Bảo vệ môi trường trong phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Nghệ An

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Social Sci., 2014, Vol. 59, No. 10, pp. 147-154<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ<br /> TRANG TRẠI Ở TỈNH NGHỆ AN<br /> Nguyễn Thị Trang Thanh<br /> <br /> Khoa Địa lí - Quản lí tài nguyên, Trường Đại học Vinh<br /> Tóm tắt. Trong tiến trình công nghiệp hoá - hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn, kinh tế<br /> trang trại Nghệ An đã phát triển nhanh cả về quy mô, số lượng và chất lượng, đạt được<br /> những thành tựu nhất định: giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho người dân, thay đổi<br /> phương thức sản xuất, giảm thiểu sự chênh lệch vùng... Tuy nhiên, phát triển kinh tế trang<br /> trại ở Nghệ An đang bộc lộ nhiều hạn chế, đặc biệt vấn đề bảo vệ môi trường chưa được<br /> chú trọng ảnh hưởng xấu đến phát triển trang trại theo hướng bền vững. Vì vậy, trên cơ sở<br /> đánh giá thực trạng ô nhiễm môi trường theo các loại hình trang trại, bài báo đề xuất một<br /> số giải pháp bảo vệ môi trường trong quá trình phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền<br /> vững ở tỉnh Nghệ An.<br /> Từ khóa: Kinh tế trang trại, bảo vệ môi trường, tỉnh Nghệ An.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Nghệ An có diện tích đất rộng, tiềm năng đất nông nghiệp lớn, thuận lợi để phát triển kinh<br /> tế trang trại [1, 2, 5]. Trong những năm qua, kinh tế trang trại ở Nghệ An đã phát triển nhanh với<br /> nhiều loại hình trang trại khác nhau và đem lại hiệu quả kinh tế cao cho người nông dân: tăng thu<br /> nhập, giải quyết việc làm,. . . Một số loại hình trang trại, nhất là các trang trại lâm nghiệp, trang<br /> trại trồng trọt có tác động tích cực đến vấn đề bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, một số loại hình trang<br /> trại chăn nuôi đang có tác động xấu đến môi trường, ảnh hưởng đến phát triển bền vững kinh tế<br /> trang trại trong những năm tới [5].<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Vai trò của trang trại trong phát triển kinh tế - xã hội ở Nghệ An<br /> <br /> Với lợi thế sẵn có về quỹ đất rộng và đa dạng, số lượng trang trại của Nghệ An, tăng nhanh<br /> trong thời gian qua. Tính đến năm 2010, toàn tỉnh có 1.859 trang trại, chiếm 18,0% tổng số trang<br /> trại của vùng Bắc Trung Bộ và chiếm 1,3% tổng số trang trại của cả nước (cả nước năm 2010 có<br /> 145.880 trang trại).<br /> Kinh tế trang trại phát triển góp phần đưa nền nông nghiệp Nghệ An phát triển theo hướng<br /> sản xuất hàng hoá.<br /> Ngày nhận bài 2/5/2014. Ngày nhận đăng 25/11/2014.<br /> Liên lạc Nguyễn Thị Trang Thanh, e-mail: trangthanhdl@gmail.com<br /> <br /> 147<br /> <br /> Nguyễn Thị Trang Thanh<br /> <br /> - Phát triển trang trại đã khai thác những tiềm năng lợi thế của địa phương, khai thác diện<br /> tích đất hoang hoá, đất trống, đồi núi trọc... đưa vào sản xuất, nâng cao hiệu quả sử dụng đất, tạo<br /> ra những vùng sản xuất tập trung với khối lượng hàng hoá lớn, thúc đẩy quá trình chuyển đổi cơ<br /> cấu cây trồng, vật nuôi.<br /> - Phát triển trang trại tạo điều kiện công nghiệp hoá nông nghiệp, nông thôn, áp dụng các<br /> tiến bộ khoa học kĩ thuật và công nghệ cũng như đưa cơ giới vào sản xuất. Từ đó, nâng cao chất<br /> lượng sản phẩm hàng hoá, tạo sức cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế.<br /> - Phần lớn sản phẩm của các trang trại là sản phẩm hàng hóa (tỉ suất hàng hóa của các trang<br /> trại đạt 96%). Vì vậy, kinh tế trang trại đã tạo ra nhiều sản phẩm xuất khẩu chủ lực của tỉnh, cũng<br /> như thu hút đầu tư về công nghiệp chế biến nông, lâm, thuỷ sản như: công nghiệp chế biến chè, cà<br /> phê, tinh bột sắn, mía đường, thủy sản...<br /> - Kinh tế trang trại đã huy động các nguồn lực trong dân (vốn, lao động, kinh nghiệm sản<br /> xuất,. . . ), mở ra hướng đi cho việc huy động vốn trong dân cho đầu tư phát triển, từ đó thúc đẩy<br /> tăng trưởng kinh tế. Mặt khác, các trang trại đã có đóng góp nhất định trong việc xây dựng cơ sở<br /> hạ tầng, kết cấu hạ tầng cho vùng nông thôn khó khăn, góp phần xây dựng nông thôn mới.<br /> Tăng thu nhập cho người nông dân và tạo việc làm cho hàng vạn lao động địa phương. Thu<br /> nhập của lao động trong trang trại thường xuyên khoảng 3 triệu đồng/tháng cao hơn nhiều so với<br /> thu nhập chung của nông dân trên toàn huyện.<br /> - Các trang trại phát triển sẽ thúc đẩy kinh tế khu vực trung du miền núi của Nghệ An phát<br /> triển (do có lợi thế về đất đai), góp phần xóa đói giảm nghèo ở khu vực miền núi, giảm thiểu sự<br /> chênh lệch vùng trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội.<br /> - Phát triển kinh tế trang trại tạo điều kiện cho người nông dân tiếp cận nhanh hơn với nền<br /> kinh tế thị trường, người nông dân tự biết không chỉ sản xuất những cái họ có mà phải sản xuất<br /> những cái thị trường cần, góp phần tạo lập mô hình sản xuất kinh doanh mới trong nông, nông<br /> thôn. Nhiều chủ trang trại đã có kinh nghiệm trong quản lí kinh tế và sản xuất kinh doanh, có ý chí<br /> vươn lên làm giàu chính đáng trong cơ chế thị trường.<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Vấn đề bảo vệ môi trường ở các trang trại tỉnh Nghệ An<br /> <br /> 2.2.1. Chính sách, giải pháp của tỉnh Nghệ An liên quan đến bảo vệ môi trường<br /> trong nông nghiệp, nông thôn nói chung và trang trại nói riêng<br /> Cho đến nay, Nghệ An chưa có chính sách bảo vệ môi trường riêng cho trang trại. Các chính<br /> sách bảo vệ môi trường chủ yếu liên quan đến nông thôn. Ngày 20/01/2009, UBND tỉnh Nghệ An<br /> có Quyết định số 265/QĐ-UBND về việc phê duyệt điều chỉnh, bổ sung quy hoạch nước sinh hoạt<br /> và vệ sinh môi trường nông thôn tỉnh Nghệ An đến năm 2015, có tính đến 2020. Mục tiêu chủ yếu<br /> của quy hoạch là tăng nhanh tỉ lệ dân được sử dụng nước sạch và trong đó có mục tiêu đến năm<br /> 2015, tỉ lệ chuồng trại chăn nuôi đảm bảo vệ sinh môi trường đạt 80% và đến năm 2020 đạt 100%<br /> chuồng trại chăn nuôi có công trình cấp nước và vệ sinh đảm bảo tiêu chuẩn.<br /> Các giải pháp bảo vệ môi trường trong sản xuất nông nghiệp nói chung và kinh tế trang trại<br /> nói riêng được lồng ghép trong các quy hoạch phát triển nông nghiệp, trong các chính sách hỗ trợ<br /> sản xuất nông nghiệp, phát triển nông thôn của tỉnh và của huyện. Một số huyện có chính sách hỗ<br /> trợ các trang trại chăn nuôi xây bể biogas với kinh phí từ 1,2 – 1,5 triệu đồng/1 bể biogas.<br /> <br /> 148<br /> <br /> Bảo vệ môi trường trong phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Nghệ An<br /> <br /> 2.2.2. Thực trạng ô nhiễm môi trường của trang trại<br /> Đề tài đã điều tra, khảo sát các trang trại ở các huyện Yên Thành, Nghi Lộc, Đô Lương,<br /> Nam Đàn, Quỳnh Lưu, Quỳ Hợp và Quỳ Châu. Theo kết quả điều tra, phần lớn các chủ trang trại<br /> chưa quan tâm đến bảo vệ môi trường trong quá trình sản xuất, kinh doanh. Các chủ trang trại chỉ<br /> chú trọng đến khối lượng sản phẩm, nhằm đem lại doanh thu lớn. Một số chủ trang trại cũng nhận<br /> thức được vấn đề bảo vệ môi trường, nhưng do vốn không nhiều, không có kinh phí đầu tư cho<br /> việc bảo vệ môi trường, nên chưa có biện pháp thực hiện.<br /> Trong các loại hình trang trại, trang trại trồng trọt và trang trại lâm nghiệp tương đối đảm<br /> bảo về mặt môi trường. Đặc biệt các trang trại trồng cây lâu năm và trang trại lâm nghiệp có tác<br /> dụng tốt trong việc phủ xanh đất trống, đồi núi trọc, chống xói mòn đất ở vùng trung du miền núi.<br /> Nhiều mô hình trang trại mang lại hiệu quả kinh tế và môi trường khỏ cao ở vùng đồi núi. Tiêu<br /> biểu như mô hình gia đình ông Lê Văn Oanh, bản Hoa Hải, xã Châu Hạnh, huyện Quỳ Châu. Trên<br /> diện tích đất lâm nghiệp trồng keo lai, trồng xen cây rễ hương (một loại cây lấy rễ làm hương trầm<br /> ở Quỳ Châu) dưới tán keo vừa tăng độ che phủ trên đất đồi, vừa tăng thu nhập cho hộ gia đình.<br /> Thu nhập từ rễ hương năm 2012 là 76 triệu đồng/ha. Trong khi đó, thu nhập từ keo lai là 80 triệu<br /> đồng/ha. Như vậy, nếu trồng kết hợp cả 2 loại cây thì doanh thu sẽ gần gấp đôi so với các hộ chỉ<br /> trồng keo, ngoài ra còn chống được xói mòn đất khi keo chưa khép tán. Mô hình chăn nuôi bò kết<br /> hợp với trồng rừng cũng đem lại hiệu quả cao, như 2 trang trại của gia đình anh Trần Xuân Hợp<br /> và gia đình anh Trần Xuân Hiền. Với 50 ha diện tích đất khai hoang ở khu vực núi đá vôi, gia đình<br /> anh Hợp trồng xoan, keo lai và nuôi 168 con bò. Năm 2012, thu nhập mô hình này đạt gần 500<br /> triệu đồng [1].<br /> Trang trại trồng cây hàng năm kết hợp với lâm nghiệp (keo, xoan) tiêu biểu như trang trại<br /> anh Nguyễn Hữu Toàn ở xã Châu Bính, huyện Quỳ Châu. Cây lâm nghiệp được trồng ở phần đỉnh,<br /> thân sườn dốc tạo mũ chắn phía trên sườn (rừng), mía trồng ở chân đồi gần nhà (vườn) hạn chế<br /> được xói mòn vào mùa mưa. Với 30 ha đất đồi trồng keo và mía, 5 lao động thuê thường xuyên,<br /> 20 lao động thuê thời vụ, thu nhập của mô hình này từ 800 - 900 triệu đồng/năm. Đây là mô hình<br /> được thiết kế đảm bảo yêu cầu của cả kinh tế lẫn sinh thái [1].<br /> Mô hình trồng nấm ở xã Nam Thành, huyện Yên Thành cũng là một mô hình tiêu biểu cho<br /> hiệu quả cao cả về kinh tế và môi trường. Hiện tại xã Nam Thành có 16 hộ tham gia trồng nấm,<br /> trong đó đạt quy mô trang trại là 5 hộ. Nguyên liệu trồng nấm sử dụng các nguyên liệu thừa như<br /> mùn cưa, rơm, bã thải, giảm ô nhiễm môi trường. Ngoài ra, các bã thải từ trồng nấm dùng để làm<br /> phân cho cây trồng rất tốt. Sản phẩm nấm đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và có đầu ra tốt, chủ<br /> yếu tiêu thụ nội tỉnh, chưa có hàng xuất khẩu. Tiêu biểu là trang trại trồng nấm của anh Nguyễn<br /> Thọ Hạnh diện tích trang trại là 1600 m2 , với tổng số lao động thường xuyên là 5 người, lao động<br /> thuê thời vụ cao nhất khoảng 10 người. Trang trại hiện đang sản xuất 4 loại nấm: mộc nhĩ, nấm<br /> sò, nấm rơm, nấm mỡ và đang trồng thử nghiệm nấm linh chi. Sản phẩm nấm chủ yếu tiêu thụ nội<br /> tỉnh. Năm 2012, doanh thu của trang trại nấm khoảng 500 triệu đồng [1].<br /> Bên cạnh những mô hình trang trại đảm bảo về mặt môi trường, các trang trại trồng trọt nói<br /> riêng và sản xuất nông nghiệp nói chung sử dụng đất nông nghiệp không hợp lí, làm cho diện tích<br /> đất xấu do bị rửa trôi, bạc màu có chiều hướng tăng lên đe dọa đến sự phát triển nông nghiệp bền<br /> vững ở Nghệ An. Theo “Báo cáo hiện trạng môi trường tỉnh Nghệ An giai đoạn 2005 – 2009” của<br /> Sở Tài nguyên và Môi trường Nghệ An [5], chất lượng đất ở Nghệ An như sau:<br /> - Đất vùng đồi núi của Nghệ An nghèo mùn, hàm lượng lân dễ tiêu thấp, lân tổng số ở mức<br /> 149<br /> <br /> Nguyễn Thị Trang Thanh<br /> <br /> trung bình, tổng số cation trao đổi thấp. Do đặc điểm của nền sản xuất du canh, nên khu vực đất<br /> trống, núi trọc lớn nên quá trình rửa trôi, xói mòn và thoái hóa đất diễn ra nhanh, đất nhanh chóng<br /> trở nên chua hơn (HKCL: 4,25 – 4,70); Cation kiềm trao đổi và dung tính hấp thụ thấp (tương ứng<br /> là