Bảo tồn và phát triển làng nghề trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước

VI N NGHIÊN C U QU N LÝ KINH T TRUNG ƯƠNG<br /> TRUNG TÂM THÔNG TIN – TƯ LI U<br /> ---------------------------------------------------------------------------B O T N VÀ PHÁT TRI N LÀNG NGH TRONG S NGHI P<br /> CÔNG NGHI P HÓA, HI N<br /> I HÓA<br /> T NƯ C<br /> M CL C<br /> I. V TRÍ, VAI TRÒ C A LÀNG NGH .......................................................... 2<br /> <br /> 1. M t s nét v l ch s .............................................................................2<br /> 2. Khái ni m làng ngh và phân lo i làng ngh .........................................3<br /> 2.1. Khái ni m .......................................................................................3<br /> 2.2. Phân lo i làng ngh ........................................................................4<br /> 2.3. Các nhóm làng ngh .......................................................................5<br /> 3. Ý nghĩa và tác d ng c a làng ngh ........................................................7<br /> 3.1. T o vi c làm ...................................................................................7<br /> 3.2. Góp ph n chuy n d ch cơ c u kinh t .............................................8<br /> 3.3. Làng ngh góp ph n quan tr ng vào kim ng ch xu t kh u .............8<br /> 3.4. B o t n, ch n hưng và phát tri n làng ngh không ch là phát tri n<br /> kinh t theo ý nghĩa thông thư ng, mà còn là phát huy các giá tr văn<br /> hoá c a dân t c trong tăng trư ng kinh t .............................................9<br /> 3.5. Làng ngh gi vai trò quan tr ng trong vi c phát tri n du l ch văn<br /> hoá gi i thi u v i nhân dân trong nư c và b n bè qu c t nh ng c<br /> trưng văn hoá, phong t c t p quán c a m i dân t c, m i làng ngh , làm<br /> phong phú thêm các s n ph m du l ch .................................................10<br /> II. NHI M V B O T N VÀ PHÁT TRI N LÀNG NGH TRONG TÌNH<br /> HÌNH M I......................................................................................................... 11<br /> <br /> 1. Làng ngh v i công cu c xây d ng nông thôn m i .............................11<br /> 2. Cơ h i và thách th c............................................................................12<br /> 3. Nh ng v n m i ...............................................................................13<br /> 3.1. Nh ng khó khăn, y u kém ch y u c a làng ngh hi n nay:..........13<br /> 3.2. Hư ng b o t n và phát tri n.........................................................18<br /> 3.3. Khó khăn trư c m t ......................................................................19<br /> III. NH NG GI I PHÁP CH Y U............................................................... 19<br /> CIEM – Trung tâm Thông tin – Tư li u<br /> <br /> 1<br /> <br /> c áo, có ý nghĩa<br /> Làng ngh , v i nh ng s n ph m th công m ngh<br /> to l n trong i s ng kinh t , văn hóa c a dân t c ta. Trong th i kỳ m i phát<br /> tri n t nư c và h i nh p kinh t qu c t , c n có nh ng gi i pháp m i b o<br /> t n và phát tri n làng ngh ,<br /> làng ngh góp ph n có ý nghĩa hơn n a trong<br /> s nghi p công nghi p hóa, hi n i hóa t nư c.<br /> I. V TRÍ, VAI TRÒ C A LÀNG NGH<br /> <br /> 1. M t s nét v l ch s<br /> S sách ã ghi chép s n ph m th công nư c ta xu t hi n t th i ông<br /> Sơn, cách ngày nay t hàng nghìn năm, trư c h t là ngh luy n kim, úc<br /> ng, rèn s t ph c v nông nghi p. Sau ó, n Th k XI - XIV, Nhà nư c<br /> i Vi t ph c hưng, s n ph m th công xu t hi n ngày càng nhi u và ngày<br /> càng tinh s o, như g m, d t, làm gi y dó, tranh dân gian, úc ng, v.v...<br /> Dư i th i Lê (H u Lê) và th i M c k o dài su t 300 năm (Th k XV XVII), nhi u làng ngh ra i. n th i Nguy n, nh ng lo i hàng th công<br /> phát tri n nh t là ngành d t, sau ó là g m s , kim hoàn, rèn úc ng,...<br /> Ngay t th i ó, nhi u làng ngh c a các vùng ã n i ti ng trong c nư c, t<br /> B c n Nam, tuy v y, nhi u làng ngh v n t p trung mi n B c, nh t là<br /> vùng châu th sông H ng, sông Mã, sông áy; và ây ư c coi là cái nôi c a<br /> r t nhi u ngh th công Vi t Nam. Nh ng a phương ông c làng ngh là:<br /> Hà Tây, Hưng Yên, H i Dương, B c Ninh, Hà Nam, Thái Bình, Hà N i.<br /> Nh ng ngh th công truy n th ng n i ti ng b c nh t c a c nư c cũng t p<br /> trung vùng này, như: làm gi y dó, d t tơ l a,<br /> g m, úc ng, kh c g ,<br /> sơn th p, sơn mài, kh m trai, thêu ren, tranh dân gian, óng thuy n, in m c<br /> b n, làm con r i nư c, làm nón, làm qu t gi y, ngh kim hoàn, v.v...<br /> Nhi u làng ngh nư c ta có truy n th ng, tu i ngh r t cao, t m t vài<br /> trăm năm n hàng nghìn năm. S hình thành c a làng ngh thư ng g n v i<br /> vi c các th th công t p h p nhau l i theo các y u t kinh t , như các vùng<br /> t p trung ông dân cư có nhu c u v hàng th công (ph c v nhu c u c a s n<br /> xu t nông nghi p, v ăn, , i l i, th cúng ...) ho c ph c v cho vua quan<br /> ch n kinh kỳ. Làng ngh thư ng hình thành nh ng nơi thu n ti n v giao<br /> thông th y b và g n ngu n nguyên li u. Ngh th công và làng ngh phát<br /> tri n cũng do công lao c a các v t ngh ã ch<br /> ng d y ngh cho dân a<br /> phương và nh ng vùng xung quanh. Có nh ng s n ph m như g m Chu u<br /> (H i Dương) t cu i th k XIV v i nh ng lo i men và lo i hoa văn c áo,<br /> trình<br /> r t cao c v k thu t và m thu t, ư c coi là tuy t nh c a g m<br /> c truy n Vi t Nam. Có nh ng làng ngh như làng g m Bát Tràng, làng ngh<br /> CIEM – Trung tâm Thông tin – Tư li u<br /> <br /> 2<br /> <br /> gi y dó Yên Thái, gi y s c Nghĩa ô, gi y dó An C c và Phong Khê có tu i<br /> ngh t 500 n g n 800 năm. Làng ngh d t tơ l a V n Phúc (Hà Tây) v i<br /> nh ng s n ph m c áo như l a, là, g m, vóc, the, ũi, lĩnh ... xu t hi n t<br /> th k III sau Công Nguyên. Làng ngh Bát Tràng có l ch s t Th k XI,<br /> khi vua Lý Thái T d i ô v Thăng Long, ưa theo m t s th th công<br /> vùng B ch Bát (huy n Yên Mô, t nh Ninh Bình ngày nay) vê kinh kỳ. Khi<br /> thuy n ngư c sông H ng, h phát hi n ra m t vùng có hàng ch c gò t sét<br /> s n xu t g m s có ch t lư ng, li n d ng l i l p làng<br /> tr ng, r t thích h p<br /> v i tên g i là B ch Th phư ng, sau i thành Bát Tràng Phư ng ...<br /> Tr i qua nhi u năm thăng tr m, các ngành ngh th công m ngh có<br /> lúc th nh, lúc suy. Th i t p trung, quan liêu, bao c p, th công nghi p ư c<br /> li t vào "ngh ph nông dân", các cơ s tư nhân s n xu t, kinh doanh hàng<br /> th công m ngh ư c c i t o, t ó mai m t d n. Ph i n nh ng năm i<br /> m i, các ngành ngh th công m ngh m i ư c khôi ph c; làng ngh cũng<br /> h i sinh. Nhi u a phương ã có nh ng làng ngh v i nh ng s n ph m th<br /> công m ngh<br /> c trưng n i ti ng trong c nư c; như g m Bát Tràng (Hà<br /> N i)), g m Chu u, Phù Lãng (H i Dương), d t th c m (Hoà Bình, Nình<br /> Thu n), ch m b c<br /> ng Xâm (Thái Bình), d t La Phù, l a tơ t m V n Phúc<br /> (Hà Tây), tranh ông H , rư u Làng Vân (B c Giang), á m ngh Non<br /> Nư c ( à N ng) và Hoa Lư (Ninh Bình), úc ng Ý Yên (Nam nh), i<br /> Bái (B c Ninh) và Phư c Ki u (Qu ng Nam), nư c m m Phú Qu c, nư c<br /> m m Phan Thi t, g m Bình Dương, v.v...<br /> 2. Khái ni m làng ngh và phân lo i làng ngh<br /> 2.1. Khái ni m<br /> Lâu nay khái ni m làng ngh thư ng ư c hi u theo nhi u cách khác<br /> nhau. Có nhà nghiên c u cho r ng "Làng ngh là m t thi t ch kinh t - xã<br /> h i nông thôn, ư c c u thành b i hai y u t làng và ngh , t n t i trong<br /> m t không gian a lý nh t nh trong ó bao g m nhi u h gia ình sinh<br /> s ng b ng ngh th công là chính, gi a h có m i liên k t v kinh t , xã h i<br /> và văn hóa" (Tr n Minh Y n, 2004). Có nhà nghiêu c u nh nghĩa "Làng<br /> ngh truy n th ng là làng ngh c truy n làm ngh th công.<br /> y không<br /> nh t thi t t t c dân làng u s n xu t hàng th công. Ngư i th th công<br /> nhi u trư ng h p cũng ng th i làm ngh nông. Nhưng yêu c u chuyên<br /> môn hóa cao ã t o ra nh ng ngư i th chuyên s n xu t hàng truy n th ng<br /> ngay t i làng quê c a mình" (Bùi Văn Vư ng, 2002). Th nhưng, tr i qua<br /> nhi u bư c phát tri n, có th th y cho n nay, (i) làng ngh không còn bó<br /> h p trong khuôn kh công ngh th công, tuy th công v n là chính, mà m t<br /> s công o n ã ư c cơ khí hóa ho c bán cơ khí hóa và (ii) trong các làng<br /> CIEM – Trung tâm Thông tin – Tư li u<br /> <br /> 3<br /> <br /> ngh , không ch có các cơ s s n xu t hàng th công, mà ã có nh ng có s<br /> d ch v và ngành ngh ph c v cho s n xu t, như các doanh nghi p kinh<br /> doanh d ch v phân ph i hàng hóa, cung ng u vào và u ra cho s n<br /> ph m làng ngh .<br /> 2.2. Phân lo i làng ngh<br /> Cũng ã có nh ng cách phân lo i làng ngh khác nhau. Nhi u nhà<br /> nghiên c u nh t trí hai cách phân lo i nhhư sau:<br /> (1) Phân lo i theo s lư ng làng ngh : (i) làng ngh m t ngh là nh ng<br /> làng ngoài ngh nông ra, ch có thêm m t ngh th công duy nh t; (ii) làng<br /> nhi u ngh , là nh ng làng ngoài ngh nông ra còn có thêm m t s ho c nhi u<br /> ngh khác.<br /> (2) Phân lo i theo tính ch t ngh : (i) làng ngh truy n th ng là nh ng<br /> làng ngh xu t hi n t lâu i trong l ch s và còn t n t i n ngày nay; (ii)<br /> làng ngh m i là nh ng làng ngh xu t hi n do s phát tri n lan t a c a các<br /> làng ngh truy n th ng ho c du nh p t các a phương khác. M t s làng<br /> m i ư c hình thành do ch trương c a m t s<br /> a phương cho ngư i i h c<br /> ngh<br /> nơi khác r i v d y cho dân a phương nh m t o vi c làm cho ngư i<br /> dân a phương mình.<br /> Năm 2006, B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn ã ban hành<br /> Thông tư s 116/2006/TT-BNN ngày 18 tháng 12 năm 2006 quy nh n i<br /> dung và các tiêu chí công nh n ngh truy n th ng, làng ngh , làng ngh<br /> truy n th ng. Theo ó,<br /> Ngh truy n th ng là ngh ã ư c hình thành t lâu i, t o ra nh ng<br /> s n ph m c áo, có tính riêng bi t, ư c lưu truy n và phát tri n n ngày<br /> nay ho c có nguy cơ b mai m t, th t truy n.<br /> Làng ngh là m t ho c nhi u c m dân cư c p thôn, p, b n, làng,<br /> buôn, phum, sóc ho c các i m dân cư tương t trên a bàn m t xã, th tr n,<br /> có các ho t ng ngành ngh nông thôn, s n xu t ra m t ho c nhi u lo i s n<br /> ph m khác nhau.<br /> Làng ngh truy n th ng là làng ngh có ngh truy n th ng ư c hình<br /> thành t lâu i.<br /> Cũng theo Thông tư nói trên, các tiêu chí dùng<br /> công nh n ngh<br /> truy n th ng, làng ngh và làng ngh truy n th ng ư c quy nh như sau:<br /> Ngh ư c công nh n là ngh truy n th ng ph i t 03 tiêu chí sau: (a)<br /> ngh ã xu t hi n t i a phương t trên 50 năm tính n th i i m<br /> ngh<br /> công nh n; (b) ngh t o ra nh ng s n ph m mang b n s c văn hóa dân t c;<br /> CIEM – Trung tâm Thông tin – Tư li u<br /> <br /> 4<br /> <br /> (c) ngh g n v i tên tu i c a m t hay nhi u ngh nhân ho c tên tu i c a làng<br /> ngh .<br /> Làng ngh ư c công nh n ph i t 03 tiêu chí sau: (a) có t i thi u<br /> 30% t ng s h trên a bàn tham gia các ho t ng ngành ngh nông thôn;<br /> (b) ho t ng s n xu t kinh doanh n nh t i thi u 02 năm tính n th i<br /> i m<br /> ngh công nh n; (c) ch p hành t t chính sách, pháp lu t c a Nhà<br /> nư c.<br /> Làng ngh truy n th ng ư c công nh n ph i t tiêu chí làng ngh và<br /> có ít nh t m t ngh truy n th ng theo quy nh t i Thông tư này.<br /> iv i<br /> nh ng làng chưa t tiêu chí công nh n làng ngh (theo tiêu chí (a) và (b)<br /> trên ây) nhưng có ít nh t m t ngh truy n th ng ư c công nh n theo quy<br /> nh c a Thông tư này thì cũng ư c công nh n là làng ngh truy n th ng.<br /> 2.3. Các nhóm làng ngh<br /> Theo th ng kê năm 2004, c nư c có 2.017 làng ngh , trong ó có<br /> kho ng 300 làng ngh truy n th ng, bao g m 1,4 tri u cơ s s n xu t v i<br /> nhi u lo i hình t ch c s n xu t t h gia ình n t s n xu t, t h p tác,<br /> h p tác xã, doanh nghi p tư nhân và các lo i hình công ty.<br /> S 2017 làng ngh<br /> -<br /> <br /> ư c phân b như sau (s li u năm 2004):<br /> <br /> ng b ng Sông H ng: 866 làng;<br /> ông b c: 164 làng;<br /> <br /> -<br /> <br /> Tây B c 247 làng;<br /> <br /> -<br /> <br /> B c Trung B : 341 làng;<br /> <br /> -<br /> <br /> Nam Trung B : 87 làng;<br /> <br /> -<br /> <br /> Tây Nguyên: 0 làng;<br /> <br /> -<br /> <br /> ông Nam B : 101 làng;<br /> ng b ng Sông C u Long: 211 làng.<br /> <br /> Như v y, có th th y làng ngh t p trung ch y u<br /> ng b ng Sông<br /> Hông, nơi ây có n 80% h nông dân tham gia làm hàng th công. Riêng<br /> t nh Hà Tây (cũ) có n 258 làng, ư c coi là " t trăm ngh ), nơi có nh ng<br /> làng ngh n i ti ng t lâu i như l a V n Phúc, mây tre an Phú Vinh,<br /> kh m Chuyên M , v.v…<br /> áng chú ý là t năm 2004 n nay, tình hình làng ngh<br /> các a<br /> phương ã có nhi u thay i, nhi u làng ngh ã hình thành, có làng ngh<br /> ư c a phương công nh n chính th c b ng văn b n, có làng chưa ư c<br /> CIEM – Trung tâm Thông tin – Tư li u<br /> <br /> 5<br /> <br />