Bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc phục vụ phát triển bền vững

B¶o tån, ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc<br /> phôc vô ph¸t triÓn bÒn v÷ng<br /> <br /> <br /> V¦¥NG TOµN(*)<br /> tæng thuËt<br /> <br /> <br /> <br /> B ¶o tån, ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸<br /> d©n téc phôc vô ph¸t triÓn bÒn<br /> v÷ng lµ chñ ®Ò Héi th¶o quèc tÕ do<br /> v¨n ho¸ d©n téc víi nh÷ng lèi sèng vµ<br /> ®Æc tr−ng riªng g¾n liÒn víi vÊn ®Ò ®a<br /> d¹ng v¨n ho¸ vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng<br /> tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ còng trë thµnh mét trong nh÷ng vÊn ®Ò<br /> Nh©n v¨n, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi vµ cÊp b¸ch. Héi th¶o nh»m vµo 5 chñ ®Ò:<br /> Tr−êng §¹i häc Bansomdejchaoraya 1. V¨n hãa vµ s¾c th¸i vïng miÒn.<br /> Rajabhat (Thailand) tæ chøc t¹i Hµ Néi<br /> 2. Phong tôc vµ ng«n ng÷ lµ c¨n<br /> vµo ngµy 17/12/2010. Héi th¶o thu hót<br /> c−íc t¹o nªn s¾c th¸i v¨n hãa.<br /> sù tham gia cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu<br /> vµ gi¶ng d¹y thuéc c¸c chuyªn ngµnh 3. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh tri thøc<br /> nh©n chñng häc, d©n téc häc, ng«n ng÷ b¶n ®Þa vµ ph¸t triÓn.<br /> häc, x· héi häc,… ®Õn tõ c¸c n−íc: 4. B¶o tån c¸c di s¶n v¨n hãa trong<br /> Thailand, Trung Quèc, Lµo, Campuchia, xu thÕ khu vùc hãa, toµn cÇu hãa .<br /> Malaysia vµ ViÖt Nam. 5. Th¸i ®é cña chÝnh quyÒn vµ céng<br /> Trong diÔn v¨n khai m¹c, GS.TS ®ång.∗<br /> NguyÔn V¨n Kh¸nh – HiÖu tr−ëng §¹i Ba tham luËn ®−îc tr×nh bµy t¹i<br /> häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n nhÊn phiªn toµn thÓ: Tõ c¸ch tiÕp cËn vÊn ®Ò<br /> m¹nh, xu thÕ khu vùc ho¸, quèc tÕ ho¸ khai th¸c tri thøc ®Þa ph−¬ng c¸c d©n<br /> diÔn ra m¹nh mÏ hiÖn nay ®· vµ ®ang téc thiÓu sè phôc vô ph¸t triÓn bÒn v÷ng<br /> ®em l¹i nhiÒu c¬ héi ph¸t triÓn cho c¸c tõ gãc ®é nh©n häc (cña PGS. TS. L©m<br /> quèc gia nh−ng còng ®Æt ra kh«ng Ýt B¸ Nam, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi) ®Õn<br /> nh÷ng th¸ch thøc, khã kh¨n trong viÖc ¶nh h−ëng cña tri thøc ng«n ng÷ vµ v¨n<br /> lùa chän chÝnh s¸ch, con ®−êng ph¸t hãa ®Õn sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ thø hai<br /> triÓn, b¶o tån c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn (cña PGS. TS. Panornuang Sudasna Na<br /> thèng. D−íi t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh toµn Ayudhya, §¹i häc Bansomdejchaoraya<br /> cÇu ho¸, mçi nÒn v¨n ho¸ kh«ng thÓ tån Rajabhat, Thailand) vµ ViÖc nh×n nhËn<br /> t¹i mét c¸ch biÖt lËp mµ lu«n cã sù giao quan hÖ gi÷a c¸c d©n téc Choang, Th¸i<br /> hoµ vµ tiÕp b−íc nh÷ng t¸c ®éng cña c¸c<br /> nÒn v¨n ho¸ bªn ngoµi. C¸c quèc gia ®a (∗)<br /> PGS. TS., ViÖn Th«ng tin KHXH, Phã Chñ<br /> téc ng−êi, viÖc b¶o tån ph¸t huy b¶n s¾c nhiÖm Ch−¬ng tr×nh Th¸i häc ViÖt Nam.<br /> 10 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2011<br /> <br /> vµ Tµy tõ gãc nh×n lÞch ®¹i vµ ®−¬ng sinh sèng, vèn kh«ng tån t¹i nh− mét lý<br /> ®¹i (cña GS. Ph¹m Hång Quý, §¹i häc thuyÕt khoa häc, nh−ng g¾n liÒn víi mét<br /> D©n téc Qu¶ng T©y, Trung Quèc). Sau ®Þa bµn c− d©n, song kh«ng h¼n ®· lµ<br /> ®ã lµ 43 b¸o c¸o ®−îc giíi thiÖu ë hai phæ biÕn.<br /> tiÓu ban. TiÓu ban 1: V¨n hãa vµ ph¸t<br /> triÓn bÒn v÷ng th¶o luËn vÒ viÖc h×nh NhÊn m¹nh ®Õn vai trß cña “tri thøc<br /> thµnh vµ khai th¸c tri thøc b¶n ®Þa, v¨n ®Þa ph−¬ng”, mµ chñ nghÜa s« vanh v¨n<br /> ho¸ vµ c¸c s¾c th¸i v¨n ho¸ vïng miÒn, hãa h¹ thÊp gi¸ trÞ, coi lµ “phi khoa<br /> phong tôc tËp qu¸n vµ ng«n ng÷, ®Æc häc”, thËm chÝ coi lµ “l¹c hËu”, kinh<br /> biÖt lµ vÊn ®Ò b¶o tån vµ ph¸t huy c¸c nghiÖm ®· cho thÊy mét sè hËu qu¶ cña<br /> gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng phôc vô viÖc coi th−êng tri thøc ®Þa ph−¬ng nh−<br /> cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña mçi quèc trong viÖc tiÕn hµnh cuéc “c¸ch m¹ng<br /> gia. TiÓu ban 2: Bµi häc kinh nghiÖm vÒ xanh” t¹i Ên §é nh÷ng n¨m 60-70 cña<br /> ho¹ch ®Þnh vµ thùc thi chÝnh s¸ch b¶o thÕ kû XX, do kh«ng chó ý ®Õn sù tham<br /> tån, ph¸t huy v¨n hãa c¸c d©n téc v× gia còng nh− kinh nghiÖm canh t¸c cña<br /> môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng tËp trung céng ®ång, dÉn ®Õn hËu qu¶ lµ c¹n kiÖt<br /> bµn th¶o vÒ c¸c ®Ò xuÊt, nh÷ng gi¶i tµi nguyªn t¸i t¹o, suy gi¶m chÊt l−îng<br /> ph¸p, chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch cña céng ®Êt, ng−êi d©n thiÕu ®ãi; hoÆc trong viÖc<br /> ®ång trong b¶o tån v¨n ho¸. §Æc biÖt, chuyÓn ®æi c©y trång ë Mü nh÷ng n¨m<br /> mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cÊp thiÕt hiÖn 40-50 cña thÕ kû XX ®· chñ tr−¬ng lo¹i<br /> nay ®ã lµ viÖc b¶o tån tËp tôc, ng«n ng÷ bá toµn bé c¸c m« h×nh ®a canh - trång<br /> cña d©n téc thiÓu sè, chñ tr−¬ng chÝnh xen truyÒn thèng vµ chuyÓn toµn bé<br /> s¸ch cña céng ®ång trong viÖc b¶o tån diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp sang m« h×nh<br /> v¨n ho¸, vai trß cña c¸c ph−¬ng tiÖn ®¬n canh v× cho n¨ng suÊt cao. Tuy<br /> th«ng tin ®¹i chóng ®èi víi viÖc gi÷ g×n nhiªn, m« h×nh nµy ®· gÆp ph¶i nhiÒu<br /> vµ ph¸t triÓn gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn bÖnh dÞch, dÉn ®Õn hiÖn t−îng mÊt<br /> thèng, chèng b¹o lùc céng ®ång, nhÊt lµ tr¾ng trong nhiÒu tr−êng hîp. ë ViÖt<br /> ë thanh thiÕu niªn… Nam, mét sè dù ¸n ph¸t triÓn còng ®·<br /> béc lé nh÷ng bÊt cËp t−¬ng tù nh− m«<br /> Ngoµi ra, còng cã mét sè Ýt nghiªn h×nh chia t¸ch hé gia ®×nh vµ t×nh tr¹ng<br /> cøu chuyªn s©u trong ph¸t triÓn nh− vÒ gi¶i thÓ nhµ dµi ë T©y Nguyªn nh÷ng<br /> b¶o mËt th«ng tin, hiÖu qu¶ cña c¸c n¨m 80 cña thÕ kû XX; viÖc x©y dùng<br /> website,… nhµ sinh ho¹t chung cho c¸c d©n téc b¶n<br /> ®Þa trong khu«n khæ dù ¸n ®a d¹ng hãa<br /> D−íi ®©y lµ nh÷ng néi dung chÝnh<br /> n«ng nghiÖp vïng Tr−êng S¬n - T©y<br /> ®−îc th¶o luËn t¹i Héi th¶o nµy.<br /> Nguyªn giai ®o¹n 2002-2004; m« h×nh<br /> 1. VÊn ®Ò ®−îc quan t©m, chó ý t¸i ®Þnh c− ë T©n LËp phôc vô dù ¸n<br /> nhiÒu lµ sù h×nh thµnh vµ khai th¸c “tri Thñy ®iÖn S¬n La… HËu qu¶ cña sù coi<br /> thøc ®Þa ph−¬ng”, ®−îc ®Þnh nghÜa lµ th−êng nµy ®· dÉn ®Õn m«i tr−êng sinh<br /> mét hÖ thèng tri thøc bÊt k× vÒ thÕ giíi th¸i bÞ hñy ho¹i, tµi nguyªn c¹n kiÖt, do<br /> do céng ®ång ng−êi s¸ng t¹o nªn, ®−îc kh«ng chó ý ®óng møc ®Õn tri thøc d©n<br /> ph¸t triÓn vµ g¾n liÒn víi lÞch sö cña gian vÒ n−íc trong viÖc canh t¸c ®Êt dèc<br /> céng ®ång còng nh− c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ vµ ruéng bËc thang cã lîi thÕ riªng<br /> cña tõng ®Þa ph−¬ng n¬i céng ®ång Êy trong b¶o vÖ m«i tr−êng, ®· khai th¸c<br /> B¶o tån, ph¸t huy b¶n s¾c... 11<br /> <br /> ®Êt, rõng, n−íc tïy tiÖn. canh phßng, ph¹t kÎ ph¸ ho¹i s¶n xuÊt,<br /> ph¹t kÎ ¨n trém hoa mµu, ph¹t kÎ trém<br /> Nh− thÕ, c¸ch dù ®o¸n c¸c hiÖn<br /> c−íp tµi s¶n c«ng d©n, ph¹t tµng tr÷ cña<br /> t−îng tù nhiªn vµ x· héi cña ng−êi Th¸i<br /> trém c−íp, ph¹t kÎ dung tóng thæ phØ,<br /> vïng T©y B¾c ViÖt Nam, cña c¸c c− d©n<br /> ph¹t kÎ ®¸nh b¹c, ph¹t kÎ lµm nghÒ mª<br /> t¹i chç ë Tr−êng S¬n – T©y Nguyªn, hay<br /> tÝn,... Khen th−ëng cã c¸c lÖ: th−ëng<br /> cô thÓ h¬n nh− tri thøc vÒ thùc phÈm<br /> ng−êi c¸o gi¸c, th−ëng cho ng−êi b¾t<br /> truyÒn thèng cña céng ®ång ng−êi<br /> ®−îc c−íp, th−ëng cho ng−êi b¾t ®−îc<br /> Bangkradee, Bangkok (Thailand),… nãi<br /> trém, th−ëng cho ng−êi b¾t ®−îc hæ,…<br /> chung lµ nh÷ng tri thøc b¶n ®Þa ®Òu cÇn<br /> Vµ ®¸ng chó ý lµ còng ®· cã lÖ chi tiªu<br /> ®−îc ch¾t läc, b¶o tån vµ ph¸t huy, phôc<br /> viÖc c«ng, ph¹t kÎ bu«n b¸n ng−êi, ph¹t<br /> vô cho cuéc sèng hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai.<br /> tr¶ thï riªng, ph¹t kÎ lµm ch¸y nhµ,<br /> Dï y d−îc häc d©n gian ®−îc c¸c ph¹t kÎ lµm ch¸y rõng, ph¹t kÎ chÆt<br /> nhµ nghiªn cøu chó ý rÊt sím (nh− ë ph¸ rõng,… Nh÷ng tôc lÖ nµy h¼n ®·<br /> ViÖt Nam cã c«ng tr×nh næi tiÕng cña ngÇm chi phèi cuéc sèng cña ng−êi d©n<br /> GS. §ç TÊt Lîi) th× còng cßn rÊt nhiÒu n¬i ®©y suèt nh÷ng n¨m th¸ng chiÕn<br /> ph−¬ng thuèc ch÷a bÖnh d©n gian cña tranh liªn miªn, giÆc gi· tµn ph¸,… Khi<br /> c¸c d©n téc : Dao, Th¸i, M−êng, M«ng, £ c− d©n x¸o trén, cuéc sèng ®ßi hái “vui<br /> ®ª, Gia rai,… rÊt cÇn ®−îc ph©n tÝch duyªn míi kh«ng quªn nhiÖm vô” th×<br /> s©u s¾c ®Ó cã thÓ øng dông mét c¸ch còng nhiÒu quy −íc “bÊt thµnh v¨n”<br /> khoa häc, trong ®ã cã c¶ c¸c thùc phÈm ®−îc chia sÎ, cïng thùc hiÖn. Do cuéc<br /> truyÒn thèng, vèn kh«ng chØ cã gi¸ trÞ sèng chËt vËt trong vµ sau thêi chiÕn,<br /> dinh d−ìng mµ cßn cã gi¸ trÞ båi bæ søc ng−êi ta cã thÓ bá qua hoÆc ch©m<br /> kháe vµ ch÷a bÖnh, mét khi th¶o méc lµ ch−íc... thËm chÝ ®· quªn ®i nh÷ng ®iÒu<br /> nguån d−îc liÖu ®ang ®−îc thÕ giíi hiÖn lÖ ®· tõng ®−îc c¶ céng ®ång d©n c− x·<br /> ®¹i rÊt quan t©m. H÷u Thu (huyÖn Tho¸t L·ng, L¹ng S¬n)<br /> ®Þnh −íc cïng nhau thùc hiÖn.<br /> Nghiªn cøu tËp qu¸n vÒ nhµ ë, viÖc<br /> sö dông ®Êt ®ai, c¸ch qu¶n lý lµng b¶n<br /> Khi nh×n nhËn l¹i v¨n b¶n nµy th×<br /> còng cho thÊy nh©n häc cÇn t×m nh÷ng<br /> thÊy kh«ng Ýt ®iÒu ®Õn nay vÉn rÊt cã<br /> gi¸ trÞ thÝch øng cña tri thøc ®Þa ph−¬ng<br /> gi¸ trÞ, kh«ng chØ cho n¬i ®©y mµ réng<br /> phæ biÕn, nhiÒu khi rÊt phï hîp víi tri<br /> h¬n, bëi chóng thùc sù cã thÓ gãp phÇn<br /> thøc khoa häc. Tr−íc n¨m 1945, x· héi<br /> x©y dùng nÕp sèng v¨n hãa míi hay<br /> cã giµ lµng tr−ëng b¶n, trai ®inh, cã t«n<br /> ®óng h¬n lµ x©y dùng con ng−êi miÒn<br /> ti trËt tù b¶o l−u trong lµng x· cæ<br /> nói cã nÕp sèng phï hîp víi x· héi míi<br /> truyÒn, hç trî qu¶n lý x· héi.<br /> ®Çy biÕn ®éng. Sau khi Ph¸p lÖnh d©n<br /> Ch¼ng h¹n nh− trong sè 65 “lÖ” ®−îc chñ ë c¬ së ra ®êi (2003), ë ®Þa ph−¬ng<br /> ghi l¹i ë mét v¨n b¶n c¸ch ®©y hµng cã lùc l−îng b¸n céng ®ång lµ tr−ëng<br /> tr¨m n¨m, bªn c¹nh nh÷ng lÖ th−êng th«n, c«ng an th«n, bªn c¹nh d©n tù lËp<br /> gÆp ë nh÷ng n¬i kh¸c nh−: lÖ cÇu thêi víi thÓ chÕ d©n sù, tù qu¶n còng nhiÒu<br /> tiÕt thuËn hoµ, lÖ ®¨ng thä, lÖ lªn l·o, lÖ tÇng: lµng - hä - gia ®×nh, theo n¬i c−<br /> kÕt h«n, lÖ ®¸m hiÕu, lÖ vÒ tr¸ch nhiÖm ngô cã ngâ xãm - liªn gia, theo héi ®oµn<br /> cña héi hiÕu vµ héi viªn, cßn cã lÖ tuyÓn cã: ®ång niªn, ®ång tuÕ, ®ång së nguyÖn<br /> qu©n, lÖ canh phßng vµ ph¹t ng−êi bá (cÇu l«ng, d−ìng sinh…) hay cao h¬n lµ<br /> 12 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2011<br /> <br /> ph−êng héi (thÓ thao, v¨n nghÖ…). yªu anh” lµ ®−îc… Ph¶i ch¨ng ®ã lµ<br /> trµo l−u thÕ giíi? Tuy nhiªn, nh×n<br /> Tr−íc bèi c¶nh toµn cÇu hãa nÒn<br /> chung th× c¸c yÕu tè v¨n hãa tinh thÇn<br /> kinh tÕ, lèi sèng hiÖn ®¹i, v¨n minh<br /> cßn gi÷ ®−îc nhiÒu h¬n lµ v¨n hãa vËt<br /> ph−¬ng T©y – cã khi chØ lµ tõ hµnh vi<br /> chÊt, v× ch¼ng h¹n nh− ®Ó cã mét c¸i ¸o<br /> cña kh¸ch du lÞch - còng cã ¶nh h−ëng<br /> truyÒn thèng, ng−êi MÌo ph¶i mÊt 3-4<br /> ®Õn nhiÒu vïng, miÒn trªn toµn thÕ giíi,<br /> n¨m míi hoµn thµnh th× kh«ng chØ tèn<br /> dÇn lµm lu mê nh÷ng nÐt v¨n hãa ®Æc<br /> tiÒn l¹i mÊt thêi gian, nay mua quÇn ¸o<br /> s¾c cña nhiÒu d©n téc. Ch¼ng h¹n nh−<br /> may s½n rÎ h¬n nhiÒu ! NhiÒu n¬i ngµy<br /> nhiÒu nÐt v¨n hãa truyÒn thèng cña<br /> nay, ¸o d©n téc + quÇn ©u do bè mÑ mua<br /> ng−êi S¸n D×u (ë Th¸i Nguyªn) ®· mai<br /> ®· trë thµnh trang phôc phæ biÕn.<br /> mét nhanh chãng, chØ tÝn ng−ìng lµ cßn<br /> l−u l¹i… Tr−íc lµn sãng v¨n hãa ®æ x« ®Õn tõ<br /> bªn ngoµi, nÕu tr¸i víi truyÒn thèng v¨n<br /> Nghiªn cøu giao thoa gi÷a c¸c vïng,<br /> hãa cña m×nh th× ph¶i biÕt cù tuyªt,<br /> miÒn nh− kh¶o s¸t (cña GS Ph¹m Hång<br /> song nÕu lµ c¸c yÕu tèc tÝch cùc th× cÇn<br /> Quý) vÒ t×nh h×nh ë ViÖt Nam (Cao<br /> cã c¸c b−íc tiÕp thu thÝch hîp ®Ó biÕn<br /> B»ng, B¾c C¹n, L¹ng S¬n), Thailand vµ<br /> thµnh cña m×nh vµ truyÒn b¸ cho nh©n<br /> Trung Quèc gÇn 20 n¨m trë l¹i ®©y cho<br /> d©n m×nh, ë ®©y cÇn thÊy c¶ tr¸ch<br /> thÊy chî h¸t (nÐt v¨n hãa ®éc ®¸o cña<br /> nhiÖm cña mét tr−êng ®¹i häc<br /> chî truyÒn thèng, vèn kh«ng chØ lµ n¬i<br /> ®Ó kÎ mua ng−êi b¸n) cña ng−êi Tµy, 2. B¶o tån vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng<br /> ng−êi Nïng, ng−êi Thailand, ng−êi v¨n hãa vµ s¾c th¸i v¨n hãa téc ng−êi<br /> Choang nay cßn rÊt Ýt. VÉn cã ®Êy gåm nhiÒu yÕu tè, cÊp ®é nªn cÇn ®−a ra<br /> nh−ng ®Õn chî, Ýt ng−êi h¸t h¬n tr−íc nh÷ng nhãm ®Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p<br /> kia nhiÒu, nhÊt lµ líp thanh niªn. VÊn cho vÊn ®Ò ®Æt ra: Tuyªn truyÒn n©ng<br /> ®Ò b¶o tån tiÕng h¸t ë chî vïng d©n téc cao nhËn thøc cho c¸n bé vµ nh©n d©n<br /> cã nguy c¬ thÊt b¹i, khi thanh niªn c¸c d©n téc thiÓu sè; x¸c ®Þnh râ viÖc<br /> kh«ng thÝch n÷a (thay vµo ®ã, ®©y ®ã ®· b¶o tån vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa<br /> cã nh÷ng tiÕng nh¹c xËp x×nh mµ ng−êi truyÒn thèng trong xu h−íng héi nhËp<br /> b¶n ng÷ chØ th−ëng thøc giai ®iÖu, lµ c«ng viÖc tù th©n cña chÝnh c¸c céng<br /> kh«ng biÕt g× vÒ néi dung ca tõ, cïng víi ®ång téc ng−êi thiÓu sè; m«i tr−êng ®Ó<br /> nhiÒu ho¹t ®éng vui ch¬i gi¶i trÝ míi, b¶o tån vµ ph¸t huy chÝnh lµ lµng b¶n<br /> nh− xem ti vi, xem phim, ch¬i bãng ræ, víi cÊu tróc céng ®ång tù trÞ; coi träng<br /> bãng chuyÒn…). Nh− vËy, muèn b¶o tån môc tiªu c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n<br /> ca nh¹c truyÒn thèng th× ph¶i thay ®æi d©n, xãa ®ãi gi¶m nghÌo cho céng ®ång<br /> ®Ó sao cho thanh niªn vÉn −a thÝch, nÕu c¸c d©n téc thiÓu sè; tõng b−íc lo¹i bá<br /> kh«ng sÏ chØ cßn lêi ca tiÕng h¸t b»ng nh÷ng hñ tôc l¹c hËu, lèi sèng tù do<br /> tiÕng d©n téc trªn s©n khÊu hay chØ hoang d· vïng rõng nói.<br /> phôc vô c¸c ®oµn kh¸ch du lÞch xong l¹i N©ng cao nhËn thøc cho c¸c cÊp, c¸c<br /> trót bá ngay c¶ ng«n ng÷ lÉn y phôc d©n ngµnh vµ tuyªn truyÒn vÒ mèi quan hÖ<br /> téc… Cã mét thùc tÕ lµ ë Quý Ch©u gi÷a v¨n hãa vµ m«i tr−êng còng nh−<br /> (Trung Quèc) tr−íc ®©y thanh niªn mèi quan hÖ tÊt yÕu cña v¨n hãa - m«i<br /> ng−êi MÌo ph¶i h¸t míi ®−îc yªu, nay tr−êng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi<br /> th× chØ cÇn nãi “Anh yªu em” hay “Em trong mét chiÕn l−îc ph¸t triÓn bÒn<br /> B¶o tån, ph¸t huy b¶n s¾c... 13<br /> <br /> v÷ng cña quèc gia vµ ®Þa ph−¬ng. téc thiÓu sè ph¶i häc tiÕng d©n téc;<br /> TiÕp thu bªn ngoµi lµ tÊt yÕu nh−ng 1945-1975: dïng ch÷ quèc ng÷ ®Ó phiªn<br /> ph¶i kh¼ng ®Þnh vai trß cña chñ thÓ v¨n ©m tiÕng d©n téc; tõ 1975 ®Õn nay, ®¸ng<br /> hãa trong b¶o tån vµ ph¸t triÓn, t¨ng chó ý lµ §¹i héi VIII nhÊn m¹nh ®Õn<br /> c−êng c¸c c¸ch thøc b¶o tån v¨n hãa viÖc b¶o tån vµ ph¸t huy ng«n ng÷ d©n<br /> trong ph¸t triÓn: tÝnh më vµ tÝnh vËn téc, trong xu thÕ ®« thÞ hãa, toµn cÇu<br /> ®éng, sù ®a d¹ng kh«ng chØ theo téc hãa víi vai trß cña tiÕng Anh. ViÖc lùa<br /> ng−êi mµ ®a d¹ng vïng, miÒn. chän ng«n ng÷ cña céng ®ång ®Æt ra khi<br /> cã 3 yÕu tè t¸c ®éng: sèng ®an xen, di<br /> ViÖc b¶o tån b¶n s¾c v¨n hãa d©n d©n vµ thÞ tr−êng. Bªn c¹nh tiÕng mÑ ®Î<br /> téc cßn ®−îc ®Æt ra ë c¸c nhãm ng−êi vµ ng«n ng÷ vïng cïng lµ ng«n ng÷ d©n<br /> thiªn di, nh− häc sinh Campuchia sang téc thiÓu sè, lµ tiÕng phæ th«ng vµ cßn cã<br /> Thailand häc tËp (cã ®Õn 500 häc sinh tiÕng n−íc ngoµi (b¾t buéc vµ tïy chän).<br /> tiÓu häc vµ 100 häc sinh trung häc, ®a ViÖc ban hµnh chÝnh s¸ch lµ rÊt quan<br /> sè lµ n÷ do thÝch khoa häc tù nhiªn vµ träng v× chÝnh s¸ch ph¶i xuÊt ph¸t tõ<br /> muèn lµm viÖc t¹i Thailand sau nµy). t×nh h×nh x· héi – chÝnh trÞ th× míi bÒn<br /> HoÆc ë ng−êi Thailand sang Hµn Quèc v÷ng vµ thùc thi.<br /> theo “triÕt lý” hiÖu qu¶ kinh tÕ, ng−êi<br /> lao ®éng ph¶i cã ý thøc kÕ thõa di s¶n ViÖc b¶o tån ng«n ng÷, ch÷ viÕt d©n<br /> v¨n hãa, nhÊt lµ v¨n hãa phi vËt thÓ vµ téc lµ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng ®−îc x¸c<br /> tù b¶o vÖ truyÒn thèng v¨n hãa, trong nhËn, song tõ chÝnh s¸ch ®Õn thùc thi<br /> ®ã cã v¨n häc d©n gian vµ khi lµm viÖc hiÖn nay cßn nhiÒu kho¶ng trèng: TiÕng<br /> cã ý thøc b¶o vÖ m«i tr−êng, kh«ng ph¸ Gia rai ®−îc d¹y ë §¹i häc T©y Nguyªn<br /> ho¹i tù nhiªn. nh−ng ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o vµ chøng<br /> chØ tiÕng d©n téc th× cßn ch−a ®−îc quy<br /> VÊn ®Ò ng«n ng÷ t¹i vïng d©n téc<br /> ®Þnh thèng nhÊt. C¸n bé nhµ n−íc cÇn<br /> thiÓu sè ®−îc bµn luËn s«i næi, trong ®ã<br /> häc ng«n ng÷ d©n téc trong vïng nh− ë<br /> cã nh÷ng néi dung ®¸ng chó ý lµ: 1/<br /> Thanh S¬n (VÜnh Phóc), c¸n bé cã thÓ<br /> T×nh h×nh ®« thÞ ho¸ ®ang lµm cho viÖc<br /> thi tiÕng M−êng ®Ó n©ng ng¹ch, nh−ng<br /> sö dông tiÕng d©n téc gi¶m ®i râ rÖt; 2/<br /> hiÖn cßn thiÕu nh÷ng quy chuÈn thèng<br /> Xu h−íng thanh niªn d©n téc thiÓu sè<br /> nhÊt trong c¶ n−íc. HiÖn t−îng lo¹n chÕ<br /> kh«ng biÕt tiÕng mÑ ®Î ngµy mét t¨ng<br /> t¸c ch÷ d©n téc nh− tr−êng hîp tiÕng<br /> (mµ ®©y chÝnh lµ lùc l−îng b¶o tån vµ<br /> Ch¨m, hoÆc tiÕng Th¸i víi nh÷ng bé ch÷<br /> ph¸t huy tiÕng nãi ch÷ viÕt d©n téc<br /> viÕt kh¸c nhau… g©y khã kh¨n cho viÖc<br /> thiÓu sè); 3/ Kh¶ n¨ng sö dông tiÕng<br /> lùa chän c¸ch viÕt trªn Ên phÈm vµ<br /> ViÖt cña häc sinh d©n téc cßn yÕu; 4/<br /> trong gi¸o dôc tiÕng d©n téc.<br /> §iÒu kiÖn häc tËp cña häc sinh d©n téc<br /> cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n; 5/ Ng«n ng÷ T¹o chÝnh s¸ch qu¶n lý thÝch hîp:<br /> d©n téc thiÓu sè víi t− c¸ch lµ ng«n ng÷ c¸c chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ cÇn ®−îc<br /> vïng ngµy cµng "mê", thay vµo ®ã lµ céng ®ång tham gia vµ hç trî: häc sinh,<br /> tiÕng ViÖt. sinh viªn ph¶i hîp t¸c. Nªn gi¸o dôc ý<br /> Nh×n l¹i chÝnh s¸ch ng«n ng÷ tr−íc thøc cña thÕ hÖ míi vÒ truyÒn thèng<br /> sù thay ®æi vÒ c¶nh huèng ng«n ng÷, cã v¨n hãa cña m×nh: cã thay ®æi nh− cÇn<br /> thÓ thÊy ba giai ®o¹n: 1930-1945, chñ lµm g× ®Ó b¶o tån khi thÕ giíi thay ®æi<br /> tr−¬ng kÓ c¶ c¸n bé c«ng t¸c ë vïng d©n nhanh chãng.<br /> 14 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2011<br /> <br /> §Ò cËp ®Õn vai trß cña ph−¬ng tiÖn d©n téc nãi riªng ®èi víi sù ph¸t triÓn<br /> th«ng tin ®¹i chóng, viÖc gi¸c ngé chÝnh bÒn v÷ng cña mçi n−íc, mçi vïng,<br /> s¸ch cÇn ®æi míi vµ n©ng cao chÊt l−îng kh«ng gian v¨n ho¸ tr−íc xu thÕ vµ yªu<br /> truyÒn th«ng, trong ®ã cÇn ph©n côm d÷ cÇu héi nhËp khu vùc, thÕ giíi. §ång<br /> liÖu hiÖu qu¶, ®ång thêi x¸c ®Þnh néi thêi, Héi th¶o còng nªu lªn kinh<br /> dung, ph−¬ng thøc vµ ®èi t−îng thÝch nghiÖm cña mét sè n−íc trong viÖc<br /> hîp. Ch¼ng h¹n nh− viÖc sö dông ng«n ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch b¶o tån, ph¸t<br /> ng÷ nµo dïng cho tuyªn truyÒn trong huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc v× môc tiªu<br /> vïng c¸c d©n téc sèng ®an xen, ngoµi ph¸t triÓn bÒn v÷ng.<br /> tiÕng phæ th«ng (ch¼ng h¹n nh− khi H¼n lµ Héi th¶o nµy ch−a thÓ gi¶i<br /> ng−êi S¸n D×u d−íi 35 tuæi ë Th¸i quyÕt hÕt mäi vÊn ®Ò, nh−ng ®· cho<br /> Nguyªn chØ nãi tiÕng phæ th«ng vµ thÊy mèi quan t©m chung cña giíi khoa<br /> ng−êi Dao ë L¹ng S¬n chØ nãi tiÕng häc nhiÒu n−íc ®Õn “tri thøc ®Þa<br /> Nïng sau phæ th«ng). ph−¬ng” hay cßn gäi lµ “tri thøc b¶n<br /> 3. Tõ h¬n m−êi n¨m trë l¹i ®©y, thÕ ®Þa”, cÇn nghiªn cøu s©u s¾c nh÷ng c¸i<br /> giíi ®· cã nhiÒu héi th¶o. Nh×n chung cã cã thÓ vµ cÇn b¶o tån vµ ph¸t huy. Héi<br /> hai “phe”: cã thÓ toµn cÇu hãa, kÓ c¶ v¨n th¶o còng kªu gäi tiÕp tôc hîp t¸c<br /> hãa vµ cã thÓ toµn cÇu hãa kinh tÕ, nghiªn cøu réng lín gi÷a c¸c quèc gia,<br /> nh−ng kh«ng thÓ cã v¨n hãa kh¸c ®−îc, vïng vµ khu vùc ®Ó chia sÎ kinh<br /> nãi c¸ch kh¸c lµ ph¶i b¶o tån tÝnh ®a nghiÖm, gãp phÇn ph¸t triÓn bÒn v÷ng<br /> d¹ng v¨n hãa. mçi quèc gia, trong ®iÒu kiÖn héi nhËp<br /> Khi c¶ thÕ giíi b−íc vµo mét cuéc kinh tÕ cña xu thÕ toµn cÇu hãa, víi<br /> ch¬i víi mét hÖ thèng quy ®Þnh chung nh÷ng th¸ch thøc kh«ng hÒ nhá.<br /> th× b¶n s¾c v¨n hãa chÝnh lµ nÒn t¶ng<br /> lµm nªn nÐt ®éc ®¸o, nÐt riªng vµ t¹o Tµi liÖu THAM KH¶O<br /> nªn lîi thÕ cho mçi quèc gia, d©n téc<br /> 1. Kû yÕu Héi th¶o quèc tÕ: B¶o tån,<br /> trong cuéc ch¬i Êy. NhiÒu ý kiÕn nhÊn<br /> ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc<br /> m¹nh ®Õn vai trß cña b¶n s¾c v¨n hãa phôc vô ph¸t triÓn bÒn v÷ng –<br /> d©n téc, tri thøc ®Þa ph−¬ng ®ång thêi International Conference Ethnic-<br /> ®−a ra nh÷ng vÝ dô vÒ hËu qu¶ cña viÖc cultural Identity Conservation and<br /> coi th−êng nã. Song vÊn ®Ò ®Æt ra lµ gi÷ Promotion for Sustainable<br /> g×n b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc vµ b¶o tån Development. Hanoi, December<br /> thÕ nµo lµ hîp lý? 17th, 2010, 460 tr.<br /> B»ng ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn liªn 2. http://ussh.edu.vn/ban-sac-van-<br /> ngµnh vµ xuyªn ngµnh, Héi th¶o ®· tËp hoa-va-su-phat-trien-ben-vung/3350<br /> trung lµm râ vai trß cña v¨n ho¸ nãi 3. http://www.vienngonnguhoc.gov.vn<br /> chung vµ b¶n s¾c v¨n ho¸ truyÒn thèng /?act=News&do=Detail&nid=246<br />