Bước đầu nghiên cứu một số giai đoạn phát triển của cơ quan sinh sản của cây sú (Aegiceras Corniculatum (L.) Blanco) mọc tự nhiên ở ven bờ biển miền Bắc Việt Nam

27(3): 33-38 T¹p chÝ Sinh häc 9-2005<br /> <br /> <br /> <br /> B−íc ®Çu nghiªn cøu mét sè giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c¬ quan<br /> sinh s¶n cña c©y só (Aegiceras corniculatum (L.) Blanco)<br /> mäc tù nhiªn ë ven bê biÓn miÒn B¾c ViÖt Nam<br /> <br /> NguyÔn ThÞ Hång Liªn, Phan Nguyªn Hång<br /> <br /> Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi<br /> <br /> Rõng ngËp mÆn (mangrove) lµ hÖ sinh th¸i sinh s¶n cña c©y só (Aegiceras corniculatum<br /> ®Æc thï ë bê biÓn cña mét sè n−íc nhiÖt ®íi, ¸ (L.) Blanco), mét loµi c©y ngËp mÆn cã h×nh<br /> nhiÖt ®íi trªn thÕ giíi, trong ®ã cã ViÖt Nam. thøc nöa sinh con mäc tù nhiªn ë ven bê biÓn<br /> Chóng cã vai trß quan träng trong tù nhiªn vµ cña miÒn B¾c ViÖt Nam.<br /> ®êi sèng cña con ng−êi. D−íi t¸c ®éng cña c¸c<br /> yÕu tè sinh th¸i ®Æc tr−ng cña rõng ngËp mÆn, I. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> hÖ thùc vËt ë ®©y cã nh÷ng thÝch nghi ®éc ®¸o<br /> vÒ h×nh th¸i, gi¶i phÉu vµ sinh s¶n. 1. §èi t−îng<br /> Th«ng th−êng, h¹t cña c¸c loµi c©y sau khi C©y só (Aegiceras corniculatum (L.)<br /> h×nh thµnh ®Òu cã thêi gian nghØ, ®©y lµ thêi kú Blanco) thuéc hä §¬n nem (Myrsinaceae) mäc<br /> yªn tÜnh tr−íc khi loµi c©y ®ã b−íc vµo mét chu tù nhiªn ë ven biÓn Qu¶ng Ninh, Nam §Þnh,<br /> tr×nh sèng míi. §i cïng víi nã lµ qu¸ tr×nh suy Th¸i B×nh.<br /> gi¶m cña hµm l−îng n−íc trong h¹t, trong ph«i<br /> còng nh− sù suy gi¶m cña ho¹t ®éng trao ®æi 2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> chÊt. Mét sè loµi c©y ngËp mÆn cã sù thÝch nghi - Ngoµi thùc ®Þa: mçi tuÇn mét lÇn, thu h¸i<br /> ®Æc biÖt; h¹t hoµn toµn kh«ng cã thêi kú nghØ c¸c mÉu nô, hoa, qu¶ só ë c¸c løa tuæi kh¸c<br /> mµ n¶y mÇm ngay trªn c©y mÑ, ®ã lµ h×nh thøc nhau. C¸c mÉu sau khi lÊy, ®−îc xö lý s¬ bé råi<br /> sinh con (viviparous) cña c¸c loµi trong c¸c chi ®em ng©m trong dung dÞch FAA ®Ó gi÷ mÉu [6].<br /> §−íc (Rhizophora L.), Trang (Kandelia (DC.)<br /> Wight et Arn.), VÑt (Bruguiera Lamk.) (hä - Trong phßng thÝ nghiÖm: sö dông ph−¬ng<br /> §−íc Rhizophoraceae) hay nöa sinh con (semi- ph¸p gi¶i phÉu th«ng th−êng vµ chôp ¶nh hiÓn vi<br /> viviparous) cña c¸c loµi thuéc c¸c chi M¾m c¸c tiªu b¶n.<br /> (Avicennia L.) (hä Cá roi ngùa Verbenaceae),<br /> Só (Aegiceras Gaertn.) (hä §¬n nem II. KÕt qu¶ nghiªn cøu<br /> Myrsinaceae). Kh¸c víi c¸c loµi trong hä §−íc,<br /> c©y mÇm cña nh÷ng loµi nöa sinh con n¶y mÇm 1. Giai ®o¹n nô, hoa<br /> ®−îc vá qu¶ che chë, b¶o vÖ cho tíi khi tr−ëng C©y só mäc ë rõng ngËp mÆn ven biÓn miÒn B¾c<br /> thµnh. Ph«i cña chóng ®Æc biÖt ph¸t triÓn lµ mét ViÖt Nam th−êng ra nô tõ c¸c th¸ng 11-12 n¨m<br /> vÊn ®Ò kÝch thÝch trÝ tß mß cña con ng−êi trong tr−íc ®Õn c¸c th¸ng 3-4 n¨m sau th× hoa në. Ban<br /> nhiÒu n¨m qua. ®Çu, khi míi h×nh thµnh, chóng cã d¹ng nh÷ng<br /> H×nh thøc sinh con ®d ®−îc mét sè t¸c gi¶ ®èm nhá, h×nh cÇu mµu ®á tÝm; sau ®ã tõ 1-2<br /> nghiªn cøu [2, 5, 7, 9] song kiÓu sinh s¶n nöa tuÇn, c¸c nô nµy nhanh chãng chuyÓn sang mµu<br /> sinh con (®Æc biÖt cña c©y só) ch−a ®−îc nghiªn xanh nh¹t vµ cã d¹ng h×nh nãn. Qu¸ tr×nh ph¸t<br /> cøu nhiÒu. Sù ph¸t triÓn cña ph«i vµ cña h¹t diÔn triÓn cña c¸c thµnh phÇn trong hoa b¾t ®Çu sau<br /> ra trong tõng giai ®o¹n nh− thÕ nµo, nh÷ng biÕn khi mÇm hoa xuÊt hiÖn. Bao hoa ®−îc h×nh<br /> ®æi chung nhÊt cña chóng ra sao, Ýt cã tµi liÖu ®Ò thµnh vµ ph©n hãa sím h¬n c¶, cã vai trß b¶o vÖ<br /> cËp ®Õn. ChÝnh v× vËy, chóng t«i ®Æt vÊn ®Ò bé phËn sinh s¶n h÷u tÝnh trong hoa. Mçi nô cã<br /> nghiªn cøu mét sè giai ®o¹n ph¸t triÓn c¬ quan 5 l¸ ®µi rêi, xÕp nghiªng, dµy máng kh«ng ®ång<br /> <br /> 33<br /> ®Òu; nöa d−íi g¾n víi ®Õ hoa rÊt dµy, mäng ®−îc thô tinh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thµnh<br /> n−íc vµ máng dÇn lªn phÝa trªn. C¸c l¸ ®µi xÕp h¹t.<br /> xo¾n, vÆn chÆt víi nhau theo chiÒu kim ®ång hå; Tãm l¹i, thêi gian h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña<br /> trong cÊu t¹o gi¶i phÉu, cã nhiÒu m« cøng, lµm nô só kh¸ dµi tõ 5-6 th¸ng do ¶nh h−ëng cña nhiÖt<br /> t¨ng kh¶ n¨ng b¶o vÖ nô, t¨ng c−êng tÝnh chÊt ®é thÊp trong mïa ®«ng. Theo nghiªn cøu cña Lª<br /> cøng r¾n b¶o vÖ m« ph©n sinh cña c©y mÇm. ThÞ TrÔ (2001) [8], c©y só sinh tr−ëng ë rõng ngËp<br /> ë c¸c nô kho¶ng 1 th¸ng tuæi, mÇm mèng mÆn cña huyÖn Phó Vang, tØnh Thõa Thiªn-HuÕ<br /> cña nhÞ vµ nhuþ xuÊt hiÖn d−íi d¹ng nh÷ng u låi cã thêi gian ph¸t triÓn cña nô chØ gÇn 3 th¸ng. Së<br /> nhá. Hai bé phËn nµy nhanh chãng ph¸t triÓn; dÜ cã sù sai kh¸c nµy, cã lÏ do nhiÖt ®é trong mïa<br /> bÇu nhuþ dÇn cã d¹ng h×nh nãn, vßi nhuþ v−¬n ®«ng cña miÒn B¾c thÊp h¬n cña miÒn Trung, lµm<br /> cao; trong bÇu, gi¸ nodn ph¸t triÓn víi c¸c nodn kÐo dµi thêi gian sinh tr−ëng. Hoa cã nhiÒu ®Æc<br /> ®¶o ®Ýnh xung quanh-kiÓu ®Ýnh nodn trô gi÷a ®iÓm thÝch nghi víi lèi thô phÊn nhê c«n trïng.<br /> (h×nh 1). 2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh, biÕn ®æi cña h¹t<br /> Cïng víi sù t¨ng tr−ëng cña bÇu, bao phÊn Sau khi thô phÊn, thô tinh, nodn ph¸t triÓn<br /> còng dÇn t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn. Ban ®Çu lµ 5 thµnh h¹t vµ vá nodn biÕn ®æi thµnh vá h¹t. H¹t<br /> u låi, sau ®ã ph¸t triÓn thµnh 5 bao phÊn, mçi só cã néi nhò mµu tr¾ng ®ôc, thùc hiÖn nhiÖm<br /> bao cã 4 tói. Vµo giai ®o¹n cuèi, chØ nhÞ ®−îc vô dù tr÷ chÊt dinh d−ìng cung cÊp cho ph«i;<br /> h×nh thµnh, nhanh chãng dµi ra cao v−ît vßi ph«i nhanh chãng sö dông hÕt nguån dinh<br /> nhuþ, lµ ®Æc ®iÓm thÝch nghi sinh lý quan träng d−ìng nµy, cuèi cïng chØ cßn l¹i mét líp vá h¹t<br /> gióp cho qu¸ tr×nh thô phÊn chÐo [2]. máng khi c©y mÇm tr−ëng thµnh-lµ líp ®Öm vËn<br /> Hoa ®Çy ®ñ, mÉu 5, tiÒn khai hoa vÆn; gèc chuyÓn chÊt dinh d−ìng tõ c©y mÑ sang c©y con<br /> cña c¸nh hoa dÝnh l¹i víi nhau thµnh èng dµi 5- §−êng dÉn truyÒn chÝnh cung cÊp chÊt dinh<br /> 6 mm; khi në, c¸nh hoa cong gËp gãc xuèng víi d−ìng cho c©y mÇm sinh tr−ëng ph¸t triÓn lµ<br /> nhiÒu ddy l«ng tiÕt mÞn, dµi, ng¾n kh¸c nhau ë qua gi¸ nodn kÐo dµi.<br /> häng trµng; chóng ®ãng vai trß quan träng, hÊp Nodn cña só lµ nodn ®¶o, lç nodn n»m gÇn<br /> dÉn c«n trïng cïng c¸c bé phËn kh¸c cña hoa. hoÆc s¸t víi cuèng vµ gi¸ nodn. Trong khoang<br /> C¸ch s¾p xÕp cña ®µi vµ trµng t¹o ra ®−êng ®i bÇu, cã rÊt nhiÒu nodn ®Ýnh xung quanh mét<br /> x¸c ®Þnh cho c«n trïng vµo trong hoa. Nh÷ng trôc chung; cã thÓ cã vµi nodn ®−îc thô tinh<br /> c«n trïng thô phÊn cho hoa ph¶i cã l−ìi dµi nh−ng qua qu¸ tr×nh chän läc chØ cã mét nodn<br /> hoÆc ®Çu ®ñ khoÎ ®Ó më réng lèi vµo do l¸ ®µi ph¸t triÓn thµnh h¹t. ChÊt dinh d−ìng ®Ó nu«i<br /> xiÕt chÆt. Thêi gian thô phÊn, thô tinh cña hoa ph«i cã tÝnh chÊt tËp trung, ®©y lµ −u thÕ cña<br /> só kh¸ ng¾n ngñi; bëi ngay sau khi hoa tµn, cã nh÷ng loµi thùc vËt nöa sinh con so víi nh÷ng<br /> thÓ quan s¸t ®−îc sù phång lªn cña c¸c nodn loµi thùc vËt kh¸c sinh s¶n b»ng h¹t.<br /> <br /> 1<br /> 1<br /> <br /> 2 2 1<br /> <br /> 3<br /> 2<br /> 3<br /> <br /> H×nh 2. C¾t däc h¹t só míi h×nh H×nh 3. Gi¸ nodn ®ang dµi dÇn<br /> H×nh 1. C¾t däc bÇu só<br /> thµnh. MÉu c¾t ngay sau khi c¸nh theo qu¸ tr×nh lín lªn cña c©y con<br /> tr−ëng thµnh (x 50)1/5<br /> hoa, nhÞ rông (x 50)1/5 (x 10)1/5<br /> 1. V¸ch bÇu; 2. Nodn; 1. V¸ch bÇu; 2. H¹t; 1. H¹t;<br /> 3. M« mÒm ®Õ hoa. 3. Nodn tho¸i ho¸. 2. Gi¸ nodn.<br /> 34<br />  Kho¶ng 2 tuÇn sau khi thô tinh, ph«i cã kÝch chåi mÇm vµ mét phÇn trô d−íi l¸ mÇm. Sau<br /> th−íc chõng 1 mm n»m ngËp ch×m trong khèi mét thêi gian, néi nhò ®−îc sö dông hÕt lµm<br /> néi nhò; 3-4 tuÇn kÕ tiÕp, rÔ mÇm kÐo dµi xuyªn thøc ¨n cho ph«i, chØ cßn l¹i phÇn vá h¹t gåm<br /> qua vá h¹t t¹i vÞ trÝ cña lç nodn cò, ®Èy dÇn l¸ vµi líp tÕ bµo m« mÒm ®¼ng kÝnh, mµng máng<br /> mÇm, chåi mÇm vµ h¹t lªn trªn. Néi nhò lóc nµy bao xung quanh l¸ mÇm vµ phÇn trªn cña trô<br /> cã d¹ng khèi h×nh nãn óp trªn l¸ mÇm, d−íi l¸ mÇm.<br /> <br /> <br /> 1 1 1<br /> <br /> 2<br /> 2<br /> 3 2<br /> 3<br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 4. C¾t ngang qu¶ cã mang H×nh 5. C¾t däc c©y mÇm só H×nh 6. C¾t ngang th©n mÇm só<br /> gi¸ nodn (x 100)1/5 míi h×nh thµnh (x 35)1/5 (x 100)1/5<br /> 1. Vá qu¶. 2. M« mÒm cña gi¸ 1. Vá h¹t. 2. C©y mÇm. 1. M« mÒm vá cã chøa nhiÒu tinh bét.<br /> nodn. 3. HÖ dÉn cña gi¸ nodn. 3. Gi¸ nodn. 2. Trô dÉn mang cÊu tróc cña th©n.<br /> <br /> Sau thô tinh, h¹t h×nh thµnh, gia t¨ng kÝch Qu¸ tr×nh thô tinh cña thùc vËt h¹t kÝn t¹o ra<br /> th−íc vµ chÌn Ðp ®Èy gi¸ nodn sang mét bªn 2 s¶n phÈm: hîp tö (2n) vµ néi nhò tam béi (3n).<br /> ®ång thêi gi¸ nodn còng dµi dÇn (h×nh 2, 3). Hîp tö ph©n chia vµ ph¸t triÓn thµnh ph«i gåm<br /> Song song víi sù ph¸t triÓn cña h¹t vµ c©y mÇm chåi mÇm, l¸ mÇm, th©n mÇm vµ rÔ mÇm. KÝch<br /> lµ qu¸ tr×nh kÐo dµi cña gi¸ nodn (h×nh 3). §©y th−íc cña ph«i lín hay nhá lµ ®Æc ®iÓm cña loµi<br /> lµ cÇu nèi dinh d−ìng quan träng gi÷a c©y mÑ nh−ng sau khi h×nh thµnh, ®¹t tr¹ng th¸i tr−ëng<br /> vµ c©y con; mét ®Çu cña gi¸ nodn g¾n trùc tiÕp thµnh, bao giê h¹t còng cã thêi gian nghØ tr−íc<br /> víi cuèng qu¶ cßn ®Çu kia g¾n víi c©y mÇm. khi tiÕp tôc n¶y mÇm. Ph«i cña c©y só th× kh«ng<br /> Gi¸ nodn lµ mét trôc dµi, m¶nh, n»m s¸t phÇn nh− vËy. Sau khi ®−îc h×nh thµnh, chóng liªn<br /> bông cong cña qu¶ vµ kÐo dµi däc theo c©y tôc ph¸t triÓn trong kho¶ng 6 th¸ng tiÕp theo,<br /> mÇm. Sù kÐo dµi cña gi¸ nodn lµ ®Æc ®iÓm ®¹t tr¹ng th¸i tr−ëng thµnh vµ rêi khái c©y mÑ<br /> kh«ng phæ biÕn cña thùc vËt; nã cã chøc n¨ng (qu¶ só rông vµo c¸c th¸ng 9-10 hµng n¨m). L¸<br /> t−¬ng tù nh− cuèng nodn nh−ng ®−îc ph©n biÖt mÇm lµ yÕu tè h×nh thµnh ®Çu tiªn vµ cã cÊu t¹o<br /> víi cuèng nodn bëi vÞ trÝ. De Candolle ®d t×m kh¸ hoµn h¶o; d−íi biÓu b× lµ nh÷ng líp tÕ bµo<br /> thÊy sù t−¬ng ®ång vÒ mÆt chøc n¨ng trong cÊu m« mÒm chøa lôc l¹p, hoµn toµn kh«ng ph©n<br /> tróc cña cuèng hoa vµ gi¸ nodn, sau ®ã ®−îc thµnh m« giËu vµ m« xèp. C¸c bã dÉn ph©n bè<br /> Gaertner vµ mét sè t¸c gi¶ kh¸c t¸i kh¼ng ®Þnh, gi÷a khèi m« mÒm vµ chØ cã yÕu tè dÉn. Kho¶ng<br /> ®Òu gäi ®ã lµ “d©y rèn” hay “d©y treo ph«i” v× 2 tuÇn sau khi hoa në, l¸ mÇm xuÊt hiÖn råi trô<br /> chøc phËn cña chóng [2]. CÊu tróc cña gi¸ nodn d−íi l¸ mÇm, rÔ mÇm còng ®−îc h×nh thµnh kÌm<br /> kh¸ ®¬n gi¶n, lµ mét d©y nhá, m¶nh, nh×n ®−îc theo sù kÐo dµi cña qu¶ (h×nh 5). Nöa trªn cña<br /> b»ng m¾t th−êng, cÊu t¹o bëi vµi líp tÕ bµo m« c©y mÇm mang cÊu t¹o ®Æc tr−ng cña th©n cßn<br /> mÒm nhá bao quanh mét bã dÉn lín; trong bã nöa d−íi mang cÊu tróc cña rÔ (c¸c h×nh 6, 7).<br /> dÉn, chØ cã yÕu tè dÉn (h×nh 4). C¸c nodn kh«ng Khi c©y mÇm ®−îc kho¶ng 2 th¸ng tuæi, rÔ<br /> ph¸t triÓn th× tho¸i hãa vµ cïng víi gi¸ nodn mÇm xuÊt hiÖn; gi÷a th©n vµ rÔ lµ vïng cÊu t¹o<br /> b¸m vµo s−ên cña h¹t (h×nh 2). chuyÓn tiÕp: c¸c bã gç t¸ch ra, chia ®«i råi s¸t<br /> nhËp víi c¸c bã libe (h×nh 8). HÖ thèng m« mÒm<br /> 3. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña qu¶<br /> trªn toµn bé c©y mÇm ph¸t triÓn m¹nh, chøa ®Çy<br /> vµ c©y mÇm chÊt dù tr÷ (tinh bét), phôc vô cho qu¸ tr×nh<br /> <br /> 35<br /> ph¸t triÓn tiÕp tôc cña c©y con sau khi rêi khái mçi l«ng th−êng cã 3-5 tÕ bµo. Sau khi ph¸t<br /> c©y mÑ. t¸n, c©y mÇm chui ra khái vá qu¶ th× chiÒu dµi<br /> §ång thêi víi sù xuÊt hiÖn cña rÔ mÇm, cña l«ng t¨ng lªn nhanh chãng, t¹o thµnh hÖ<br /> c¸c l«ng ®a bµo mét ddy ë phÇn cuèi cña c©y thèng l«ng mÞn, mäc ng−îc trªn c©y mÇm, cã<br /> mÇm còng ®−îc h×nh thµnh. Khi ch−a rêi khái thÓ nh×n thÊy b»ng m¾t th−êng (h×nh 9).<br /> c©y mÑ, ®é dµi cña c¸c l«ng ng¾n (30-50 µm); Sù cã mÆt cña hÖ thèng l«ng ®a bµo 1 ddy<br /> <br /> 1<br /> 1<br /> <br /> <br /> 2<br /> <br /> <br /> 2<br /> 3<br /> <br /> <br /> H×nh 7. C¾t ngang rÔ mÇm só (x 100)1/4 H×nh 8. C¾t ngang phÇn chuyÓn tiÕp tõ rÔ<br /> 1. M« mÒm vá cã chøa nhiÒu tinh bét. sang th©n mÇm só (x 100)1/4<br /> 2. Trô dÉn mang cÊu tróc cña rÔ. 1. Trô dÉn mang cÊu tróc chuyÓn tiÕp.<br /> 3. M« mÒm ruét chøa nhiÒu tinh bét. 2. M« mÒm ruét.<br /> <br /> liªn quan rÊt nhiÒu víi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vµ d−ìng kho¸ng ph©n bè ë phÇn rÔ mÇm, t¹o tiÒn<br /> quyÕt ®Þnh tíi kh¶ n¨ng sèng sãt, sinh tr−ëng ®Ò tèt cho c©y con khi b¾t ®Çu cuéc sèng ®éc<br /> cña c©y con. Qua thùc tÕ, chóng t«i nhËn thÊy ë lËp. Sau khi rêi khái c©y mÑ, cè ®Þnh vµo bïn<br /> nh÷ng c©y cè ®Þnh ®−îc vµo nÒn bïn mÒm, ngËp kho¶ng 1-2 tuÇn th× c¸c rÔ bªn xuÊt hiÖn vµ c©y<br /> n−íc, sè l−îng l«ng/c©y nhiÒu vµ c©y con sinh con sinh tr−ëng m¹nh, nhanh chãng chiÕm lÜnh<br /> tr−ëng tèt; ng−îc l¹i, trªn nÒn bïn cøng vµ kh«, m«i tr−êng.<br /> l«ng ®a bµo kÐm ph¸t triÓn c¶ vÒ sè l−îng vµ §Ó viÖc thu h¸i vµ gieo trång c©y só ®¹t<br /> kÝch th−íc, kÐo theo qu¸ tr×nh sinh tr−ëng chËm hiÖu qu¶ cao, cÇn chó träng tíi thêi ®iÓm qu¶<br /> cña c©y con. chÝn. Khi qu¶ chÝn “mäng” (®−êng kÝnh cña<br /> Trong c¸c tµi liÖu hiÖn cã, chóng t«i ch−a c©y mÇm t¨ng nhanh), vá qu¶ chuyÓn sang mµu<br /> thÊy t¸c gi¶ nµo ®Ò cËp tíi sù cã mÆt cña hÖ vµng n©u lµ lóc ®¹t tû lÖ n¶y mÇm cao nhÊt<br /> thèng l«ng ®a bµo vµ vai trß cña chóng ®èi víi trong thêi gian ng¾n bëi v× cÊu t¹o cña c©y<br /> ®êi sèng cña c©y con. Cã thÓ chóng thùc hiÖn 2 mÇm ph¸t triÓn ®¹t møc ®é hoµn h¶o; l−îng<br /> chøc n¨ng chÝnh: t¨ng kh¶ n¨ng b¸m gi÷ cña chÊt dù tr÷ cao; sè l−îng l«ng ®a bµo nhiÒu, s½n<br /> c©y con vµo bïn vµ hÊp thô n−íc, chÊt dinh sµng cho qu¸ tr×nh sèng ®éc lËp tiÕp theo cña<br /> d−ìng kho¸ng trong thêi gian ®Çu sèng ®éc lËp c©y con. NÕu thu h¸i sím, khi qu¶ vÉn cßn mµu<br /> cña c©y con, khi hÖ rÔ ch−a ph¸t triÓn. Sau khi ë vµng pha xanh nh¹t th× l−îng chÊt dinh d−ìng<br /> c©y con xuÊt hiÖn 4-5 rÔ bªn cÊp 1, c¸c l«ng ®a vµ l«ng ®a bµo tËp trung trªn c©y mÇm cßn thÊp,<br /> bµo dÇn rông ®i theo chiÒu tõ trªn xuèng; lóc lµm kÐo dµi thêi gian n¶y mÇm vµ c©y con sinh<br /> nµy, chøc n¨ng hÊp thô, b¸m gi÷ vµo nÒn bïn do tr−ëng kÐm.<br /> hÖ rÔ ®¶m nhiÖm. Toµn bé c©y mÇm n»m trong vá qu¶; vá<br /> Nh− vËy, tr−íc khi rêi khái c©y mÑ, c¬ quan qu¶ ®−îc cÊu t¹o bëi c¸c tÕ bµo sím hãa gç.<br /> dinh d−ìng cña c©y mÇm cña só ph¸t triÓn kh¸ Nh÷ng tÕ bµo nµy tËp trung thµnh tõng ®¸m vµ<br /> ®Çy ®ñ. Trªn c©y mÇm, m« dù tr÷ ph¸t triÓn møc ®é hãa cøng t¨ng dÇn theo tuæi cña qu¶,<br /> m¹nh vµ cã mang ®Çy ®ñ cÊu tróc cña c¶ th©n, t¨ng c−êng kh¶ n¨ng b¶o vÖ c©y mÇm. Qu¶<br /> rÔ, cïng bé phËn chuyªn hãa thùc hiÖn chøc cong h×nh l−ìi liÒm vµ cã nh÷ng d¶i tÕ bµo m«<br /> n¨ng b¸m gi÷, hÊp thô n−íc, c¸c chÊt dinh mÒm nhá n»m xen lÉn víi c¸c ®¸m m« cøng, lµ<br /> 36<br /> vÞ trÝ sau nµy c©y con dÔ dµng xÐ r¸ch vá qu¶ ®iÓm thó vÞ cña c¸c loµi thùc vËt cã h×nh thøc<br /> chui ra ngoµi (h×nh 10). Trªn toµn bé chiÒu dµi sinh s¶n sinh con vµ nöa sinh con. PhÇn lín h¹t<br /> cña qu¶, phÇnqu¶ gi¸p cuèng cã cÊu tróc mÒm cña c¸c loµi thùc vËt sinh con vµ nöa sinh con cã<br /> yÕu nhÊt (do cã m« ph©n sinh ho¹t ®éng); khi rÊt Ýt néi nhò, kh«ng cung cÊp ®ñ chÊt dinh<br /> qu¶ chÝn rông xuèng, c©y mÇm nhanh chãng xÐ d−ìng cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña trô mÇm vµ<br /> r¸ch phÇn vá s¸t cuèng qu¶, kÐo dµi rÔ mÇm ®Ó c©y mÇm. Th«ng th−êng, chÊt dinh d−ìng ®−îc<br /> cè ®Þnh vµo bïn. chuyÓn trùc tiÕp tõ qu¶ sang h¹t qua hÖ m¹ch råi<br /> tõ h¹t sang ph«i qua d©y treo ph«i [3]; nh−ng<br /> 4. Con ®−êng vËn chuyÓn chÊt dinh d−ìng<br /> ®èi víi c©y só vµ nh÷ng loµi thùc vËt cã h×nh<br /> tõ c©y mÑ sang c©y con thøc sinh con trªn c©y mÑ kh¸c, kÝch th−íc cña<br /> Con ®−êng vËn chuyÓn chÊt dinh d−ìng tõ c©y c©y mÇm lín nªn nÕu chØ qua d©y treo ph«i th×<br /> mÑ sang c©y con lµ c©y mÇm (nöa sinh con), trô kh«ng ®ñ ®Ó nu«i d−ìng c©y mÇm. Nh÷ng loµi<br /> mÇm (sinh con); b»ng c¸ch nµo ®ã, c©y con cã thÓ c©y nµy ®d cã ph−¬ng thøc dÉn truyÒn rÊt hiÖu<br /> ®¹t chiÒu dµi kh¸ lín: 5-15-50 cm, tuú ë c¸c loµi qu¶, ®ã lµ h×nh thµnh hÖ thèng gi¸c mót trªn bÒ<br /> kh¸c nhau tr−íc khi rêi khái c©y mÑ. Chóng cã mÆt l¸ mÇm, c©y mÇm vµ vá h¹t bªn c¹nh ®−êng<br /> nhËn chÊt dinh d−ìng tõ c©y mÑ hay kh«ng? NhËn dÉn qua d©y treo ph«i vµ qu¸ tr×nh thÈm thÊu.<br /> trong bao nhiªu thêi gian? ChØ qua con ®−êng Haberlandt (1928) ®d nhËn xÐt néi nhò kiÓu gi¸c<br /> thÈm thÊu hay cßn mét kªnh dÉn truyÒn chÊt dinh mót lµ cÊu tróc ®Æc tr−ng cña c¸c chi Aegiceras<br /> d−ìng nµo kh¸c? TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã lµ ®Æc vµ Bruguiera.<br /> <br /> 1<br /> <br /> 1 2 1<br /> <br /> 3<br /> 2<br /> <br /> 2<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 9. L«ng ®a bµo trªn rÔ<br /> mÇm só sau khi qu¶ chÝn vµ H×nh 10. CÊu t¹o vá qu¶ só H×nh 11. Gi¸c mót trªn c©y<br /> rông. cßn non (x100)1/5 mÇm vµ néi nhò (x50)1/5<br /> 1. L«ng ®a bµo mäc ng−îc. 1. M« cøng. 2. M« mÒm. 3. Bã<br /> 2. RÔ mÇm. 1. C©y mÇm. 2. Gi¸c mót.<br /> dÉn.<br /> <br /> Gi¸c mót cña c©y só chñ yÕu tËp trung ë phÇn nhãm thùc vËt cã h×nh thøc sinh s¶n sinh con<br /> tiÕp gi¸p gi÷a c©y mÇm víi h¹t (®Æc biÖt nhiÒu ë hoÆc nöa sinh con.<br /> phÇn h¹t s¸t gi¸ nodn), gièng nh− nh÷ng chiÕc<br /> ch©n nhá c¾m s©u vµo néi nhò cña h¹t (h×nh 11). III. KÕt luËn<br /> Chóng kh«ng cã cÊu t¹o cña tÕ bµo, tån t¹i d−íi<br /> d¹ng dÞch nhµy, láng vµ v« ®Þnh h×nh. ChÊt dinh 1. C©y só (Aegiceras corniculatum (L.)<br /> d−ìng tõ c©y mÑ qua gi¸ nodn vµo h¹t, qua hÖ Blanco) lµ loµi c©y ngËp mÆn, cã h×nh thøc sinh<br /> thèng gi¸c mót vËn chuyÓn trùc tiÕp vµo c©y s¶n nöa sinh con. H¹t cña chóng kh«ng cã thêi<br /> mÇm theo con ®−êng thÈm thÊu. Nh− vËy, dßng kú nghØ mµ n¶y mÇm ngay trªn c©y mÑ, nhËn<br /> chÊt dinh d−ìng tõ c©y mÑ theo gi¸ nodn vµo h¹t chÊt dinh d−ìng tõ c©y mÑ ®Ó ph¸t triÓn thµnh<br /> th«ng qua hÖ thèng gi¸c mót nu«i d−ìng c©y c©y mÇm n»m trong vá qu¶. Khi c©y con ®ñ søc<br /> mÇm cho ®Õn khi c©y con ®ñ søc sèng ®éc lËp sèng ®éc lËp th× qu¶ chÝn rông xuèng vµ c©y<br /> rêi khái c©y mÑ. §©y lµ −u thÕ næi tréi cña mÇm nhanh chãng b¾t ®Çu cuéc sèng míi.<br /> <br /> 37<br />  2. ë miÒn B¾c n−íc ta, hoa só cã thêi gian Khoa häc vµ Kü thuËt, 344 tr.<br /> ph©n hãa kh¸ dµi (kho¶ng 5-6 th¸ng) do ¶nh 4. Haberlandt G., 1928: Physiological plant<br /> h−ëng cña mïa ®«ng l¹nh. Trong bÇu, cã nhiÒu anatomy. Oxford press, 353 pp.<br /> nodn song chØ cã mét nodn ph¸t triÓn thµnh h¹t,<br /> lµ tÝnh chÊt chän läc thÝch øng víi ®iÒu kiÖn 5. Phan Nguyªn Hång, 1991: Sinh th¸i th¶m<br /> kh¾c nghiÖt cña rõng ngËp mÆn. thùc vËt rõng ngËp mÆn ViÖt Nam. LuËn<br /> ¸n tiÕn sÜ sinh häc: 31-52 vµ 71-125.<br /> 3. Con ®−êng vËn chuyÓn chÊt dinh d−ìng<br /> tõ c©y mÑ sang c©y con th«ng qua d©y treo 6. Pauseva Z. P., 1981: Ph−¬ng ph¸p nghiªn<br /> ph«i, gi¸ nodn vµ hÖ thèng gi¸c mót h×nh thµnh cøu tÕ bµo thùc vËt: 5-90. Nxb. Khoa häc<br /> gi÷a h¹t víi c©y mÇm. vµ Kü thuËt, Hµ Néi.<br /> 7. Tomlinson P. B., 1986: The botany of<br /> Tµi liÖu tham kh¶o mangrove: 6-163. Cambridge University<br /> press.<br /> 1. NguyÔn B¸, 1978: H×nh th¸i häc thùc vËt, 8. Lª ThÞ TrÔ, 2001: Nghiªn cøu hiÖn t−îng<br /> tËp 1-2. Nxb. Khoa häc vµ Kü thuËt, 392 häc sinh s¶n mét sè loµi c©y ngËp mÆn chñ<br /> tr. yÕu ë mét sè vïng ven biÓn ViÖt Nam.<br /> LuËn ¸n tiÕn sÜ sinh häc, 161 tr.<br /> 2. Chapman V. J., 1975: Mangrove<br /> vegetation: 1-93. Uckland University 9. NguyÔn Hoµng TrÝ, 1979: B−íc ®Çu<br /> press, New Zealand. nghiªn cøu hiÖn t−îng sinh con cña mét sè<br /> loµi c©y ngËp mÆn thuéc hä §−íc<br /> 3. Esau K., 1979: Gi¶i phÉu th−c vËt. Nxb. (Rhizophoraceae). LuËn v¨n cao häc, 60tr.<br /> <br /> Preliminary study of some development stages of the<br /> reproductive organs of aegiceras corniculatum (L.) blanco<br /> naturally growing in the coastal areas of north vietnam<br /> <br /> Nguyen Thi Hong Lien, Phan Nguyen Hong<br /> <br /> SUMMARY<br /> <br /> Aegiceras corniculatum (L.) Blanco (Myrsinaceae) is a mangrove species living in tropical and sub-<br /> tropical estuarine coastal areas, bearing many features of adaption to the environmental conditions, especially<br /> the reproductive organs. This paper presents the time of formation and development of buds, seeds and<br /> propagules. It takes about 10 months in total for seeds to form the propagules, to develop and to fall from their<br /> parent trees. The seeds do not undergo the hypnosis period; they germinate into propagules right on their<br /> parent trees (semi-viviparous). The propagules possess roots and stems and receive nutrients from their parent<br /> trees through a haustorial system and the elongated placental stalk.<br /> Ngµy nhËn bµi: 8-1-2004<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 38<br />