taøi tranh ñaëc saéc veà noäi dung vaø ngheä thuaät trong doøng tranh laøng Sình, khoâng nhöõng phaùt huy vaø löu giöõ nhöõng troø chôi trong daân gian maø coøn coù taùc duïng raát lôùn trong vieäc nuoâi döôõng taâm hoàn treû thô. Boä tranh theå hieän noåi baät ñöôïc ñeà taøi qua neùt maøu vaø boá cuïc, taïo ra ñöôïc caùi môùi cuûa böùc tranh treân caùi neàn cuûa tranh daân gian laøng Sình. 4. Boä tranh keùo co: Boä tranh keùo co vöøa ñaùp öùng ñöôïc yeáu toá daân gian vöøa taïo ra caùi môùi laï trong vieäc keát hôïp luaät xa gaàn vaø caáu truùc hình hoïa, tyû leä ngöôøi nhaèm theå hieän ñöôïc söùc maïnh chung cuûa taäp theå, söï ñoaøn keát söùc maïnh cô baép trong luùc keùo co ñöôïc theå hieän ôû baøn tay baøn chaân khoûe chaéc vaø chöùa ñöïng ñöôïc neùt môùi cuûa ngheä thuaät tranh ñöông ñaïi. Caùc tranh ñeàu do ngheä nhaân Kyø Höõu Phöôùc khaéc vaø cheá baûn, oâng laø ngöôøi cuoái cuøng cuûa doøng tranh naøy bieát cheá taùc vaø khaéc tranh ñuùng vôùi baûn saéc vaên hoùa daân gian laøng Sình. Coâng ñoaïn laøm tranh ñoøi hoûi nhieàu kyõ thuaät phöùc taïp, lao ñoäng khaù vaát vaû, kyõ xaûo, kyõ thuaät cao vaø hieåu bieát töôøng taän veà doøng tranh naøy môùi coù theå khaéc thaønh coâng ñöôïc. * * * Tranh daân gian laøng Sình vôùi nhöõng yeáu toá veà taâm linh, nhöõng yeáu toá raát huyeàn bí maø moäc maïc laø nhöõng ñeà taøi coù theå öùng duïng trong saùng taùc tranh hieän ñaïi. Caùc ngheä nhaân laøng Sình ñaõ thöïc söï cho moïi ngöôøi thaáy ngheà in tranh thôø daân gian laøng Sình caàn phaûi ñöôïc löu giöõ, bôûi vì tranh laøng Sình thöïc söï laø nhöõng taùc phaåm hoäi hoïa coù giaù trò, chuùng ñöôïc hình thaønh, phaùt trieån vaø truyeàn qua bao naêm thaùng thaêng traàm cuûa lòch söû. Tranh laøng Sình khoâng chæ haøm chöùa caùc yeáu toá taâm linh thuaàn khieát, nieàm tin vaøo theá giôùi sieâu nhieân, vaøo söùc maïnh cuûa töï nhieân, thaàn linh maø aån chöùa beân trong laø tính bieåu hieän taâm linh, laø söï phaûn aùnh nhöõng saéc
50 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 dieän thaåm myõ tinh teá veà Hueá, veà loøng thaønh vôùi toå tieân vaø khaùt voïng cuoäc soáng toát ñeïp, bình yeân cuûa con ngöôøi. Tranh laøng Sình coù nhöõng caùi rieâng, coù daáu aán baûn saéc cuûa moät vuøng vaên hoùa, chuùng boäc loä veà theá giôùi noäi taâm- taâm linh saâu laéng, chan chöùa tình caûm vaø söùc soáng cuûa con ngöôøi xöù Hueá. Vieäc tinh loïc nhöõng yeáu toá taâm linh, thôø cuùng vaø höôùng ñeán phuïc vuï vaên hoùa, du lòch vaø môû roäng söï bieåu hieän ngoân ngöõ ngheä thuaät cuûa tranh thôø trong ñôøi soáng thaåm myõ ngaøy nay laø raát caàn thieát. GS, TS Ngoâ Ñöùc Thònh khaúng ñònh: “Tranh thôø laø moät di saûn vaên hoùa coå truyeàn chöùa ñöïng giaù trò nhieàu maët, do vaäy chuùng ta caàn phaûi löu giöõ vaø baûo toàn chuùng khoûi söï “phaù hoaïi” cuûa thôøi gian vaø cuûa chính thaønh kieán cuûa con ngöôøi”[4: 404]. Neáu laøm khaùc ñi thì tranh thôø cuùng seõ khoâng coøn yù nghóa gì nöõa, nhöng ñaùng lo ngaïi hôn laø söï va ñaäp cuûa ñôøi soáng hieän ñaïi ñang laøm môø daàn kyù öùc veà moät laøng tranh nhö GS, TS Toâ Ngoïc Thanh ñaõ caûnh baùo: “Söï kieän xaõ hoäi ñang coâng nghieäp hoùa vaø ñoâ thò hoùa taïo ra nhöõng ñieàu khoâng thuaän lôïi cho vieäc baûo toàn”[2:17]. Vieäc nghieân cöùu keá thöøa ngheà in tranh laøng Sình khoâng chæ goùp phaàn laøm raïng rôõ saéc maøu vaên hoùa truyeàn thoáng Hueá maø qua ñoù chuùng caøng nhaán maïnh vò trí traân troïng xöùng ñaùng cuûa doøng tranh daân gian laøng Sình trong lòch söû myõ thuaät Vieät Nam. TSL-PTB TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Phaïm Ñöùc Döông (2000). Vaên hoùa Vieät Nam trong boái caûnh Ñoâng Nam AÙ, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, 1. Haø Noäi. 2. Toâ Ngoïc Thanh (2007). “Vaên hoùa phi vaät theå cuûa caùc daân toäc thieåu soá ôû Vieät Nam, vai troø, ñòa vò cuûa noù, traùch nhieäm cuûa chuùng ta vaø giaûi phaùp”. Baûo toàn vaø phaùt huy di saûn vaên hoùa phi vaät theå ôû Vieät Nam. Vieän Vaên hoùa, Nxb Vaên hoùa-Thoâng tin, Haø Noäi. 3. Chu Quang Tröù (2000). Vaên hoùa myõ thuaät Hueá, Nxb Myõ thuaät. 4. Ngoâ Ñöùc Thònh (2007). Veà tín ngöôõng leã hoäi coå truyeàn, Vieän Vaên hoùa, Nxb Vaên hoùa-Thoâng tin, Haø Noäi. TOÙM TAÉT Tranh laøng Sình (teân chöõ laø laøng Laïi AÂn, xaõ Phuù Maäu, huyeän Phuù Vang, tænh Thöøa Thieân Hueá) thuoäc doøng tranh daân gian ñaõ toàn taïi hôn 400 naêm qua nhieàu thaêng traàm cuûa lòch söû. Ñaây laø doøng tranh phuïc vuï cho vieäc thôø cuùng vôùi hình töôïng mang tính töôïng tröng, ñöôøng neùt, maûng khoái vaø maøu saéc ñôn giaûn nhöng theå hieän ñöôïc noäi dung taâm linh saâu saéc. Tranh daân gian laøng Sình mang nhöõng yeáu toá thaåm myõ quyù giaù caàn ñöôïc tieáp thu, keá thöøa trong saùng taùc tranh hieän ñaïi ñeå taïo ra nhöõng giaù trò ngheä thuaät vôùi chaát lieäu môùi, vöøa hieän ñaïi vöøa coù tính truyeàn thoáng daân toäc. Vieäc nghieân cöùu keá thöøa ngheà in tranh laøng Sình khoâng chæ goùp phaàn laøm raïng rôõ saéc maøu vaên hoùa truyeàn thoáng xöù Hueá maø coøn nhaán maïnh vò trí traân troïng cuûa doøng tranh naøy trong lòch söû myõ thuaät Vieät Nam. ABSTRACT EXPRESSION OF PLASTIC ARTS IN FOLK PAINTINGS OF SÌNH VILLAGE- INHERITATION AND CREATION The paintings of Sình village (the official name is Laïi AÂn village, Phuù Maäu, Phuù Vang, Thöøa Thieân Hueá) is a folk painting school that has existed for more than 400 years through the ups and downs of history. This painting school serves religious purposes. It represents symbolic images with only simple masses and colors but can express profound spiritual notions. The Sình village painting school boasts valuable aesthetic elements that should be learnt and inherited in the modern painting so as to create artistic values with a new material, typical of both modern and traditional arts. Studies on this art will not only contribute to bestow honor on the traditional culture of Hueá but also helps assert the honorable position this school of art should deserve in the history of Vietnamese Arts.