Bổ sung dẫn liệu về loài nấm lông gai Echinochaete russiceps (Berk.& Br.) Reid (Basidiomycetes) ở Việt Nam

28(2): 30-33 T¹p chÝ Sinh häc 6-2006<br /> <br /> <br /> <br /> Bæ sung dÉn liÖu vÒ loµi nÊm l«ng gai Echinochaete russiceps<br /> (Berk. & Br.) Reid (Basidiomycetes) ë ViÖt Nam<br /> <br /> Lª Xu©n Th¸m<br /> <br /> Trung t©m H¹t nh©n Tp. Hå ChÝ Minh<br /> <br /> Chi nÊm l«ng gai Echinochaete Reid (1963) Chi Echinochaete Reid [Dendrochaete G.<br /> (Basidiomycetes) ®−îc x¸c lËp trªn c¬ së t¸ch H. Cunningham, Asterochaete (Pat.) Bond. et<br /> mét sè loµi tõ chi Polyporus sensu lato (theo Singer] ®−îc t¸ch biÖt khái chi Polyporus (giíi<br /> nghÜa réng tr−íc ®©y), víi c¸c yÕu tè ®Æc tr−ng h¹n) bëi nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh sau ®©y:<br /> nh− cã l«ng gai cøng ph©n bè ë mÆt trªn cña t¸n - ThÞt nÊm cã líp chÊt keo nhÇy (gelatinous)<br /> vµ miÖng èng bµo tÇng cña thÓ qu¶ nÊm (thùc mµu vµng n©u kh¸ trong, th−êng tiÕt ra khi nÊm<br /> chÊt lµ c¸c d¹ng liÖt bµo ph©n nh¸nh thµnh d¹ng tr−ëng thµnh [1].<br /> gai). Sè loµi hiÖn ®· ®−îc ghi nhËn chuyÓn vµo<br /> - LiÖt bµo (cystidia) ph©n hãa thµnh d¹ng<br /> chi nµy kho¶ng 4 loµi: E. brachyporus (Mont.)<br /> chïy gai nhän trong bµo tÇng vµ d¹ng l«ng gai<br /> Ryv., E. cinnamomea-squamulosa (P. Henn.)<br /> dùng ®øng thµnh tõng tóm ë mÆt trªn cña t¸n.<br /> Reid, E. ruficeps (Berk. & Br.) Ryv. vµ E.<br /> russiceps (Berk. & Br.) Reid [3]. Cã tµi liÖu ®· Khi nghiªn cøu t¸ch chi Echinochaete khái<br /> ghi nhËn 2 loµi thuéc Echinochaete ë ViÖt nam, chi Polyporus, Nunez vµ Ryvarden ®· thiÕt lËp<br /> song ch−a cã m« t¶ vµ t− liÖu vÒ mÉu vËt [2]. khãa ®Þnh läai c¸c loµi thuéc chi Echinochaete<br /> Reid [3].<br /> Khãa ®Þnh lo¹i c¸c loµi thuéc chi Echinochaete Reid<br /> 1A. Lç nhá, 3-4 trªn 1 mm...…………………………………………………………………………2<br /> 1B. Lç lín, 1-2 trªn 1 mm...………………………………………………………………………….3<br /> 2A. Lç trßn, thµnh lç dµy, 5-6 lç trªn 1 mm, th−êng kh«ng nh×n thÊy b»ng m¾t; yÕu tè l«ng gai<br /> cøng ë mÆt trªn cña t¸n ph×nh trßn víi gai nhän (ch©u Phi)…1. E. cinnamomea-squamulosa<br /> 2B. Lç cã gãc vµ thµnh máng, 3-5 lç trªn 1 mm, dÔ nh×n thÊy b»ng m¾t; yÕu tè l«ng gai cøng ë<br /> mÆt trªn cña t¸n th−êng thon vµ vuèt nhän (NhiÖt ®íi cæ)…………………...2. E. russiceps*<br /> 3A. YÕu tè l«ng gai mµu n©u nh¹t, th−a thít hoÆc kh«ng thÊy râ ë mÆt trªn cña t¸n; thÓ qu¶<br /> ph¼ng hoÆc xße réng, ®¹t tíi 12 cm…………………………………..3. E. brachyporus*<br /> 3B. YÕu tè l«ng gai mµu n©u tèi, thÓ hiÖn ë mÆt trªn cña t¸n; thÓ qu¶ th−êng nhá vµ cã ch©n<br /> ®Õ xße réng………………………………………………………………….4. E. ruficeps<br /> Ghi chó: *. loµi ®· ®−îc ghi nhËn cã ë ViÖt Nam.<br /> <br /> Trong c¸c ®ît ®iÒu tra tµi nguyªn nÊm, Polyporus russiceps Berk. & Br. (1873),<br /> chóng t«i ®· ph¸t hiÖn ®−îc: Echinochaete Jour. Linn. Soc. Bot. 14: 48.<br /> russiceps (Berk. & Br.) Reid, t¹m gäi lµ nÊm P. grammocephalus var. russiceps (Berk. &<br /> l«ng gai hay nÊm l«ng tóm - ë v−ên quèc gia Br.) Cooke (1885). Grevillea, 13: 84<br /> C¸t Tiªn, tØnh §ång Nai, ViÖt Nam.<br /> Favolus russiceps (Berk. & Br.) Imazeki<br /> Echinochaete russiceps (Berk. & Br.) Reid (1943). Bull. Tokyo Sci. Mus. 6: 109.<br /> Dendrochaete russiceps (Berk. & Br.) G. H.<br /> Reid, 1963. Kew Bull., 17: 285. Cunningham (1965). Polyp. N. Z., 103.<br /> 30<br />  10 µm<br /> <br /> <br /> trong bµo tÇng Bµo tö ®¶m<br /> (trong èng)<br /> trªn mÆt t¸n<br /> (l«ng kÕt tóm)<br /> <br /> H×nh 1. Echinochaete russiceps (Berk. & Br.) Reid<br /> <br /> M« t¶: & Johansen, 1980 [7]; Corner, 1984 [1] vµ Nunez<br /> NÊm mäc hµng n¨m vµo mïa m−a, thµnh & Ryvarden, 1995 [3]). NÊm dµy kho¶ng 0,3-1,2<br /> tõng ®¸m thÓ qu¶ trªn th©n c©y gç kh« môc: cm (dµy dÇn vÒ phÝa gèc ®Õ). Cuèng rÊt ng¾n<br /> tr−ëng thµnh cã d¹ng qu¹t, d¹ng sß hÕn hoÆc hoÆc gÇn nh− kh«ng cuèng, ®Ýnh vµo th©n c©y gç<br /> gÇn nh− d¹ng tai rñ, cã ®−êng kÝnh tõ 3-13 cm kh« môc tõ phÝa bªn, trªn mét ®Õ gièng nh−<br /> (h×nh 2) (gÇn gÊp ®«i so víi m« t¶ cña Ryvarden cuèng, cì 0,8-1,4 cm, cã ®−êng kÝnh 0,6-1,2 cm.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 2. ThÓ qu¶ cña nÊm l«ng gai Echinochaete russiceps (Berk. & Br.) Reid<br /> t×m thÊy ë C¸t Tiªn, cã d¹ng hÕn-d¹ng qu¹t, mäc chen xÕp líp trªn th©n c©y gç.<br /> (thÊy râ c¸c tóm l«ng gai cøng vuèt nhän trªn mÆt mò-theo mòi tªn)<br /> 31<br />  H×nh 3. MÆt trªn cña t¸n nÊm l«ng gai, cho thÊy râ dÞch keo d¹ng gelatine tiÕt ra (mòi tªn)<br /> <br /> NÊm kh¸ dai nh−ng chÊt thÞt phÞ n−íc, mÒm, cong xuèng hay ng−îc lªn, phñ ®Çy c¸c tóm l«ng<br /> tiÕt ra chÊt keo nhÇy ë d¹ng m¶ng hoÆc giät, côc gai th«, dµi 1-3 mm.<br /> (h×nh 3). MÆt trªn cña t¸n mµu n©u vµng-n©u MÆt d−íi cña t¸n phÞ n−íc, cho thÊy bµo tÇng<br /> hång lît, phñ ®Çy l«ng dµy, tóm l¹i thµnh tõng d¹ng lç trßn-®a gi¸c kh¸ nhá, mµu tr¾ng kem-<br /> ®¸m mµu n©u xØn, vuèt nhän vÒ phÝa ®Ønh nh− tr¾ng öng phít hång, phít n©u-n©u thÉm (gÇn vÒ<br /> d¹ng l«ng gai, dµi 2-6 mm (h×nh 2); thùc chÊt ®ã phÝa gèc); khã nh×n râ c¸c lç b»ng m¾t th−êng,<br /> lµ mét bã c¸c l«ng gai h×nh chïy, ph©n nh¸nh kho¶ng 3-4 lç/mm. Líp èng bµo tÇng mµu tr¾ng<br /> nh− nh÷ng gai x−¬ng. MÐp cña t¸n th−êng ph©n kem, dµy kho¶ng 1-3 mm. Líp thÞt cña nÊm cïng<br /> thïy nhÑ hoÆc nguyªn, l−în sãng hoÆc h¬i cuén mµu, dµy kho¶ng 1,5-3,5 mm (h×nh 4).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 4. MÆt d−íi cña thÓ qu¶ ë loµi nÊm l«ng gai<br /> 32<br />  HÖ sîi nÊm kiÓu l−ìng d¹ng (dimitic), gåm kh¸c kh«ng nhËn thÊy vµ bá qua khi m« t¶ c¸c<br /> c¸c bã sîi sinh d−ìng th¼ng, lín, cã mµng loµi.<br /> máng, cã khãa, ®−êng kÝnh kho¶ng 2-3 µm; vµ Ph©n bè:<br /> hÖ sîi bÖn mµu vµng, ph©n nh¸nh m¹nh, th¾t<br /> MiÒn B¾c ViÖt Nam [2]; C¸t Tiªn, tØnh<br /> nhá vµ cã mµng dµy, ®−êng kÝnh 1-8 µm; trong<br /> §ång Nai. Cßn ph©n bè ë Bra-xin, Ma-la-uy,<br /> líp thÞt nÊm, sîi bÖn dµy h¬n, tíi 10 µm. Kª-ni-a, Ma-lai-xia, Xin-ga-po, Niu Di-l©n.<br /> C¸c gai cøng d¹ng mòi m¸c, cã thµnh dµy, MÉu vËt nghiªn cøu:<br /> mµu n©u vµng, ph©n nh¸nh nh− c¸c gai nhän ë<br /> phÝa ®Ønh, cã kÝch th−íc 45-95 × 10-16 µm. C¸c V−ên quèc gia C¸t Tiªn, trªn tuyÕn Th¸c<br /> l«ng ph©n nh¸nh thµnh gai nµy ë mÆt trªn cña Trêi, CT0001, th¸ng 9-10/2004.<br /> t¸n tËp hîp thµnh tõng tóm nhän, dµi tíi vµi C¸c mÉu vËt ®−îc l−u gi÷ trong dung dÞch<br /> mm, mµu n©u ®en. C¸c l«ng gai ë trong líp bµo phãc m«n 15% víi kho¶ng 20 thÓ qu¶ hoµn<br /> tÇng th−êng ng¾n h¬n 30-55 µm, h×nh chïy. chØnh.<br /> §¶m bµo h×nh chïy, xen lÉn víi c¸c liÖt bµo<br /> ph×nh to ph©n nh¸nh thµnh gai nhän, tËp trung Tµi liÖu tham kh¶o<br /> nhiÒu ë vïng miÖng lç.<br /> 1. Corner E. J. H., 1984: Ad Polyporaceas II<br /> Bµo tö ®¶m h×nh h¹t ®Ëu thu«n (8-11 × 3,5- & III. J. Cramer Vaduz: 105-122.<br /> 4,5 µm), cã mÊu nhá ë phÝa ®Çu cong, vá máng,<br /> 2. TrÞnh Tam KiÖt, 2001: Danh lôc c¸c loµi<br /> néi chÊt læn nhæn, ®«i khi cã mét giät lín ®Ëm<br /> thùc vËt ViÖt Nam, II: 271.<br /> mµu h¬n.<br /> 3. Nunez M., L. Ryvarden, 1995: Polyporus<br /> Ghi chó:<br /> (Basidiomycotina) and related genera.<br /> Khi nghiªn cøu c¸c mÉu vËt thu ë Bra-xin, Synopsis Fungorum 10. Fungiflora-Oslo-<br /> c¸c n−íc §«ng Nam ¸; Niu Di-l©n, Ma-lai-xia, Norway: 19-27.<br /> Niu Ghi-nª (quÇn ®¶o X«l«m«ng)…, Corner 4. Reid D., 1963: Kew Bull., 17: 267-308.<br /> (1984) ®· m« t¶ kh¸ chi tiÕt víi ®Ò xuÊt mét sè<br /> thø (variÐtÐ) riªng biÖt theo vïng ®Þa lý vµ víi 5. Ryvarden L., 1972: Norw. J. Bot., 19: 229-<br /> mét vµi sai kh¸c chi tiÕt vÒ cÊu t¹o, song ch−a 238.<br /> ®−îc thuyÕt phôc l¾m: var. russiceps, var. 6. Ryvarden L., 1978: Bull. Jard. Bot. Nat.<br /> micropora, var. pyriodora, var. squarrosa vµ Belg., 48: 79-119.<br /> var. villosior. ¤ng ®· ph¸t hiÖn vµ m« t¶ cÊu t¹o 7. Ryvarden L., Johansen I., 1980: A<br /> cña líp keo nhÇy, n»m trong líp thÞt cña nÊm s¸t<br /> preliminary polypore flora of East Africa.<br /> víi líp l«ng trªn mÆt; ®Æc ®iÓm mµ c¸c t¸c gi¶ Fungiflora-Oslo-Norway: 315-323.<br /> <br /> <br /> SUPPLEMENTARY DATA ABOUT THE SPECIES Echinochaete russiceps<br /> (Berk. & Br.) Reid (BASIDIOMYCETES) IN VIETNAM<br /> <br /> Le Xuan Tham<br /> Summary<br /> <br /> Echinochaete russiceps (Berk. & Br.) Reid (Basidiomycetes), just namely mentioned in the macrofungi of<br /> Vietnam, was supplemented in this paper with the first collection of authentic specimens newly-recorded,<br /> described and illustrated in details from the Cattien national park, Dongnai province, South Vietnam. This<br /> species was similar to Polyporus species in macro-morphological features, but had segregated characteristics<br /> as following: specific setoid elements in form of thick-walled yellow brown lanceolates and spines on the<br /> upper surfaces of pilei and in the hymenium-on the pore surfaces, and with gelatinous layer in the context<br /> excreted outside of matured fruitbodies.<br /> Ngµy nhËn bµi: 17-3-2005<br /> 33<br />