Cách biểu đạt sự không tán thành và cấu trúc được ưu dùng: Bình diện phân tích hội thoại

TAP CHÍ KHOA HỌC ĐHQGHN, NGOẠI NGỮ. T.XXI, số 4, 2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> C Á C H B I Ể U Đ Ạ T S ự K H Ô N G T Á N T H À N H VÀ<br /> CẤ U T R Ú C Đ Ư Ợ C ƯA D Ù N G : B ÌN H D I Ệ N P H Ả N T Í C H H Ộ I T H O Ạ I<br /> <br /> K iểu Thị Thu Hương'*'<br /> <br /> 1. Lời m ở đ ầ u n h ữ n g đường h ư ớ n g ng hiê n cứu khác,<br /> m ang lại n hữ ng kẽt qu a xác tín. Uu điếm<br /> 1.1. Ngôn ngừ ra đòi và p h á t triển<br /> của P TH T là dự a vào ngừ liệu hội thoại<br /> giúp con người giao tiếp, tr u y ề n đạt tư<br /> diễn ra trong h o à n c ả n h giao tiôp tự<br /> tương, hoặc trao đối n h ậ n xét về người,<br /> nhiên của các t h à n h viên trong cộng<br /> vật và sự kiện m à họ biết. Người nói thứ<br /> đồng. Phương p h á p mô tá và p h â n tích<br /> hai có thê t á n t h à n h hoặc không tán kỹ lưỡng giúp n h à n g h iê n cứu p h á t hiện<br /> t h à n h với n h ậ n định hay đ á n h giá của ra các cấu trúc ngôn ngừ vẫn thường<br /> ngưòi nói t h ứ n h ấ t b ằ n g cách sử dụng đ ù n g đê biêu đạt các h à n h vi ngôn ngừ.<br /> các yếu tố ngôn ngừ và phi ngôn ngữ. Đây cũng chính là điểm m ạnh của<br /> Cách dùn g ngôn ngữ biêu đ ạ t sự không PTHT, vì n h ư L e vinson (1983: 287) đã<br /> tá n t h à n h VỚI n h ậ n xét của người đốì n h ậ n định, P T H T có k h ả n ă n g cung cấp<br /> thoại th u h ú t sự q u a n t â m của các nhà “sự hiếu biết sâu sắc q u a n trọ ng n h ấ t vê<br /> nghiên cứu n h ư P o m e r a n tz (1975, 1978, câu trúc hội t h o ạ i”.<br /> 1984 a-b), Goodwin (1983), Goodwin và<br /> 1.3. Nghiên cứu n à y á p d ụ n g các<br /> Goodwin (1987, 1992), Kiều Thị Thu<br /> phương pháp của P T H T n h ầ m mỏ ta và<br /> Hương (2001, 2003 a-b) và Heritage<br /> ph â n tích các trích đ o ạn thoại cua người<br /> (2002, sắp xb.). Các tác giá tậ p t r u n g vào<br /> ban ngữ tiêng A nh và tiế n g Việt, làm rõ<br /> môi q u a n hệ giữa cách người nói thứ hai<br /> thê hiện sự t á n t h à n h / k h ô n g t á n th à n h môi quan hệ giữa cấu trú c được ưa dù ng<br /> với người nói t h ứ n h ấ t và hệ thông và n h ữ n g cấu t r ú c mà người cỉôi thoại<br /> không chế, các yếu tỏ văn hoá-xã hội ván sử d ụ n g h à n g n gày k h i biếu đ ạ t sự<br /> cũng như cấu trúc được ưa dùng. không tán t h à n h với n h ậ n xét của người<br /> 1.2. P h â n tích hội thoại (PTHT), ra nói trước. Mỗi cá n h â n tro n g cộng đồng<br /> đời vào k h oáng n h ữ n g n ă m 50 - 60 của đều có những cách riêng thê hiện cùng<br /> th ế ký XX cùng với tên tuổi của Bales một nội d u n g m ệnh dể. N h ư n g nêu phân<br /> (1950), B ar k er và W right (1955), tích kỹ, c h úng t a v ẫ n có th ê th ấy được<br /> Gooodenough (1957), Gar finkel (1967) và n h ữ n g tương dồng và k h á c biệt vê câu<br /> đặc biệt là Sacks (1963, 1972 a-b), trúc dặc t r u n g cho t ừ n g ngôn ngữ.<br /> Schegloff (1972, 1979 a h), Jefferson<br /> (1974, 1978, 1979) và P o m e r a n tz (1975, 2. N g h iê n c ứ u c ụ t h ê<br /> 1978, 1984 a-b, 1997), trở t h à n h một<br /> 2.1. S ơ lược lí t h u y ế t<br /> đường hướng nghiên cứu đ á n g tin cậy, có<br /> thỏ sử dụn g độc lập hay k ết hợp vói 2.1.1 Cặp k ế cậ n (adjacency pair)<br /> <br /> ° ThS., Giáo viên, Trường Trung hoc Phổ thông chuyên Hà NÔI - Amsterdam<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 26<br />  C á c h biếu đal sự k h ô n g tán t h à n h v à cáu trú c đ ư ợ c . 27<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trong các đo ạn thoại tự nhiên, các cảm thấy một t h à n h p h ầ n này thông<br /> p h á t ngôn t h ư ờ n g x u ấ t hiện theo cặp, d ụ n g hơn, bình thường hơn, không đặc<br /> được gọi là cặp k ế cận. P h á t ngôn th ứ t h ù ban g t h à n h p h ầ n khác (theo th u ậ t<br /> n h ấ t khiên sự x u ấ t h iện của phát ngôn ngừ của đ á n h dấu, t h à n h p h ẩ n này là<br /> thứ hai t h à n h hợp lí, và p h á t ngôn thứ kh ôn g đ á n h dâu, n h ữ n g t h à n h phần<br /> hai cũng khô ng th ê tồn tại được nếu k h á c là đ á n h dấu.)<br /> thiêu p h á t ngôn t h ứ n h ấ t . N h ừ n g cặp kê (Com rie 1976: 111)<br /> cận thường t h ấ y tr o n g hội thoại tự nhiên Bộ p h ậ n th ứ hai được ưa dùng/bộ<br /> là mời-nhận lời, chào-chào, đ á n h giá-tán p h ậ n không đ á n h dấu, theo Levinson<br /> thành, đ á n h g iá - k h ô n g t á n t h à n h v.v... (1983) và Mey (2001), có ít ngừ liệu hơn<br /> Xin hãy xem ví dụ s a u của Đỗ Hữu Châu và về m ặ t câu trú c thì đơn giản hơn so<br /> (2003: 291) vối bộ p h ậ n t h ứ hai không được ưa<br /> Ví dụ 1: dùng/bộ p h ậ n đ á n h dấu. Các bộ ph ận<br /> S p l: Khỏe khôn g? t h ứ hai không được ưa d ù n g có nhiều<br /> Sp2: Khỏe, cám ơn. điếm tương đồng như sử đụng các vếu tô"<br /> trì hoãn, yếu tcT d ẫ n nh ập , lòi giãi thích<br /> 2.1.2. Cấu trú c được ư a d ùn g<br /> V.V., b ấ t chấp việc các bộ p h ậ n thứ nhất<br /> 2.1.2.1. K h á i n iệm đ á n h d ấ u<br /> của ch úng r ấ t đa d ạ n g và r ấ t khác nhau.<br /> Một cặp kê cặ n điên hình, nh ư đã<br /> 2.1.2.2. Cấu trú c được ưa dùn g<br /> trìn h bày ở trên, gồm hai bộ phận: bộ<br /> p h ậ n th ứ n h ấ t và bộ p h ậ n t h ứ hai. Căn C á c lượt lời (turn-taking) sử dụn g cấu<br /> cứ vào sự phức t ạ p vê cấ u trú c và tính tr ú c được ưa d ù n g có k h u y n h hướng xuất<br /> hiệu quả tro ng giao tiếp, bộ p h ậ n th ứ hai hiện trong cấu trú c đơn giản, và ngược<br /> có thô được p h â n chia t h à n h bộ phận lại, các bộ p h ậ n th ứ hai không được<br /> được ưa d ù n g và bộ p h ậ n khôn g dược ưa k h ô n g ưa d ù n g thường kèm theo sự phức<br /> đùng. Khái n iệ m cấ u tr ú c được ưa d ùn g tạ p vể cấu trúc, n h ư trong ví dụ sau của<br /> trong trư ờ ng hợp n à y k h ô n g liên qu an P o m e r a n tz (1984a: 60 &71):<br /> tới sự ưa th ích m a n g t í n h tâ m lí của Ví dụ 2:<br /> người nói hoặc ngưòi nghe. Nó chỉ đơn<br /> J: I t’s really a clear lake, i s n ’t it?<br /> t h u ầ n là một k h á i n iệm vê cảu trúc,<br /> tương tự n h ư k h á i n iệ m đ á n h d ấ u trong (J: Hồ này thực sự là trong, phải vậy không9)<br /> ngôn ngữ học, được t r ư ờ n g phái P rah a, -> R; It’s w o n d e r f u l<br /> và sau n à y là J a k o b s o n và n h ữ n g người (R: Nó r ấ t tuyệt.)<br /> khác, dư a r a và p h á t triể n (theo<br /> L: Maybe it’s just ez well you don’t know.<br /> Levinson, 1983: 333). K h á i niệm vê đánh<br /> (L: Có thế nó cững tốt mà anh không biết)<br /> d â u t r o n g n g ô n n g ừ học có t h ê được hi ể u<br /> n h ư sau: (2 .0)<br /> Bân c h ấ t n ằ m s a u k h á i niệm vê đ á n h —> W: Well uh-I say it’s suspicious it<br /> d ấ u tro ng ngôn n g ừ học là ở chỗ có sự đôi could be someth in g g o o d too.<br /> lập giữa hai hoặc n h i ề u t h à n h phần..., (W: Ò ừ - tôi nói r ằ n g ngờ r à n g nó có<br /> đó t h ư ò n g là t r ư ờ n g hợp mà c h ú n g ta th ê là cái gì dó cũ ng khá.)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tap (III K hoa học D H Q G H N . N iỊo ụ ị tiiỊỮ, T.XXJ, sỏ 4, 2005<br /> 28 K ic u T h ị T h u Hương:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bộ p h ậ n th ứ hai tro ng ví dụ (2) được không tá n t h à n h lời n h ậ n xét, v.v... xét<br /> hiên ngôn ngay s au bộ p h ậ n th ứ n h ấ t có về hệ thông đều là n h ữ n g bộ p h ậ n th ứ<br /> chứa lòi n h ậ n xét được p h á t ra, trong khi hai không được ưa dùng.<br /> bộ p h ậ n th ứ hai của ví dụ (3) lại cô tình Bên cạnh n h ữ n g yếu tố n h ư trì hoàn,<br /> bị trì hoãn. Sau khi im lặng hai giây, w dẫn n h ậ p đà để cập, các bộ p h ậ n không<br /> bắt đầu nói và d ù n g yếu tô d ẫ n nhập được ưa dùn g cũng h a y x u ấ t hiện cùng<br /> “W eir và các yếu tô' trì h o ãn khác. Các các yếu tô kèm lời n h ư t rọ n g âm, ngữ<br /> bộ p h ậ n t h ứ hai khác n h ư từ chối lòi mời, điệu, độ dài, cương độ v.v..., và các yếu tô<br /> không tá n đồng lòi n h ậ n xét/khen, phản p h i lời n hư cử chỉ, n é t m ặt, á n h m ắt,<br /> đôi lời buộc tội v.v... cũ ng th ư ờng được tiếng cười v.v... Do giỏi h ạ n của p h ạ m vi<br /> biểu đạt theo cách này, n h ư n h ậ n xét của nghiên cứu, c h ú n g tôi tập t r u n g vào mô<br /> Levinson (1983: 308): tả và p h â n tích các yếu tò' ngôn ngủ có<br /> ... Trái ngược với b ả n c h ất đơn giản m ặt trong các trích đoạn thoại, còn các<br /> và n h a n h chóng của bộ p h ậ n được ưa yếu tô kèm lời và phi lồi chỉ được đê cập<br /> dùng, bộ p h ậ n khôn g được ưa dùng đến khi thực sự cần thiết.<br /> thường bị trì hoãn, và chứa n h ữ n g yếu tô Levinson (1983: 336) thê hiện sự tương<br /> phụ phức tạp; và một sô" bộ p h ậ n th ứ hai quan giữa hình thức thê hiện và nội dung<br /> n h ư chốỉ từ lời th ỉ n h cầu, chối từ lòi mời,<br /> Bỏ phản thứnhá Cầu khiến Mời Đảnh qiá/khen Hỏi Két tội<br /> <br /> <br /> Bò phàn thứha<br /> <br /> <br /> Cáu trúc đươc ưa dùng Nhận lời Nhân lời Tán thành Càu trả lời mong đơi Phủ nhản<br /> <br /> <br /> Cấu trúc ít đươc ưa dùng Từ chối Từ chối Khônq tán thành Càu trả lời không mong đợi Thú nhân<br /> <br /> <br /> <br /> Bảng 1: Sự tương đồng của nội dung và cấu trúc trong bộ phận thứ hai của cặp kô cận<br /> (Levinson 1983: 336. N h ấ n m ạ n h của người n ghiên cứu.)<br /> 2.1.3. P h á t ngôn k h ông t á n t h à n h và t á n t h à n h ” hay còn gọi là tá n th à n h hạ<br /> cấu trúc được ưa dùn g n g ô n , thường h a y được mở đ ầ u b ằ n g các<br /> từ n h ư “well” (ờ), “Yes, b u t ” (Vâng,<br /> Điều k h á t h ú vị là r a n h giới giữa cấu<br /> nhưng), hoặc đi kèm với các yêu tô trì<br /> trúc được ưa d ù n g và k h ông được ưa<br /> hoãn, im lặ ng hay tạ m dừ n g n h ư trong<br /> dùn g không phải lúc nào cùng rạch ròi.<br /> hai trích đoạn thoại sau:<br /> Vê cơ bản, người nói t h ứ hai thường<br /> thièn vê hướng t á n t h à n h với n h ặ n xét Ví dụ 4:<br /> của người nói th ứ n h ấ t. N h ư n g các yếu D: ... we’ve h a d a good relationship<br /> tô" tán t h à n h có thề đi cù ng yếu tô không a t home,<br /> tá n t h à n h , làm suy yếu sự k h ẳ n g định (D: Chúng tôi có mối quan hệ tốt ỏ nhà<br /> của lòi đáp. Cấu trú c “t á n t h à n h + không<br /> -> R: .hhh Yes, but I m ean...<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> l ap I I I I Khoa hục ĐHQCÌHN, NỉỊOỊii T.XXI. So 4. 2005<br /> c 'ách hiẽu dạt sư k h ô n g lán th à n h và c â u trúc (ỉươc 29<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> (R: Vâng, n h ư n g tôi muôn nói CỈÔI1 _) với yêu tô khen ngợi sử d ụ n g cáu trúc<br /> (P omer an tz 1975:68, 1984a: 72) của bộ p h ậ n được ưa dùng:<br /> <br /> Ví dụ 5: Ví dụ 6:<br /> <br /> A: ... cause those things take working at. A: I m e a n I fee] good when I’m<br /> playing with h e r bec au se<br /> (A: ... làm n h ữ n g t h ứ đó hoạt động,)<br /> feel like uh her a n d I play a like helih<br /> -> ( 2 .0)<br /> (A: Mình thây vui khi chơi với cỏ ấy vì<br /> —> B: (hhhhh) well, they do, but...<br /> mình thích cô ấy và chơi cũng giông thẻ)<br /> (B: ơ , đúng thế, n h ư n g ...)<br /> -» B: No. You play beautifully.<br /> ( P o m er an tz 1984a: 70)<br /> (B: Không. Cậu chơi hay.)<br /> Khoang im lặng kéo dài sau lượt lòi<br /> So s á n h với các p h á t ngôn không tá n<br /> của A trong trích đoạn thoại (5) là tín<br /> t h à n h khác, p h á t ngôn không t á n th àn h<br /> hiệu cho lượt lời không t á n t h à n h của B.<br /> đi sa u lượt lòi người ĩíoi th ứ n h ấ t gièm<br /> Tù “well" nòi tiêp sa u hơi thơ ra khá dài,<br /> p h a chính ban t h â n mình thường có xu<br /> thô hiện bằng (hlìhhh), góp phần làm<br /> hư ớng m ạnh mẽ hơn và t h ẳ n g t h ắ n hơn,<br /> chậm p h ầ n chính của p h á t ngôn không<br /> có th ế là do c húng được tạo nên vì lợi ích<br /> t á n th àn h . Trong trích đoạn thoại (4), R<br /> của người khác chứ không vì lợi ích của<br /> cùng thô hiện sự do dự của mình bằng<br /> người p h á t ngôn. Ngược lại, phát ngôn<br /> cách thỏ hít vào (.hhh) và cấu trúc “tán<br /> tán th àn h dường như bị trì hoãn hoặc được<br /> t h à n h + không t á n t h à n h ” (Vâng,<br /> che chắn đê làm giám lời tự nhận xét tiêu<br /> nhưng). Theo P o m e ra n tz (1984a), phát<br /> cực trước đâv của người nói thứ nhất.<br /> ngôn tán thành di kèm các yếu tô không<br /> t á n t h à n h hoặc giâm nhẹ được gọi là p h á t Ví dụ 7:<br /> ngôn không tán tlìành dạng yếu hay tán W:... Do you know what 1 was all<br /> th àn h hạ ngôn (đã để cặp ỏ trẽn). t h a t time?<br /> Tuy nliiỏn, không phái lúc nào p h á t (W: ... Cậu có biết tớ là gì trong suốt<br /> ngôn không tá n t h à n h cũng x u ất hiện thòi gian đó không?)<br /> dưới d ạ n g bộ p h ậ n th ứ hai khôn g được L: (No)<br /> ưa dùng. Trong trường hợp người nói thứ<br /> (L: Không)<br /> n h ấ t tự phô phán hay tự chê bai, thì sự<br /> W: Pavlov’s dog.<br /> t á n t h à n h của người nói t h ứ hai có thê<br /> được hiếu là ng ầm phê bình người nói (W: Là con chó của Pavlov)<br /> t h ứ nhất. Ngược lại, sự k h ô n g t á n th à n h ( 2 .0 )<br /> trớ t h à n h bộ p h ậ n được ưa dùng. Các —> L: (I suppose),<br /> n h à nghiên cứu n h ư P o m e r a n tz (1975,<br /> (L: Tôi cho rằng)<br /> 1978, 1984a), Levinson (1983), Sacks<br /> (1987) và Nofsinger (1991) rất quail tâm (P om erantz 1984a: 90)<br /> đên hiện tượng lí t h ú này. Trong trích Trong trích đoạn thoại trên, thoạt<br /> đoạn thoại sa u của P o m e r a n tz (1984a: ti ên L im lặn g trong hai giây dê tr á n h<br /> 85), p h á t ngôn khôn g t á n t h à n h kết hợp đư a ngay lòi đáp, và khi cất lời lại buông<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tuf) ( hi K/ioti lun 1)1IQ C j I I N , N iỊiU ỉi nạữ. I X X I. Si> 4, 2005<br /> 30 K iề u T h ị T h u H ư ơ n g<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> câu nói lửng lơ (Tôi cho rằng) n h ằ m làm 2.2.2. Phát ngôn không tán th à n h ở<br /> nhẹ lòi tự n h ậ n xét của w. Phát ngôn dạng bộ phận thứ hai không được ưa dùng<br /> t á n t h à n h kiểu này m a n g đặc tín h điển 2.2.2.1. N g ữ liệu tiến g A n h<br /> hình của bộ phận thứ hai không được ưa<br /> Trong giao tiếp t h ô n g thường, đưa ra<br /> dùng: vừa bị trì hoản, vừa bị làm SUV yếu<br /> một đ á n h giá cũ n g đồng thời được hiếu<br /> bơi các yếu tô" làm giảm n h ẹ và che chắn.<br /> là mong đợi sự t á n đồng từ phía ngưòi<br /> P h ầ n tiếp theo của ng hiê n cứu xem đôi thoại. Tuy n hiên, k h ô n g phả i p h á t<br /> xét một sô' trích đoạn th oại tro n g tiếng ngôn đáp nào củ n g lả p h á t ngôn tán<br /> Anh và tiêng Việt n h ằ m làm rõ mối q u a n đồng. Ngữ liệu t iế n g Anh cho t h ấ y ngưòi<br /> hệ k h ă n g k h í t giữa cách biểu đ ạ t p há t Anh có xu hướng th i ê n vê việc trì hoãn<br /> ngôn không t á n t h à n h và cấu trúc được hay kìm giữ p h á t ngôn k h ô n g t á n t h à n h<br /> ưa dùng. và t r á n h đưa ra ngay n h ữ n g cảu trá lời<br /> 2.2. Cách biểu đ ạ t sự không t á n có tính phê phán. N h ữ n g cụm từ n h ư “I<br /> t h à n h và cấu trúc được ưa d ù n g do” (tôi cũng vậy), “I m e a n ” (tôi định nói<br /> 2.2.1. Ngữ liệu n g h iên cứu là), các từ đứng đ ầ u lượt lòi n h ư “Well”<br /> (Ờ), “E r ” (ơ), từ đòi hỏi l à m rõ nghĩa n h ư<br /> Về nguyên tắc, ngừ liệu d ù n g trong<br /> “W ha t?” (Cáigì vậy?” v.v... thư ờn g được<br /> PTH T lấy từ hội thoại tự nh iên diễn ra<br /> sử dụ ng n h ư tín h iệ u của lượt lời không<br /> giừa các t h à n h viên tr on g cộng đồng.<br /> t á n th à n h . N h ữ n g đoạn thoại sa u đây có<br /> Ngữ liệu tiếng Anh chủ yếu lấy từ nguồn<br /> thê là ví dụ điển hình:<br /> ngữ liệu của các tác giả n h ư P o m e r a n tz<br /> Ví dụ 8:<br /> (1978, 1984 a-b), Goodwin và Goodwin<br /> (1987), F ineg an (2004), có t h a m kháo các A: Why w h h a t ’sa m a t t u h with y-Yih<br /> nghiên cứu của Sack s và các cộng sự sou//nd HA:PPY. hh<br /> (1974), Levinson (1983), và Heritage (A: Tại sao có c h u y ệ n gì với cậu thế-<br /> (2002). Ngừ liệu tiếng Việt do c h ú n g tôi Cậu có vẻ h ạ n h phúc, hh)<br /> ghi âm tại Hà Nội tr o n g n ă m 2‘ 003. R: Nothing.<br /> P h ầ n ngữ liệu tiếng Anh được giữ (B: Không có gì.)<br /> p hần phiên â m n h ư ngu y ên bản. Hệ -> B: I sound ha:p//py?<br /> thông phiên âm này được Jefferson p h á t (B: Tớ có vẻ h ạ n h p h ú c sao?)<br /> triể n và d ù n g trong S c henkein (1978: XI-<br /> A: Ye:uh.<br /> xvi), Levinson (1983: 369-370), Atkinson<br /> (A: ừ.)<br /> và Heritage (1984: ix-xvi), và M a y n a r d<br /> (0.3)<br /> (2003: 255-256). Ngữ liệu tiếng Việt cũng<br /> được phiên âm dựa tr ê n hệ th ô ng này. B: No:,<br /> <br /> Trong p hạm vi của nghiên cứu này (B: Không,)<br /> c hú ng tôi tập t r u n g chủ yếu vào n h u n g (P om erantz 1984a: 71)<br /> yêu tô ngôn ngừ x u ấ t hiện trong hội Ví dụ 9:<br /> thoại. Các yếu tò' kèm lời và phi lời chỉ Angel: I don’t t h i n k Nick would play<br /> được đê cập đến khi t h ậ t cần thiết. such a dirty trick on you.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tạp ( h i Khoa học D H Q G H N . N iịo ụ i IHỊIÌ, / XX/, Sô 4, 2005<br /> C ách b iêu dạt sự k h ô n ỉ! tá n th à n h và c â u trúc (tược 31<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> (Angel: Tớ k h ô n g nghĩ là Nick lại —> C: Well, yeah b u t where in th(*<br /> chơi ngón b ả n ấy với cậu.) hell em I gonna live.<br /> -> Brit: Well, you obviously don ’t (C: Ờ, ò n h ư n g tôi sè sông ỏ chỗ quái<br /> know Nick very well. nào chứ.)<br /> (Brit: Ờ, cậu rõ ràng là không biết Nick rồi.) Sự kết hợp t h ú vị và bí ẩ n của các yếu<br /> ( F in e g a n 2004: 309) tô t á n đồng và klìỏng t á n đồng Irong cấu<br /> trúc này rất đ á n g q u a n tâm. v ổ bán<br /> Theo P o m e r a n t z (1984a: 71), người<br /> chất, c húng là n h ữ n g yêu tô dôi lập, và<br /> nói th ử hai củng có t h ê sử d ụ n g chiến<br /> vể lí thuyết, c h ú n g phải đi theo các<br /> t h u ậ t “kh ôn g tiếp lòi n g a y ”. Họ chần<br /> hướng ngược n h a u . Vậy mà trong câu<br /> chừ, trì hoãn b ằ n g cách im lặng. Thường<br /> trúc đặc biệt n ày c h ú n g lại kết hợp với<br /> thì sự im lặn g n g a y s a u n h ậ n xét của<br /> nh au , tạo ra các p h á t ngôn không tán<br /> người nói t h ứ n h ấ t n g ầ m báo trước sự<br /> th à n h dạng suy yếu, ví dụ (P omerantz<br /> không tá n t h à n h củ a ngưòi nói t h ứ hai.<br /> 1984a: 73):<br /> Đôi khi. c h ín h sự báo hiệu này khiến<br /> người nói t h ứ n h ấ t c h ín h sửa lại phát Ví dụ 12:<br /> ngôn đầu của họ, n h ư t ro n g ví dụ sau R: Bu tchu a d m i t he is h av in g fun and<br /> đáy của P o m e r a n t z (1984a: 70): you th in k it ’s funny.<br /> Ví dụ 10: (R: N h ư n g cậu công n h ậ n là h ắ n<br /> A: God izn it d r e a ry. đ a n g thích và cậu nghi việc đó VUI.)<br /> <br /> (A: Tròi thời tiết á m d ạ m quá đi.) —> K: 1 th in k it's funny, veah. But<br /> it’s a ridiculous funny.<br /> -> ( 0 .6 )<br /> (K: Tớ nghĩ việc đó vui, ừ. Như ng là<br /> A: //Y’kn ow ỉ d o n ’t th in k-<br /> vui lo’bịch.)<br /> (A: Cậu biết đ ấ y tớ k h ô n g nghĩ là-)<br /> 2.2 2.2. N g ữ liệu tiếng Việt<br /> —> B: .hh- I t ’s w a r m though,<br /> Trong các đoạn thoại của người Việt,<br /> (B: .hh-T hê n h ư n g v ẫ n ấm,)<br /> người nói t h ứ hai có th ê trì hoãn p h á t<br /> P h á t ngôn k h ô n g t á n đồng có thê ngôn b ất đồng thông qua câu hỏi vê<br /> được che c h ắ n b à n g n h ữ n g từ n h ư “u h ” nguồn gốc của thòn g tin hay n h ậ n xét<br /> hoặc “w e i r t h ê h iệ n sự m iễn cưởng hoặc mà người nói trước đưa ra, như trong<br /> không thoải m á i củ a người nói. Ngoài ra,<br /> đoạn thoại sau:<br /> người nói t h ứ h ai c ũ n g có th ể khai thác<br /> Ví dụ 13:<br /> câu trú c “t á n t h à n h + k h ô n g t á n t h à n h ”<br /> đi c ù n g tiêu t ừ n h ư ợ n g bộ “b u t ” (nhưng). B: Cái kiếm tiền của t h ằ n g N... Mới<br /> Điều n à y có t h ê t h â y rỏ t r o n g đoạn thoại chỉ là bằng cái cơ bắp thôi.<br /> sau do P o m e r a n t z ghi được (1984a: 72): H. Ai bảo b ạ n là cơ bắp?<br /> Ví dụ 11: Câu hói vê nguồn gốc này còn có tác<br /> D: We Ve got sm pretty // (good schools.) d ụ n g giúp H có cơ hội hiểu rõ th ê m q uan<br /> điếm của người đôi thoại, đồng thời<br /> (D: C h ú n g ta có m ộ t sô trư ò n g học<br /> tr á n h được việc đư a ra lời p h ả n đôi vội<br /> đẹp // tốt.)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ỉ li/) ( h i K h o a h ọ c D H Q G H N . Niioựi i i i Ị Ũ . T XXI, Sò 4. 2005<br /> 32 __________________ K iê u T h I '11UI H ư ơ n "<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> vàng. Bàng thoại chúng tôi ghi Am được: Người Việt c ù n g có th e đồng tình với<br /> cho thấy người Viột hay dùng cách hói này. phíit ngôn t n í ớ r dó. roi chia ra n h ậ n xót<br /> Ví dụ 14: trái n^ƯỢc b á n g câu trúc có (lạng “tan<br /> T: Căn bản là khôi A năm nay khó hơn. dồng + không t á n đồng" n h ư "ỪVảng,<br /> —> L: Ạị báo thế? nhưng" tương dư ơng với “Yes, but" tron g<br /> tiông Anh.<br /> Bằng câu hói “Ai báo the" L vun né<br /> tr á n h được việc nêu ngay q u a n điếm trái (3) H: Con gái I1 Ó t h u ầ n hớn.<br /> ngược của mình, vừa có điểu kiện hiếu rõ —> V: \'\ (1.0) n h ư n g mà con trai bây<br /> n h ặ n xét của T. L cũng có th ế th a y dổi giò thi...<br /> cách nghĩ của mình nếu T có lí, và L Trong các trích (loạn thoại khác,<br /> cũng có th ế nói rò sự không t á n t h à n h người nói th ứ hai t h a n g t h ă n khôn g tán<br /> của mình trong trư ờ ng hợp T không dưa th à n h n h ậ n xét m à người nói th ứ n h ấ t<br /> ra được lời giái thích th u y ế t phục. đưa ra. N h ù n g n h ữ n g phát ngôn khôn g<br /> Người nói th ú hai có thô không đồng tán đồng này k h ôn g làm ngưòi ngh(* khỏ<br /> tình với người nói t h ứ n h ấ t b à n g cách chịu, nhờ sự có m ặ t của tiểu t ù “ạ" chi sự<br /> gi à 111 n h ẹ hoặc sứa lại câu chừ của n h ậ n lề phép trong giao tiêp:<br /> xét trước đó. Trong trích doạn thoại dưới (1) H: Con giai là chư::a theo quỹ (lạo<br /> dây. T làm suy giảm mức độ h à n h dộng (1.0) cho nên là bô pha i ròn nhiều...<br /> mà người nói thứ n h ấ t đưa ra, d ẫ n đến -» N: Không phài thỏ ạ.<br /> p h á t ngôn không t á n t h à n h nhẹ ngay (2) C: ...thi r ấ t khỏ... sẽ chọn dược<br /> trong lượt lời của mình: n h â n tài thùe sự...<br /> (1) D: T. này “c h a t ” ghê lắm ... suốt -> A: Không c*ó (lâu ạ. Tiêu cực vẫn<br /> ngày lên mạng.<br /> cực nhiều luôn ạ.<br /> -» T: Th inh thoảng.<br /> 1.1.1. P h á t ngỏn khỏng t á n t h à n h ờ<br /> Đỏi khi yếu tỏ làm suy yếu mức độ clạng hộ p h ậ n t h ứ hai dược lia d ù n g<br /> của n h ậ n xét trước (tỏ có th ế còn kết. hợp<br /> 1.1.1.1. N g ữ liệu tiến g A n h<br /> với yêu tô tán đổng, n h ư tr on g đoạn<br /> thoại sau giừa B và H: P h ầ n ngừ liệu ti ê n g Anh ớ trôn cho<br /> thấv n^ười b à n ngừ tiêng Anh thường<br /> (2) B: Nước ấy nó cũ::n£r (0.5) Kỹ<br /> tr á n h ( l ù n g c â u t r ú c k h ô n g ( l u ộ c lia<br /> t h u ậ t của nó cũng m ạ n h p h ết dấy.<br /> (lùììíí, và cỏ xu huỏn.ií trì hoãn hoặc giám<br /> -> H: Ư, kỹ t h u ậ t của 11 Ó thì:: (1.0) nhẹ p h á t ngôn k h ô n g t á n t h à n h vôi nhận<br /> cùng k h á . xét trước dó. N h ư n g diều này khôn g có<br /> Mặc dù mỏ đầu b ằ n g yếu tô tá n đồng nghía là họ k h ô n g t h a n g t h ắ n thô hiộn<br /> “ừ \ như ng câu đ áp của H vần được hiếu sự bất (lồng vói người dôi thoại. Rất<br /> là p h á t ngôn không tá n đồng (dạng yên) nhiều phát ngôn k h ô n g t á n t h à n h (lược<br /> vì sau khi t á n t h à n h q u a n điếm của B, H thế hiện quyết liệt và tức thì. Thõng<br /> lại giảm bớt mức độ n h ậ n xét của B thường, c h úng xuất h iệ n ngay sau phát<br /> “m ạn h p h ê t” h ằ n g cụm từ “cũng k h á ”. ngôn tự chê trá ch , hay tự phô p h á n cua<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> I Ụ Ị) ( I I I Khoa hoi DI lụ a / 1 V . \ \ 'r n / / liỊỉữ . T XXI. Su •/ . 2005<br />  C á c h biêu (lạt sư k h ô n g tá n Ih à n h v à c â u trú c d ư ợ c<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ngưòi nói trước, n h ư tr o n g ví dụ sau của trước, p h á i ngôn của người nói thứ hai là<br /> Po m er antz (1984a: 87) nh ữ n g câu khen người th ứ nhất.<br /> (1) A: ... I'm so d u m b I don’t even P o m era n tz (1984a: 85) min h họa nh ặn<br /> know it. hhh! - heh! xét nàv b à n g ví dụ sau:<br /> (1) C: ... ’ere Mom 111 a She talks<br /> (A: ...Tôi t h ậ t là ngu ngốc tôi th ậm<br /> b etter th a n I do.<br /> chí không biết cả điề u ấy nừa.)<br /> (C: ... mẹ à cô ây nói giói hơn con.)<br /> —> B: Y-no, y-vou’re not d u :mb, ...<br /> -» B: Aw you talk fine.<br /> (B: Cậu-không, cậu k h ô n g ngu,)<br /> (B: Con nói tốt chứ.)<br /> Các vêu tô p h ủ đ ịn h n h ư “no” và<br /> "not” xuất hiộn n g a y đ ầ u câu làm tăng (2) B: And ] never was a grea(h)t<br /> thê m hiệu lực của p h á t ngôn không tán Bri(h)dge plav(h)er Clai(h) re,<br /> dồng. C h úng t a có t h ê t h â y rõ điều này (B: Và tớ ch an g bao giò là người chơi<br /> trong n h ừ n g trích đ o ạ n thoại sau bài Brigde giỏi cả, Claire,)<br /> (P omer an tz 1984a: 85): -> A: Well I t h in k you’ve always been<br /> (2) R: Dis she get my card? rea l good,<br /> <br /> (R: Cô ấy có n h ậ n được bưu thiếp của (A: Tớ nghĩ cậu luôn là người chơi<br /> tớ không?) t h ậ t sự giỏi,)<br /> <br /> C: Yeah s h e g o tch er card. Người nói sau cũ ng có thẻ làm suy<br /> yếu, hoặc sửa lại p h á t ngôn tự chê bôi<br /> (C: Có cô ấy có n h ậ n được thiếp của cậu.)<br /> của người nói trước, hoặc chỉ ra r ằn g<br /> R: Did s h e t ’in k it w as terrib le?<br /> h à n h dộng nói xấu bản t h â n là không<br /> (R: Cô ấy có n g h ĩ là nó kinh k h ủ n g đ ú n g hay không hợp lí:<br /> không?)<br /> (3) W: And I’m being irritab le right<br /> —> C: No s he t h o u g h t it was very now by telling you so,<br /> adohrable.<br /> (W: Và ngay lúc này tớ cũng đ a n g cáu<br /> (C: Không cô ây nghĩ là nó rất đáng yêu.) khi nói với cậu thê,)<br /> (3) B: I w a s w o n d e r i n g if I’d ruined -> L: Ah! Ah! HHHH No.<br /> ver- wee ken d // by uh h e h h h h e h ! No b u t - b u t u h - v u h - W i l b u r<br /> (B: Tớ cứ tự hỏi liệu tớ có làm hỏng kì agai::n.<br /> nghi cuỏi t u ầ n củ a cậu không.) Again. Stop try in g to do th is of your<br /> —> A: No. No. H m - m h . No. I j u s t love se:lf. (1.2)— leave it alone en you’ll be<br /> to have- shown th e w ay to overcome it.<br /> <br /> (A: Không. Không. Ư h ư m . Không. Tớ (L: ((cười)) Không, n h ư n g này Wilbur.<br /> c ù n g thích CÓ-) Đừng gắ ng làm t h ế với bá n th ân . Đê nó<br /> đấy và cậu sẽ được báo cách vượt qua.)<br /> N h ữ n g p h á t ngôn k h ô n g đồng ý nối<br /> tiêp lòi tự “nói x ấ u ’ c ủ a người nói th ử ( P o m er an tz 1984a: 88)<br /> n h ấ t th ư ờ n g k è m th e o yếu tô đ á n h giá. Đôi khi người nói có thê vô hiệu hóa<br /> Ngược VỚI n h ữ n g lòi tự n h ậ n xét có tính p h á t ngôn tự chê trá ch của người cùng<br /> c h ấ t chê bai h a y p h ê p h á n của người nói đốì thoại với m ình b ằ n g cách cho r ằ n g<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> / ỤỊ) ( III K l i o a f u n f ) ỉ l Ọ C i l Ị N . N i Ị o ụ ị Iiiỉữ , I X X I. Sô -ỉ. 2005<br /> 34 K iêu T ỉìị T h u H ư ơ n g<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> việc đó là phổ biến và bình thường đối Người mà ồng BB dể cập đến khi trò<br /> VỚI tấ t cả mọi người, và vấn đổ đ an g được chuyện với H là con tra i ông, có tên là B<br /> đê cập đên không là yếu điếm của bất kì và cũng là b ạ n học củ của H, còn “tê bào<br /> ai, như trong đoạn thoại sau (Pom er an tz của xã hội” theo cách gọi của ông, là gia<br /> 1984a: 87): đình ỏng. Con tra i ông BB, lúc đó cũng<br /> (3) W: Yet I’ve got quite a dista nce đã k h á nh iều tuổi, n h ư n g chưa yên bê<br /> tu h go vet. gia thất, nên ông tự cho r ằ n g đó là lỗi<br /> của ông với tư cách là hô. N h ư n g H dã<br /> (W: N hư ng tớ còn cả một kh o ản g cách<br /> “nói đõ” cho ca ông lẫn con trai óng. Có lẽ<br /> dài phải đi.)<br /> vì th ế mà p h á t ngôn không đồng Ý này<br /> —>L: Everybody h a s a distance. của H không m ạ n h mẽ nh ư p h á t ngôn<br /> (L: Ai mà c h a n g có một k h o á n g cách.) của B trong đoạn thoại trên. Nếu H<br /> quyết liệt hơn thì p h á t ngôn của H có thê<br /> 1.1.1.1. N g ữ liệu tiếng Việt<br /> bị hiếu là ngẩm phê p h á n a n h con trai<br /> Người Việt cũng thư ờng công kh ai<br /> trong khi bênh vực ông bô. Từ “ạ” được H<br /> không tá n t h à n h n h ữ n g n h ậ n xét tự chê đê cuối p h á t ngôn bất đồng th ê hiện sự<br /> bai của người đổi thoại. N h ữ n g yếu tô kính trọng và lỗ phép đôi với ông BB.<br /> phủ định n h ư "không p h ả i”, “không Đại từ “bác” được cá ông BB và H dùng<br /> h a n ”, “không” V.V., ha y x u ấ t hiệ n trong (đê xưng và gọi) mặc clù họ không có<br /> các p h á t ngôn này, n h ư tro ng trích đoạn quan hệ họ hàng.<br /> thoại sau:<br /> Người Việt r ấ t hay dùn g các từ chỉ<br /> (1) L: Ông T. h ư cũ ng (1.0) một p h ẩn q u a n hệ t h â n tộc đê xưng hô trong giao<br /> do L ... tiêp thông thường, và hiện tượng này<br /> -» B: Cái đó không phải đ â u L ạ... được nhiều nhà nghiên cứu trong và<br /> cái vấn đề là... ý thức của từ ng người... ngoài nước đê t â m nghiên cứu, ví dụ như<br /> Lương V. Hy (1987, 1990), Nguyễn Đ.<br /> L, người nói t h ứ n h ấ t, đã tự đố lỗi cho<br /> Hoạt (1995), Vũ T. T. Hương (1997,<br /> m ình khi nói đến sự vô trá ch n h iệm của<br /> 2000), Nguyễn Q u a n g (1998), Nguvỗn T.<br /> người chồng tên là T. P h á t ngôn tự chê<br /> T. Bình (2000), Đỗ H. Châu và Bùi M.<br /> trách này của L lập tức bị người b ạ n<br /> Toán (2002), Diệp Q. Ban và Hoàng V.<br /> đan g cùng trò ch uyện p h ả n đôì. Trong<br /> T h u n g (2003) V. V.<br /> một trích đoạn thoại khác, người nói<br /> trưóc cũng tự phê p h á n m ình và người Người nói cũng có thê đưa ra lời khen<br /> nói sau đã p h ả n đổi n h ặ n xét đó vì lợi ích trong lượt lời thể hiện sự không đồng Lình<br /> của người nói trước: với phát ngôn tự chê bai của người cùng đôi<br /> thoại, nhu T trong đoạn thoại sau:<br /> (2) BB: Anh chưa ý thức được là an h<br /> là chủ cái tê bào của xã hội ... (1) H: ... Chả bù cho cô::<br /> Cái ý là k h u y ế t điểm do bác. —> D: N h ư n g cô làm gì m à béo.<br /> <br /> -> H: Cũ n g không h ẳ n là k h u y ế t H. ((Cười)) Không béo gì nữa. Đấy:::<br /> điểm của bác đâu ạ. Có lẽ là B... cũng —> D. Đến tuôi cô thê này thì béo gì.<br /> không muôn nghi đến cái chuyệ n ấy cho —> T. Cô th ê nàv là bình thường<br /> nó đờ đau đầu. rồi... Đầy đặn, cân đỗi...<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> í ii Ị ) c h i K lio u h ọ c DỈIQCỈ/I N . N ị Ị O Ị t i Híỉữ, T X X !, Sô 4, 2(H) 5<br /> C ách b iêu đ ạ t sư k h ô n g tán th à n h và c ấ u trúc (lược 35<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> D mỏ dầu p h á t ngôn không tán Anh lần tiến g Việt thư ờng hav bị trì<br /> th à n h b ằng “n h ư n g ” ỏ lượt lòi th ứ nhất, hoãn, mặc dù các yếu tô hỗ trợ sự trì<br /> rồi làm giảm mức độ p h á t ngôn tự chê hoãn này cỏ th ê k h ác n h a u trong từng<br /> bai kê tiếp của H b ằng n h ậ n định là cở ngôn ngừ. Người Anh khai thác câu trúc<br /> người của H vừa so với lứa tuối ỏ lượt lời “tán t h à n h + kh ông t á n t h à n h ” VỚI tiêu<br /> thứ hai. Rõ r à n g việc người nói th ứ n h ấ t từ “b u t ” (nhưng) tạo ra các phát ngôn<br /> cứ tiếp tục phê p h á n b ả n t h â n có thô làm không tán th àn h dạng vêu, và cấu trúc này<br /> người đối thoại phái th ê m mãi các lượt cũng thây nhiêu trong các phát ngôn biêu<br /> lòi phản đôi, dẫn đến một hội thoại dài đạt sự không tá n th àn h của người Việt.<br /> VỚI nhiều lượt lời chê bai và không t á n Trái ngược xu hướng trì hoàn, lần lửa<br /> t h à n h đ a n xen của các vai thoại. ỏ trên, khi hiên ngôn dưới d ạ n g bộ phận<br /> được ưa dùng, tiêp nôi lượt lòi tự chê bai<br /> Người nói cũng có th ế làm m ấ t hiệu<br /> của người nói th ứ n h ấ t, lượt lời không<br /> lực p h á t ngôn tự chê của người đỏi thoại<br /> t á n t h à n h của người nói th ứ hai thường<br /> bằng việc chí rõ sự vô càn cứ của n h ậ n<br /> m ạn h mẽ và m a u lẹ. Các yếu tô không<br /> định. Trong đoạn thoại sau, D và L bàn<br /> tán dồng x u ấ t hiện ngay ỏ vị trí đầu cảu<br /> việc làm gia SƯ sau khi đã thi đỗ dại học, n h ằ m t ă n g th ê m hiệu quá cho p h át<br /> D lo lắng sỢ khô ng đủ n ă n g lực, n h ư n g L ngôn. Người Anh cũn g n h ư người Việt<br /> đã r ấ t tự tin bác bỏ ngay n h ậ n xét của D: hay đưa ra n h ù n g n h ậ n xét có tính khen<br /> (1) D: ... T r ì n h độ của mình bây giò ngợi sau khi p h ả n đôi sự tự chô bai của<br /> chỉ dạy được cấp một thôi... người nói trước. Đôi khi họ cũng làm suy<br /> —> L: Vớ:: vẩn. C h á ai biết. giảm sự tự phê p h á n này b ằ n g cách chí<br /> rõ sự vô lí của n h ậ n định, hoặc cho rằng<br /> Khi D tiếp tục lo ngại về việc khó mà<br /> sự việc đang bị chê trá c h là bình thường<br /> dạy kèm học sinh cấp ba vì các em này có<br /> và phổ biến.<br /> thê hỏi v ậ n vẹo và dồn gia sư vào th ê bí,<br /> T d ù n g c âu hổi tu từ đê p h ả n đôi và làm 1.1.1. N h ữ n g kh á c biệt cơ bản<br /> suy vếu n h ậ n xét của D: Người Anh hay d ù n g các yếu Lô trì<br /> (2) D. Cấp ba nó vặn cho c h ế t . hoãn và che c h ắ n n h ư “Well”, “El", “U i r ,<br /> “H m - m h ” V.V., tron g khi người Viột có<br /> -» T: Văn gì.<br /> the làm cho p h á t ngôn b ất đồng của<br /> 1.1. N h ậ n xét mìn h dễ được tiếp n h ặ n hơn b ằng cách<br /> Việc mô tả và p h â n tích các trích sử dụng các từ xưng hô và các tiêu từ “ạ”,<br /> đoạn thoại của người bản ngữ tiêng Anh “dạ ”, “vâng”, “à ”, “ư” v.v... cho thích hợp.<br /> và tiêng Việt tr ê n cơ sở câu trú c được ưa Trong giao tiếp cúa ngưòi Việt, từ xưng<br /> d ù n g theo dường hướng của P T H T cho hô được sử d ụ n g n h ư một phương tiện<br /> th ấ y n h iêu điếm tương đổng và khác biệt biêu đ ạ t lịch sự và tro ng nhiểu trường<br /> giừa hai ngôn ngừ. hợp, sự vắn g m ặ t của c h ú n g được coi là<br /> b ất lịch sự hoặc thô lỗ (xin xem nghiên<br /> 1.1.1. N h ữ n g tương đồng cơ bản<br /> cứu của Lương V. Hy 1987, 1990, Vũ T.<br /> Ớ d ạ n g bộ p h ậ n được ưa dùng, p h á t T. Hương 1997, N guy ễn Q u a n g 1998 và<br /> ngôn không t á n t h à n h tro ng cả tiếng Nguyễn T. T. Bình 2001).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tụ/) (lu Khoa l i ( K D I ỈQ C Ì! Ỉ N . N tịo ụ i IHỊIÌ, I XX/. Só 4, 2005<br /> 36 K ie u T h i T h u H ư ơ n g<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 3. Kết luận (1.4)<br /> N h ư vậy, người b ả n ngữ tiến g Anh và B: Y eah m e neither.<br /> tiếng Việt hay sử d ụ n g cấu trú c không 1. Lược lời<br /> được ưa d ù n g tro ng biểu đ ạ t sự không Dấu ba ch ấ m chỉ nơi p h á t ngôn bị<br /> t á n t h à n h thô ng thường, và k h ai thác lược bỏ:<br /> cấu trúc được ưa d ù n g khi p h ả n đối sự tự<br /> A: Are they?<br /> phê p h á n h a y tự chê t rá c h của người đỗì<br /> thoại. Câu trú c được ưa d ù n g dưòng như B: Yes beca use...<br /> được xếp đ ặt đê giảm tối đa p h á t ngôn 2. Kéo dài â m tiết<br /> không t á n t h à n h ở d ạ n g bộ p h ậ n thứ hai D ấu hai ch âm t h ê hiện sự kéo dài, và<br /> không được ưa d ù n g và t ă n g tối đa p h á t càng n hiều dắu â m cà ng kéo dài:<br /> ngôn không t á n t h à n h ỏ d ạ n g bộ p h ậ n A: Ah::::<br /> thứ hai được ưa dùng. Sự tương đồng<br /> 3. N h ấ n m ạ n h<br /> này của tiếng Anh và tiếng Việt có thê là<br /> bằng chứng cho sự tồn tại của phô niệm Dấu gạch c h â n chi sự n h ấ n mạnh.<br /> liên q u a n đến cấu trú c của hội thoại. Chữ in hoa chí nơi t ă n g t rọ n g âm.<br /> Kết quả của nghiên cứu n à y cũ ng cho A : I sex y 'k n o w W HY, becaw ss look<br /> th ấy PTHT, vối n h ữ n g phươn g p háp tỉ 4. Hít (vào và ra)<br /> mỉ dù ng đế p h â n tích và giải thích cơ chế “h h ” chỉ hơi thở ra, còn “.hh” chỉ hơi<br /> của hội thoại, có k h ả n ă n g giúp chú ng ta hít vào. C àng n h i ề u “h ” hơi th ỏ càng dài.<br /> nhìn t h â u đáo n h ữ n g gì thực sự diễn ra<br /> A: You d id n 't ha ve to worry about<br /> trong lòi thoại, và đơn giản chỉ vì hội thoại<br /> h a vin g the .h h h h h c u rta in s closed<br /> là “nguyên mẫu của ngôn h à n h ” (Levinson<br /> 1983: 284), và là nơi mọi người cùng “hành 1. Giải thích<br /> động bằng ngôn từ” (Austin 1962). Ngoặc đôi giải thích n h ừ n g dấu hiệu<br /> Các kí h iệu p h iên ảm phi lời:<br /> <br /> 1. Trùng lời A: Well ((cough)) I don’t know<br /> <br /> Móc vuông bên t rá i chỉ ra điểm b ắ t 2. Ngữ điệu<br /> đầu của trùng lời, còn móc vu ô n ẹ bên Dấu ch ấm chỉ nơi h ạ giọng, dấu<br /> phải chỉ điểm kết: phảy V chỉ sự nổi tiếp của ngừ diệu, còn<br /> A: Oh you do? R fea lly] dấu ch ấm hỏi “?” chỉ ngừ điệu lên cao.<br /> <br /> B: [Um h m m m ] A : A đo:g? en n a ca t is different.<br /> <br /> N h ữ n g k í hiệu kh á c có thê được d ù n g 1. C ắt âm<br /> là: II điếm tạ i đó p h á t ngôn bị trù n g với Gạch ngang chỉ âm thanh bị cắt đột ngột:<br /> p h á t ngôn được p h iê n ả m p h ía dưới A: th is-th is is true.<br /> * Chỉ sự liên kết của điếm hết trùng lồi 1. Điếm q u a n t â m<br /> 1. Im lặng Mũi tên t h u h ú t sự q u a n t â m vào<br /> Các chữ sô đê tro ng ngoặc th ể hiện hiện tượng đ a n g là tiêu điểm của vấn dề:<br /> thời gian im lặng t ín h b ằ n g 1/10 giây: C: How ya doin =<br /> A : Tm not use ta that. -> = sav w h a t ’r you doing?<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tụ Ị) (III Klioa hoc D IIQ C IIN . N tftuti HỊỉữ, I XXI. So 4, 2005<br /> C á c h b iêu dụi sư k h ô n g tá n t h à n h và c â u trúc đ ư ợ c . 37<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHAO<br /> <br /> 1. Atkinson. J. M. and Heritage. J. (eds.).. Structures o f Social Action, Cambridge: Cambridge<br /> University Press, 1984.<br /> 2. Austin, J. L.. How to do things with words, New York: Oxford University Press, Oxford,<br /> 1962.<br /> 3. Bales. R. F., Interaction Process Analysis. Cambridge, MA: Addison-Wesley, 1950.<br /> 4. Barker, R. G., and Wright, H. F., Midwest and its Children. Evanston, IL: Row. Peterson.<br /> 1955.<br /> 5. Comrie. B.. Aspect: An introduction to the Stuclx of Verbal Aspect and Related Problems.<br /> Cambridge: Cambridge University Press, 1976.<br /> 6. Finegan. E.. Language: its structure and use, 4th ed. Thomson Corp. Warsworth, 2004.<br /> 7. Fowler, R., “Power”, In van Dijk (ed.). Handbook of Discourse Analysis. London: Academic<br /> Press. 1985.<br /> 8. Garfinkel. H., Studies in Ethnomethodology. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall. (Paperback<br /> edition, 1984. Studies in Ethnomethodology. Cambridge, UK; Polity Press.), 1967.<br /> 9. Goodenough, w.. “Cultural Anthropology and Linguistics”, In p. L. Garvin (ed.),<br /> MonoGraph Scries on Languages and Linguistics, 9: 167-173, Washington, DC: Institute of<br /> Languages and Linguistics, 1957.<br /> 10. Goodwin, c., and Goodwin M. H., “Concurrent Operations on Talk: Notes on the interactive<br /> Organization of Assessments”. IPRA Papers in Pragmatics, Vol. 1, No. 1, July. 1987. pp. 1*54.<br /> 11. Goodwin, c., and Goodwin, M. H., “Assessments and the Construction of Context”, In A.<br /> Duranti and D, Goodwin (eds.). Rethinking Context: Language as an Interactive<br /> Phenomenon. Cambridge: Cambridge University Press, 1992, pp. 147-89.<br /> 12. Goodwin. M. H.. "Aggravated Correction and Disagreement in Children’s Conversations”,<br /> Journal o f Pragmatics , 7, 1983. pp.657-77.<br /> 13. Heritage, J., “Oh-prefaced Responses to Assessments: a Method of Modifying<br /> Agreement/Disagreement”, In c. Ford, B. Fox and s. Thompson (Eds.), The Language of<br /> Turn and Sequence, Oxford: Oxford University Press, 2002, pp. 196-224.<br /> 14. Heritage, J. (forthcoming)., The Terms o f Agreement: Indexing Epistemic Authority and<br /> Subordination in Talk-in-interaction.<br /> 15. Jefferson. G.. “Error Correction as an Interactional Resource”, Language in Society, 2. 1974.<br /> pp. 181-99.<br /> 16. Jefferson. G.. “Sequential Aspects of Story Telling in Conversation”, In J. N. Schenkein<br /> (ed.h Studies in the Organization o f Conversational Interaction, New York: Academic Press.<br /> 1978, pp.219-48.<br /> 17. Jefferson, G., “A Technique for Inviting Laughter and its Subsequent<br /> Acceptance/Declination”, In G. Psathas (ed.), Everyday Language: Studies in<br /> Ethnomethodology. New York: Erlbaum, 1979, pp.79-96.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tap (III Khoa hoc D H Q C IIN . N ịịo ịỉì H ỊỊÌĨ. r.XXI, So 4, 2005<br /> 38 K i é u Till Th u H ư ơ n g<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 18. Kieu Thi Thu Huong, Disagreeing in English and Vietnamese, Unpublished M. A. Thesis,<br /> CFL-VNU, Hanoi, 2001.<br /> 19. Kieu Thi Thu Huong, Conversation Analysis and Disagreeing in English and Vietnamese,<br /> Unpublished paper submitted for a credit of “Conversation Analysis”, Department of<br /> Anthropology, University of Toronto, Canada, 2003.<br /> 20. Kieu Thi Thu Huong, Politeness and Disagreeing in English and Vietnamese, Unpublished<br /> paper submitted for a credit of “Advanced Topics in Linguistics”, Department of<br /> Anthropology, University of Toronto, Canada, 2003.<br /> 21. Levinson, s. c., Principles o f Pragmatics, London: Longman, 1983.<br /> 22. Luong Van Hy, “Plural Markers in Vietnamese Person Reference: An Analysis of Pragmatic<br /> Ambiguities and Native Models”, Anthropological Linguistics 17, 1987, pp.49-70.<br /> 23. Luong Van Hy, Discursive Practices and Linguistic Meanings: The Vietnamese System of<br /> Person Reference, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. 1990.<br /> 24. Maynard, D. w.. Bad News, Good News: Conversational Order in Everyday Talk and<br /> Clinical Settings, University of Chicago Press, 2003.<br /> 25. Mey, J. L., Pragmatics: An Introduction, 2nd ed, Blackwell Publishers, 2001.<br /> 26. Nguyen Due Hoat, Politeness markers in Vietnamese requests, Unpublished Ph. D. Thesis,<br /> Monash University, 1995.<br /> 27. Nguyen Thi Thanh Binh, The Diversity in Language Socialization: Gender and Social<br /> Stratum in a North Vietnamese Village, Unpublished Ph. D. Thesis, University of Toronto,<br /> Canada, 2000.<br /> 28. Nofsinger, Robert E., Everyday Conversation, SAGE Publications, 1991.<br /> 29. Pomerantz, A., Second Assessments: A Study of Some Features of<br /> Agreements I Disagreements, Unpublished Ph.D. dissertation, University of Ca