Biến đổi nhiễm sắc thể ở những người tiếp xúc nghề nghiệp với phóng xạ

Chia sẻ: Ni Ni | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của bài viết nhằm xác định biến đổi nhiễm sắc thể ở những người tiếp xúc nghề nghiệp với phóng xạ. Bài viết nghiên cứu trên 60 người tại các cơ sở y tế có tiền sử tiếp xúc nghề nghiệp với tia X hoặc tia gamma và 60 người không tiếp xúc phóng xạ (nhóm chứng). Nuôi cấy máu ngoại vi toàn phần trong môi trường RPMI-1640 trong 48 giờ, thu hoạch làm tiêu bản nhiễm sắc thể (NST), nhuộm giemsa và phân tích.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Biến đổi nhiễm sắc thể ở những người tiếp xúc nghề nghiệp với phóng xạ

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013 BIẾN ĐỔI NHIỄM SẮC THỂ Ở NHỮNG NGƢỜI TIẾP XÚC NGHỀ NGHIỆP VỚI PHÓNG XẠ Nguyễn Đình Trung*; Trần Văn Khoa**; Nguyễn Thị Thanh Nga** Nguyễn Thúy Huyền**; Đặng Thị Hồng** TÓM TẮT Nghiên cứu trên 60 người tại các cơ sở y tế có tiền sử tiếp xúc nghề nghiệp với tia X hoặc tia gamma và 60 người không tiếp xúc phóng xạ (nhóm chứng). Nuôi cấy máu ngoại vi toàn phần trong môi trường RPMI-1640 trong 48 giờ, thu hoạch làm tiêu bản nhiễm sắc thể (NST), nhuộm giemsa và phân tích. Kết quả cho thấy: tần số bất thường NST ở nhóm tiếp xúc phóng xạ nghề nghiệp cao hơn nhóm chứng (p < 0,001). Trong đó, 4 trường hợp xuất hiện NST hai tâm hoặc tương đương hai tâm với tần số 0,02 - 0,04/1 tế bào, cho thấy liều tích lũy sinh học quá mức an toàn theo khuyến cáo. * Từ khóa: Bất thường nhiễm sác thể; Liều tích lũy sinh học; Phãng x¹; TiÕp xóc nghÒ nghiÖp. CHROMOSOME ABERRATIONS IN OCCUPATIONALLY EXPOSURED MEDICAL WORKERS SUMMARY The study was carried out on 60 medical workers exposured to gamma or X-rays and 60 non exposured people as control group. Whole peripheral blood were cultured in RPMI-1640 medium for 48 hours. After harvesting, chromosome slides were made and stained with giemsa for chromosome analysis. The results showed that chromosome aberration frequency in radiation exposured group is higher than that in the control group with p < 0.001. In which, 4 cases showed dicentric or dicentric equivalent frequency of 0.02 to 0.04 per cell, indicating over permissible acummulative dose. * Key words: Chromosome aberrations; Biological accumulative dose; Radiation; Occupational exposure. ĐÆT VÊN ®Ò Các nguồn hạt nhân và phóng xạ ngày càng được sử dụng rộng rãi trong nhiều ngành khoa học và lĩnh vực khác nhau. Ngoài ra, nguy cơ của chiến tranh hạt nhân hiện vẫn còn đe dọa loài người. Điều đó đặt ra một vấn đề thiết yếu đối với công tác bảo đảm an toàn phóng xạ. Bệnh phóng xạ cũng đã được đưa vào danh sách bệnh nghề nghiệp ở nước ta. Vì vậy, việc xác định liều hấp thu phóng xạ ở các đối tượng tiếp xúc với phóng xạ trong nghề nghiệp hoặc do tai nạn hạt nhân là rất quan trọng. Nhiều loại máy đo liều vật lý đã ra đời dựa trên các nguyên lý khác nhau để đo liều cá nhân hoặc tập thể. Tuy nhiên, trong những hoàn cảnh nhất định, kết quả đo liều vật lý do máy cung cấp không phản ánh đúng liều hấp thu phóng xạ trên đối tượng bị nhiễm do những tình huống nhất định như bị che chắn, hoặc không thường xuyên mang máy đo xạ trên người. * Viện Y học Lao động và Vệ sinh Môi trường ** Học viện Quân y Chịu trách nhiệm nội dung khoa học: GS. TS. Hoàng Văn Lương PGS. TS. Nguyễn Hoàng Thanh 5 TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013 Đã từ lâu, người ta biết rằng bức xạ ion hoá khi tương tác với cơ thể hoặc tế bào sống gây ra những hiệu ứng sinh học khác nhau. Việc xác định hiệu ứng sinh học này mới thực sự là thước đo quan trọng nhất để đánh giá mức độ và tình trạng nguy hiểm đối với cơ thể sinh vật, từ đó đưa ra quyết định đối với việc điều trị, dự phòng, tiên lượng, cũng như bố trí công tác và chế độ chính sách đối với những người bị tổn thương phóng xạ. Việc nghiên cứu các bất thường NST do chiếu xạ trên tế bào bạch cầu máu ngoại vi người và động vật thực nghiệm đã cho thấy bất thường NST là một chỉ thị sinh học quan trọng ở người bị chiếu xạ [1, 2, 3, 4]. Trên cơ sở đó, chúng tôi tiến hành đề tài này nhằm: Xác định biến đổi NST ở những người tiếp xúc nghề nghiệp với phóng xạ. ĐỐI TƢỢNG, VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Đối tƣợng nghiên cứu. 60 cán bộ, nhân viên làm việc trực tiếp tại các phòng chiếu chụp X quang, chụp CT, chụp cộng hưởng từ, các khoa xạ trị có thời gian làm việc liên quan đến nhiễm xạ nghề nghiệp ≥ 1 năm, không điều trị bằng hóa chất có khả năng gây đột biến, không viêm nhiễm, mắc các bệnh nhiễm trùng tại thời điểm lấy máu. Nhóm chứng gồm 60 người khỏe mạnh, không hút thuốc lá, không nghiện rượu, không mắc bệnh mạn tính. Cả hai nhóm không chiếu chụp X quang cho bản thân trong vòng 1 năm. Tiến hành lấy mẫu tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức, Bệnh viện Việt Xô và Bệnh viện K Trung -¬ng, từ 6 - 2012 đến 10 - 2012. 2. Phƣơng pháp nghiên cứu. * Nuôi cấy tế bào bạch cầu máu ngoại vi: Các đối tượng được lấy 2 ml máu tĩnh mạch, chống đông bằng heparin. Nuôi cấy 6 6 - 8 giọt máu máu toàn phần (0,5 ml) trong ống nuôi cấy ở tủ ấm 370C, 5% CO2 trong 48 giờ. Mỗi ống gồm 4 ml môi trường RPMI-1640 (Gibco), 1 ml huyết thanh bào thai B (Gibco), 100 μl chất kích thích phân bào (PHA) nồng độ 0,24 mg/ml, kháng sinh (antibiotic antimycotinic) 100X (Gibco). Nhỏ 30 μl colcemid nồng độ 10 μg/ml/mẫu trước khi thu hoạch 1 giờ. * Thu hoạch mẫu, làm tiêu bản NST: Ly tâm ống mẫu 1.000 vòng/phút/10 phút, hút bỏ dịch nổi, nhược trương trong 7ml dung dịch KCl 0,075 M, cố định trong 5 ml dung dịch carnoy I: 3 (3 methanol gốc/1 axÝt acetic) x 3 lần. Cuối cùng, ly tâm 1.000 vòng/phút/10 phút, hút bỏ dịch nổi, giữ lại phần cặn lắng khoảng 200 - 250 µl để nhỏ từ 3 - 4 tiêu bản/mẫu, để khô tiêu bản, nhuộm giemsa 10% trong đệm phosphat/6 - 8 phút. * Phân tích NST: Phân tích trên kính hiển vi quang học dưới độ phóng đại 1.000X. Xác định các bất thường NST: đa bội, NST hai tâm động (dic = dicentric), NST hình vòng (r = ring), đoạn đứt không tâm (af = acentric fragment), gap, isogap, trao đổi nhiễm sắc tử, chấm kép (minus). Phân tích ≥ 200 cụm kỳ giữa (metaphase)/mẫu. Xử lý thống kê bằng phần mềm Medcalc. * Đánh giá liều trên đối tượng tiếp xúc phóng xạ nghề nghiệp: Sử dụng phương pháp hiệu chỉnh theo khuyến cáo của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) 1990 [6], dựa trên phương trình: U (X) = αdL (1 - 10-X/dL). Trong đó: U: tần số tế bào có tổn thương không bền vững: (dic + r)/1 tế bào; α: mức ổn định tạo ra bất thường NST theo đơn vị liều = 0,0004473290; X: liều tích lũy; L: thời gian sống trung bình của tế bào lympho theo ngày (3.650 ngày) và d: liều chiếu trung bình/năm: 1,5 rem [6]. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN 1. So sánh tổn thƣơng NST giữa nhóm chứng và nhóm nghiên cứu. Bảng 1: NHÓM SỐ TẾ BÀO BẤT THƯỜNG CẤU TRÚC NST BẤT THƯỜNG SỐ LƯỢNG Đa bội BẤT THƯỜNG CẤU TRÚC NST Gap Isogap Đứt Trao đổi nhiễm sắc tử af dư minus TỔNG BẤT THƯỜN G dic tri r  Chøng (n = 60) 12.000 17 51 53 58 2 35 48 1 0 0 265 2,21  1,53 Nhãm nghiªn cøu (n = 60) 12.600 35 70 88 105 13 110 80 9 0 2 449 3,56  2,44 p < 0,001 (*: Mean: số tổn thương trung bình/100 tế bào). Tần số tổn thương/100 tế bào ở nhóm tiếp xúc nghề nghiệp với phóng xạ cao hơn so với nhóm chứng có ý nghĩa thống kê (p < 0,001). 2. Đánh giá kết quả tổn thƣơng NST ở đối tƣợng tiếp xúc phóng xạ nghề nghiệp. Bảng 2: Kết quả đánh giá liều sinh học ở đối tượng tiếp xúc phóng xạ nghề nghiệp với tia X. MÃ SỐ SỐ TẾ BÀO SỐ DIC + R AF DƯ LIỀU TÍCH LUỸ HỌC SINH (rem) TUỔI NGHỀ VX01 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 27 VX02 200 0 0 Chưa phát hiện thấy quá liều 19 VX05 200 0 6 Chưa phát hiện thấy quá liều 12 VX07 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 7 VX10 200 4 19,511 32 VX11 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 35 VX12 200 0 1 Chưa phát hiện thấy quá liều 30 VX13 200 2 2 9,736 32 VX14 200 2 4 9,736 30 VX15 200 0 0 Chưa phát hiện thấy quá liều 34 VX16 500 0 3 Chưa phát hiện thấy quá liều 15 VX18 200 0 1 Chưa phát hiện thấy quá liều 8 VX19 250 1 3 3,889 5 VX20 400 0 1 Chưa phát hiện thấy quá liều 4 VX21 200 0 0 Chưa phát hiện thấy quá liều 16 VX22 200 0 0 Chưa phát hiện thấy quá liều 8 3 +1 7 TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013 (1) (2) (3) (4) (5) (6) VX25 250 0 1 Chưa phát hiện thấy quá liều 5 VX28 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 19 VĐ21 200 0 3 Chưa phát hiện thấy quá liều 33 VĐ39 200 0 3 Chưa phát hiện thấy quá liều 7 VĐ41 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 5 VX99 200 0 3 Chưa phát hiện thấy quá liều 17 K11 200 0 1 Chưa phát hiện thấy quá liều 10 K63 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 26 U10 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 9 Trong số các trường hợp tiếp xúc phóng xạ nghề nghiệp với tia X, phát hiện 4 trường hợp có tổn thương đặc hiệu với phóng xạ dic/ring. Theo tiêu chuẩn an toàn bức xạ ion hóa tại các cơ sở X quang y tế (Tiêu chuẩn Việt Nam) 6561:1999: liều hiệu dụng toàn thân trong 1 năm được lấy trung bình trong 5 năm liên tục không được > 20 mSv (2 rem)/năm). Bảng 3: Kết quả đánh giá liều sinh học ở đối tượng tiếp xúc phóng xạ nghề nghiệp với tia gamma. 8 MÃ SỐ SỐ TẾ BÀO SỐ DIC + R AF DƯ LIỀU TÍCH LUỸ HỌC SINH (rem) TUỔI NGHỀ K09 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 15 K12 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 12 K13 200 0 0 Chưa phát hiện thấy quá liều 9 K18 200 0 0 Chưa phát hiện thấy quá liều 6 K19 200 0 1 Chưa phát hiện thấy quá liều 42 K20 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 8 K22 200 0 3 Chưa phát hiện thấy quá liều 19 K25 200 0 4 Chưa phát hiện thấy quá liều 29 K27 200 0 3 Chưa phát hiện thấy quá liều 18 K28 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 3 K29 200 0 0 Chưa phát hiện thấy quá liều 15 K30 200 0 1 Chưa phát hiện thấy quá liều 12 K31 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 9 K36 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 15 K37 200 0 4 Chưa phát hiện thấy quá liều 30 TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013 (1) (2) (3) (4) (5) (6) K38 200 0 3 Chưa phát hiện thấy quá liều 13 K41 200 0 1 Chưa phát hiện thấy quá liều 3 K42 200 0 0 Chưa phát hiện thấy quá liều 3 K46 200 0 1 Chưa phát hiện thấy quá liều 20 K47 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 21 K48 200 0 3 Chưa phát hiện thấy quá liều 13 K2_51 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 14 K55 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 19 K2_61 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 8 K2_62 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 5 K71 200 0 3 Chưa phát hiện thấy quá liều 7 U01 200 0 1 Chưa phát hiện thấy quá liều 15 U02 200 0 0 Chưa phát hiện thấy quá liều 2 U04 200 0 0 Chưa phát hiện thấy quá liều 2 U06 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 2 U16 200 0 3 Chưa phát hiện thấy quá liều 15 U18 200 0 0 Chưa phát hiện thấy quá liều 8 U19 200 0 2 Chưa phát hiện thấy quá liều 5 U20 200 0 3 Chưa phát hiện thấy quá liều 4 U25 200 0 0 Chưa phát hiện thấy quá liều 5 Đã phát hiện thấy tổn thương NST do phóng xạ dạng đứt gãy, nhưng chưa phát hiện thấy hiện tượng quá cho phép ở các trường hợp tiếp xúc tia gamma trong phạm vi nghiên cứu. Việc chiếu xạ cho bệnh nhân là kiểu chiếu xạ trường diễn, toàn thân, vì vậy, liều hấp thu phóng xạ cần được hiệu chỉnh cho phù hợp. Trong nghiên cứu này, chúng tôi sử dụng phương pháp hiệu chỉnh theo khuyến cáo của IAEA (1990) [0]. Theo khuyến cáo này, IAEA viện dẫn số liệu nghiên cứu từ 646 trường hợp tiếp xúc phóng xạ nghề nghiệp với tia X và tia gamma, với liều tích lũy khoảng ≥ 25 rem, tần số tổn thương không tăng theo thời gian và đạt khoảng 0,003 (dic + r)/tế bào. Nghĩa là, số tổn thương mới được tạo ra bằng số tổn thương mất đi theo thời gian. Chính vì vậy, không có mối liên quan chặt chẽ giữa số năm làm việc với tần số bất thường NST kiểu không bền vững. 4 trường hợp được phát hiện có tần số bất thường (dic + r) > 0,003/tế bào cho thấy bị chiếu quá liều an toàn cho phép [6]. Trong khi ở nhóm chứng 9