BÁO CÁO QUỐC GIA VỀ LÂM NGHIỆP CỘNG ÐỒNG Ở VIỆT NAM

Chia sẻ: Nguyen Ngoc Han | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

94
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Lâm nghiệp cộng ðồng (LNCÐ) ở Việt Nam ðýợc hình thành từ lâu ðời và ðang trở thành một phýõng thức quản lý rừng có hiệu quả ðýợc nhà nýớc quan tâm, khuyến khích phát triển. LNCÐ ðang là một thực tiễn sinh ðộng mang lại hiệu quả trong quản lý rừng và phát triển cộng ðồng vùng cao. Theo số liệu thống kê của Cục Kiểm lâm - Bộ NN&PTNT, tính ðến tháng 6 nãm 2001, các cộng ðồng dân cý thuộc 1.203 xã, 146 huyện của 24 tỉnh ðang tham gia quản lý 2.348.288 ha rừng và ðất chýa có rừng quy hoạch...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: BÁO CÁO QUỐC GIA VỀ LÂM NGHIỆP CỘNG ÐỒNG Ở VIỆT NAM

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN Cục Lâm nghiệp BÁO CÁO QUỐC GIA VỀ LÂM NGHIỆP CỘNG ÐỒNG Ở VIỆT NAM 1. Khái quát về hiện trạng lâm nghiệp cộng ðồng ở Việt Nam Lâm nghiệp cộng ðồng (LNCÐ) ở Việt Nam ðýợc hình thành từ lâu ðời và ðang trở thành một phýõng thức quản lý rừng có hiệu quả ðýợc nhà nýớc quan tâm, khuyến khích phát triển. LNCÐ ðang là một thực tiễn sinh ðộng mang lại hiệu quả trong quản lý rừng và phát triển cộng ðồng vùng cao. Theo số liệu thống kê của Cục Kiểm lâm - Bộ NN&PTNT, tính ðến tháng 6 nãm 2001, các cộng ðồng dân cý thuộc 1.203 xã, 146 huyện của 24 tỉnh ðang tham gia quản lý 2.348.288 ha rừng và ðất chýa có rừng quy hoạch ðể trồng rừng, chiếm khoảng 15,5% diện tích ðất lâm nghiệp trong toàn quốc. Xét về nguồn gốc hình thành, rừng và ðất rừng do cộng ðồng quản lý và sử dụng ðýợc hình thành từ nhiều nguồn gốc và có thể phân nhý sau: Thứ nhất, rừng và ðất rừng do cộng ðồng tự công nhận và quản lý từ lâu ðời với diện tích - 214.000 ha, trong ðó 86.704 ha ðất có rừng, 127.296 ha ðất trống ðồi núi trọc. Ðó là các khu rừng thiêng, rừng ma, rừng mó nýớc (Village Watershed forests), những khu rừng cung cấp lâm sản truyền thống cho cộng ðồng ... Thứ haiụ rừng và ðất rừng sử dụng vào mục ðích lâm nghiệp ðýợc chính quyền ðịa phýõng - giao cho cộng ðồng quản lý, sử dụng ổn ðịnh lâu dài với diện tích 1.197.961 ha, bao gồm ðất có rừng 669.750 ha, ðất trống ðồi núi trọc 528.211 ha. Thứ baụ rừng và ðất rừng sử dụng vào mục ðích lâm nghiệp của các tổ chức nhà nýớc (Lâm - trýờngụ Ban quản lý rừng ðặc dụng và rừng phòng hộụ Ban quản lý các dự án 327, 661...) ðýợc các cộng ðồng nhận khoán bảo vệ, khoanh nuôi và trồng mới theo hợp ðồng khoán rừng với diện tích 936.327 ha, bao gồm ðất rừng phòng hộ 494.292 ha, ðất rừng ðặc dụng 39.289 ha và ðất rừng sản xuất 402.746 ha. Thứ týụ rừng và ðất rừng của hộ gia ðình và cá nhân là thành viên trong cộng ðồng tự liên - kết lại với nhau thành các nhóm cộng ðồng (nhóm hộ) cùng quản lý ðể tạo nên sức mạnh ðể bảo vệ, hỗ trợ, ðổi công cho nhau trong các hoạt ðộng lâm nghiệp. Ðây là hình thức quản lý linh hoạt, ða dạng và phong phú, hiện chýa có thống kê ðầy ðủ về diện tích và nhóm cộng ðồng. Các loại rừng cộng ðồng hình thành từ các nguồn gốc khác nhau nhýng ðều ðýợc 3 chủ thể chính quản lý là cộng ðồng dân cý thôn, dòng tộc và nhóm hộ hoặc nhóm sở thích. Ðối với rừng do cộng ðồng dân cý thôn và dòng tộc quản lý thýờng ở các vùng sâu, vùng xa vùng ðồng bào dân tộc thiểu số phù hợp với tập quán truyền thống, ðiều kiện sản xuất và thị trýờng kém phát triển, trình ðộ quản lý còn thấp. Rừng do nhóm hộ hoặc nhóm sở thích tự cùng nhau liên kết ðể quản lý thýờng ở các vùng sản xuất và thị trýờng phát triển, ðang dần tiếp cận ðến sản xuất hàng hóa, trình ðộ sản xuất của các hộ nông dân cao, khả nãng ðầu tý lớn. Chính từ cõ sở này mà LNCÐ ở Việt Nam ðang dần hình thành theo 2 xu hýớng phù hợp với ðiều kiện cụ thể ở từng vùng, ðó là LNCÐ ðáp ứng nhu cầu sinh kế (Subsistence community forestry) và LNCÐ cho sản xuất hàng hóa (Community forestry for commercial purposes). Nếu xét về khía cạnh quyền sở hữu rừng, LNCÐ ở Việt Nam thừa nhận 2 khái niệm mô tả về sự tham gia của cộng ðồng trong quản lý rừng, ðó là Quản lý rừng cộng ðồng (Community forest management) và Quản lý rừng dựa vào cộng ðồng (Community – based forest management). Quản lý rừng cộng ðồng là cộng ðồng quản lý rừng thuộc sở hữu của cộng ðồng hoặc quyền sử dụng chung của cộng ðồng, bao gồm những khu rừng cộng ðồng thuộc Thạc sỹ Chu Thị Sang GV lâm nghiệp (sýu tầm)
nguồn gốc hình thành loại thứ nhất, thứ hai và rừng của hộ gia ðình hoặc cá nhân thuộc nguồn gốc hình thành thứ tý. Trong loại hình quản lý này, cộng ðồng vừa là chủ sở hữu vừa là chủ thể quản lý. Quản lý rừng dựa vào cộng ðồng là khái niệm ðể chỉ cộng ðồng tham gia quản lý rừng thuộc nguồn gốc hình thành thứ ba. Trong trýờng hợp này, cộng ðồng là một trong những chủ thể quản lý trực tiếp tham gia và ðýợc hýởng lợi. 2. Chính sách lâm nghiệp cộng ðồng + Tiến trình phát triển của chính sách lâm nghiệp cộng ðồngớ Cộng ðồng quản lý rừng là một thực tiễn với nhiều hình thái và cách thức hoạt ðông khác nhau, nó ðòi hỏi phải có khung pháp lý và hệ thống chính sách phù hợp. Khuôn khổ luật pháp và chính sách của Chính phủ dần ðýợc hình thành và tạo ra cõ sở pháp lý quan trọng cho việc phát triển. Sự tiến triển của chính sách LNCÐ ðýợc mô tả khái quát trong bảng 01. Bảng 01: Tiến trình phát triển chính sách LNCÐ ở Việt Nam Giai ðoạn Diễn giải về phát triển chính sách + Thừa nhận sự tồn tại của rừng cộng ðồng Trýớc nãm Lâm nghiệp thuộc ðịa, phong kiến thừa nhận rừng cộng ðồng truyền thống. Quản 1954 lý rừng cộng ðồng dựa trên các hýõng ýớc và luật tục truyền thống. + Không quan tâm ðến rừng cộng ðồng nhýng tôn trọng cộng ðồng ðang quản lý 1954-1975 những khu rừng theo truyền thống Miền bắc, thực hiện chính sách cải cách ruộng ðất và hợp tác hóa, tập trung phát triển lâm nghiệp quốc doanh (Lâm trýờng quốc doanh) và lâm nghiệp tập thể (Hợp tác xã nông - lâm nghiệp). Mặc dù không quan tâm lâm nghiệp hộ gia ðình và LNCÐ, nhýng về cõ bản, Nhà nýớc vẫn tôn trọng cộng ðồng vùng cao quản lý rừng theo phong tục truyền thống, lâm nghiệp hộ gia ðình ðýợc xác ðịnh là kinh tế phụ. Trong khi ðó, ở miền nam, giống thời kỳ trýớc nãm 1954. + Tập trung và kế hoạch hóa cao ðộ lâm nghiệp quốc doanh và tập thể, rừng do 1976-1985 cộng ðồng quản lý bị thu hẹp Sau giải phóng miền nam, thống nhất ðất nýớc, Chính phủ chỉ chú ý phát triển 2 thành phần kinh tế quốc doanh và tập thể (hợp tác xã). Lâm nghiệp quốc doanh và lâm nghiệp tập thể phát triển ở quy mô lớn theo cõ chế kế hoạch hóa, tập trung cao ðộ. LNCÐ và lâm nghiệp hộ gia ðình không ðýợc khuyến khích phát triển. Tuy nhiên, một số nõi ở vùng cao, vùng ðồng bào dân tộc vẫn tồn tại các khu rừng do cộng ðồng tự công nhận nhýng mức ðộ tự quản dần bị mai một và lỏng lẻo. Quyết ðịnh 184 của Hội ðồng Bộ trýởng nãm 1982 và Nghị ðịnh 29 của Ban bí thý nãm 1983 về giao ðất giao rừng cho các thành phần kinh tế quốc doanh và tập thể, bắt ðầu chú ý ðến hợp ðồng khoán rừng cho hộ gia ðình. + Lần ðầu tiên ðề cập làng bản là chủ rừng hợp pháp ðối với rừng truyền thống 1986-1992 của làng bảnự Nãm 1986, Chính phủ bắt ðầu thực hiện công cuộc ðổi mới bằng việc thừa nhận 5 thành phần kinh tế. Nãm 1988 và nãm 1991 lần ðầu tiên ra ðời Luật ðất ðai và Luật BV&PTR cho phép giao ðất, giao rừng cho tổ chức, cá nhân và hộ gia ðình. Lâm nghiệp hộ gia ðình ðýợc thừa nhận. Ngày 17/1/1992 Chủ tịch Hội ðồng Bộ trýởng (nay là Thủ týớng Chính phủ) ra Nghị ðịnh số 17/HTBT về việc thi hành Luật BV&PTR xác nhận làng, bản có rừng trýớc ngày ban hành Luật BV&PTR là chủ rừng hợp pháp. 2
+ Tãng cýờng quá trình phi tập trung hoá trong quản lý rừngụ quan tâm ðến xã 1993-2002 hội hóa nghề rừng nhýng chính sách ðối với LNCÐ chýa rõ ràngự Ở các ðịa phýõng thực hiện nhiều mô hình quản lý rừng cộng ðồng nhýng ở mức ðộ tự phát hoặc mang tính chất thí ðiểm. Bộ NN&PTNT thành lập Tổ công tác Quốc gia về LNCÐ ðể triển khai một số nghiên cứu và tổ chức nhiều hội thảo quốc gia về LNCÐ. Nhiều chýõng trình, dự án quốc tế quan tâm ðến phát triển LNCÐ. Nhýng về cõ bản LNCÐ chýa ðýợc thể chế hóa rõ ràng. Luật ðất ðai (sửa ðổi) nãm 1993, Nghị ðịnh 02/CP nãm 1994 và Nghị ðịnh 163/ CP nãm 1999 về giao ðất lâm nghiệp ðều không quy ðịnh rõ ràng cho ðối týợng cộng ðồng. Luật Dân sự nãm 1995 không quy ðịnh cộng ðồng dân cý là một chủ thể kinh tế có tý cách pháp nhân. Trong khi có thể vận dụng một số vãn bản của Nhà nýớc và của ngành cho Lâm nghiệp cộng ðồng nhý Nghị ðịnh 01/CP nãm 1995 về giáo khoán ðất lâm nghiệp, Nghị ðịnh số 29/CP nãm 1998 về Quy chế thực hiện dân chủ ở xã, Quyết ðịnh 245/1998/QÐ-TTg về việc thực hiện trách nhiệm của nhà nýớc của các cấp về rừng và ðất lâm nghiệp, Thông tý 56/TT nãm 1999 của Bộ NN&PTNT về hýớng dẫn xây dựng quy ýớc bảo vệ phát triển rừng trong cộng ðồng, Quyết ðịnh 08/2001/QÐ-TTg nãm 2001 về quy chế quản lý 3 loại rừng, Quyết ðịnh 178/2001/QÐ-TTg nãm 2001 về quyền hýởng lợi và nghĩa vụ khi tham gia quản lý rừng. + Hình thành khung pháp lý cõ bản cho lâm nghiệp cộng ðồng Từ 2003 ðến nay Luật Dân sự (sửa ðổi) tháng 7 nãm 2005 thừa nhận khái niệm sở hữu chung của cộng ðồng. Theo ðó, cộng ðồng dân cý thôn có quyền sở hữu ðối với tài sản ðýợc hình thành theo tập quán, tài sản do các thành viên trong cộng ðồng ðóng góp và cùng quản lý, sử dụng theo thoả thuận vì lợi ích của cộng ðồng. Theo Luật Ðất ðai mới nãm 2003, cộng ðồng dân cý thôn ðýợc Nhà nýớc giao ðất hoặc công nhận quyền sử dụng ðất nông nghiệp với tý cách là ngýời sử dụng ðất. Luật BV&PTR mới nãm 2004 có một mục riêng quy ðịnh về giao rừng cho cộng ðồng dân cý thôn; quyền và nghĩa vụ của cộng ðồng dân cý thôn ðýợc giao rừng. Nhý vậy, ðến nay Việt Nam ðã có khung pháp lý và chính sách cõ bản cho phát triển LNCÐ, ðýợc thể hiện trong 2 bộ luật lớn, ðó là Luật Ðất ðai nãm 2003, Luật BV&PTR nãm 2004 và các vãn bản chính sách khác. Khung pháp lý và chính sách này thể hiện các ðiểm cãn bản sau ðây: Thứ nhất, cộng ðồng dân cý là chủ rừng, ngýời sử dụng rừng có tý cách pháp nhân ðầy ðủ - hoặc không ðầy ðủ tuỳ theo từng ðiều kiện của mỗi cộng ðồng và ðối týợng rừng ðýợc giao hay nhận khoán. Thứ haiụ cộng ðồng ðýợc giao ðất, giao rừng, nhận hợp ðồng khoán rừng lâu dài khi ðáp - ứng các quy ðịnh của pháp luật và chính sách hiện hành nhý: Khu rõng hiÖn céng ®ång d©n c- th«n ®ang qu¶n lý sö dông cã hiÖu qu¶; Khu rõng gi÷ nguån n-íc phôc vô trùc tiÕp cho lîi Ých chung cña céng ®ång; Khu rõng gi¸p ranh gi÷a c¸c th«n, x·, huyÖn kh«ng thÓ giao cho tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n mµ cÇn giao cho céng ®ång d©n c- th«n ®Ó phôc vô lîi Ých cña céng ®ång. Thứ ba, cộng ðồng ðýợc hýởng các quyền khi tham gia quản lý rừng theo quy ðịnh của - pháp luật nhý: §-îc c«ng nhËn quyÒn sö dông rõng æn ®Þnh, l©u dµi phï hîp víi thêi h¹n giao rõng; §-îc khai th¸c, sö dông l©m s¶n vµ c¸c lîi Ých kh¸c cña rõng vµo môc ®Ých c«ng céng vµ gia dông cho thµnh viªn trong céng ®ång; §-îc s¶n xuÊt l©m nghiÖp- n«ng nghiÖp, 3
ng- nghiÖp kÕt hîp; §-îc h-ëng thµnh qu¶ lao ®éng, kÕt qu¶ ®Çu t- trªn diÖn tÝch rõng ®-îc giao; §-îc h-íng dÉn vÒ kü thuËt, hç trî vÒ vèn theo chÝnh s¸ch cña nhµ n-íc ®Ó b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng vµ ®-îc h-ëng lîi Ých do c¸c c«ng tr×nh c«ng céng b¶o vÖ, c¶i t¹o rõng mang l¹i; §-îc båi th-êng thµnh qu¶ lao ®éng, kÕt qu¶ ®Çu t- ®Ó b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng khi nhµ n-íc cã quyÕt ®Þnh thu håi rõng. Thứ tý, cộng ðồng thực hiện nghĩa vụ khi tham gia quản lý rừng theo quy ðịnh của pháp luật - nhý: Xây d͹ng quy ˱ͣc E̫o v͏YjSKit tri͋n rͳng; T͝ chͱc E̫o v͏YjSKit tri͋n rͳng, ð͓nh NǤEio Fio cõ quan QKjn˱ͣc Fytẖm quy͉n v͉di͍n bi͇n Wji nguyên rͳng YjFic KR̩t ð͡ng liên quan ð͇n khu rͳng ; Th͹c hi͏n QJKƭa YͭWji FKtnh YjFic QJKƭa YͭNKic theo quy ð͓nh Fͯa SKip lu̵t; Giao O̩i rͳng khi 1Kjn˱ͣc Fyquy͇t ð͓nh thu h͛i rͳng ho̿c khi h͇t thͥi K̩n giao rͳng; Không ð˱ͫc phân chia rͳng cho Fic WKjnh viên trong c͡ng ð͛ng dân cý thônỗ Không ð˱ͫc chuy͋n ð͝i, chuy͋n nh˱ͫng, t̿ng cho, cho thuê, th͇ ch̭p, E̫o Omnh, Jyp v͙n kinh doanh b̹ng JLiWU͓quy͉n s͵Gͭng rͳng ð˱ͫc giao. 3. Cõ chế quản lý lâm nghiệp cộng ðồng Quản lý LNCÐ bao gồm 11 nội dung sau: (1) Quy hoạch bảo vệ và phát triển rừng cộng ðồngỗ ờủả Giao ðấtụ giao rừng cho cộng ðồngỗ ờậả Lập kế hoạch bảo vệ và phát triển rừng của cộng ðồngỗ ờọả Thiết lập hình thức quản lý rừng cộng ðồngỗ ờữả Xây dựng quy ýớc bảo vệ rừng cộng ðồngỗ ờềả Thực hiện kế hoạch bảo vệ và phát triển rừn ; (7) Thủ tục khai thác chính lâm sản từ rừng cộng ðồngỗ ờẹả Thủ tục khai thác gỗ làm nhà từ rừng cộng ðồngỗ ờợả Phát triển nguồn nhân lựcỗ ờểếả Xây dựng quỹ bảo vệ và phát triển rừng của thônỗ ờểểả Giám sát và ðánh giá. Ðể thực hiện các hoạt ðộng này có 6 nhóm chủ thể chính cùng phối hợp tham gia nhý ðýợc mô tả trong phụ lục 01, bao gồm: - Cộng ðồng dân cý thôn: Ở Việt Nam, thôn bản không phải là một ðõn vị hành chính, nhýng lại ðýợc ðịnh nghĩa nhý một ðõn vị ðịa lý - nhân vãn.Tổ chức cộng ðồng thôn bản không phải là tổ chức nhà nýớc, nhýng ðýợc nhà nýớc công nhận và mang tính tổ chức truyền thống, bao gồm: Lãnh ðạo thôn (Trýởng thôn); Già làng trýởng bản; Hộ gia ðình và cá nhân, Ban quản lý rừng của thôn bản; Các ðoàn thể và tổ chức quần chúng; Nhóm hộ, nhóm sở thích hay tổ quần chúng bảo vệ rừng; Khuyến nông lâm viên thôn bản ... - Tổ chức lâm nghiệp xãớ Ban lâm nghiệp xã ðýợc thành lập ở một số ðịa phýõng dýới sự ðiều hành chuyên môn của Kiểm lâm huyện, thực hiện các nhiệm vụ liên quan ðến quản lý rừng cộng ðồng nhý: tuyên truyền pháp luật và chính sách, theo dõi diễn biến tài nguyên rừng, hýớng dẫn bảo vệ rừng và phòng chống cháy rừng, tham mýu và hỗ trợ UBND xã về giao ðất giao rừng, quản lý rừng và ngãn chặn, xử lý vi phạm. - Các cấp chính quyền tỉnhụ huyện và xã : Chính quyền có vai trò quản lý nhà nýớc về lâm nghiệp theo Quyết ðịnh 245/1998/QÐ-TTg ngày 21/12/1998 của Thủ týớng Chính phủ về việc thực hiện trách nhiệm quản lý nhà nýớc của các cấp về rừng và ðất lâm nghiệp. Trong Quyết ðịnh 245 nêu rõ 8 nội dung quản lý nhà nýớc về lâm nghiệp của xã, trong ðó LNCÐ. - Các cõ quan chuyên ngành lâm nghiệp cấp tỉnh và huyệnớ Các cõ quan cấp tỉnh nhý Sở NN&PTNT, Chi Cục Kiểm lâm ; cấp huyện nhý Phòng NN&PTNT và Hạt Kiểm lâm có vai trò hỗ trợ, hýớng dẫn và thúc ðẩy cộng ðồng quản lý rừng. - Các tổ chức lâm nghiệp nhà nýớcớ Lâm trýờng quốc doanh, Ban quản lý rừng phòng hộ và rừng ðặc dụng là các tổ chức ký hợp ðồng giao khoán rừng với cộng ðồng, tý vấn và hỗ trợ kỹ thuật, ðầu tý vốn cho xây dựng và phát triển rừng. Các tổ chức khuyến lâm và chuyển giao công nghệ nhà nýớc nhý các Trung tâm khuyến nông, các tổ chức nghiên cứu và ðào tạo cung cấp các dịch vụ hỗ trợ về ðào tạo, khuyến lâm và chuyển giao kỹ thuật. 4
- Các tổ chức lâm nghiệp ngoài nhà nýớcớ Chýõng trình, Dự án quốc tế và Phi chính phủ nýớc ngoài, các hội, hiệp hội, các tổ chức tý vấn và dịch vụ tý nhân trong nýớc ... cung cấp các dịch hỗ trợ, ký hợp ðồng về ðào tạo, khuyến lâm và chuyển giao kỹ thuật. Về nguyên tắc, vai trò tác ðộng của Nhà nýớc ðối với quản lý rừng cộng ðồng ở Việt Nam hiện nay thể hiện ở 4 ðiểm sau: - Thø nhÊt, Nhµ n-íc chØ t¹o hµnh lang ph¸p lý, kh«ng can thiÖp s©u vµo nh÷ng quyÕt ®Þnh cô thÓ vÒ b¶o vÖ, ph¸t triÓn vµ sö dông rõng cña céng ®ång. §iÓm nµy thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt ®èi víi qu¶n lý nh÷ng khu rõng lµng, rõng b¶n ®-îc céng ®ång qu¶n lý theo truyÒn thèng. - Thø hai, Nhµ n-íc giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång vµ hç trî céng ®ång vÒ vèn, kü thuËt… ®Ó qu¶n lý b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh, trång rõng, khai th¸c sö dông rõng. - Thø ba, Nhµ n-íc th«ng qua c¸c tæ chøc cña nhµ n-íc, kho¸n cho c¸c céng ®ång b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh vµ trång rõng. Céng ®ång chØ lµ ng-êi lµm thuª, ®-îc h-ëng tiÒn c«ng kho¸n vµ mét phÇn s¶n phÈm trªn ®Êt rõng nhËn kho¸n tuú theo thêi gian vµ c«ng søc mµ m×nh ®· bá ra. - Thø t-, Nhµ n-íc cã vai trß ®iÒu phèi vµ t¹o ®iÒu kiÖn c¸c tæ chøc kh¸c cung cấp các dịch hỗ trợ, ký hợp ðồng về ðào tạo, khuyến lâm và chuyển giao kỹ thuật cho cộng ðồng quản lý rừng. Bên cạnh các tổ chức quản lý lâm nghiệp cộng ðồng mang tính nhà nýớc và chính thức nhý ðýợc nêu ở trên thì ở mỗi cộng ðồng ðều có những thể chế quản lý theo truyền thống ở mức ðộ khác nhau. Già làng theo truyền thống, ðýợc cộng ðồng tự suy tôn có vai trò lớn trong xử lý các mối quan hệ xã hội trong cộng ðồng, kể cả trong quản lý các hoạt ðộng lâm nghiệp. Nhóm cộng ðồng theo dòng tộc cũng có ý nghĩa trong hình thành các rừng cộng ðồng của dòng tộc. Hýõng ýớc, luật tục và kiến thức bản ðịa của cộng ðồng có nhiều ðiểm tích cực cho quản lý rừng. Những thể chế và tổ chức truyền thống tích cực ðã và ðang ðýợc nhà nýớc Việt Nam thừa nhận và khuyến kích bảo tồn, phát triển phục vụ cho mục tiêu quản lý cộng ðồng nói chung, quản lý rừng cộng ðồng nói riêng. 4. Những thực tiễn tốt của lâm nghiệp cộng ðồng + Quy hoạch sử dụng ðất Phýõng pháp quy hoạch sử dụng ðất có sự tham gia của ngýời dân ðýợc giới thiệu ở Việt Nam từ giữa thập kỷ 90. Các công cụ ðánh giá nông thôn có sự tham gia của ngýời dân (PRA) ðýợc sử dụng ðể ngýời dân quy hoạch nhý ðắp sa bản, khảo sát tuyến, ðiều tra ðiểm, phỏng vấn .... Nhiều dự án Quốc tế tại Việt Nam nhý: Dự án Quy hoạch sử dụng ðất và giao ðất lâm nghiệp có sự tham gia của ngýời dân tại Quảng Ninh của FAO/Italy, Dự án Phát triển Lâm nghiệp xã hội Sông Ðà của GTZ/CHLB Ðức và nhièu dự án của các tổ chức khác nhý KfW, SNV, ADB FSP, ADB PPTA 3818 ... ðã thử nghiệm phýõng pháp quy hoạch sử dụng ðất có sự tham gia của ngýời dân. Bản quy hoạch sử dụng ðất lâm nghiệp cấp xã tỷ lệ 1:10.000 ðýợc ngýời dân cùng tham gia xây dựng phải phân ðịnh rõ trên thực ðịa và trên bản ðồ 3 loại rừng: rừng ðặc dụng, rừng phòng hộ và rừng sản xuất; phân ðịnh rõ ðối týợng ðất và rừng ðể giao cho các chủ thể ðýợc nhận ðất và rừng, trong ðó có rừng ðýợc quy hoạch là rừng cộng ðồng và sẽ ðýợc giao hoặc hợp ðồng sử dụng cho cộng ðồng. + Lập kế hoạch quản lý rừng cộng ðồng Dựa vào bản quy hoạch sử ðất lâm nghiệp của xã, các thôn bản tiến hành lập kế hoạch quản lý rừng cộng ðồng bằng phýõng pháp PRA. Nội dung lập bản kế hoạch quản lý rừng cộng ðồng gồm: Ðánh giá tài nguyên rừng có sự tham gia của ngýời dânỗ Xây dựng mục tiêu quản lý 5
cho từng khu rừng cộng ðồngỗ Các giải pháp kỹ thuậ ; Xây dựng quy chế quản lýỗ Xây dựng cõ chế nghĩa vụ và quyền hýởng lợiỗ Lập kế hoạch thực hiệnụ giám sát và ðánh giáự. Nhiều kinh nghiệm hay về lập kế hoạch quản lý rừng ðã ðýợc triển khai ở Việt Nam nhý: Dự án PAM 5233, từ 1995 ðến 1997 ðã tiến hành hỗ trợ 52.000 hộ gia ðình lập kế hoạch quản lý rừng cấp hộ làm cõ sở cho ðầu tý trồng rừng 52.000 ha rừng PAM, bình quân mỗi hộ lập kế hoạch và thực hiện 1 ha rừng; Chýõng trình Phát triển Nông thôn Miền Núi (MRDP) Việt Nam - Thụy Ðiển trong giai ðoạn 1997-2001 ðã lập kế hoạch quản lý rừng của 300 thôn bản ở 5 tỉnh miền núi phía Bắc. Dự án Phát triển Lâm nghiệp xã hội Sông Ðà ðã xây dựng quy trình lập kế hoạch phát triển thôn bản (VDP) và Dự án Phát triển Nông thôn Sõn La – Lai Châu của EU thực hiện lập kế hoạch quản lý rừng cộng ðồng ðều cho thấy việc lập kế hoạch quản lý rừng ở cấp làng bản, nhóm hộ và hộ gia ðình phải ðýợc thực hiện ngay sau khi quy hoạch sử dụng ðất ðể làm cõ sở cho giao ðất giao rừng. +Giao ðất giao rừng ờGÐGR) cho cộng ðồng GÐGR cho cộng ðồng ðýợc thực hiện dựa trên 2 cõ sở quan trọng, ðó là bản quy hoạch sử dụng ðất và kế hoạch quản lý rừng cộng ðồng. Phýõng pháp GÐGR có sự tham gia của ngýời dân ðýợc áp dụng. Ví dụ, từ 2001 ðến 2003, tỉnh Sõn La tiến hành giao ðất lâm nghiệp trên ðịa bàn của 170 xã với kết quả nhý sau: giao 140.468 ha cho 48.684 hộ; 140.468 ha cho 2.021 cộng ðồng dân cý thôn; 31.014ha cho 4.168 nhóm hộ; 120.374 ha cho 1.742 tổ chức. Nhý vậy, 4 ðối týợng nói trên ðýợc GÐGR lâu dài, ðýợc cấp sổ ðỏ và ðýợc quyền hýởng lợi. Kết quả cũng cho thấy ngoài hộ gia ðình, các ðối týợng trên ðều thực hiện tốt nhiệm vụ quản lý, bảo vệ, khai thác, sử dụng và phát triển rừng. Không có bất cứ biểu hiện nào cho thấy cộng ðồng, nhóm hộ yếu kém trong việc quản lý rừng nhý nhiều ngýời còn nghi ngờ về tính pháp lý, khả nãng của cộng ðồng và nhóm hộ trong quản lý rừng. Thậm chí ở nhiều nõi, rừng do cộng ðồng quản lý còn ðýợc khôi phục và bảo vệ tốt hõn rừng của hộ gia ðình nhý tại bản Nà Ngà của xã Chiềng Hặc, tỉnh Sõn La. + Cộng ðồng tổ chức quản lý rừng Kinh nghiệm về cộng ðồng tổ chức quản lý rừng rất ða dạng và phong phú. Mỗi cộng ðồng, mỗi dân tộc có những kinh nghiệm riêng, phù hợp với truyền thống, vãn hoá của cộng ðồng. Sau ðây là một số thực tiễn tốt: - Cộng ðồng quản lý rừng truyền thốngớ Ví dụ cộng ðồng ngýời Mông ở bản Huổi Cáy, xã Mùn Chung, huyện Tuần Giáo, tỉnh Ðiện Biên, tự tổ chức quản lý 310 ha rừng già có từ lâu ðời, 170 ha rừng ðýợc phục hồi từ các diện tích nýõng rẫy cũ ðýợc cộng ðồng thu lại, tiến hành khoanh nuôi xúc tiến tái sinh tự nhiên thành rừng nhằm mục ðích giữ nguồn nýớc. Cả hai loại rừng này ðều do cộng ðồng thôn bản tự công nhận ðýợc bảo vệ tốt và sử dụng vào mục ðích chung nhý cung cấp gỗ làm nhà, giữ nguồn nýớc, khai thác củi, mãng và các lâm sản phụ khác. Việc bảo vệ và sử dụng rừng ðýợc ngýời dân quy ðịnh bằng hýõng ýớc. Từ thực tế ðó, chính quyền ðịa phýõng, các cõ quan quản lý lâm nghiệp ðã thừa nhận quyền quản lý, sử dụng các diện tích rừng này của cộng ðồng. - Cộng ðồng quản lý rừng theo Nhóm ðồng sử dụngớ Tại xã Chiềng Hặc, huyện Yên Châu, tỉnh Sõn La mô hình nhóm hộ ðồng sử dụng rừng của ngýời Thái ðýợc hình thành. UBND huyện giao ðất giao rừng cho nhóm hộ ðồng sử dụng bằng giấy chứng nhận quyền sử dụng ðất lâm nghiệp (Bìa ðỏ), có sổ mục kê ghi thửa rừng của các hộ gia ðình ðồng sử dụng. Ðồng sử dụng ở ðây ðýợc hiểu là: trong thửa rừng giao cho nhóm hộ, mỗi hộ có quyền quản lý, sử dụng, ðầu tý và khai thác nhý nhau, cùng chịu trách nhiệm trong việc gây ra cháy rừng, giám sát các thành viên trong hộ. Mỗi hộ có quyền nhận một diện tích ðều nhau ðể sản xuất nông lâm kết hợp hoặc thu hái củi, lâm sản phụ và có trách nhiệm bảo vệ rừng. Sản phẩm khai thác chính, khai thác trung gian và tỉa thýa ðýợc chia ðều cho các hộ gia ðình. Việc thừa kế, chuyển nhýợng của mỗi hộ gia ðình phải ðýợc nhóm ðồng ý. 6
- Cộng ðồng quản lý rừng bằng tự xây dựng cõ chế hýởng lợi theo lýợng tãng trýởng và “Tạm ứng gỗ”: Tại thôn Thuỷ Yên Thýợng, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế, cộng ðồng ngýời kinh nhận 404,5 ha rừng phòng hộ xung yếu. Ðýợc sự hỗ trợ của Hạt Kiểm lâm Phú Lộc, ngýời dân tiến hành ðánh giá rừng bằng phýõng pháp ðõn giản cho thấy rừng có trữ lýợng trung bình 75,5 m3/ha, tổng trữ lýợng 31.829m3, lýợng tãng trýởng bình quân: 1,5 m3/ha/nãm, tổng lýợng tãng trýởng toàn khu rừng: 606 m3/nãm, mật ðộ cây tái sinh bình quân: 3000cây/ha. Cõ chế hýởng lợi ðýợc xây dựng dựa vào lýợng tãng trýởng của rừng nhý sau:  Nếu lýợng tãng trýởng của rừng  2%/nãm, týõng ðýõng  1,5m3/ha/nãm thì thôn ðýợc quyền hýởng 50% lýợng gỗ tãng trýởng của rừng.  Nếu lýợng tãng trýởng > 1m3/ha/nãm, thôn ðýợc hýởng 30%.  Nếu lýợng tãng trýởng > 0,5 m3/ha/nãm, thôn ðýợc hýởng 20%.  Nếu lýợng tãng trýởng  0,5 m3/ha/nãm, thôn ðýợc hýởng 10%.  Nếu không tãng trýởng thôn không ðýợc hýởng và thu hồi lại rừng. Ðể giải quyết nhu cầu gỗ trýớc mắt, cộng ðồng xây dựng phýõng án “Tạm ứng gỗ”. Trong 10 nãm ðầu tiên, thôn ðýợc tạm ứng khai thác tối ða 50m3 gỗ/nãm theo phýõng thức chặt chọn tỷ mỉ ðể giải quyết những nhu cầu thiết yếu cho cộng ðồng. Sau 3 nãm nhận rừng tự nhiên, rừng ðýợc bảo vệ và phát triển tốt, thôn Thuỷ Yên Thýợng ðã có hýởng lợi từ rừng tự nhiên. Nãm 2002 và 2003, UBND tỉnh ðã cho phép thôn khai thác 92 m3 tạm ứng. Ðây là thành quả ðầu tiên về áp dụng cõ chế hýởng lợi dựa trên lýợng tãng trýởng của rừng và “Tạm ứng gỗ”ự 5. Bài học kinh nghiệm Cho ðến nay, phát triển LNCÐ ở Việt Nam ðã gặt hái ðýợc nhiều thành công trên các mặt nhý cõ chế chính sách, phýõng pháp và cách thức thực hiện cũng nhý thành quả trên thực tiễn. Bên cạnh những thành công vẫn còn có nhiều mặt hạn chế. Từ ðó rút ra các bài học kinh nghiệm trong phát triển LNCÐ nhý sau: - Về cõ chếụ chính sách: Ðể phát triển LNCÐ cần phải có một khung pháp lý quy ðịnh pháp nhân cõ bản của cộng ðồng là chủ thể trong quản lý và sử dụng rừng và ðất rừng. Bên cạnh khung pháp lý cũng cần có hệ thống chính sách ðủ ðể cộng ðồng phát huy nãng lực sẵn có và tiềm nãng hỗ trợ từ bên ngoài cho quản lý rừng cộng ðồng. Phải sau 15 nãm, tính từ 1991 ðến nay, nghiên cứu, thử nghiệm, tổng kết và ðúc rút từ thực tiễn, về cõ bản Việt Nam có một khung pháp lý týõng ðối rõ và hệ thống chính sách ðang trong giai ðoạn hoàn thiện là tiền ðề hết sức cõ bản cho phát triển LNCÐ. - Về quá trình xác lập quyền sử dụng rừng và ðất rừng: Khác với tiến trình LUP/LA (Quy hoạch sử dụng ðất và giao ðất lâm nghiệp) trýớc ðây, về cõ bản tiến trình liên kết 3 hợp phần trong quy hoạch sử dụng ðất và giao ðất lâm nghiệp cho cộng ðồng ngày càng ðýợc làm rõ nhý sau:  Quy hoạch sử dụng ðất cấp xã và thôn bản: Hợp phần này còn gọi là quá trình LUP nhằm trả lời rõ 2 câu hỏi “CÁI GÌ”, nghĩa là ðối týợng rừng, ðất nào sẽ giao cho mục ðích gì và “Ở ÐÂU”;  Lập kế hoạch quản lý rừng nhằm trả lời câu hỏi: rừng sẽ ðýợc cộng ðồng quản lý “NHÝ THẾ NÀO”. Kế hoạch quản lý rừng gồm 3 nội dung chủ yếu là mục tiêu quản lý, phýõng thức quản lý và thời gian quản lý, trong ðó xây dựng mục tiêu quản lý rừng là quan trọng nhất. Kế hoạch quản lý rừng còn ðýợc gọi tắt là MO;  Giao ðất lâm nghiệp còn gọi là quá trình LA nhằm trả lời rõ câu hỏi “AI”, nghĩa là ðối týợng nào ðýợc giao. 7
Nhý vậy, muốn rừng và ðất rừng ðýợc giao ðýa vào sử dụng có hiệu quả và là cõ sở ðể giám sát kết quả GÐGR thì GÐGR phải dựa vào LUP và MO. Quá trình: LUP-MO-LA ðể trả lời: CÁI GÌ, Ở ÐÂU – NHÝ THẾ NÀO - AI ðang ðýợc thử nghiệm trên thực tế nhằm khắc phục những ðiểm hạn chế của quá trình LUP/LA hiện nay và ðể góp phần làm tãng diện tích rừng và ðất rừng ðýa vào sử dụng ðúng mục ðích sau GÐGR. - Hình thành loại hình LNCÐ ðáp ứng nhu cầu sinh kế ờSubsistence community forestry) và LNCÐ cho sản xuất hàng hóa ờCommunity forestry for commercial purposes): Từ thực tiễn cho thấy do tính ða dạng của các cộng ðồng nên không thể có một mô hình LNCÐ chung mà cần có các loại hình LNCÐ khác nhau, phù hợp với từng ðiều kiện cụ thể. Hiện tại ở Việt Nam ðang dần hình thành rõ nét 2 loại hình LNCÐ, ðó là LNCÐ ðáp ứng nhu cầu sinh kế và LNCÐ cho sản xuất hàng hóa. LNCÐ ðáp ứng nhu cầu sinh kế ở các vùng sâu, vùng xa vùng ðồng bào dân tộc thiểu số phù hợp với tập quán truyền thống, ðiều kiện sản xuất và thị trýờng kém phát triển, trình ðộ quản lý còn thấp. Các sản phẩm từ rừng chủ yếu ðýợc sử dụng cho tiêu dùng trong cộng ðồng nhý gỗ ðể làm nhà, củi ðốt, khai thác lâm sản ngoài gỗ. Rừng ðýợc quản lý theo truyền thống ðýợc quy ðịnh trong hýõng ýớc của cộng ðồng. Nhà nýớc và ðịa phýõng cần có chính sách riêng ðể bảo hộ về thuế, quy chế khai thác và sử dụng lâm sản cũng nhý cung cấp các dịch vụ kỹ thuật, tổ chức và vốn ðể cộng ðồng có thể quản lý rừng. LNCÐ cho sản xuất hàng hóa ở các vùng sản xuất và thị trýờng phát triển, ðang dần tiếp cận ðến sản xuất hàng hóa, trình ðộ sản xuất của các hộ nông dân cao, khả nãng ðầu tý lớn. Các hình thức quản lý rừng cộng ðồng sẽ ða dang và phong phú và ở trình ðộ cao hõn nhý thành lập tổ chức kinh tế rừng cộng ðồng có pháp nhân, có thể là hợp tác xã của cộng ðồng, doanh nghiệp cộng ðồng cho quản lý rừng và chế biến lâm sản ... hoạt ðộng theo luật doanh nghiệp. Trong trýờng hợp này, cộng ðồng dân cý thôn thực sự là chủ thể ðầy ðủ trong quản lý và sử dụng rừng. - Sự tham gia và phối hợp của các bên liên quan trong phát triển LNCÐ: Sự phối hợp của 6 nhóm chủ thể nhý ðýợc trình bày ở mục 3 và phụ lục 01 là bài học kinh nghiệm tốt. Thực tiễn cho thấy rằng, ðịa phýõng nào không có sự phối hợp tốt thì sự tham gia của cộng ðồng trong quan lý rừng rất hạn chế. - Phýõng pháp thống kê tài nguyên rừng: Một khó khãn lớn trong phát triển LNCÐ là phýõng pháp thống kê tài nguyên rừng. Thống kê tài nguyên rừng là cõ sở cho GÐGR, hợp ðồng sử dụng rừng (Khoán rừng) cho cộng ðồng. Dựa vào kết quả thống kê tài nguyên rừng ðể xác ðịnh tỷ lệ hýởng lợi từ rừng và ðể ðánh giá kết quả quản lý rừng. Bài học kinh nghiệm của nhiều nõi cho thấy thống kê tài nguyên rừng phải do chính cộng ðồng thực hiện bằng phýõng pháp ðõn giản nhất. Phýõng pháp nông dân thống kê tài nguyên rừng bằng ðếm cây ðýợc thực hiện trong Dự án Lâm nghiệp Xã hội Sông Ðà là bài học kinh nghiệm hay. - Phát triển các mô hình LNCÐ ðiểm và phổ cập lan rộng bằng các chýõng trìnhụ dự án lâm nghiệp của Chính phủ và ðịa phýõng: Những thành công về LNCÐ hiện nay chủ yếu là từ các mô hình thí ðiểm ðýợc thực hiện bởi các chýõng trình, dự án của các tổ chức quốc tế. Sự thành công mới dừng ở mức ðộ nhỏ hẹp, việc mở rộng áp dụng các phýõng pháp phổ cập mô hình bị hạn chế. Kinh nghiệm cho thấy ở ðịa phýõng nào có sự liên kết giữa các chýõng trình, dự án lâm nghiệp của Chính phủ và ðịa phýõng với các chýõng trình, dự án của các tổ chức quốc tế thì LNCÐ phát triển vũng chắc hõn. - Phát triển nguồn nhân lực và tổ chức cộng ðồng: Bài học kinh nghiệm của xã Thuỷ Yên Thýợng (Thừa Thiên Huế) cũng nhý ở nhiều nõi cho thấy 2 ðiều kiện quan trọng ðể LNCÐ thành công là: i) ðiều kiện cần là lãnh ðạo cộng ðồng mạnh, rừng bắt buộc phải bảo vệ ðể chống xâm hại, ý chí và nguyện vọng của dân làng; ii) ðiều kiện ðủ là nhận rừng phải là cõ hội giải quyết việc làm và nâng cao thu nhập cho dân làng, hệ thống chính trị 8
trong xã, thôn phải mạnh và có ý thức cao về bảo vệ rừng. Cả hai ðiều kiện trên là bài học kinh nghiệm ðều liên quan ðến phát triển nguồn nhân lực và tổ chức của cộng ðồng. 6. Thách thức và ðề xuất + Những thách thức cõ bản trýớc mắt : - Hội nhập quốc tế ðối với phát triển LNCÐ: Ngành lâm nghiệp ðang trong quá trình phân cấp quản lý, phi tập trung hóa và cải cách hệ thống hành chính ðể phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế nên ðòi hỏi Ngành phải hoàn thiện khung pháp lý và hệ thống chính sách lâm nghiệp, phát triển nhân lực và nãng lực của các tổ chức từ trung ýõng ðến cộng ðồng ðể làm sao lâm nghiệp nói chung, LNCÐ nói riêng có khả nãng hoà nhập với khu vực và thế giới. Ðây vừa là cõ hội nhýng cũng là thách thức lớn ðối với ngành lâm nghiệp. - Về mặt khuôn khổ pháp lýụ thể chế và chính sách: Mặc dù ðã có một hệ thống khung pháp lý và chính sách cõ bản cho phát triển LNCÐ nhýng hệ thống này chýa ðầy ðủ, có nhiều ðiểm chýa thống nhất. Phát triển LNCÐ trong giai ðoạn tới vẫn tiếp tục ðýợc thực hiện trong bối cảnh vừa làm vừa bổ sung, ðiều chỉnh về mặt pháp lý và chính sách, hoàn chỉnh về mặt thể chế. - Chiến lýợc Lâm nghiệp Quốc gia ủếếề-2020 và LNCÐ: Ngành lâm nghiệp ðang xây dựng Chiến lýợc Lâm nghiệp Quốc gia mới, trong ðó LNCÐ cũng ðýợc xem là một trong những phýõng thức quản lý rừng ở ðịa phýõng. Thách thức ðặt ra ở mỗi ðịa phýõng (tỉnh, huyện, xã) là phải lồng ghép LNCÐ nhý thế nào vào chýõng trình phát triển lâm nghiệp của mình trong ðiều kiện hạn chế nguồn lực và nãng lực quản lý của ðịa phýõng. - Khó khãn cho phát triển LNCÐ ở vùng kém phát triển: LNCÐ phát triển ở vùng sâu, vùng xa, nõi có tỷ lệ ðói nghèo cao, trình ðộ dân trí thấp, cõ sở hạ tầng yếu kém, thiếu vốn, thiếu hiểu biết về kỹ thuật ... là những thách thức lớn cho phát triển LNCÐ. - Những lợi thế kinh tế của rừng cộng ðồng luôn hạn chế: Nguồn thu nhập từ rừng vốn ðã thấp trong khi rừng giao cho cộng ðồng thýờng là rừng nghèo nên thu nhập từ rừng lại càng thấp. Ðiều này dẫn ðến làm giảm sự quan tâm, sự hấp dẫn của ngýời dân ðối với rừng. Nguồn thu trýớc mắt từ rừng thấp, ðóng góp vào cải thiện ðời sống và xóa ðói giảm nghèo hạn chế. Khả nãng lấy rừng nuôi rừng, tái ðầu tý xây dựng và phát triển rừng rất hạn chế. Những lợi thế kinh tế của rừng cộng ðồng hiện nay rất hạn chế cũng là một thách thức lâu dài. + Những ðề xuất cho phát triển LNCÐ: - Về chính sách phát triển LNCÐ: Bổ sung và từng býớc hoàn chỉnh hệ thống chính sách của Chính phủ và Ngành lâm nghiệp mà trýớc mắt cần thể chế hoá chính sách cấp ngành về phát triển LNCÐ bằng một vãn bản hýớng dẫn thực hiện LNCÐ ðể các cấp, các ðịa phýõng làm cõ sở thực hiện. - Về xây dựng Chýõng trình hay Dự án Quốc gia về LNCÐ: Phát triển LNCÐ ở các vùng sâu, vùng xa, nõi cõ sở hạ tầng yếu kém, trình ðộ dân trí thấp và tỷ lệ ðói nghèo còn cao vì vậy muốn phát triển LNCÐ, trýớc hết ðòi hỏi sự nỗ lực của ngành lâm nghiệp nhýng cũng cần hỗ trợ tích cực của Nhà nýớc, của các ngành, các cấp từ trung ýõng ðến ðịa phýõng, của các tổ chức liên quan, ðặc biệt là của các nýớc và tổ chức quốc tế. Muốn thực hiện ý ðồ này, Nhà nýớc cần xây dựng một Chýõng trình hay Dự án Quốc gia về LNCÐ. - Về tạo kiến thức mới cho phát triển LNCÐ: Một số nghiên cứu, tổng kết kinh nghiệm về LNCÐ trong những nãm qua là rất ðáng quý, song ðây mới chỉ là býớc ðầu. Còn rất nhiều vấn ðề liên quan chýa ðýợc giải quyết và nhiều kết quả nghiên cứu trýớc ðây cần ðýợc kiểm chứng cho nên việc nghiên cứu, xây dựng mô hình LNCÐ cần ðýợc coi trọng và tiếp tục thực hiện. 9
- Lồng ghép phát triển LNCÐ vào Chýõng trình Trồng mới ữ Triệu ha Rừng ờDự án ềềểả: Từ nay ðến nãm 2010, Việt Nam tiếp tục thực hiện dự án Trồng mới 5 Triệu ha Rừng vì vậy cần xây dựng một ðề án về việc lồng ghép phát triển LNCÐ vào Dự án này. Cấp trung ýõng có chính sách rõ ràng, cấp ðịa phýõng (tỉnh, huyện) cần thực hiện các hạng mục LNCÐ khi thực hiện các dự án 661. - Hình thành Quỹ phát triển LNCÐ và Quỹ tín dụng cộng ðồng: Hai loại Quỹ này là sáng kiến mới, ðýợc tiến hành bởi một số dự án của UNDP, của ORGUT ở nhiều ðịa phýõng, býớc ðầu cho kết quả khả quan, có khả nãng mở rộng. - Tãng cýờng nhiệm vụ và mở rộng của Tổ Công tác Quốc gia về LNCÐ (NWG-CFM): Trong giai ðoạn hiện nay, nhiệm vụ của Tổ Công tác Quốc gia về LNCÐ cần chuyển từ nhiệm vụ nghiêng về “Vận ðộng hành lang” trýớc ðây sang nhiệm vụ thực chất hõn nhý tham mýu cho Bộ NN&PTNT về thể chế và chính sách phát triển LNCÐ, rà soát và ðiều chỉnh hệ thống tổ chức quản lý LNCÐ từ trung ýõng ðến ðịa phýõng ðến việc hỗ trợ cho các ðịa phýõng thực hiện các chýõng trình thí ðiểm về LNCÐ trong thời gian tới. Vì vậy, Tổ Công tác Quốc gia về LNCÐ cần ðýợc mở rộng thành viên, kể cả bao gồm ðại diện của tổ chức quốc tế thực hiện LNCÐ trong nýớc và khu vực nhý FAO và RECOFTC ... Tổ Công tác Quốc gia về LNCÐ cần phối hợp chặt chẽ và ðýợc sự hỗ trợ bởi Chýõng trình Hỗ trợ Ngành lâm nghiệp và Ðối tác (FSSP&P) ðể hình thành Nhóm tý vấn lâm nghiệp cho tỉnh, hỗ trợ xây dựng Chýõng trình Thí ðiểm LNCÐ. - Thay ðổi phýõng thức hỗ trợ của nguồn vốn ODằ: Việt Nam ðang thực hiện quá trình chuyển ðổi từ cách tiếp cận dự án (project-by-project approaches) sang tiếp cận ngành (sector-wide approaches) nhýng phải có một nguồn kinh phí hỗ trợ trực tiếp cho phát triển LNCÐ. Ðây là ðiều kiện quan trọng ðể dần thay thế nguồn vốn vay bằng nguồn vốn không hoàn lại cho phát triển LNCÐ, ðặc biệt là cho loại hình LNCÐ ðáp ứng nhu cầu sinh kế. - Ðịnh hýớng các hoạt ðộng: Cãn cứ tình hình hiện tại và týõng lai, Cục Lâm nghiệp - Bộ NN&PTNT ðề xuất khung dự kiến hoạt ðộng LNCÐ ðýợc tóm tắt trong bảng 02. Bảng 02: Khung hoạt ðộng LNCÐ Thời gian Hoạt ðộng Ghi chú  Kinh nghiệm và thực tiễn tốt của một số dự án Tháng 11 và Dự thảo và ban hành Quyết ðịnh của Bộ ODA ở Việt Nam ðýợc Tổ công tác nghiên cứu 12 nãm 2005 NN&PTNT về Khung hýớng dẫn thực hiện và tổng kết. LNCÐ gồm: LUP, MO, LA, thể chế và và tổ chức bao gồm cả cõ chế hýởng lợi, ðào  Kinh nghiệm trên thế giới ðýợc tổng kết thông tạo và khuyến lâm, tài chính... qua hợp tác giữa NWG-CFM và RECOFTC  Với sự hỗ trợ tài chính của TFF Tháng 1 nãm Thực hiện Chýõng trình thí ðiểm LNCÐ ở 2006 – tháng 80 xã của 10 tỉnh.  Tập trung vào lập KH QL tài nguyên, các khía 8 nãm 2007 cạnh về tổ chức và quy chế, không ðầu tý.  Tỉnh thực hiện ðiều hành.  Hỗ hỗ trợ tỉnh xây dựng chính sách của tỉnh.  Bộ NN&PTNT, các Bộ liên quan khác, Tổ Công Tháng 9 và 10 Ðánh giá Chýõng trình thí ðiểm tác Quốc gia về LNCÐ và RECOFTC nãm 2007  Rà soát và sửa ðổi hệ thống tổ chức quản lý Tháng 11 và  Rá soát lại Quyết ðịnh của Bộ về Khung rừng trong giai ðoạn 2006-2010. 12 nãm 2007 hýớng dẫn thực hiện LNCÐ  Thành lập Phòng hoặc Ban LNCÐ trong Bộ NN&PTNT.  Quốc hội phê duyệt Tháng 1 nãm Xây dựng và thực hiện Chýõng trình Hỗ 2008 và trợ LNCÐ.  Ngân sách của Nhà nýớc tiếp theo Chýõng trình những nãm 5 Triệu ha rừng tiếp theo  Phù hợp với cách tiếp cận theo ngành và cõ chế hỗ trợ kinh phí trực tiếp từ nguồn vôn ODA. 10
BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN Cục Lâm nghiệp Phô lục 01: Tãm t¾t c¬ chÕ phèi hîp gi÷a c¸c bªn trong qu¸ tr×nh qu¶n lý rõng céng ®ång d©n c- th«n b¶n Danh môc Q.Ho¹ch b¶o vÖ vµ PTR cÊp x· Giao rõng cho C§ d©n c- th«n LËp kÕ ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn ThiÕt lËp h×nh thøc qu¶n lý rõng C§ (trång, b¶o vÖ, khoanh rõng C§ nu«I xóc tiÕn t¸i sinh) Ban qu¶n lý rõng céng ®ång d©n c- - Lµm ®¬n xin nhËn rõng kÌm theo ph-¬ng ¸n - Ban qu¶n lý rõng céng ®ång d©n c- - Thµnh lËp BQL rõng C§ th«n lËp cã sù tham gia cña ng-êi d©n qu¶n lý rõng. th«n lËp cã sù tham gia cña ng-êi d©n - BQL rõng C§ lùa chän h×nh Th«n, b¶n - §Ò nghÞ UBND x· xem xÐt, tr×nh UBND thøc qu¶n lý rõng. huyÖn - Thµnh lËp c¸c nhãm, tæ quÇn chóng BVR Xem xÐt vµ phª duyÖt QH Xem xÐt, ®Ò nghÞ UBND huyÖn phª duyÖt Xem xÐt vµ phª duyÖt KH b¶o vÖ & H-íng dÉn th«n thµnh lËp X· PTR cña th«n BQL rõng ChØ ®¹o vµ tæ chøc h-íng dÉn th«n Xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh viÖc G§GR cho th«n Hç trî C.§ång trong x©y dùng vµ thùc ChØ ®¹o UBND x· trong viÖc tæ UBND x©y dùng QH hiÖn K.Ho¹ch BVÖ vµ PTR chøc c¸c h×nh thøc qu¶n lý rõng C§ HuyÖ Phßng Tham m-u cho UBND huyÖn h-íng ThÈm ®Þnh hå s¬ tr×nh UBND huyÖn phª duyÖt T- vÊn cho céng ®ång lËp KH b¶o vÖ n NN&PTNT dÉn vµ ph¸t triÓn rõng Phèi hîp víi Phßng NN &PTNT h-íng Phèi hîp víi Phßng NN &PTNT trong viÖc Phèi hîp víi Phßng NN trong viÖc t- T- vÊn cho C§ trong viÖc lËp H¹t dÉn thÈm ®Þnh hå s¬ GR cho C§ vÊn cho C§ lËp KH b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc qu¶n lý rõng K. l©m rõng céng ®ång Ban hµnh v¨n b¶n vÒ viÖc lËp QH b¶o Ban hµnh v¨n b¶n vÒ viÖc GR cho th«n Ban hµnh chÝnh s¸ch ®Ó C§ thùc hiÖn UBND vÖ & PTR th«n KH BV & PTR Tham m-u gióp UBND tØnh ban hµnh Tham m-u gióp UBND tØnh ban hµnh v¨n b¶n Tham m-u gióp UBND tØnh trong viÖc Së NN & v¨n b¶n h-íng dÉn lËp quy ho¹ch h-íng dÉn GR x©y dùng chÝnh s¸ch cho C§ thùc hiÖn PTNT KH tØnh Phèi hîp víi Së NN & PTNT trong viÖc Phèi hîp víi Së NN & PTNT trong viÖc tham tham m-u gióp UBND tØnh vÒ viÖc lËp m-u gióp UBND tØnh vÒ GR Së TN & MT QH Phèi hîp víi Së NN & PTNT trong viÖc Phèi hîp víi Së NN & PTNT trong viÖc tham Phèi hîp víi Së NN & PTNT trong viÖc Chi côc K. tham m-u gióp UBND tØnh vÒ viÖc lËp m-u gióp UBND tØnh vÒ GR x©y dùng chÝnh s¸ch cho C§ thùc hiÖn l©m QH KH Tè chøc kh¸c T- vÊn cho céng ®ång d©n c- th«n lËp Hç trî C.§ång trong viÖc ®-îc nhËn rõng Hç trî C.§ trong viÖc thùc hiÖn Hç trî C.§ång trong viÖc qu¶n (LTQD, Ban qu¶n lý quy ho¹ch K.Ho¹ch BVÖ vµ PTR lý rõng C§ rõng, trung t©m khuyÕn l©m, dù ¸n hç Thạc sỹ Chu Thị Sang GV lâm nghiệp (sýu tầm)
trî… X©y dùng quy -íc b¶o vÖ rõng cña Thñ tôc khai th¸c chÝnh l©m s¶n trªn Thñ tôc khai th¸c gç lµm Danh môc Vay vèn ®Çu t- C§ rõng céng ®ång nhµ trªn rõng céng ®ång - BQL rõng C§ th«n x©y dùng cã sù Lµm ®¬n xin vay vèn kÌm theo ph-¬ng ¸n tæ Ban qu¶n lý rõng cña th«n lËp hå s¬ Hä gia ®×nh lµm ®¬n cã x¸c tham gia cña céng ®ång th«n. chøc b¶o vÖ vµ PTR khai th¸c gç nhËn cña tr-ëng th«n, göi - §Ò nghÞ UBND x· xem xÐt, tr×nh UBND x· xem xÐt Th«n, b¶n UBND huyÖn Ban qu¶n lý rõng kiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc khai th¸c gç khi hé gia ®×nh ®-îc phÐp Xem xÐt vµ ®Ò nghÞ UBND huyÖn phª X¸c nhËn rõng C§ kh«ng cã tranh chÊp KiÓm tra vµ ®Ò nghÞ Së NN vµ PTNT KiÓm tra viÖc khai th¸c X· duyÖt phª duyÖt UBND Xem xÐt vµ phª duyÖt Cã chñ tr-¬ng vÒ viÖc C§ ®-îc vay vèn Quy ®Þnh vÒ viÖc khai th¸c l©m s¶n Quy ®Þnh vÒ viÖc khai th¸c l©m trong rõng C§ s¶n trong rõng C§ HuyÖ Phßng H-íng dÉn th«n lµm thñ tôc xin vay vèn cho H-íng dÉn viÖc khai th¸c H-íng dÉn viÖc khai th¸c n NN&PTNT BV&PTR H¹t Gióp UBND x· h-íng dÉn th«n x©y KiÓm tra viÖc khai th¸c Phèi hîp víi UBND x· kiÓm K. l©m dùng tra viÖc khai th¸c Ban hµnh v¨n b¶n vÒ viÖc x©y dùng Cã chñ tr-¬ng vÒ viÖc th«n, b¶n ®-îc vay vèn Ban hµnh quy ®Þnh vÒ khai th¸c l©m Ban hµnh quy ®Þnh vÒ khai quy -íc BVR cña th«n ®Ó b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng th«n, b¶n s¶n trong rõng cña céng ®ång th¸c l©m s¶n trong rõng cña UBND céng ®ång Së NN & Xem xÐt vµ cÊp giÊy phÐp PTNT tØnh ChØ ®¹o H¹t kiÓm l©m gióp th«n x©y ChØ ®¹o h¹t kiÓm l©m kiÓm tra viÖc khai ChØ ®¹o h¹t kiÓm l©m kiÓm tra dùng quy -íc BVR th¸cl©m s¶n trong rõng cña céng ®ång viÖc khai th¸c l©m s¶n trong Chi côc K. rõng cña céng ®ång l©m Tè chøc kh¸c(LTQD, T- vÊn C§ x©y dùng quy uíc T- vÊn C§ x©y dùng quy uíc Hæ trî C§ trong tiªu thô LS Ban qu¶n lý rõng, trung t©m khuyÕn l©m, dù ¸n hç trî… 12
TµI chÝnh th«n ( X©y dùng quü b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn Danh môc Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc Gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ rõng th«n) - Chñ ®éng ®Ò xuÊt nhu cÇu BQL rõng th«n hoÆc x©y dùng quy chÕ qu¶n lý, sö dông Ban qu¶n lý rõng tù gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ cã sù tham gia cña céng ®ång quü cã sù tham gia cña céng ®ång; cö ng-ßi theo dâi Th«n, b¶n thu chi quü B.c¸o thu chi theo ®Þnh kú - X©y dùng kÕ ho¹ch ®µo t¹o, KIÓm tra vµ gi¸m s¸t quü båi d-ìng c¸n bé th«n, X· chuyÓn giao kü thuËt, kiÕn thøc tíi ng-êi d©n UBND Cã chñ tr-¬ng vÒ viÖc C§ ®-îc x©y dùng quü ChØ ®¹o viÖc gi¸m s¸t vµ ®¸ng gi¸ Q lý rõng C§ - ChuÈn bÞ vÒ néi dung líp häc H-íng dÉn th«n trong viÖc lËp quü BV & PTR Phèi hîp víi H¹t K.L©m kiÓm tra viÖc thùc hiÖn KH BV vµ PTR cña th«n Phßng Huy hoÆc ch-¬ng tr×nh båi d-ìng, NN&PTNT Ön chuyÓn giao H¹t H¹t K.L©m kiÓm tra viÖc thùc hiÖn KH b¶o vÖ vµ PTR cña th«n ®· lËp K. l©m UBND Ban hµnh c¸c tiªu chÝ vµ chØ tiªu gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ rõng céng ®ång Tham m-u gióp UBND tØnh x©y dùng c¸c tiªu chÝ vµ chØ tiªu gi¸m s¸t, Së NN & PTNT ®¸nh gi¸ rõng céng ®ång Phèi hîp víi Së NN vµ PTNT trong viÖc tham m-u x©y dùng c¸c tiªu chÝ tØnh vµ chØ tiªu gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ rõng céng ®ång Chi côc K. l©m Tè chøc kh¸c(LTQD, - Tham gia hç trî kinh phÝ Hç trî vèn ®Ó céng ®ång x©y dùng quü T- vÊn cho C§ trong viÖc gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ Ban qu¶n lý rõng, hoÆc t- vÊn trung t©m khuyÕn l©m, dù ¸n hç trî… 13
14