Biểu tượng nghệ thuật thể hiện thiên tính nữ trong thơ Nôm Đường luật của Hồ Xuân Hương

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Social Sci., 2016, Vol. 61, No. 10, pp. 49-57<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1067.2016-0083<br /> <br /> BIỂU TƯỢNG NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN THIÊN TÍNH NỮ<br /> TRONG THƠ NÔM ĐƯỜNG LUẬT CỦA HỒ XUÂN HƯƠNG<br /> Ngô Thanh Dung<br /> <br /> Khoa Tiểu học và Mầm non, Trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nam<br /> Tóm tắt. Thơ Nôm Hồ Xuân Hương sử dụng nhiều biểu tượng, đa phần là biểu tượng tính<br /> dục. Tuy nhiên yếu tố dâm và tục không phải là cứu cánh mà chỉ là phương tiện sáng tạo<br /> nghệ thuật. Thiên tính nữ được thể hiện trong thơ Hồ Xuân Hương ở tất cả các phương<br /> diện từ cách lựa chọn, xử lí đề tài, cách xây dựng điểm nhìn, ngôn ngữ giọng điệu nhưng<br /> đặc biệt nhất chính là ở cách xây dựng các biểu tượng nghệ thuật thông tục gần gũi với đời<br /> thường. Không bị ràng buộc bởi những khuôn mẫu, những quan niệm phong kiến, những<br /> biểu tượng thể hiện thiên tính nữ trong thơ Hồ Xuân Hương đã góp phần hoàn thiện bức<br /> tranh đa sắc màu về phái nữ đồng thời cũng tạo nên những đặc sắc riêng trong tư duy thẩm<br /> mĩ của bà Chúa thơ Nôm. Qua việc nghiên cứu biểu tượng trong thơ Hồ Xuân Hương có<br /> thể khẳng định giới tính chính là điểm độc đáo làm nên sức hấp dẫn muôn đời của kì nữ<br /> thơ Nôm này.<br /> Từ khóa: Hồ Xuân Hương, Thơ Nôm, biểu tượng tính dục, thiên tính nữ.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Tác phẩm nghệ thuật là thế giới của hình tượng. Trong thế giới hình tượng ấy, có một nhân<br /> tố quan trọng và càng ngày càng trở thành đối tượng trung tâm của người thưởng thức và nghiên<br /> cứu đó là biểu tượng. Biểu tượng thường được nhìn nhận dưới nhiều góc độ: văn hóa, tâm lí, ngôn<br /> ngữ, văn học... Ở mỗi góc độ soi chiếu đều cho chúng ta những phát hiện thú vị về biểu tượng.<br /> Dưới góc độ văn học, biểu tượng được xem là những hình ảnh cảm tính về hiện thực khách quan<br /> bộc lộ quan điểm thẩm mĩ của một tác giả, một thời đại, một dân tộc, một nền văn hóa và thường<br /> được biểu hiện bằng các ẩn dụ, hoán dụ, tượng trưng. Văn học nghệ thuật phản ánh cuộc sống bằng<br /> biểu tượng, biểu tượng càng gần gũi bao nhiêu với hiện thực càng có sức sống bấy nhiêu với cuộc<br /> đời. Giải mã biểu tượng chính là con đường tư duy nghệ thuật vì vậy chúng ta không thể bỏ qua<br /> biểu tượng nghệ thuật khi tìm hiểu một tác phẩm nghệ thuật, một tác giả hoặc một thời đại văn<br /> học, nhất là ở đây chúng ta lại đang nói đến thơ Nôm Đường luật thời trung đại và nữ sĩ Hồ Xuân<br /> Hương – một tác giả mà chính bản thân nhà thơ cũng trở thành biểu tượng được soi chiếu dưới góc<br /> nhìn thiên tính nữ.<br /> Trên thực tế mỗi nhà văn khi sáng tác đều mang sẵn trong mình ý thức về giới tính. Vì vậy<br /> khi sáng tác ý thức về giới tính thường chuyển hóa vào tác phẩm thông qua cách lựa chọn và xử lí<br /> Ngày nhận bài: 15/5/2016. Ngày nhận đăng: 20/7/2016<br /> Liên hệ: Ngô Thanh Dung, e-mail: dungthd1973@gmail.com<br /> <br /> 49<br /> <br /> Ngô Thanh Dung<br /> <br /> đề tài, giọng điệu, ngôn ngữ, . . . đặc biệt là các biểu tượng nghệ thuật. Nhìn một cách tổng quát,<br /> các tác giả nam giới trong văn học thời trung đại thường chú ý tới những điều tự do phóng khoáng,<br /> những chủ đề văn học to lớn có tính chất đại cục trong khi đó những tác giả nữ thường quan tâm<br /> đến những đề tài giản dị và lựa chọn những biểu tượng nghệ thuật dung dị xoay quanh chính cuộc<br /> sống đời thường của người phụ nữ. Chính vì vậy sáng tác của cây bút nữ thường mang những đặc<br /> trưng riêng không nhòe lẫn. Phạm Ngọc Liên cho rằng “Bằng cách viết động chạm đến chuyện<br /> cấm kị họ đã tự cởi trói,... bằng nội tâm phong phú và nhạy cảm họ cho rằng họ viết về giới của họ<br /> trung thực hơn những gì người khác áp đặt” [6;30]. Với họ, viết chính là cách để bộc bạch những<br /> suy nghĩ trăn trở rất riêng của phái mình, thậm chí khi viết chung về một đề tài thì dường như thiên<br /> tính nam và thiên tính nữ cùng sự ý thức về giới toát ra từ hệ thống biểu tượng trong từng sáng tác<br /> của tác giả, Thơ Nôm Đường luật của nữ sĩ Hồ Xuân Hương cũng không là ngoại lệ.<br /> Vấn đề về văn bản thơ Nôm của Hồ Xuân Hương vẫn hết sức phức tạp. Cho đến thời điểm<br /> này, khi khảo sát về con người và thơ Hồ Xuân Hương chúng ta vẫn cần có những tài liệu tham<br /> chiếu đáng tin cậy tuy nhiên việc tranh luận về số lượng và văn bản, tiểu sử... không nằm trong<br /> mục đích nghiên cứu của chúng tôi ở bài viết này, chúng tôi chỉ đi vào nghiên cứu những bài mang<br /> phong cách thống nhất.Việc tiếp cận thơ Nôm Hồ Xuân Hương dưới góc độ giới tính đã có nhiều<br /> nhà nghiên cứu đề cập nhưng những nghiên cứu theo hướng biểu tượng thì chưa thật xác định. Hệ<br /> thống biểu tượng nghệ thuật trong thơ Nôm đường luật của một tác giả thời trung đại là vấn đề có<br /> phạm vi không nhỏ, trong bài viết này tôi chỉ khảo sát một số biểu tượng thể hiện rõ nét tính chất<br /> giới tính trong sáng tác của Hồ Xuân Hương, đó là những biểu tượng nói về vẻ đẹp của người phụ<br /> nữ và hệ thống biểu tượng thể hiện những tình cảm, tâm trạng của người phụ nữ.<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Điểm nhìn của Hồ Xuân Hương là điểm nhìn thiên tính nữ<br /> <br /> Biểu tượng thể hiện thiên tính nữ là một điểm độc đáo tạo nên cái cách thức thể hiện lạ<br /> trong thơ Hồ Xuân Hương. Trong thơ Nôm Đường luật của Hồ Xuân Hương điểm đặc sắc đầu tiên<br /> chúng ta có thể nhận thấy là tất cả các biểu tượng nghệ thuật trong thơ nữ sĩ đều xây dựng trên một<br /> quan niệm thẩm mĩ khác với quan niệm vốn có của xã hội phong kiến. Theo GS Lã Nhâm Thìn<br /> đó là quan niệm coi “Cái đẹp là cuộc sống tự nhiên, bản năng lành mạnh của con người” đặc biệt<br /> là người phụ nữ. Cái nhìn về giới của Hồ Xuân Hương là cái nhìn của một người phụ nữ đặt mình<br /> trong cuộc sống bình dân, cái nhìn có ảnh hưởng của lối tư duy dân gian. Xuất phát điểm đó đã<br /> tạo nên một Hồ Xuân Hương mạnh mẽ cá tính, luôn tiềm tàng sức phản kháng ngay trong bi kịch,<br /> không giống bất cứ ai. Ngô Gia Võ trong đề tài Hồ Xuân Hương với dòng thơ Nôm Đường luật<br /> trào phúng đã viết: “Đó là tiếng lòng sâu thẳm của một người đàn bà nhiều khát vọng lắm khổ đau<br /> và rất cô đơn buồn bã gữa cuộc đời, người đàn bà ấy đối diện với chính mình trong nỗi cô đơn đem<br /> từng tế bào tâm hồn của người giãi bày trên trang giấy” [10;113] Nguyễn Lộc đã nhận xét: “Hồ<br /> Xuân Hương là nhà thơ nữ, nhà thơ của phụ nữ bằng kinh nghiệm cuộc đời chung và kinh nghiệm<br /> cuộc đời riêng chẳng ra gì”. Đỗ Đức Hiểu cũng cho rằng: “Hồ Xuân Hương hòa đồng cái thiêng<br /> liêng với cơ thể người phụ nữ tức là tiếng nói của tự nhiên của bản năng muôn thủa của loài người,<br /> của hạnh phúc con người” [4;42]. Nói như Nguyễn Lộc, “Hình như đã trở thành quy luật phổ biến<br /> là bất cứ một nền văn học nào khi ra đời trào lưu nhân đạo chủ nghĩa thì vấn đề người phụ nữ lại<br /> được đặt lên hàng đầu” [5;26]. Điểm nhìn về giới tính của Hồ Xuân Hương không giống với người<br /> đi trước và cùng thời bà có cái nhìn riêng hơn nữa cái nhìn bắt nguồn từ thời đại nhà thơ sống,<br /> từ chính cuộc đời bà, cuộc đời của người phụ nữ chịu nhiều trớ trêu, gãy đoạn, long đong lận đận<br /> 50<br /> <br /> Biểu tượng nghệ thuật thể hiện thiên tính nữ trong thơ Nôm Đường luật của Hồ Xuân Hương<br /> <br /> trong tình duyên. Điểm nhìn giới tính của Hồ Xuân Hương là điểm nhìn thiên tính nữ. Điểm nhìn<br /> của nữ sĩ về vấn đề giới tính chỉ toàn những gì quen thuộc gần gũi không to tát, đó là cuộc sống<br /> đời thường với sự ý thức về vẻ đẹp của người phụ nữ, với khát khao tình yêu, hạnh phúc bản năng.<br /> Hơn thế, dù có táo bạo mạnh mẽ gan góc đi nữa thì thực chất Hồ Xuân Hương cũng chỉ là một<br /> người đàn bà và bà cũng là một nạn nhân điển hình của xã hội phong kiến nhiều bất công tàn nhẫn<br /> với nữ giới. Vì vậy bà luôn hướng về người phụ nữ như một nạn nhân cần bênh vực bảo vệ nâng<br /> niu những gì đẹp nhất nơi họ. Hồ Xuân Hương xuất hiện như một hiện tượng đột xuất nhưng cũng<br /> như một tất yếu lịch sử xã hội việt Nam nói riêng và xã hội phương Đông nói chung. Đọc những<br /> câu thơ Nôm Hồ Xuân Hương, ta thấy ở đó đọng kết từ vẻ đẹp hình thức, tâm hồn đến nước mắt,<br /> niềm đau, cả sự xót xa, khát khao hạnh phúc của người phụ nữ Việt Nam dồn nén bao thế kỉ. Tất<br /> cả cất lên thành tiếng thơ vừa đầy bản lĩnh tự hào vừa day dứt thổn thức không nguôi của giới nữ<br /> mà chính bản thân nữ sĩ là một đại diện.<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Biểu tượng nghệ thuật trong thơ Nôm Hồ Xuân Hương thể hiện thiên tính<br /> nữ<br /> <br /> Nét nổi bật tạo nên sức hấp dẫn của thơ Nôm Đường luật Hồ Xuân Hương đó chính là: “Thơ<br /> của người phụ nữ viết về giới phụ nữ Việt Nam dưới thời phong kiến”. Trong thơ nữ sĩ đã sử dụng<br /> một hệ thống biểu tượng ẩn dụ về thân phận người phụ nữ. Biểu tượng về vấn đề giới tính trong thơ<br /> Hồ Xuân Hương nói chung đều do sự liên tưởng so sánh từ các sự vật hiện tượng trong hiện thực<br /> khách quan hoặc từ các biểu tượng gốc trong thế giới biểu tượng của huyền thoại hay trong dân<br /> gian. Không phải là những biểu tượng ước lệ quen thuộc của văn học trung đại như tùng, cúc, trúc,<br /> mai, sen, liễu,. . . mà đều là những gì bé nhỏ bình dị thậm chí tầm thường, có tính chất đời thường<br /> như: Chiếc bánh trôi, miếng trầu, quả mít, cái quạt, cái giếng, con ốc nhồi, đồng tiền hoẻn. . . Tất<br /> cả những biểu tượng nghệ thuật mà Hồ Xuân Hương lựa chọn đều được miêu tả dưới hệ quy chiếu<br /> đầy nữ tính nhằm thể hiện vẻ đẹp ngoại hình cũng như tâm hồn, tình cảm của người phụ nữ.<br /> <br /> 2.2.1. Những biểu tượng nghệ thuật nhằm thể hiện vẻ đẹp ngoại hình<br /> Cơ thể người phụ nữ đã trở thành nhân vật trong thơ nữ sĩ. Không chỉ là đối tượng được<br /> miêu tả mà nó được nâng lên thành biểu tượng cho vẻ đẹp của cuộc sống, mang đến một thái độ<br /> nhân đạo sâu sắc. Với tư tưởng này có thể coi Hồ Xuân Hương là nhà thơ Phục Hưng của văn học<br /> Việt Nam thời trung đại. Văn học trung đại khi nói về vẻ đẹp của người phụ nữ về hình thể thường<br /> theo một công thức chung như: mắt phượng, mày ngài, lông mày lá liễu, làn thu thủy, nét xuân<br /> sơn... Trong thơ Nôm Đường luật của Hồ Xuân Hương thì người phụ nữ bước vào với dáng vẻ hoàn<br /> toàn khác. Bà đã thể hiện một triết lí ngược lại, coi hình thể là biểu tượng cho vẻ đẹp và nâng nó<br /> lên thành vẻ đẹp hoàn mĩ nhất. Nhà thơ đã cho chúng ta ngắm một bức truyền thần khỏa thân một<br /> thiếu nữ ngủ ngày bằng ngôn ngữ đầy gợi cảm:<br /> Mùa hè hây hẩy gió nồm đông<br /> Thiếu nữ nằm chơi quá giấc nồng<br /> Lược trúc biếng cài trên mái tóc,<br /> Yếm đào trễ xuống dưới nương long<br /> Đôi gò Bồng Đảo sương còn ngậm<br /> Một lạch Đào Nguyên suối chửa thông.<br /> (Thiếu nữ ngủ ngày)<br /> Vẻ đẹp thanh tân của người con gái được nhà thơ miêu tả qua những biểu tượng gợi cảm<br /> nhất của giới nữ: “Đôi gò Bồng Đảo”, “Một lạch Đào Nguyên” và điều đáng quý là tất cả vẫn còn<br /> 51<br /> <br /> Ngô Thanh Dung<br /> <br /> trinh nguyên, e ấp, giữ gìn “sương còn ngậm”, “suối chửa thông” khiến người quân tử cũng phải<br /> “dùng dằng” giữa đi và ở. Chính những biểu tượng gợi cảm đó là khởi nguồn, là điều làm nên niềm<br /> hạnh phúc hoan lạc ở trần gian nhưng nói như Nguyễn Du: “thiện căn là ở lòng ta”, lấy cơ thể làm<br /> đối tượng miêu tả Xuân Hương không nhằm mục đích gợi những điều xấu xa, nhục cảm mà chỉ để<br /> thể hiện thái độ nhân văn, nhân đạo sâu sắc, bộc lộ bản lĩnh, bước đi táo bạo, trước thời đại của nữ<br /> sĩ.<br /> Mượn chiếc bánh trôi giản dị Hồ Xuân Hương ca ngợi vẻ đẹp, phồn thực của hình thể: Thân<br /> em vừa trắng lại vừa tròn (Bánh trôi nước).<br /> Những nét vẽ của nữ sĩ tạo nên ấn tượng về một vẻ đẹp tròn trịa đầy đặn, khỏe khoắn của<br /> người phụ nữ rất gần với quan niệm thẩm mĩ trong dân gian về “mẫu tính” gắn liền với chức năng<br /> thiên bẩm của người phụ nữ là duy trì nòi giống. Hồ Xuân Hương đã khai thác từng đặc điểm tính<br /> chất của các sự vật hiện tượng rồi nâng lên thành biểu tượng nhằm tôn vinh người phụ nữ ở những<br /> khía cạnh khác nhau của vẻ đẹp. Có lúc nhỏ nhắn duyên dáng ý nhị:<br /> Quả cau nho nhỏ miếng trầu hôi<br /> Này của Xuân Hương mới quệt rồi.<br /> (Mời trầu)<br /> Có lúc gai góc xù xì nhưng gợi cảm, hấp dẫn khó lòng cưỡng lại:<br /> Thân em như quả mít trên cây<br /> Da nó xù xì múi nó dày.<br /> (Quả mít)<br /> Xuân Hương tự họa chân dung của mình qua những hình ảnh mang tính biểu tượng. Không<br /> phải là trầu quế, trầu hồi, trầu loan, trầu phượng mà chỉ là miếng trầu hôi nhỏ bé khiêm nhường, đi<br /> kèm với “quả cau nho nhỏ “khiêm nhường nếu không muốn nói rất tầm thường nhưng chân thành<br /> tha thiết.<br /> Thân thể người phụ nữ là cội nguồn của mọi sự sống trên đời này, là nơi ẩn chứa nhiều<br /> “chất đàn bà” nhất, là điểm đáng tự hào và đáng để ca ngợi của người phụ nữ. Với quan điểm đó<br /> Hồ Xuân Hương đã trút bỏ hoàn toàn khỏi những giáo điều trung cổ, mở tung những khăn áo đội<br /> đầu của người phụ nữ trong ca dao, gạt đổ hết những khuôn gói “chim sa cá lặn”, “nghiêng nước,<br /> nghiêng thành” trong văn học đương thời để xây dựng lên một hệ thống biểu tượng “phạm thượng”<br /> (chữ dùng của GS Lã Nhâm Thìn trong Thơ Nôm Đường luật). Đó là những biểu tượng nghệ thuật<br /> “phạm thượng” với “đấng bề trên” với các “thứ đạo “trói buộc quyền sống bản năng của con người<br /> đặc biệt là người phụ nữ. Cái quạt kia không thơ lắm nhưng vẫn được dùng để che đầu bậc quân<br /> tử, vẫn được “chúa dấu vua yêu”, một vầng tăng thu “chín mõm mòm” hay “đôi gò bồng đảo”,<br /> “một lạch đào nguyên”... có đáng kể gì đâu mà vẫn làm quân tử “dùng dằng đi chẳng dứt” và còn<br /> biết bao kẻ “mỏi mắt dòm” và “chồn chân mỏi gối vẫn còn ham “, “vẫn muốn trèo” vào “hang Cắc<br /> Cớ”, “kẽm Trống”, “động Hương Tích”, “đèo Ba Dội”, “hang Thanh Hóa... vì ở đó có sự “nhấp<br /> nhô” của đèo, có “cảnh cheo leo”, có “cỏ mọc xanh rì lún phún rêu”, có “lườn đá cỏ leo sờ rậm<br /> rạp” có “lạch khe nước rỉ mó lam nham”. “Cái biểu đạt” và cái “được biểu đạt” trong các biểu<br /> tượng nghệ thuật thơ Hồ Xuân Hương không tan biến vào nhau như nhiều hiện tượng thơ khác mà<br /> dường như giữa chúng có một tấm rèm nửa như phô bày nửa như che đậy, vẫn rất ý nhị kín đáo<br /> nhưng cũng rất mạnh bạo và táo tợn. Đá kia cũng trở nên có da có thịt “còn biết xuân già dặn”, cỏ<br /> cây như cũng có tình.<br /> “Chẳng trách người ta lúc trẻ trung” tràn trề xúc cảm, sinh lực. Những điều chân thật nhất,<br /> tự nhiên nhất và cũng kín đáo nhất của cơ thể và khát vọng bản năng người phụ nữ được Hồ Xuân<br /> 52<br /> <br /> Biểu tượng nghệ thuật thể hiện thiên tính nữ trong thơ Nôm Đường luật của Hồ Xuân Hương<br /> <br /> Hương thể hiện trên những con chữ một cách hấp dẫn. Với cách thể hiện ấy bà chúa thơ Nôm đã<br /> đảo ngược trật tự phong kiến, phá bỏ lớp vỏ quy ước lớn về hình thức trong văn chương làm thay<br /> đổi bộ mặt sáng tác được coi là trang nhã nhất trong văn học từ trước đến nay.<br /> <br /> 2.2.2. Những biểu tượng nghệ thuật nhằm thể hiện vẻ đẹp phẩm chất, tâm hồn của người<br /> phụ nữ<br /> Người ta đã quen với việc đánh giá thơ Hồ Xuân Hương là tiếng thơ “đầy góc nhọn, đầy<br /> cạnh sắc” nhưng đằng sau vỏ bọc tưởng chừng gai góc đó là một tâm hồn đằm thắm bản năng của<br /> người phụ nữ. Khát vọng tình yêu và khát vọng ái ân luôn cháy lên trong một tâm hồn người phụ<br /> nữ đa tình giàu sức sống.<br /> Năm canh lơ lửng chờ ai đó<br /> Hay có tình riêng với nước non.<br /> (Hỏi trăng)<br /> Là người phụ nữ ý thức được giá trị của mình, thấu hiểu được sự quý giá của tình yêu, hạnh<br /> phúc Hồ Xuân Hương công khai tuyên bố hạnh phúc ái ân là một thú vui không thể chối bỏ, là đặc<br /> quyền đặc lợi đáng tận hưởng của người phụ nữ:<br /> Còn thú vui kia sao chẳng vẽ<br /> Trách người thợ vẽ khá vô tình.<br /> (Tranh tố nữ)<br /> Những hình ảnh, biểu tượng Xuân Hương sử dụng trong các bài thơ Nôm không bao giờ có<br /> tính đơn nghĩa mà luôn gợi nhiều liên tưởng cho người đọc về chuyện ái ân. Mọi sự vật hiện tượng<br /> trong thơ nữ sĩ lúc nào cũng hữu tình sống động, cựa quậy, bứt phá chứ không bất động, vô hồn.<br /> Những biểu tượng hang động, đồi, gò, kẽm, giếng, lỗ, cọc, sừng, hòn, lạch Đào Nguyên... nếu đặt<br /> trong sự liên tưởng và trong mỗi văn cảnh cụ thể người tiếp nhận thơ bà dễ dàng nhận ra ý nghĩa<br /> giới tính. Bà chúa thơ Nôm không những nói một cách trực diện và thẳng thắn mà rõ ràng còn nói<br /> một cách đầy đủ, hệ thống về khát khao bản năng của người phụ nữ.<br /> Quả mít<br /> Quân tử có thương thì đóng cọc<br /> Xin đừng mân mó nhựa ra tay.<br /> <br /> Vịnh Ốc nhồi<br /> Quân tử có thương thì bóc yếm<br /> Xin đừng ngó ngoáy lỗ trôn tôi.<br /> <br /> Hồ Xuân Hương còn đóng dấu ấn cá nhân vào miếng trầu rồi đem mời người một cách cá<br /> tính hoặc như “mời mọc” đầy ẩn ý mà cũng rất mạnh mẽ táo bạo nhưng vẫn không kém phần<br /> duyên dáng nữ tính:<br /> Quả cau nho nhỏ miếng trầu hôi<br /> Này của Xuân Hương mới quệt rồi<br /> Có phải duyên nhau thì thắm lại<br /> Đừng xanh như lá bạc như vôi<br /> (Mời trầu)<br /> Xuân Hương không chỉ tự hào về vẻ đẹp hình thể mà còn làm sáng lên những phẩm chất<br /> trong trắng vẹn toàn của người phụ nữ:<br /> Bánh trôi nước<br /> Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn<br /> Mà em vẫn giữ tấm lòng son.<br /> <br /> Giếng nước<br /> Giếng ấy thanh tân ai có biết<br /> Đố ai dám thả nạ dòng dòng.<br /> 53<br /> <br />