Báo cáo nghiên cứu khoa học " Nhân nghĩa, từ hứng vị siêu hình của dịch truyện đến tư tưởng chỉ đạo chiến lược Bình Ngô của Nguyễn Trãi "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

97
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bình Ngô đại cáo là khúc ca hùng tráng bất hủ, một bức tranh sinh động và trung thực về hình ảnh của dân tộc trong cuộc kháng chiến bình Ngô, một bản tổng kết khái quát những phẩm chất cao quý về ph-ơng diện lịch sử và con ng-ời, nêu cao truyền thống độc lập tự chủ, quật c-ờng bất khuất và tinh thần nhân đạo của nhân dân ta. Hai câu mở đầu bài cáo: “Nhân nghĩa chi cử yếu tại an dân, Điếu phạt chi s- mạc tiên khử bạo”(1) là lời tuyên ngôn trình bày lý...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " Nhân nghĩa, từ hứng vị siêu hình của dịch truyện đến tư tưởng chỉ đạo chiến lược Bình Ngô của Nguyễn Trãi "

61 Nh©n nghÜa, tõ høng vÞ siªu h×nh cña dÞch truyÖn… nguyÔn th¹ch giang ×nh Ng« ®¹i c¸o lµ khóc ca nghiªn cøu, t×m hiÓu kü ®Ó cã ®−îc mét B hïng tr¸ng bÊt hñ, mét bøc lý gi¶i thÝch hîp vµ minh b¹ch. tranh sinh ®éng vµ trung Nh©n nghÜa lµ g×? Nh©n nghÜa ®−îc thùc vÒ h×nh ¶nh cña d©n téc trong cuéc vËn dông nh− mét ph−¬ng ch©m chØ ®¹o kh¸ng chiÕn b×nh Ng«, mét b¶n tæng kÕt mét ®−êng lèi “khö b¹o”, cho nªn nã kh¸i qu¸t nh÷ng phÈm chÊt cao quý vÒ kh«ng cßn lµ mét kh¸i niÖm lu©n lý ®¬n ph−¬ng diÖn lÞch sö vµ con ng−êi, nªu thuÇn, nã bao hµm mét ý nghÜa triÕt cao truyÒn thèng ®éc lËp tù chñ, quËt häc(2), mét t− t−ëng chØ ®¹o chiÕn l−îc c−êng bÊt khuÊt vµ tinh thÇn nh©n ®¹o nh»m t¹o ra mét søc m¹nh vËt chÊt cña nh©n d©n ta. trong c«ng cuéc khö b¹o b×nh Ng«. Hai c©u më ®Çu bµi c¸o: “Nh©n nghÜa Nh©n nghÜa, truy tõ ngän nguån ph¸t chi cö yÕu t¹i an d©n, §iÕu ph¹t chi s− sinh th× kh¸i niÖm nµy còng nh− bÊt kú m¹c tiªn khö b¹o”(1) lµ lêi tuyªn ng«n kh¸i niÖm lu©n lý nµo kh¸c nh−: LÔ – tr×nh bµy lý do chiÕn th¾ng qu©n thï cña TÝn – CÇn – KiÖm – Liªm – ChÝnh … ®Òu nh©n d©n ta trong lÞch sö vµ trong cuéc cã nguån gèc tõ vèn tõ ng÷ d©n gian. kh¸ng chiÕn b×nh Ng«. Nhµ Nho ®· lÊy nh÷ng kh¸i niÖm nµy tõ C¸c tõ ng÷ “nh©n nghÜa”, “an d©n”, trong di s¶n v¨n ho¸ ®ã mµ truyÒn thuËt “khö b¹o” lµ nh÷ng tõ ng÷ trung t©m, lµ l¹i. Nh©n nghÜa, còng nh− hÇu hÕt nh÷ng kh¸i niÖm trong “lôc nghÖ”(3) ®Òu t− t−ëng chØ ®¹o chiÕn l−îc b×nh Ng«, chi phèi toµn ý bµi v¨n, cã ý nghÜa ®Æc biÖt cã tõ tr−íc Khæng Tö. quan träng, më cöa cho t©m hån chóng Nh©n nghÜa, theo hä vèn chØ cã mét gi¸ ta tiÕp xóc víi “khóc ca hïng tr¸ng bÊt trÞ lu©n lý ®¬n thuÇn vÒ ®øc tÝnh mçi c¸ hñ” nµy cña d©n téc. nh©n. “NghÜa” lµ viÖc ta ph¶i lµm trong bÊt kú hoµn c¶nh nµo, dï ph¶i hy sinh ®Õn Mét mÖnh ®Ò hÕt søc râ rµng NguyÔn tÝnh mÖnh; bëi v× nh÷ng ®iÒu Êy ®¸ng ph¶i Tr·i ®· ph¸c ho¹ ra lµ: V× “an d©n” mµ lµm vÒ ph−¬ng diÖn lu©n lý. “khö b¹o”, vµ “khö b¹o” b»ng “nh©n nghÜa”. “Nh©n nghÜa” lµ ®−êng lèi chØ “NghÜa” ë §¹i c¸o b×nh Ng« ®· t¹o ®¹o hµnh ®éng, “an d©n” lµ môc ®Ých nªn mét søc m¹nh vËt chÊt to lín, bÊt hµnh ®éng “khö b¹o”. chÊp mäi thÕ lùc b¹o tµn, ®· cã t¸c dông huy ®éng quÇn chóng ®øng lªn v× chÝnh Chóng cã vÞ trÝ quan träng nh− vËy nghÜa. Kho tµng v¨n ho¸ phong phó cña trong bµi v¨n, cho nªn chóng ta cÇn
nghiªn cøu trung quèc sè 2(66)-2006 62 nh©n lµ v× b¶n tÝnh con ng−êi lµ thiÖn d©n téc ®· tiÕp thu kh¸i niÖm ®ã mét (nh©n sinh tÝnh b¶n thiÖn). §èi víi Nho c¸ch tù nhiªn, v× trong vèn v¨n ho¸ gia, lßng nh©n lµ ®øc tÝnh ph¸t sinh tù truyÒn thèng cña m×nh ®· cã mÇm nhiªn, do tõ b¶n tÝnh con ng−êi. mèng, cã nhu cÇu truyÒn b¸ néi dung Nh− vËy, khi tr×nh bµy nguyªn t¾c vÒ v¨n ho¸ ®ã b»ng mét c¸i vá ©m thanh thi hµnh ®¹o “nh©n”, Khæng Tö chØ giíi thÝch hîp. “NghÜa” lµ vá ©m thanh mµ h¹n trong viÖc tu d−ìng b¶n th©n cña d©n téc ViÖt ®· dïng ®Ó chë c¸i néi dung mçi ng−êi. Víi M¹nh Tö th× sù ¸p dông v¨n ho¸ - nãi theo ch÷ b©y giê – lµ c¸i ®· lan tíi chÝnh trÞ. Nãi mét c¸ch kh¸c, néi hµm vèn cã ®ã cña d©n téc. víi Khæng Tö ®©y chØ lµ phÐp “néi Nh−ng mÆt s¸ng t¹o ë ®©y lµ g×? Nho th¸nh”, nh−ng víi M¹nh Tö, nã ®· níi gia hµnh ®éng v× nghÜa trªn nhu cÇu ®¹o réng thµnh phÐp “ngo¹i v−¬ng”. Nh−ng ®øc, lu©n lý. V× vËy “nghÜa” kh«ng t¹o ngay trong nghÜa x−a nhÊt cña “néi nªn mét søc m¹nh tæng hîp. ë ®©y th¸nh”, M¹nh Tö còng gi·i bµy quan NguyÔn Tr·i ®· dïng nã nh− mét niÖm «ng cã phÇn réng h¬n, ®Æt con ph−¬ng ch©m t− t−ëng chØ ®¹o cã mét ng−êi trong bèi c¶nh chung cña vò trô. søc m¹nh v« song. “Nh©n nghÜa” ®· trë ¤ng nãi: “Ai hÕt lßng m×nh th× biÕt tÝnh thµnh v« ®Þch vµ tÊt th¾ng v× cã ®−êng m×nh. BiÕt tÝnh m×nh th× biÕt trêi” lèi, cã s¸ch l−îc cô thÓ. Vµ, B×nh Ng« (M¹nh Tö, VIIa,1). Lßng ®©y lµ “lßng s¸ch lµ ®−êng lèi, s¸ch l−îc ®ã. Nh− ch¼ng nì”, hay “lßng th−¬ng xãt”. Nã lµ vËy, râ rµng “nghÜa” ®· v−ît ra khái b¶n chÊt cèt yÕu cña tÝnh ng−êi. Do ®ã, ph¹m trï lu©n lý… Lßng tin cña NguyÔn khi ta hÕt lßng ta, th× biÕt ®−îc tÝnh ta. Tr·i vµo th¾ng lîi cuèi cïng trong sù Vµ, theo M¹nh Tö, th× tÝnh ta lµ “c¸i trêi nghiÖp b×nh Ng« cã tõ ®©y, tõ buæi ®Çu cho ta” (M¹nh Tö, VIa, 15). VËy khi ta Lam S¬n dùng cê nghÜa, d©ng “B×nh Ng« biÕt tÝnh ta – th× ta biÕt trêi. s¸ch” ë Lçi Giang. ý niÖm “nghÜa” cã phÇn thiªn vÒ h×nh Nh÷ng lêi gi¶i thÝch kia thùc chÊt vÉn n»m trong ph¹m vi lu©n lý, cã ®iÒu cã thøc. B¶n tÝnh h×nh thøc cña bæn phËn tÝnh chÊt siªu h×nh h¬n. Nã vÉn kh«ng mäi ng−êi trong x· héi lµ c¸i “ta ph¶i ®¸p øng ®−îc nhu cÇu vÒ nhËn thøc cña lµm”. Nh−ng b¶n tÝnh cña nh÷ng bæn con ng−êi vÒ con ng−êi trong toµn thÓ. C¸c phËn kia lµ g×? ChÝnh lµ lßng th−¬ng nhµ Nho siªu h×nh ®· cè g¾ng ®¸p øng ng−êi, tøc lµ “nh©n”. “Nh©n lµ th−¬ng nhu cÇu ®ã. Hä ®· ®−a vµo kinh dÞch vèn ng−êi”(4). Vµ ng−êi nµo thËt lßng th−¬ng lµ s¸ch ®Ó bãi, nh÷ng lêi gi¶i thÝch vÒ vò ng−êi kh¸c th× cã thÓ lµm trßn bæn phËn trô siªu h×nh vµ ®¹o ®øc. C¶m høng siªu m×nh trong x· héi. Nh− vËy, “nh©n” chØ h×nh trong s¸ch thËt lµ lín lao. cã ý nghÜa lu©n lý, xuÊt ph¸t tõ lßng th−¬ng ng−êi, hay nãi mét c¸ch kh¸c lµ T− t−ëng siªu h×nh träng yÕu nhÊt ph¶i “níi lßng m×nh cho lan tíi ng−êi”. cña DÞch truyÖn lµ t− t−ëng vÒ §¹o. §¹o Kh«ng ai nãi râ t¹i sao ng−êi ta ph¶i lµm cña §¹o ®øc kinh lµ ®éc vÞ, tõ ®ã mäi vËt nh− vËy. trong vò trô sinh thµnh vµ biÕn ho¸. §¹o cña DÞch truyÖn, tr¸i l¹i, th× phøc t¹p GÇn 200 n¨m sau, M¹nh Tö ®· ®−a vµ biÓu thÞ cho nhiÒu lÝ chi phèi tõng c¸i thuyÕt “tÝnh thiÖn”(5) ®Ó gi¶i ®¸p c©u hái mét c¸c ph¹m trï h÷u thÓ trong vò trô. nµy. Së dÜ mäi ng−êi ph¶i thi hµnh ®¹o
63 Nh©n nghÜa, tõ høng vÞ siªu h×nh cña dÞch truyÖn… Nã lµm thµnh mét lÝ siªu h×nh h÷u th©n…”, NguyÔn Tr·i ®· cho vµo víi danh (un principe mÐtaphisique “nghÜa”, lµm thµnh mét häc thuyÕt cña nominable) nh− ®¹o vua, ®¹o t«i, ®¹o riªng m×nh, chØ dÉn cho mäi ng−êi hµnh cha, ®¹o con. §ã lµ nh÷ng g× mµ «ng ®éng vµ thùc thi nã mét c¸ch triÖt ®Ó. §ã vua, bÒ t«i, ng−êi cha, ®øa con ph¶i thÕ. lµ ®iÒu míi mÎ vÜ ®¹i nhÊt, h¬n bÊt kú mét Mçi ®¹o Êy ®−îc biÓu thÞ b»ng mét c¸i ®¹o gia, mét lý thuyÕt gia nµo tr−íc «ng. danh vµ mäi ng−êi ph¶i hµnh ®éng mét Ch÷ “nh©n” cña NguyÔn Tr·i kh«ng c¸ch lý t−ëng hîp víi nh÷ng danh kh¸c cßn lµ mét tõ ng÷ ®¹o ®øc mµ còng nhau Êy(6). kh«ng cßn lµ mét kh¸i niÖm siªu h×nh vÒ “thiªn ®Þa v¹n vËt nhÊt thÓ” mµ lµ mét Bªn c¹nh nh÷ng ®¹o cña mäi loµi vµ t− t−ëng chiÕn l−îc, mét t− t−ëng triÕt mäi sù vËt, DÞch truyÖn cßn cã mét §¹o häc chØ ®¹o cã t¸c dông t¹o nªn nh÷ng kh¸c cho mäi sù vËt trong toµn thÓ cña søc m¹nh vËt chÊt cô thÓ, mét mÆt cã chóng. Nãi c¸ch kh¸c, bªn c¹nh v« vµn thÓ tËp hîp ®oµn kÕt ®−îc mäi ng−êi ®¹o riªng biÖt, cã mét §¹o tæng qu¸t chung mét lßng v× nghÜa lín theo nguyªn tham dù vµo sù sinh ho¸ cña v¹n vËt.§ã lý “nhÞ nh©n ®ång t©m kú lîi ®o¹n kim” lµ c¸i ®¹o sinh thµnh cña v¹n vËt vµ sù vµ c¶m ho¸ ®−îc qu©n thï, kh¬i dËy ë hä sinh thµnh Êy lµ hoµn thµnh lín nhÊt b¶n tÝnh “lßng ch¼ng nì”; mÆt kh¸c, cña trêi ®Êt. HÖ tõ (trong kinh DÞch) nãi: “nh©n” ®· hun ®óc mét lßng tin m¹nh “§øc lín cña trêi ®Êt lµ sinh” (thiªn ®Þa mÏ vµo th¾ng lîi v× nã hîp víi ®¹o lín chi ®¹i ®øc thÞ sinh). TiÕng “sinh” ®©y cña tù nhiªn, hîp víi lßng ng−êi. chØ cã nghÜa lµ sinh s¶n, lµ ý nghÜa thÝch Chñ tr−¬ng chiÕn l−îc “®¸nh vµo lßng hîp nhÊt víi t− t−ëng DÞch truyÖn. Nh−ng theo Tr×nh H¹o vµ c¸c nhµ ®¹o ng−êi” (c«ng t©m) cña NguyÔn Tr·i ®−îc häc kh¸c, th× “sinh” thËt sù cã ý nghÜa lµ x©y dùng trªn nÒn t¶ng t− t−ëng “nh©n” sù sèng hay ®em l¹i sù sèng. Theo hä, ®ã. trong mäi vËt ®Òu cã khuynh h−íng ®i “Nh©n” víi ý nghÜa lu©n lý ®¬n thuÇn, ®Õn sù sèng, vµ khuynh h−íng Êy lµm chØ rót gän trong viÖc tu d−ìng thô ®éng. thµnh ®øc “nh©n” cña trêi ®Êt. V× thÕ “Nh©n” víi høng vÞ siªu h×nh chØ lµ mét nªn tõ ng÷ “bÊt nh©n” lµ danh tõ chuyªn thø trang søc cho t− t−ëng. “Nh©n” víi ý m«n trong y häc Trung Hoa ®Ó chØ sù tª nghÜa triÕt häc, v−ît ra ngoµi ph¹m trï liÖt. §iÒu Êy nãi rÊt ®óng danh tr¹ng. KÎ lu©n lý, th× h−íng ng−êi ta ®Õn hµnh nh©n coi trêi ®Êt v¹n vËt lµ nhÊt thÓ. ®éng víi mét niÒm tin s¾t ®¸, ®ñ t¹o nªn Ch¼ng g× kh«ng ph¶i lµ m×nh. §· nhËn mét søc m¹nh vËt chÊt cã hiÖu qu¶ ®Ó ®−îc mäi vËt lµ m×nh, th× chç nµo mµ chiÕn th¾ng mäi thÕ lùc bÊt nh©n dï tµn kh«ng tíi? b¹o vµ to lín ®Õn ®©u. Tõ ®ã ta cã thÓ suy ra: lßng ng−êi bÊt Trong lÞch sö v¨n ho¸ d©n téc, kÓ c¶ nh©n th× sÏ bÞ c« lËp vµ søc sèng kh«ng v¨n ho¸ d©n gian, kh¸i niÖm “nh©n” cßn. Vµ, NguyÔn Tr·i ®· khëi ph¸t tõ ch−a bao giê cã mét néi dung ®éng, cã ý ph¶n ®Ò cña lo¹i suy nµy mµ t−íc bá nghÜa chØ ®¹o thùc tiÔn nh− vËy. Tr−íc phÇn siªu h×nh cña ch÷ “nh©n”. L¹i n÷a, ®ã, “Nh©n” theo truyÒn thèng chØ lµ mét trªn mét truyÒn thèng v¨n ho¸ giµu kh¸i niÖm lu©n lý ®¬n thuÇn. Th¬ v¨n nh©n ¸i “th−¬ng ng−êi nh− thÓ th−¬ng trong thêi ®¹i Lý, TrÇn, ©m h−ëng chung
nghiªn cøu trung quèc sè 2(66)-2006 64 to¸t lªn mét tinh thÇn ThiÒn häc – ThiÒn ThËp lµ dÞch gi¶) cßn dïng tõ ng÷ ®¹o gia nh−: “h÷u”, “v«”, “h÷u vi”, “v« vi” ®Ó häc ViÖt Nam, v× t«ng ph¸i PhËt häc nãi vÒ PhËt ph¸p. S¸ch PhËt th−êng ngo¹i lai nµy ®· chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c ®−îc gi¶i thÝch b»ng nh÷ng ý lÊy trong truyÒn thèng v¨n ho¸ cña d©n téc ViÖt mµ mang mét s¾c th¸i riªng. Ýt cã d©n triÕt häc ®¹o gia, vµ ThiÒn t«ng chó ë sù häc tËp, tu luyÖn thiªn vÒ tù nhiªn v« vi téc nµo cã mét nÒn v¨n ho¸ d©n gian ®Ò cña ®¹o gia. cËp ®Õn nh÷ng khÝa c¹nh lu©n lý nh− d©n téc ta, ®Æc biÖt lµ trong ca dao, d©n Trë lªn lµ lý do chØ râ ba dßng t− ca, tôc ng÷. §ã lµ c¬ së cho viÖc tiÕp thu t−ëng lµm nguån chÝnh cho ®¹o häc vµ t− t−ëng PhËt häc trong buæi ®Çu dùng gi¶i thÝch t¹i sao c¶ ba dßng v¨n ho¸ ®ã n−íc vµ nay lµ c¬ së tiÕp thu nh÷ng t− l¹i cã thÓ dung hîp ®−îc, ®Èy nho häc t−ëng Nho, L·o ®Ó dung hîp thµnh mét ph¸t triÓn v−¬n tíi c¸c lÜnh vùc triÕt häc häc ph¸i Nho häc cao h¬n gäi lµ ®¹o häc vò trô vµ nh©n sinh. hay häc ph¸i cña nhµ nho míi ViÖt Nam. “Th¸nh nh©n” lµm ®iÒu mµ mäi ng−êi Víi sù du nhËp cña PhËt häc, ng−êi ta ph¶i lµm, nh−ng v× hiÓu biÕt, hµnh vi cµng chó ý ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò siªu h×nh cña hä cã ®−îc mét ý nghÜa míi – gi¸ trÞ vÒ nh÷ng gi¸ trÞ siªu lu©n lý – hay nh− siªu lu©n lý. Mäi ng−êi ®Òu cã trong lêi ng−êi ®−¬ng thêi - ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh hä ®øc tÝnh mµ thiÒn gia gäi lµ tÝnh vµ mÖnh. Nh÷ng lêi bµn vÒ nh÷ng thÇn th«ng, chÝnh trong ý nghÜa Êy mµ vÊn ®Ò Êy trong c¸c tr−íc t¸c nh− LuËn ®¹o häc cña c¸c nhµ nho vÒ sau thËt sù ng÷, M¹nh Tö, Trung dung vµ nhÊt lµ lµ sù ph¸t triÓn cao cña thiÒn häc. kinh dÞch kh«ng cßn thÝch hîp n÷a. Trong lÞch sö t− t−ëng chÝnh trÞ cña Nho häc ph¶i nhê ®Õn PhËt häc trong d©n téc, sè nho gia thuÇn tuý thêi ®¹i ®ã ThiÒn häc lµ t«ng ph¸i cã ¶nh h−ëng nµo còng cã nh−ng rÊt hiÕm, ngay c¶ lín nhÊt, vµ nhê ®Õn c¶ L·o häc. V× nh− trong nh÷ng thêi cùc thÞnh cña nho häc chóng ta ®· biÕt DÞch truyÖn vµ s¸ch vµo nh÷ng thÕ kû XV vµ XIX sau nµy. L·o Tö ®Òu cã nh÷ng quan ®iÓm t−¬ng Nho häc ®−îc t«n vinh nh− lµ “quèc ®ång, nh− c¶ hai ®Òu coi th¸i qu¸ lµ häa gi¸o”. lín, ®Òu coi sù trë l¹i lµ c¸i ®éng cña Nho häc vèn b¶o thñ, quanh quÈn víi ®¹o… DÞch truyÖn còng ®ång ý víi s¸ch L·o Tö mµ nãi r»ng muèn lµm ®−îc viÖc c¸i nh×n l¹i qu¸ khø ®Ó tõ ®ã t×m nh÷ng g×, th× ph¶i bæ tóc vËt Êy b»ng c¸i ®èi kû c−¬ng lu©n lý trong quan hÖ gi÷a vua lËp, hay c¶ hai ®Òu cho r»ng khiªm t«i, cha con, chång vî… trong x· héi. nh−êng lµ nh÷ng ®øc lín … C−¬ng th−êng lµ thÓ chÕ ®¹o ®øc lu©n lý Ch¾c ch¾n d©n téc ta ®· tiÕp xóc víi ®ã. ThuyÕt “chÝnh danh” cña Khæng Tö PhËt gi¸o rÊt sím tõ thÕ kû thø I sau còng ®Ò ra nh»m ®¸p øng nhu cÇu chÝnh c«ng nguyªn. §Õn cuèi thÕ kû thø VI, trÞ, x· héi ®ã. Gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ThiÒn häc ®· ph¸t triÓn. ë Trung Quèc, lu©n lý thùc t¹i, trong khi con ng−êi vèn th× PhËt häc ®· ®−îc ®−a vµo d−íi triÒu ®· cã nh÷ng nh©n tè muèn v−¬n lªn, nay Minh ®Õ (58 – 75) qua thùc tiÔn tÝch luü kiÕn thøc, ngÇm mang mét kh¸t väng t×m hiÓu, tiÕn bé Nh−ng kinh PhËt ®−îc dÞch tõ thÕ kû thø V (kÓ c¶ nhµ s− Ên §é C−u- Ma- La- m·i trong nhËn thøc sù vËt.
65 Nh©n nghÜa, tõ høng vÞ siªu h×nh cña dÞch truyÖn… Lý thuyÕt cña PhËt vµ L·o ®· ®¸p T− t−ëng nh©n nghÜa ®· chØ ®¹o, lµ øng cho nhu cÇu míi ®ã cña con ng−êi. kim chØ nam cho mäi ®−êng lèi, chñ PhËt häc ®em l¹i cho ng−êi x−a tÝnh l¹c tr−¬ng kinh bang tÕ thÕ cña NguyÔn quan, bao giê còng l¹c quan b×nh th¶n Tr·i trong ®ã B×nh Ng« ®¹i c¸o lµ mét trong cuéc sèng hiÖn h÷u. L·o häc ngoµi b¶n tæng kÕt ph¸c ho¹ râ nÐt sù øng viÖc cho hä cã c¸i nh×n, lèi sèng hån dông vµ t¸c dông cña nh©n nghÜa. Vµ, nhiªn, cßn cho hä mét niÒm tin t−ëng nh©n nghÜa, vÒ ph−¬ng diÖn nghÖ thuËt, v−ît qua biÕt bao khã kh¨n cña lÞch sö, còng lµ lý t−ëng thÈm mü lµ c¶m høng chñ ®¹o cña B×nh Ng« ®¹i c¸o. mét hy väng ë ngµy mai… Trë l¹i lµ c¸i ®éng cña ®¹o, “bÜ cùc th¸i lai” lµ nh÷ng Cã thÓ nãi, tr−íc «ng, trong lÞch sö yÕu tè c¬ b¶n cña DÞch truyÖn vµ cña c¶ ch−a cã mét nh©n vËt nµo cã mét ý thøc §¹o ®øc kinh ®· nu«i d−ìng cho con râ rÖt vÒ nh©n d©n, v× d©n nh− NguyÔn ng−êi thêi xa x−a tinh thÇn Êy. XÐt cho Tr·i. Trong sù nghiÖp b×nh Ng« còng cïng, th× nh÷ng t− t−ëng ®ã vèn xuÊt nh− trong c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n−íc, ph¸t tõ kinh nghiÖm lµm ¨n cña mét ý thøc ®ã lu«n lu«n cã ë «ng, lµm g× «ng nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña bÊt kú còng nghÜ ®Õn quyÒn lîi cña d©n. Trong mét d©n téc nµo nh− d©n téc ta. Ca dao, mét bµi chiÕu ng¾n bµn vÒ phÐp tiÒn tÖ tôc ng÷ cßn ghi l¹i dÊu vÕt cña nh÷ng mµ ®· cã 4 lÇn «ng nh¾c ®Õn d©n(8). kinh nghiÖm ®ã. V¨n ho¸ ViÖt cã hoµ Trong mét bµi th¬ ch÷ H¸n, NguyÔn ®ång nh÷ng t− t−ëng ®ã cña DÞch vµ L·o Tr·i kh«ng nh÷ng v× lßng nh©n mµ còng lµ ®iÒu dÔ hiÓu. Ngoµi ra, c¶m th−¬ng d©n, mµ «ng thùc sù ý thøc ®−îc høng ®¹o häc ®· ®Ó l¹i cho kho tµng v¨n søc m¹nh cña d©n, cïng víi quan hÖ häc biÕt bao ¸ng v¨n th¬ diÔm lÖ tõ Lý, gi÷a d©n vµ ng−êi cÇm ®Çu cai trÞ d©n: TrÇn cho ®Õn cuèi thÕ kû XIX, kÓ c¶ Phóc chu thuû tÝn d©n do thuû NguyÔn Du, NguyÔn C«ng Trø, Cao B¸ (LËt thuyÒn míi râ d©n nh− n−íc) Qu¸t, Bµ HuyÖn Thanh Quan… víi (Bµi 13) nh÷ng nÐt ®éc ®¸o tù c−êng ®Çy søc sèng Trong bµi chiÕu r¨n b¶o Th¸i tö, cña d©n téc! NguyÔn Tr·i còng viÕt “V¶ l¹i, nÕu ng−êi Nh©n nghÜa cña NguyÔn Tr·i lµ nh− cã nh©n lµ d©n, mµ chë thuyÒn vµ lËt vËy. Tõ trong v¨n ho¸ d©n téc, tiÕp xóc thuyÒn còng lµ d©n”. víi c¸c nguån v¨n hãa Nho häc, L·o häc Tãm l¹i, trong phÇn më ®Çu, bµi c¸o vµ PhËt häc, nh©n nghÜa cña NguyÔn chñ yÕu nªu râ thÕ n−íc §¹i ViÖt trong Tr·i ®· v−ît khái ph¹m trï lu©n lý ®¬n lÞch sö vµ nguyªn nh©n ®· t¹o nªn thÕ thuÇn vµ trë thµnh gi¸ trÞ siªu lu©n lý n−íc ®ã. Trong qu¸ tr×nh tån t¹i cña cã t¸c dông nh− nh÷ng chñ tr−¬ng chØ m×nh, n−íc §¹i ViÖt thùc lµ mét n−íc cã ®¹o chiÕn l−îc ®−a hµnh ®éng, ®−a cuéc v¨n hiÕn, ®−êng ®−êng s¸nh ngang hµng kh¸ng chiÕn b×nh Ng« ®Õn thµnh c«ng. víi c¸c liÖt c−êng ®Õ quèc phong kiÕn ¤ng còng ®· nãi râ t¸c dông cña nh©n kh¸c. §−îc nh− vËy lµ bëi tÊt c¶ c¸c cuéc nghÜa trong viÖc dùng n−íc gi÷ n−íc: x©m l−îc ®Òu bÞ ®¸nh b¹i v× lý do chÝnh “QuyÒn m−u b¶n thÞ dông trõ gian; nghÜa cña chiÕn tranh gi÷ n−íc cña d©n nh©n nghÜa duy tr× quèc thÓ an”(7).
nghiªn cøu trung quèc sè 2(66)-2006 66 chñ nghÜa, cã thÓ gäi lµ chñ nghÜa nh©n téc. Nh©n nghÜa kh«ng cßn lµ mét kh¸i nghÜa cña øc Trai. niÖm lu©n lý cña nho gia. Nã ®· trë (3) HiÓu lµ “S¸u kinh”: DÞch, Thi, Th−, thµnh mét t− t−ëng chØ ®¹o chiÕn l−îc, LÔ, Nh¹c, Xu©n Thu. thùc tiÔn ®Çy søc sèng, cã mét søc m¹nh (4) LuËn ng÷: Phµn Tr× vÊn nh©n, Tö vËt chÊt ®−a cuéc b×nh Ng« (khö b¹o) viÕt: ¸i nh©n (Nhan Uyªn). ®Õn th¾ng lîi v× mét môc ®Ých cao c¶ lµ (5) T− t−ëng Tu©n Tö lµ ph¶n thuyÕt “an d©n”. (anti-thÌse) cña t− t−ëng M¹nh Tö. M¹nh Tö chñ tr−¬ng thuyÕt tÝnh thiÖn th× Tu©n Tö chñ tr−¬ng tr¸i l¹i, víi thuyÕt tÝnh ¸c. chó thÝch: (6) ë ®©y ta thÊy l¹i thuyÕt chÝnh danh x−a cña Khæng Tö, mÆc dÇu víi ¤ng chÝnh (1) DÞch: ViÖc nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n, danh chØ lµ lý thuyÕt thuÇn ®¹o ®øc, lu©n lý. Qu©n ®iÕu ph¹t tr−íc lo trõ b¹o. (7) H¹ quy Lam S¬n (Mõng vÒ Lam (2) Tøc lµ nh÷ng suy nghÜ, t− t−ëng cã S¬n). NghÜa: QuyÒn m−u vèn ®Ó trõ gian, hÖ thèng, cã ý thøc vÒ cuéc sèng. Sau ®©y Nh©n nghÜa gi÷ g×n thÕ n−íc an. chóng ta sÏ thÊy nh©n nghÜa ®−îc suy nghÜ (8) ChiÕu bµn vÒ phÐp tiÒn tÖ. NguyÔn thµnh hÖ thèng nh− thÕ nµo trong c¶ nh©n Tr·i toµn tËp. Nxb Khoa häc X· héi, Hµ Néi, sinh quan vµ vò trô quan cña NguyÔn Tr·i. 1976, trang 134. §èi víi «ng, nh©n nghÜa ®· trë thµnh mét (TiÕp theo trang 72) “Kinh tÕ phi c«ng h÷u lµ bé phËn hîp v¨n kiÖn §¹i héi XV §CS Trung Quèc thµnh quan träng cña kinh tÕ thÞ tr−êng (1997) ®−îc coi lµ mét lÇn gi¶i phãng t− XHCN cña Trung Quèc” t−ëng n÷a trong tiÕn tr×nh c¶i c¸ch më cöa vµ x©y dùng hiÖn ®¹i ho¸ cña “Ph¶i kiÖn toµn chÕ ®é ph¸p luËt vÒ Trung Quèc. quyÒn tµi s¶n, dùa vµo ph¸p luËt b¶o hé Ho i Nam quyÒn lîi, lîi Ých hîp ph¸p vµ c¹nh tranh c«ng b»ng cña c¸c lo¹i doanh nghiÖp, ®ång thêi thùc hiÖn sù gi¸m s¸t vµ qu¶n tµi liÖu tham kh¶o lý ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nµy” Theo ®¸nh gi¸, ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn, 1. Héi biªn v¨n kiÖn §¹i héi XV §CS trong v¨n kiÖn chÝnh thøc cña §CS Trung Quèc, Nxb Nh©n d©n, B¾c Kinh, 1997. Trung Quèc ®· cã sù söa ®æi quan träng 2. Do·n VÜnh Kh©m: BiÕn ®æi to lín - ®èi víi lý luËn vÒ chÕ ®é c«ng h÷u truyÒn LÞch tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ Trung Quèc 1978 thèng; h¬n n÷a, ®©y còng lµ lÇn ®Çu tiªn – 2004, Nxb ThÕ giíi ®−¬ng ®¹i, B¾c Kinh, §CS Trung Quèc chØ râ nh÷ng m©u 2004 thuÉn trong c¶i c¸ch kinh tÕ lµ thuéc vÒ chÕ ®é c«ng h÷u truyÒn thèng. V× vËy
67