Báo cáo nghiên cứu khoa học " NHỮNG ĐẶC ĐIỂM LÀM CƠ SỞ CHO CHỈ DẪN ĐỊA LÝ “HUẾ” CHO NÓN LÁ "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

63
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chỉ dẫn địa lý là “tên gọi của một vùng, một địa điểm cụ thể, thậm chí là của một đất nước, dùng để nhận biết một sản phẩm: (1) được sản xuất chính tại địa điểm đó; (2) uy tín, chất lượng và các đặc điểm khác có được nhờ xuất xứ địa lý” [1]. Một chỉ dẫn địa lý được thừa nhận về mặt pháp lý có tác dụng mang lại cho nhà sản xuất địa phương độc quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý đó trong nước và ở các quốc gia có sự ràng buộc...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " NHỮNG ĐẶC ĐIỂM LÀM CƠ SỞ CHO CHỈ DẪN ĐỊA LÝ “HUẾ” CHO NÓN LÁ "

16 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM LAØM CÔ SÔÛ CHO CHÆ DAÃN ÑÒA LYÙ “HUEÁ” CHO NOÙN LAÙ Đỗ Nam, Nguyễn Hùng, Hồ Lê Thủy Dương, Trần Thị Thùy Yên, Hồ Thị Thu Thủy* Môû ñaàu Chæ daãn ñòa lyù laø “teân goïi cuûa moät vuøng, moät ñòa ñieåm cuï theå, thaäm chí laø cuûa moät ñaát nöôùc, duøng ñeå nhaän bieát moät saûn phaåm: (1) ñöôïc saûn xuaát chính taïi ñòa ñieåm ñoù; (2) uy tín, chaát löôïng vaø caùc ñaëc ñieåm khaùc coù ñöôïc nhôø xuaát xöù ñòa lyù” [1]. Moät chæ daãn ñòa lyù ñöôïc thöøa nhaän veà maët phaùp lyù coù taùc duïng mang laïi cho nhaø saûn xuaát ñòa phöông ñoäc quyeàn söû duïng chæ daãn ñòa lyù ñoù trong nöôùc vaø ôû caùc quoác gia coù söï raøng buoäc bôûi nhöõng thoûa thuaän song phöông, khu vöïc hoaëc ña phöông coù lieân quan [2]. Moät saûn phaåm muoán ñöôïc cô quan coù thaåm quyeàn gaén chæ daãn ñòa lyù naøo ñoù, ngöôøi ñaêng kyù phaûi chöùng minh ñöôïc raèng danh tieáng vaø chaát löôïng cuûa saûn phaåm ñoù coù ñöôïc laø nhôø xuaát xöù ñòa lyù cuûa noù. Baøi naøy laø keát quaû nghieân cöùu cuûa nhoùm taùc giaû veà nguyeân vaät lieäu, quy trình saûn xuaát noùn laù Hueá vôùi muïc tieâu chæ ra nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn taïo ra nhöõng khaùc bieät, rieâng coù cuûa noùn laù Hueá so vôùi caùc saûn phaåm cuøng loaïi trong caû nöôùc laøm cô sôû cho vieäc ñaêng kyù chæ daãn ñòa lyù “Hueá” cho noùn laù. Tröôùc heát, caàn lyù giaûi veà vieäc caùc saûn phaåm noùn laù cuûa tænh Thöøa Thieân Hueá laïi khoâng söû duïng chæ daãn ñòa lyù “Thöøa Thieân Hueá” maø ñaêng kyù söû duïng chæ daãn ñòa lyù “Hueá”. Thöøa Thieân Hueá laø teân goïi cuûa tænh Thöøa Thieân Hueá baét ñaàu töø naêm 1989 ñeán nay, khi tænh Bình Trò Thieân taùch thaønh 3 tænh Quaûng Bình, Quaûng Trò vaø Thöøa Thieân Hueá. Ñaây laø teân gheùp töø chöõ “Thöøa Thieân” vaø chöõ “Hueá”. Thöøa Thieân laø teân goïi cuûa tænh Thöøa Thieân Hueá töø naêm 1822 ñeán naêm 1976 vaø Hueá laø teân tænh lî cuûa tænh Thöøa Thieân tröôùc ñaây vaø cuûa tænh Thöøa Thieân Hueá hieän nay [3]. Chöõ “Hueá” ñöôïc cho coù nguoàn goác töø chöõ “Hoùa” trong “Thuaän Hoùa” maø ra. Chöõ “Hueá” xuaát hieän laàn ñaàu trong lòch söû vôùi tö caùch laø ñòa danh cuûa moät ñoâ thò vaøo naêm 1899 [3]. Maëc duø laø teân cuûa moät thaønh phoá nhoû, tænh lî cuûa moät tænh, nhöng chöõ “Hueá” ñaõ noåi tieáng töø laâu vì gaén lieàn vôùi giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa trieàu ñaïi phong kieán nhaø Nguyeãn, vôùi quaàn theå di tích coá ñoâ, vôùi nhaõ nhaïc cung ñình, ñöôïc coâng nhaän laø di saûn vaên hoùa theá giôùi. Trong nhieàu tröôøng hôïp, khi noùi ñeán nhöõng giaù trò vaên hoùa cuûa vuøng ñaát, ñeán tính caùch cuûa nhöõng con ngöôøi, ñeán nhöõng moùn aên ngon, nhöõng saûn vaät noåi tieáng cuûa ñòa phöông thì chöõ “Hueá” vöôït ra xa ngoaøi giôùi haïn haønh chính cuûa thaønh phoá Hueá. Chính vì vaäy, duø ñöôïc coâng nhaän hay chöa thì “Hueá” cuõng ñaõ trôû thaønh chæ daãn ñòa lyù cho nhieàu saûn vaät aåm thöïc (toâm chua, keïo meø xöûng, côm heán, Sôû Khoa hoïc vaø Coâng ngheä Thöøa Thieân Hueá. *
17 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 buùn boø gioø heo, thanh traø…), caùc maët haøng thuû coâng myõ ngheä (ñoà ñoàng, noùn laù, tranh theâu, phaùp lam…) vaø caùc loaïi hình ngheä thuaät (ca, muùa, tuoàng…), thaäm chí coøn laø moät trong nhöõng ñòa danh hieám hoi treân theá giôùi ñöôïc gaén vôùi maøu saéc - maøu tím Hueá. Ñaõ coù nhieàu baøi vieát giôùi thieäu veà noùn laù Hueá, ñeà caäp ñeán caùc loaïi hình noùn laù qua söû lieäu, nguoàn goác hình thaønh, chaát lieäu, söï bieán ñoäng cuûa kieåu daùng… trong lòch söû vaø hình aûnh noùn laù nhö moät vaät laøm taêng theâm söï duyeân daùng cuûa ngöôøi thieáu nöõ trong thô ca, ngheä thuaät [4-7]. Cuõng ñaõ coù nhöõng baøi nghieân cöùu caùc ñaëc tröng laøm neân danh tieáng cuûa noùn laù Hueá [5] nhöng chöa coù caùc nghieân cöùu mang tính ñònh löôïng caùc ñaëc tröng vaät lyù, neân baøi naøy taäp trung chöùng minh raèng noùn laù Hueá coù nhöõng ñaëc ñieåm, nhöõng phaåm chaát xöùng ñaùng vôùi chæ daãn ñòa lyù “Hueá”: nguyeân lieäu, khai thaùc nguyeân lieäu, sô cheá nguyeân lieäu, coâng cuï vaø caùc coâng ñoaïn saûn xuaát noùn laù Hueá cuøng vôùi maøu saéc, kieåu daùng, troïng löôïng, keát caáu vaø phong caùch trang trí cuûa noù. Khai thaùc, sô cheá nguyeân lieäu vaø coâng cuï Nhö ñaõ bieát, caùc nguyeân vaät lieäu cho moãi saûn phaåm ñeàu ñöôïc chia thaønh hai nhoùm, chính vaø phuï. ÔÛ ñaây, trong baøi vieát naøy, caùc taùc giaû chæ taäp trung baøn caùc vaán ñeà lieân quan ñeán caùc nguyeân vaät lieäu chính cho noùn laù laø laù noùn vaø vaät lieäu laøm khuoân noùn, vaønh noùn. Moät soá nguyeân vaät lieäu khaùc ñöôïc cho laø phuï vì chuùng laø caùc saûn phaåm coâng nghieäp, khoâng lieân quan ñeán chæ daãn ñòa lyù nhö chæ khaâu, daàu boùng v.v... Caùc ñòa phöông khaùc nhau, do phong thoå vaø taäp quaùn khaùc nhau, duøng caùc loaïi laù khaùc nhau ñeå laøm nguyeân lieäu chính cho noùn laù. Neáu nhö vuøng löu vöïc soâng Ñaø, soâng Thao ôû mieàn Baéc phoå bieán duøng laù coï, teân khoa hoïc laø Elaeis guineensis, khu vöïc Ngheä An duøng laù goài, coøn coù teân laø laù keø nam, teân khoa hoïc laø Licuala saribus, vuøng Bình Ñònh duøng caây giang, teân khoa hoïc laø Dactylotenium patellaris laøm nan vaø laù keø nam ñeå laøm noùn ngöïa Goø Gaêng, thì vuøng Bình Trò Thieân laïi duøng laù noùn, coøn coù teân laø laù luïi, teân khoa hoïc laø Licuala fatoua [8]. Nguoàn cung caáp nguyeân lieäu laù cho ngheà noùn laù Hueá laø A Löôùi, Nam Ñoâng, Höông Traø, trong ñoù, Nam Ñoâng laø ñòa baøn cung caáp laù noùn truyeàn thoáng vôùi soá löôïng nhieàu, chaát löôïng toát vaø cho tôùi nay, vaãn laø nguoàn cung caáp quan troïng cho caùc loø thu mua laù noùn taïi thaønh phoá Hueá vaø vuøng phuï caän. Theo chuû loø sô cheá nguyeân lieäu laù noùn soá nhaø 30, ñöôøng Traàn Phuù, thaønh phoá Hueá thì laù noùn ñöôïc khai thaùc ôû Nam Ñoâng daøi, beï to, moûng, meàm, laù noùn ñöôïc khai thaùc ôû A Löôùi daøy, cöùng, ôû Quaûng Trò ngaén, beï nhoû. Laù noùn ñöôïc khai thaùc vaøo ñoä tuoåi laù coøn non, nhöng khoâng non quaù vaø ñaõ ñuû lôùn ñeå coù beà daøi laù vaø beà roäng maët laù ñuû tieâu chuaån cuûa moät chieác noùn. Theo keát quaû ñieàu tra thöïc ñòa, laù noùn khai thaùc ñuùng tieâu chuaån laø nhöõng buùp laù non chöa xoøe ra, laù coøn maøu traéng, chöa coù maøu xanh laù, daøi treân 40cm. Nhöõng ñòa phöông khaùc nhö Quaûng Bình, Bình Ñònh cuõng duøng laù noùn laøm nguyeân lieäu laøm noùn laù, nhöng söû duïng laù giaø hôn neân maøu noùn ôû nhöõng ñòa phöông naøy coù maøu traéng hôi ngaû sang naâu vaøng.
18 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 Laù noùn thöôøng moïc ôû röøng saâu neân ngheà khai thaùc laù noùn heát söùc vaát vaû. Coù theå khai thaùc laù noùn quanh naêm, nhöng muøa khai thaùc thöôøng taäp trung vaøo 3 thaùng, töø thaùng 5 ñeán thaùng 7, laø nhöõng thaùng noâng nhaøn, ñoàng thôøi cuõng laø thôøi gian coù thôøi tieát thuaän lôïi. Nhöõng ngöôøi laøm ngheà khai thaùc laù noùn thöôøng ñi thaønh nhoùm nhoû, khoaûng 2 ñeán 3 ngöôøi. Khu vöïc khai thaùc ñöôïc nhöõng ngöôøi coù kinh nghieäm xaùc ñònh, nhöng nhöõng ngöôøi khaùc coù theå cuøng khai thaùc theo voøng troøn kheùp kín vôùi chu kyø khoaûng 1 thaùng. Vieäc xaùc ñònh ñuùng vuøng nguyeân lieäu vaø tuoåi laù, khoâng quaù non hoaëc quaù giaø ñeå khai thaùc laø kieán thöùc baûn ñòa cuûa nhöõng ngöôøi thôï khai thaùc laù noùn chuyeân nghieäp. Hôn nöõa, nhöõng ngöôøi naøy coøn coù yù thöùc vöøa khai thaùc, vöøa baûo veä caây, khoâng chaët ñöùt ngang caây ñeå ñaûm baûo nguoàn nguyeân lieäu laâu daøi. Laù noùn khai thaùc ñöôïc seõ ñöôïc baùn ôû chôï hoaëc ñöôïc laùi buoân tôùi mua ngay taïi cöûa röøng. ÔÛ hình 1 laø baûn ñoà vuøng nguyeân lieäu laù noùn huyeän Nam Ñoâng ñöôïc nhoùm taùc giaû laäp baèng coâng ngheä GIS. Theo baûn ñoà, chuùng toâi tính ñöôïc toång dieän tích caùc vuøng coù laù noùn roäng khoaûng hôn 15.000ha, laø vuøng phaân boá caây laù noùn lôùn nhaát trong toaøn tænh Thöøa Thieân Hueá. Baûn ñoà vuøng nguyeân lieäu laù noùn ôû huyeän Nam Ñoâng veõ theo coâng ngheä GIS. Coâng ñoaïn sô cheá nguyeân lieäu laù noùn taïi Thöøa Thieân Hueá khaù phöùc taïp, ñoøi hoûi nhöõng kyõ naêng nhaát ñònh, trong ñoù quan troïng nhaát laø caùc kyõ thuaät ñaïp laù, saáy laù vaø uû laù. Sau moät soá coâng ñoaïn nhö phaân loaïi, loaïi boû laù xaáu (khoâng ñaûm baûo kích thöôùc, maøu saéc hoaëc thoái cuoáng), buoäc chuøm 10 laù
19 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 moät (cho deã ñeám khi baùn), ngöôøi ta ñaïp laù baèng chaân cho ñeán khi laù meàm, sau ñoù laù noùn ñöôïc ñöa vaøo saáy. Ñaïp laù kyõ, moät maët laøm cho laù meàm, maët khaùc ñaûm baûo khi ñöa vaøo saáy laù seõ chín ñeàu. Ngöôøi ta duøng loø than ñeå saáy laù noùn. Moãi cô sôû saáy laù thöôøng coù ít nhaát 3 loø saáy lieân hoaøn. Loø thöù nhaát duøng ñeå saáy laù töôi, loø naøy thöôøng coù nhieät ñoä cao hôn hai loø coøn laïi duøng ñeå saáy laù ñaõ qua loø thöù nhaát. Trong quaù trình saáy phaûi baûo ñaûm nhieät ñoä cuûa loø oån ñònh trong khoaûng töø 42-45oC vaø phaûi ñaûo laù thöôøng xuyeân ñeå laù khoâ ñeàu maø khoâng quaù doøn, seùm hoaëc chaùy, ngaû maøu. Ñeå coù nhieät ñoä vöøa phaûi, nhieân lieäu söû duïng cho caùc loø saáy laø than theû - moät loaïi than ñöôïc haàm töø voû caây, maø khoâng duøng caùc loaïi than cuûi khaùc töø caùc loaïi goã chaéc vì chuùng coù nhieät ñoä quaù cao. Caùc böôùc trong quy trình vaø kyõ thuaät cuûa moãi böôùc trong coâng ñoaïn saáy laù caàn tuaân thuû chaët cheõ, trong ñoù coù caû moät soá bí quyeát rieâng cuûa caùc loø ñeå laù sau khi saáy vaãn giöõ ñöôïc maøu saéc töï nhieân. Saáy laù noùn baèng than maø khoâng söû duïng hoùa chaát taåy traéng laø ñieåm khaùc bieät cô baûn nhaát cuûa coâng ñoaïn sô cheá nguyeân lieäu laù noùn so vôùi caùc ñòa phöông khaùc. Qua khaûo saùt thöïc teá taïi caùc ñòa phöông coù ngheà laøm noùn laù phaùt trieån, sau khi laù noùn ñöôïc thaû söông, phôi naéng thì duøng löu huyønh xoâng traéng baèng loø xoâng kín ñeå laù noùn coù maøu traéng ngaø (Thanh Hoùa) hoaëc laù noùn ñöôïc choïn vaø voø trong caùt roài phôi naéng cho ñeán khi maøu xanh cuûa laù chuyeån sang maøu traéng baïc (Laøng Chuoâng, Haø Noäi). Laù noùn saáy xong ñöôïc xeáp thaønh lôùp vaø baûo quaûn trong tuùi kín, caøng kín caøng toát, ñeå chuyeån ñi cung caáp cho caùc cô sôû laøm noùn, hoaëc döï tröõ nguyeân lieäu cho muøa möa. Ngoaøi laù noùn, vaät lieäu chính thöù hai cuûa noùn laù Hueá laø vaät lieäu laøm vaønh noùn. Chieác noùn laù Hueá thöôøng coù 16 vaønh, chia thaønh boä theo vò trí vaø kích thöôùc caùc vaønh treân khuoân noùn. Vaønh noùn laù Hueá ñöôïc laøm töø caây loà oâ, teân khoa hoïc laø Bambusa procera, moät loaïi caây cuøng hoï vôùi tre, nhöng loùng daøi hôn, thaúng hôn, maét nhoû hôn vaø meàm deûo hôn tre, coù tyû troïng nhoû hôn tre, phaân boá ôû mieàn Trung, töø Bình Trò Thieân trôû vaøo [8]. Caùc vuøng goø ñoài, mieàn nuùi tænh Thöøa Thieân Hueá ñeàu coù caây loà oâ moïc hoang hoaëc troàng, nhöng trong caùc vuøng naøy, khu vöïc xaõ Bình Ñieàn, huyeän Höông Traø laø ñòa baøn chuû yeáu cung caáp caây loà oâ laøm vaønh cho noùn laù Hueá. Caây loà oâ ñöôïc khai thaùc laøm nguyeân lieäu cho noùn laù Hueá ôû ñoä tuoåi giaø vöøa phaûi. Sau khi khai thaùc, caây loà oâ ñöôïc cöa thaønh töøng ñoaïn theo kích thöôùc caùc vaønh noùn, ñöôïc cheû luùc coøn töôi, phôi naéng, coù theå baûo quaûn treân giaøn beáp, nhôø coù khoùi beáp maø caùc thanh loà oâ trôû neân vaøng oùng, deûo vaø beàn, saün saøng cho vieäc gia coâng thaønh vaønh noùn. Vaønh noùn ñöôïc voùt baèng tay, tæ mæ vaø coâng phu sao cho vaønh maûnh ñeàu vaø troøn. Trong quaù trình lao ñoäng, ngöôøi thôï laøm vaønh noùn ñaõ saùng taïo ra moät duïng cuï chuoát vaønh baèng caùch ñuïc caùc loã coù kích thöôùc theo yeâu caàu cuûa caùc vaønh treân moät taám theùp. Sau khi voùt vaønh ñeán kích thöôùc gaàn ñaït yeâu caàu, ngöôøi ta chuoát laïi baèng taám theùp ñuïc loã ñoù. Nhôø vaäy, caùc vaønh noùn ñaûm baûo ñöôïc kích thöôùc vaø ñoä ñoàng ñeàu. Ngaøy nay, ngöôøi ta baét ñaàu söû duïng maùy chuoát vaønh neân naêng suaát taêng leân vaø ñoä ñoàng ñeàu cuûa vaønh noùn cuõng ñöôïc baûo ñaûm baûo toát hôn. Hình daùng vaø kích thöôùc cuûa chieác noùn laù Hueá phuï thuoäc raát nhieàu vaøo khung chaèm. Khung chaèm (coøn goïi laø khuoân noùn) laø coâng cuï khoâng theå thieáu
20 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 cuûa moãi ngöôøi thôï laøm noùn laù Hueá, ñöôïc laøm baèng goã caây kieàn (Hopea pierrei), moät loaïi caây laáy goã phoå bieán cuûa nuùi röøng Thöøa Thieân Hueá, cho goã toát (nhoùm 2), deûo vaø khoâng bò vaën. Khung chaèm coù daïng hình choùp cuûa chieác noùn laù, coù chieàu cao khoaûng 30cm, goàm 12 keøo, treân moãi keøo khaéc 17 naác vôùi khoaûng caùch thu heïp daàn töø vaønh caùi ñeán choùp. Khung chaèm ñöôïc moät soá ít thôï laønh ngheà laøm ra, maø khoù nhaát laø taïo daùng khung, giöõ khoaûng caùch giöõa caùc vaønh vaø giöõ cho vaønh thaät söï laø moät ñöôøng troøn, ñeå chieác noùn sau naøy caân ñoái, ñeïp maét, vöøa yù. Nhöõng kyõ naêng ñoù ñöôïc giöõ gìn, löu truyeàn... nhö moät thöù gia baûo cha truyeàn con noái, theo moät thaåm myõ daân gian “hay maét” maø thaät ra laø caû moät tyû leä thích hôïp ñaõ ñöôïc nhieàu ñôøi vaø nhieàu vuøng kieåm nghieäm theo kieåu “thuaän maét ta ra maét ngöôøi”. Baûng 1: So saùnh caùc thoâng soá khung chaèm noùn cuûa caùc ñòa phöông Noùn laù Hueá Noùn laù Laøng Chuoâng Noùn laù Goø Gaêng Chieàu cao (cm) 29,2 22,5 22 Chieàu cao tính ñeán naác vaønh 17,0 19,2 17,8 thöù 16 (cm) Soá keøo 12 8 11 Ñoä daøi keøo (cm) 42,5 32,6 31,2 Ñoä daøi keøo naác vaønh thöù 16 (cm) 26,2 28 26,8 Soá naác 17 16 16 Ñöôøng kính vaønh thöù 16 (cm) 41 41 40 Caùc coâng ñoaïn saûn xuaát noùn laù Hueá Ngöôøi ta thöôøng goïi ngheà laøm noùn laù laø ngheà “chaèm noùn”, maëc duø “chaèm noùn” chæ laø moät coâng ñoaïn trong quy trình saûn xuaát moät chieác noùn laù. Quy trình chaèm noùn bao goàm 9 böôùc: (1) môû laù, (2) uûi laù, (3) choïn laù, (4) baét vaønh, (5) xaây laù, (6) chaèm, (7) nöùc vaønh, (8) ñoät ñaàu, vaø (9) hoaøn thieän. Môû laù laø böôùc ñaàu tieân trong quy trình saûn xuaát noùn laù. Laù noùn mua veà, ñöôïc ñem raûi söông hoaëc duøng chaên, chieáu coùi aåm uû laù trong khoaûng 2 tieáng. Khi laù dòu ngöôøi ta tieán haønh môû laù baèng caùch duøng hai tay keùo thaúng ngoïn laù leân vaø môû töø töø theo maët traùi laù, töø ngoïn leân goác. Tröôùc khi chaèm noùn, ngöôøi ta phaûi uûi laù nhieàu laàn thaät phaúng vaø laùng, ñeå ñeán khi xaây laù, lôïp laù caùc ngoïn laù duø coù choàng leân nhau hai lôùp hoaëc ba lôùp thì maùi noùn vaãn thanh vaø moûng. Ngöôøi ta uûi laù baèng moät boïc vaûi troøn. Laù ñöôïc ñaët treân moät taám (hoaëc chaûo) gang hình choûm caàu, phía döôùi coù ñoát than. Ngöôøi ta boâi saùp hoaëc daàu aên leân maët taám gang ñeå coù ñoä trôn khi uûi vaø sau khi uûi, laù ñöôïc laùng, boùng. Khi uûi, ngöôøi ta ñaët maët phaûi cuûa laù tieáp xuùc vôùi beà maët taám gang, maët traùi laù tieáp xuùc vôùi boïc vaûi, tay phaûi caàm boïc vaûi ñeø laù, tay traùi caàm laù keùo töø töø cho ñeán luùc laù phaúng vaø laùng. Trong quaù trình uûi laù ngöôøi ta phaûi giöõ nhieät ñoä taám gang thaät oån ñònh, ñuû ñeå laù phaúng, laùng maø khoâng bò chaùy. Sau khi uûi ngöôøi ta löïa choïn vaø phaân loaïi laù phuø hôïp vôùi coâng duïng cuûa chuùng (laù lôùp trong, lôùp ngoaøi, lôùp giöõa) vaø yeâu caàu cuûa moãi loaïi noùn (noùn baøi thô, noùn ba lôùp). Chuaån bò xong laù, ngöôøi thôï noùn thöïc hieän böôùc baét vaønh vaøo khuoân noùn. Vaønh ñöôïc baét theo thöù töï töø döôùi leân treân, duøng sôïi cöôùc boù hai ñaàu vaønh thaät ñeàu, saùt, caùc ñoaïn noái vaønh ñöôïc boá trí
21 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 caùch quaõng ñeàu nhau ñeå traùnh bò coäm khi lôïp laù. Coâng ñoaïn xaây vaø lôïp laù phaûi thaät kheùo, nhaát laø khaâu söû duïng laù cheâm, traùnh vieäc choàng nhieàu lôùp hoaëc meùp choàng giöõa hai laù caïnh nhau khoâng quaù lôùn. Tæ mæ vaø coâng phu nhaát, chieám nhieàu thôøi gian nhaát laø khaâu chaèm noùn. Thôï laøm noùn laù Hueá thöôøng choïn sôïi cöôùc nhoû (côõ 12 hoaëc 15 tuøy loaïi noùn), kim nhoû (nhoû hôn so vôùi caùc vuøng laøm noùn khaùc trong nöôùc) ñeå muõi kim thaät maûnh, ñeán möùc haàu nhö khoâng nhaän thaáy loã kim ñeå laïi treân maët maùi noùn. Muõi chæ khaâu phaûi ñeàu ñaën, saùt vaønh, laøm sao cho caùc keõ laù oâm khít laáy nhau. Chaèm laù xong, ngöôøi thôï caét laù noùn thoøi ra saùt vaønh cuoái cuøng vaø tieán haønh nöùc vaønh. Ñeå vaønh noùn kín, khoâng hôû phaàn ñaàu laù, ngöôøi ta söû duïng nhöõng maûnh loà oâ ñöôïc cheû nhoû, moûng (goïi laø lôïi) hoaëc ñöôïc voùt troøn, ñeàu (goïi laø tieán) ñeå gheùp vaøo vaønh cuoái khi nöùc vaønh. Khi nöùc, vôùi muïc ñích giaûm thieåu troïng löôïng chieác noùn, lôïi vaø tieán ñöôïc voùt nhoû, maûnh, ñoàng thôøi caùc muõi khaâu cuõng ñöôïc löôïc bôùt ôû nhöõng nôi coù theå. Sau khi coâng ñoaïn chaèm noùn ñöôïc hoaøn taát, ngöôøi ta ñính hoät xoaøi baèng chæ maøu saëc sôõ(*) vaøo beân trong choùp noùn. Nhöõng coâng vieäc cuoái cuøng nhaèm hoaøn thieän chieác noùn laù tuy raát nhoû nhöng coù taùc duïng laøm taêng veû ñeïp, ñoä beàn chaéc vaø thôøi gian söû duïng cuûa saûn phaåm. Ñoù laø ñoät ñaàu, ñaùnh quai vaø quang daàu. Ngöôøi ta duøng sôïi döùa ñeå ñoät thaønh hai voøng troøn nhoû treân choùp noùn ôû phía ngoaøi. Thoâng thöôøng ngöôøi ta ñoät ñaàu theo ñöôøng maét xích, ñöôøng ñoät phaûi troøn ñeàu vaø chaët. Quai laø nhöõng sôïi cöôùc thoâ ñöôïc beän ñoái xöùng ôû vaønh thöù hai töø döôùi leân ñeå ngöôøi söû duïng coù choã ñeå coät quai noùn. Cuoái cuøng, chieác noùn laù ñöôïc queùt moät lôùp nhöïa thoâng pha coàn roài phôi naéng ñeå cho noùn theâm saùng boùng, choáng thaám nöôùc, keùo daøi tuoåi thoï. Khi chaèm noùn, beân caïnh ñoà ngheà vaø nguyeân vaät lieäu, thôï laøm noùn Hueá coøn coù theâm moät chieác khaên tay saïch, ñeå thænh thoaûng lau moà hoâi, vì hoï sôï moà hoâi vaø buïi baëm seõ laøm cho caùc muõi kim coù veát ñen treân maët laù. Nhö vaäy, coù theå thaáy raèng vôùi quy trình phöùc taïp, goàm nhieàu coâng ñoaïn yeâu caàu söï tæ mæ, kheùo leùo cuûa ngöôøi thôï ñeå coù moät chieác noùn laù Hueá ñeïp ñaõ taïo ra söï khaùc bieät cho caùc saûn phaåm. Caùc ñaëc tröng vaät lyù Maøu saéc cuûa noùn laù Hueá laø ñaëc tröng vaät lyù quan troïng ñeå phaân bieät noùn laù Hueá vôùi noùn laù cuûa caùc ñòa phöông khaùc. Maøu traéng xanh cuûa noùn laù Hueá laø maøu töï nhieân cuûa laù noùn non. Nhôø khai thaùc laù noùn ôû ñoä tuoåi coøn non vaø caùc kyõ thuaät sô cheá ñaïp, saáy, uû, khoâng duøng hoùa chaát maø noùn laù Hueá coù maøu ñaëc tröng laø maøu traéng xanh nheï nhaøng, thanh caûnh, giöõ ñöôïc maøu saéc cuûa töï nhieân. Maøu xanh chæ laø nhöõng ñöôøng ñieåm xuyeát raát nheï theo chieàu doïc laù neân veà cô baûn saéc maøu vaãn laø traéng saùng. Ngöôøi xöa ñaõ töøng ca ngôïi noùn laù Hueá “moûng nhö tôø giaáy, nheï nhaøng nhö caùnh nhaïn, ñeïp vaø beàn, ñöôïc nhieàu ngöôøi öa thích” [9]. Chuùng toâi ñaõ xaùc ñònh caùc ñaëc tröng vaät lyù cuûa noùn laù Hueá (noùn baøi thô vaø noùn ba lôùp) vaø so saùnh vôùi caùc ñaëc tröng vaät lyù cuûa noùn laù Goø Gaêng (Bình Ñònh) vaø noùn laù Laøng Chuoâng (Haø Noäi) ñeå chöùng minh raèng lôøi khen ngôïi cuûa caùc baäc tieàn Do nhöõng thôï khaùc laøm ñoäc laäp. *
22 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 nhaân laø coù cô sôû. Kích thöôùc bao goàm chieàu cao H, ñöôøng kính D hoaëc tyû soá giöõa chieàu cao vaø ñöôøng kính H/D; troïng löôïng noùn Mn; aùp löïc F leân beà maët noùn laù laøm noùn bieán daïng khoâng theå phuïc hoài (daäp, gaõy) ñöôïc tính qua troïng löïc taùc duïng leân maët noùn taïi thôøi ñieåm noùn bò gaõy Md, hoaëc tyû soá giöõa aùp löïc laøm gaõy noùn vaø troïng löôïng noùn F/Mn, hoaëc tyû soá giöõa troïng löïc taùc duïng leân beà maët noùn vaøo thôøi ñieåm noùn gaõy vaø troïng löôïng noùn Md/Mn. Kích thöôùc ñöôïc ño baèng thöôùc keïp vaø söû duïng ñôn vò ño laø centimet (cm), troïng löôïng ñöôïc ño baèng caân kyõ thuaät vaø söû duïng ñôn vò ño laø gram (g). Ño vaø tính aùp löïc leân beà maët noùn baèng phöông phaùp troïng löïc vôùi ñôn vò ño laø gam/ centimet vuoâng (g/cm2). Keát quaû ño ñaïc ñöôïc toång hôïp ôû baûng 2 ñeán baûng 5. Baûng 2: Chieàu cao vaø ñöôøng kính cuûa noùn laù Hueá vaø caùc ñòa phöông khaùc (cm) Noùn baøi thô Hueá Noùn ba lôùp Hueá Noùn Laøng Chuoâng NoùnGoøGaêng Giaù trò nhoû nhaát 17,80/41,00 17,90/41,00 19,20/40,50 18,80/39,60 Giaù trò lôùn nhaát 18,50/41,50 18,50/41,30 19,80/41,50 19,30/40,30 Giaù trò trung bình 18,17/41,22 18,19/41,13 19,44/41,05 19,06/40,01 Trong baûng 2 soá ñöùng tröôùc daáu gaïch cheùo laø chieàu cao, soá ñöùng sau daáu gaïch cheùo laø ñöôøng kính vaønh lôùn nhaát cuûa noùn. Nhöõng trò soá naøy laø trung bình cuûa 20 laàn ño. Trong toaùn hoïc, kieán truùc vaø ngheä thuaät toàn taïi moät tyû leä vaøng, ñöôïc dieãn ñaït moät caùch ñôn giaûn qua tyû leä giöõa hai caïnh cuûa moät tam giaùc vuoâng sao cho tyû leä giöõa toång ñoä daøi cuûa hai caïnh treân ñoä daøi cuûa caïnh lôùn baèng tyû leä giöõa caïnh lôùn treân caïnh nhoû, vaø gaàn ñuùng baèng 1,618 [10]. Thaät tình côø, tyû leä caùc kích thöôùc cuûa noùn laù Hueá (toång baùn kính vaønh noùn thöù 16 vaø chieàu cao noùn treân ñoä daøi keøo ñeán naác vaønh thöù 16) laø 1,48, gaàn vôùi tyû leä vaøng hôn so vôùi kích thöôùc noùn laù caùc vuøng mieàn khaùc. Noùn Laøng chuoâng (Haø Noäi) Noùn Goø Gaêng (Bình Ñònh) Noùn Hueá Caùc kích thöôùc treân laø yeáu toá quyeát ñònh hình daùng cuûa chieác noùn vaø cuõng laø moät ñaëc ñieåm taïo neân söï khaùc bieät cuûa noùn laù Hueá. Hình daùng caân ñoái cuûa noùn laù Hueá baét nguoàn töø nhöõng kích thöôùc hôïp lyù ñöôïc nhieàu theá heä nhöõng ngöôøi thôï taøi hoa ñuùc ruùt töø cuoäc soáng. Taùc giaû Traàn Ñình Haèng trong baøi vieát “Noùn laù Hueá coù töï bao giôø?” trong taïp chí Kieán thöùc ngaøy nay [4]
23 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 ñaõ cho raèng noùn laù Hueá ngaøy nay khoâng quaù nhoïn nhö noùn cuûa binh lính, khoâng quaù beø nhö noùn cuûa daân thöôøng thôøi ñaàu theá kyû tröôùc. Troïng löôïng cuûa noùn laù ñöôïc ño baèng caân kyõ thuaät. Do laø saûn phaåm thuû coâng, troïng löôïng cuûa töøng saûn phaåm seõ khaùc nhau, neân chuùng toâi xaùc ñònh giaù trò trung bình cuûa 20 saûn phaåm, baèng caùch caân moãi laàn 5 saûn phaåm vaø laáy giaù trò trung bình cuûa 4 laàn caân. Keát quaû xaùc ñònh troïng löôïng ñöôïc ñöa ra ôû baûng 3. Baûng 3: Troïng löôïng cuûa noùn laù Hueá vaø caùc ñòa phöông khaùc (g) Noùn baøi thô Hueá Noùn ba lôùp Hueá Noùn Laøng Chuoâng Noùn Goø Gaêng Giaù trò nhoû nhaát 57,90 64,30 117,50 54,50 Giaù trò lôùn nhaát 59,00 65,30 120,50 70,00 Giaù trò trung bình 58,30 64,83 119,38 67,88 Roõ raøng laø noùn laù Hueá, duø laø noùn ba lôùp vaãn nheï hôn haún so vôùi noùn laù Laøng Chuoâng vaø noùn laù Goø Gaêng. Caùc soá lieäu trong baûng 3 cho thaáy noùn laù Laøng Chuoâng naëng gaàn gaáp ñoâi so vôùi noùn laù Hueá coøn ñoä khoâng ñoàng ñeàu giöõa caùc saûn phaåm noùn laù Goø Gaêng laø raát lôùn, chieác noùn coù troïng löôïng lôùn nhaát so vôùi chieác noùn coù troïng löôïng nhoû nhaát cheânh nhau ñeán khoaûng 25%, trong khi ñoù ñoái vôùi noùn laù Hueá, ñoä leäch naøy chæ vaøo khoaûng 3%. Vieäc xaùc ñònh caùc thoâng soá moâ taû ñoä beàn cuûa noùn laù Hueá laø khaù phöùc taïp vaø khoù khaên vì söï moûng manh, hình daùng vaø keát caáu cuûa noùn, vaø coøn vì khoâng coù thieát bò ño chuyeân duïng. Chuùng toâi ñaõ löïa choïn phöông phaùp troïng löïc ñeå ño aùp löïc leân maët noùn laù. Ñoä beàn cuûa noùn laù seõ laø tyû soá giöõa troïng löïc taùc ñoäng leân beà maët noùn (ñöôïc phaân boá moät caùch töông ñoái ñoàng ñeàu) kyù hieäu laø Md treân toång dieän tích beà maët chòu taùc ñoäng laø S1 + S2 (xem hình veõ moâ taû thí nghieäm). AÙp löïc F laøm noùn bò bieán daïng khoâng theå phuïc hoài ñöôïc tính theo coâng thöùc F = Md / (S1 + S2), trong ñoù S1 vaø S2 laø dieän tích cuûa hai taám kim loaïi moûng ñöôïc uoán cong vaø aùp saùt beà maët noùn, moät taám ôû treân vaø moät taám ôû döôùi, Md laø toång troïng löôïng (goàm caùc quaû caân, dóa caân vaø taám kim loaïi treân) taïi thôøi ñieåm noùn bò bieán daïng khoâng theå phuïc hoài (daäp, gaõy). Keát quaû ño ñaïc vaø tính toaùn ñöôïc ñöa ra ôû baûng 4. Thí nghieäm ño aùp löïc leân beà maët noùn laù
24 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 Baûng 4: Ap löïc F leân beà maët noùn laù Hueá vaø cuûa caùc ñòa phöông khaùc (g/cm2) Ù Noùn baøi thô Hueá Noùn ba lôùp Hueá Noùn Laøng Chuoâng Noùn Goø Gaêng Giaù trò nhoû nhaát 7.778 8.751 15.432 7.668 Giaù trò lôùn nhaát 8.076 8.954 15.824 8.233 Giaù trò trung bình 7.929 8.856 15.654 7.980 Soá lieäu trong baûng 4 cho thaáy noùn Laøng Chuoâng chòu ñöôïc aùp löïc ñeán hôn 15.654g/cm2, trong khi ñoù caùc loaïi noùn laù Hueá vaø noùn Goø Gaêng chæ chòu ñöôïc aùp löïc trong khoaûng töø 7.929-8.856g/cm2. Lyù do raát ñôn giaûn vì noùn Laøng Chuoâng raát daøy coøn caùc loaïi noùn Hueá vaø noùn Goø Gaêng moûng hôn. Ñoä beàn cuûa noùn laù khoâng chæ phuï thuoäc vaøo aùp löïc leân beà maët noùn, maø coøn phuï thuoäc vaøo troïng löôïng Mn cuûa chính noù theo quy luaät tyû leä thuaän vôùi F vaø tyû leä nghòch vôùi Mn. Do ñoù, chuùng toâi ñöa ra ñaïi löôïng ñoä beàn töông ñoái ñöôïc bieåu dieãn döôùi daïng tyû soá Md/Mn giöõa troïng löïc lôùn nhaát gaây bieán daïng khoâng theå phuïc hoài cho beà maët noùn laù vaø troïng löôïng cuûa noùn. Ñoä beàn töông ñoái khoâng phuï thuoäc vaøo dieän tích caùc taám kim loaïi S1 vaø S2. Keát quaû tính toaùn ñoä beàn töông ñoái cuûa noùn laù Hueá vaø noùn laù cuûa caùc ñòa phöông khaùc ñöôïc ñöa ra trong baûng 5. Chính caùc ñaïi löôïng treân ñaõ giaûi thích taïi sao thoaït nhìn thì moûng manh nhö vaäy, nhöng, ngoaøi coâng duïng che möa, che naéng, trong nhöõng tröôøng hôïp ñoät xuaát, noùn laù coøn ñöôïc söû duïng laøm vaät loùt ñeå ngoài, laøm quaït, laøm roå ñöïng haøng chôï, thaäm chí laøm gaùo muùc nöôùc… Nhöõng luùc ñoù, vì söû duïng khoâng ñuùng vôùi chöùc naêng ban ñaàu, neân noùn laù seõ chòu caùc taùc ñoäng cô hoïc naëng, nheï khaùc nhau. Tính beàn chaéc cuûa noùn laù Hueá ñöôïc ngöôøi ñôøi ca ngôïi chính laø vì noù chòu ñöïng ñöôïc nhöõng taùc ñoäng khoâng mong muoán ñoù. Baûng 5: Ñoä beàn töông ñoái (Md/Mn) cuûa noùn laù Hueá vaø cuûa caùc ñòa phöông khaùc Noùn baøi thô Hueá Noùn ba lôùp Hueá Noùn Laøng Chuoâng Noùn Goø Gaêng Giaù trò nhoû nhaát 85,66 86,52 82,90 72,85 Giaù trò lôùn nhaát 87,73 87,65 84,59 76,74 Giaù trò trung bình 86,72 87,10 83,62 75,00 Ñoä beàn chaéc cuûa noùn laù Hueá phuï thuoäc vaøo 2 yeáu toá: keát caáu vaø vaät lieäu, maø chuû yeáu laø vaät lieäu laøm vaønh. Keát caáu hình choùp noùn vôùi heä thoáng caùc vaønh laøm baèng loà oâ, laø caùc ñöôøng troøn ñoàng daïng caùch ñeàu nhau treân maët noùn, ñöôïc lieân keát vôùi laù noùn theo chieàu doïc töø ñænh choùp xuoáng baèng chæ khaâu nylon vaø vôùi kích thöôùc hôïp lyù nhö ñaõ noùi ôû treân ñaûm baûo cho chieác noùn laù Hueá beàn chaéc hôn caùc loaïi noùn laù khaùc. Caùc ñaëc ñieåm xaõ hoäi, nhaân vaên Ñieåm ñaëc saéc nhaát laøm neân teân tuoåi vaø danh tieáng cho noùn laù Hueá laø nhöõng “baøi thô trong chieác noùn”. Hueá coù moät loaïi noùn laù ñaëc bieät ñöôïc goïi laø noùn baøi thô. Ñoù laø nhöõng chieác noùn laù maø ngöôøi thôï laøm noùn gheùp vaøo giöõa hai lôùp laù moûng vaø saùng nhöõng tranh caét giaáy laø nhöõng hình aûnh moâ
25 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 taû danh lam, thaéng caûnh cuûa Hueá, nhöõng hoa vaên tinh teá hay nhöõng caâu thô noåi tieáng. Muoán ñoïc thô, xem tranh phaûi ñöa noùn leân soi tröôùc aùnh saùng. Coù leõ vì theá maø veû ñeïp cuûa noùn baøi thô luoân luoân ñöôïc xem laø hình aûnh phaûn aùnh veû ñeïp kín ñaùo cuûa ngöôøi phuï nöõ Hueá. Noùn baøi thô Hueá (AÛnh tö lieäu LHPN Thöøa Thieân Hueá). Khoâng bieát töï bao giôø, vaø ai laø ngöôøi ñaàu tieân nghó ra vieäc laøm noùn baøi thô, töùc laø vieäc gheùp caùc caâu thô, caùc böùc tranh phong caûnh, caùc hoa vaên caét giaáy vaøo noùn laù Hueá ñeå coù saûn phaåm môùi, ñoäc ñaùo laø “noùn baøi thô”. Coù leõ cuõng nhö caùc taùc phaåm ngheä thuaät daân gian, taùc giaû laø nhaân daân. Taïi sao töø nhöõng caâu thô “vieát” treân chieác noùn laù maø ngöôøi ta goïi laø noùn baøi thô? Coù phaûi ngöôøi Hueá laø ngöôøi laøm ra chieác noùn baøi thô ñaàu tieân, ñeå sau ñoù lan ra khaép caû nöôùc? Chæ bieát raèng, theo söû saùch, hai vuøng laøm noùn laâu ñôøi laø Goø Gaêng (Bình Ñònh) vaø Laøng Chuoâng (Haø Noäi) ñaõ chòu aûnh höôûng cuûa noùn baøi thô xöù Hueá ñeå coù nhöõng saûn phaåm noùn laù noåi tieáng cho ñeán taän ngaøy nay[11,12]. Coù phaûi moät coâ gaùi Hueá laøm ngheà chaèm noùn muoán göûi gaém nhöõng lôøi yeâu thöông cho ngöôøi mình yeâu qua nhöõng “baøi thô”? Khoâng coù cöù lieäu laøm cô sôû ñeå coù caâu traû lôøi chính xaùc. Nhöng coù moät ñieàu chaéc chaén raèng ngöôøi ñaàu tieân laøm vieäc ñoù, vaø cho ñeán ngaøy nay nhöõng ngöôøi keá tuïc, laø nhöõng coâ gaùi, nhöõng ngöôøi phuï nöõ coù taâm hoàn tinh teá vaø baøn tay taøi hoa, tieáp ñoùn yù töôûng ñaàu tieân ñaày saùng taïo vaø laõng maïn ñeå ñaåy noùn laù Hueá leân moät möùc cao hôn veà maët ngheä thuaät. Ngöôøi thôï noùn laù muoán thoåi caùi hoàn Hueá vaøo trong chieác noùn, vaø mong muoán chaùy boûng ñoù cuûa nhöõng ngöôøi thôï gaëp ñöôïc moâi tröôøng thô ñöôïc nuoâi döôõng bôûi doøng nöôùc ngoït laønh cuûa soâng Höông, ñeå saùng taïo ra chieác noùn baøi thô ñaàu tieân, ñeå ngaøy nay noù trôû thaønh vaät duïng haøng ngaøy cuûa ngöôøi phuï nöõ Hueá vaø laø quaø taëng löu nieäm cho nhöõng du khaùch ñeán töø phöông xa. Trong caùc ngheà truyeàn thoáng cuûa Vieät Nam, ngheà laøm noùn laù ñöôïc cho laø xuaát hieän raát sôùm trong lòch söû daân toäc [7]. Hình aûnh thieáu nöõ vôùi chieác aùo daøi vaø noùn laù gaàn nhö trôû thaønh bieåu töôïng cuûa ñaát nöôùc. Maëc duø ñang bò aûnh höôûng maïnh meõ bôûi ñôøi soáng hieän ñaïi, ñeán nay ngheà laøm noùn laù vaãn
26 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 ñöôïc duy trì vaø coù nhieàu cô hoäi phaùt trieån trôû laïi. Trong boái caûnh ñoù, ngheà laøm noùn laù ôû Thöøa Thieân Hueá ñaõ keá thöøa ñöôïc nhöõng yeáu toá hôïp lyù cuûa caùc loaïi noùn, töø cung ñình ñeán daân gian, töø mieàn Baéc ñeán mieàn Nam ñeå taïo ra saûn phaåm cuûa rieâng vuøng ñaát naøy. ÔÛ Thöøa Thieân Hueá coù raát nhieàu laøng noùn noåi tieáng nhö Ñoác Sô, Myõ Lam, Ñoàng Di, La YÛ, Nam Phoå, Phuû Cam, Taây Hoà…, moãi laøng chuyeân laøm moät loaïi noùn. Laøm noùn 3 lôùp ñeïp coù Myõ Lam, La YÛ, Nam Phoå, Ñoác Sô…, laøm noùn baøi thô noåi tieáng coù Ñoàng Di, Taây Hoà, Phuû Cam...[6]. Theo soá lieäu thoáng keâ naêm 2008, thaønh phoá Hueá coù khoaûng 900 hoä laøm noùn laù vôùi gaàn 2.000 lao ñoäng. Caùc huyeän Phong Ñieàn, Quaûng Ñieàn, Phuù Vang, Höông Traø, Höông Thuûy coù toång coäng 1.984 hoä vôùi gaàn 2.500 lao ñoäng laøm ngheà naøy. Ngoaøi nhöõng ngöôøi thôï chaèm noùn, nhö ñaõ moâ taû, moãi moät chieác noùn laù Hueá coøn laø saûn phaåm lao ñoäng cuûa nhöõng ngöôøi tham gia vaøo taát caû caùc coâng ñoaïn lieân quan ñeán noùn laù nhö nhöõng ngöôøi khai thaùc vaø sô cheá laù noùn, nhöõng ngöôøi laøm khuoân noùn, vaønh noùn vaø nhöõng ngöôøi phaân phoái baùn thaønh phaåm ñeán tay ngöôøi saûn xuaát (laù noùn töôi, laù noùn ñaõ ñöôïc sô cheá, caùc loaïi nguyeân vaät lieäu) vaø phaân phoái saûn phaåm ñeán tay ngöôøi tieâu duøng. Keát luaän Coù theå noùi raèng, khoâng phaûi ñeán hoâm nay, maø chæ daãn ñòa lyù “Hueá” ñaõ gaén vôùi nhöõng chieác noùn laù treân ñòa baøn tænh Thöøa Thieân Hueá töø laâu, duø laø noùn baøi thô hay noùn thöôøng. Nay, vieäc Nhaø nöôùc chính thöùc coâng nhaän veà maët phaùp lyù chæ daãn ñòa lyù “Hueá” vì: (1) noùn laù Hueá ñöôïc laøm ra töø laù noùn vaø caây loà oâ laø nhöõng loaøi thöïc vaät töï nhieân cuûa nuùi röøng Thöøa Thieân Hueá; (2) nhöõng ngöôøi thôï khai thaùc vaø sô cheá nguyeân lieäu laù noùn baèng kieán thöùc baûn ñòa vaø kyõ naêng caù nhaân cuûa mình giöõ ñöôïc maøu traéng xanh töï nhieân cuûa laù noùn non, goùp phaàn chuû yeáu laøm cho noùn laù Hueá coù maøu traéng xanh, saùng ñaëc tröng; (3) moãi moät chieác noùn laù Hueá ñöôïc raát nhieàu ngöôøi, vôùi kinh nghieäm vaø tay ngheà kheùo leùo, ñaõ boû coâng söùc, taâm huyeát vaø tình yeâu ñeå chaêm chuùt töøng chi tieát nhoû ñeå noù caân ñoái, moûng, nheï vaø beàn hôn haún so vôùi noùn laù cuûa caùc ñòa phöông khaùc trong caû nöôùc. Hôn nöõa, tieáp thu taâm hoàn thô cuûa xöù Hueá, nhöõng ngöôøi thôï noùn ñaõ saùng taïo ra noùn baøi thô Hueá - moät saûn phaåm coù söùc lan toûa lôùn, thôøi naøo cuõng ñöôïc ca ngôïi. Chæ daãn ñòa lyù “Hueá” gaén cho saûn phaåm noùn laù cuûa tænh Thöøa Thieân Hueá laø cô hoäi cho ñòa phöông ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu, mong moûi cuûa ngöôøi tieâu duøng, maø quan troïng nhaát laø nhöõng du khaùch gaàn xa, muoán coù moät vaät kyû nieäm mang tính bieåu tröng cao, coù nguoàn goác xuaát xöù töø chính maûnh ñaát naøy, moät saûn phaåm coù chaát löôïng ñöôïc ñaûm baûo, laø cô hoäi taïo ra giaù trò gia taêng cho thöông hieäu noùn laù cuûa taát caû caùc laøng ngheà xöa nay cuûa tænh, laø cô hoäi goùp phaàn laøm ñeïp theâm hình aûnh xöù Hueá trong maét baïn beø trong nöôùc vaø quoác teá. “Hueá” khoâng chæ ñôn thuaàn laø “chæ daãn ñòa lyù”, maø laø teân goïi cuûa moät vuøng ñaát, laø uy tín cuûa nhöõng ngöôøi thôï caàn cuø, kheùo leùo, laø toång hoøa cuûa nhöõng giaù trò töï nhieân ñöôïc chaét loïc töø ñaát vaø nöôùc cuûa moät mieàn queâ
27 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 naéng kheùt möa daàm, cuûa nhöõng giaù trò nhaân vaên ñöôïc hình thaønh töø trong truyeàn thoáng laâu ñôøi, ñang ñöôïc naâng niu, giöõ gìn vaø phaùt trieån. Ñoù cuõng chính laø nhöõng ñaëc ñieåm khaùc bieät, ñaëc saéc taïo neân giaù trò rieâng, raát ñaùng töï haøo cho noùn laù Hueá. ÑN-NH-HLTD-TTTY-HTTT TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Ana Cristina Fernades. Geographical indications legal protection in Portugal, Lisbon, 1. September, 2009. 2. Kamil Idris. Sôû höõu trí tueä - moät coâng cuï ñaéc löïc ñeå phaùt trieån kinh teá, Toå chöùc Sôû höõu trí tueä theá giôùi (WIPO) xuaát baûn, baûn dòch cuûa Cuïc Sôû höõu trí tueä, Haø Noäi, 2005. 3. Ñoã Bang vaø nnk. Ñòa chí Thöøa Thieân Hueá, Phaàn Daân cö - Haønh chính, Baùo caùo khoa hoïc ñeà taøi khoa hoïc vaø coâng ngheä caáp tænh, tænh Thöøa Thieân Hueá, nghieäm thu 2009. Taøi lieäu chöa xuaát baûn, löu taïi Sôû Khoa hoïc vaø Coâng ngheä Thöøa Thieân Hueá. 4. Traàn Ñình Haèng. “Noùn laù Hueá coù töï bao giôø?”, Taïp chí Kieán thöùc ngaøy nay, soá 452, 01/2003, trang 12-17. 5. Hoaøng Thò AÙi Hoa. “Töø laù noùn ñeán noùn laù - haønh trình cuûa moät saûn phaåm thuû coâng”, Kyû yeáu hoäi thaûo khoa hoïc “Di saûn ngaønh ngheà thuû coâng trong boái caûnh thaønh phoá Festival”, Hueá, 7/2005, trang 87-105. 6. Leâ Thanh Bình vaø Ñinh Traàn Quaân. “Chieác noùn Vieät Nam qua tö lieäu aûnh”, Kyû yeáu hoäi thaûo khoa hoïc “Di saûn ngaønh ngheà thuû coâng trong boái caûnh thaønh phoá Festival”, Hueá, 7/2005, trang 43-54. 7. Nguyeãn Quyù Ñaïi. “Hình aûnh chieác noùn ñöôïc khaéc treân troáng ñoàng Ngoïc Luõ vaø treân thaïp Ñaøo Thònh, khoaûng 2.500-3.000 naêm tröôùc”, chimviet.free.fr/quehuong/ngquydai/ 8. Traàn Ñình Lyù. 1.900 loaøi caây coù ích ôû Vieät Nam, Nxb Theá giôùi, Haø Noäi, 1993. 9. Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, 1997. 10. http://goldenscale.com/... 11. http://bidimark.com/tin/... 12. “Lieäu mai naøy coøn coù noùn Laøng Chuoâng?” Baøi vieát treân trang maïng vovnews.vn, ngaøy 19/6/2008, khoâng ñeà teân taùc giaû. TOÙM TAÉT Chæ daãn ñòa lyù laø teân goïi cuûa moät vuøng, moät ñòa ñieåm cuï theå, thaäm chí laø cuûa moät ñaát nöôùc, duøng ñeå nhaän bieát moät saûn phaåm ñöôïc saûn xuaát chính taïi ñòa ñieåm ñoù, maø danh tieáng, chaát löôïng vaø caùc ñaëc ñieåm khaùc cuûa saûn phaåm coù ñöôïc laø nhôø xuaát xöù ñòa lyù. Baøi naøy laø keát quaû nghieân cöùu cuûa nhoùm taùc giaû veà nguyeân vaät lieäu, quy trình saûn xuaát noùn laù Hueá ñeå tìm ra nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn taïo ra nhöõng khaùc bieät, rieâng coù cuûa noùn laù Hueá so vôùi caùc saûn phaåm cuøng loaïi trong caû nöôùc, laøm cô sôû cho vieäc ñaêng kyù chæ daãn ñòa lyù “Hueá” cho noùn laù. ABSTRACT MAIN CHARACTERISTICS AS BASE OF GEOGRAPHICAL INDICATOR “HUEÁ” FOR CONICAL HATS Geographical indicator is name of a region, of a specific place, or even, of a country, which serves to identify a product from that place. This geographical identification guarantees its reputation, qualities and other features. This paper is the results of the study by the authors on materials, production process of Hueá palm leaf conical hats. Our objectives is to identify the main characteristics, diversity and specialties of Hueá conical hats in comparison with the same products from the other parts of the country. This paper is scientific base for registration of geographical indicator “Hueá” for conical hats.