Cách mạng công nghệ trong quản lý vận hành vận tải hành khách công cộng

CÁCH MẠNG CÔNG NGHỆ TRONG QUẢN LÝ<br /> VẬN HÀNH VẬN TẢI HÀNH KHÁCH CÔNG CỘNG<br /> <br /> TS. Lê Thu Huyền<br /> Trường Đại học Giao thông Vận tải<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Trong giai đoạn vừa qua đã có nhiều ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại<br /> được triển khai trong vận hành, phân tích và lập kế hoạch hệ thống vận tải hành<br /> khách công cộng (VTHKCC). Các ứng dụng này hỗ trợ quản lý cơ sở hạ tầng hệ<br /> thống, bảo dưỡng thiết bị và phương tiện, và quy hoạch hệ thống góp phần tăng<br /> hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp khai thác vận hành đường sắt đô thị, tăng<br /> hiệu quả phục vụ hành khách. Từ đó tác giả đề xuất mô hình phát triển hệ thống<br /> thông tin quản lý vận hành VTHKCC cho Hà Nội.<br /> Từ khóa: Hệ thống thông tin, VTHKCC, Hà Nội<br /> <br /> <br /> 1. Tổng quan về ứng dụng công nghệ trong quản lý, vận hành VTHKCC<br /> Cho đến nay, có ba cuộc cách mạng công nghiệp diễn ra mạnh mẽ tại nhiều<br /> quốc gia trên thế giới, mang đến cho nhân loại cơ hội để thay đổi bộ mặt các nền<br /> kinh tế khác nhau (Wegener, 2015). Cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên sử dụng<br /> năng lượng nước và hơi nước để cơ giới hóa sản xuất. Cuộc cách mạng lần hai diễn<br /> ra nhờ ứng dụng điện năng để sản xuất hàng loạt. Cuộc cách mạng lần ba sử dụng<br /> điện tử và công nghệ thông tin để tự động hóa sản xuất. Đến nay, cuộc cách mạng<br /> Công nghiệp thứ tư chú trọng kết hợp các công nghệ lại với nhau để thu hẹp ranh<br /> giới giữa vật lý, kỹ thuật số và sinh học.<br /> Thuật ngữ “Công nghiệp 4.0” xuất hiện lần đầu tiên vào năm 2011 trong một<br /> dự án chiến lược công nghệ cao của chính phủ Đức nhằm thúc đẩy việc sản xuất<br /> điện toán hóa sản xuất. Mục tiêu chính của ý tưởng này là tăng cường khả năng<br /> cạnh tranh của ngành công nghiệp sản xuất Đức (Herman, Pentek, & Otto, 2015).<br /> Công nghiệp 4.0, về bản chất, là sự kết nối máy móc, sản phẩm, hệ thống và con<br /> người với nhau. Nói cách khác, Công nghiệp 4.0 kết nối các hệ thống nhúng và cơ<br /> sở sản xuất thông minh để tạo ra sự hội tụ kỹ thuật số giữa công nghiệp, kinh doanh,<br /> chức năng và quy trình bên trong (Wegener, 2015). Nhìn chung, Công nghiệp 4.0 là<br /> một thuật ngữ khởi nguồn cho tầm nhìn về nhà máy thông minh (smart factory)<br /> trong tương lai, từ đó phát triển hệ thống vận tải thông minh (smart mobility)<br /> (Schmidt, Möhring, Härting, Reichstein, Neumaier, Jozinović, 2015).<br /> <br /> <br /> 378<br />  Hệ thống điều<br /> khiển vật lý,<br /> Sản xuất hàng loạt, Tự động hóa, internet vạn vật,<br /> dây chuyền lắp rắp, máy tính, điện tử kết nối mạng<br /> Động cơ hơi nước, năng lượng điện,<br /> khung cửi động cơ điện<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1784 1870 1969 Hiện nay<br /> <br /> <br /> Hình 1: Lịch sử phát triển cách mạng công nghiệp<br /> VTHKCC trong những thập kỷ qua đã có nhiều ứng dụng từ các công nghệ<br /> tiên tiến, hiện đại. Nhiều ứng dụng công nghệ thông tin cũng được triển khai trong<br /> vận hành, phân tích và lập kế hoạch hệ thống VTHKCC. Hiện nay, các ứng dụng<br /> chủ yếu chia thành 4 hạng mục chính. Hai chức năng đầu tiên, phổ dụng nhất là<br /> chức năng vận hành hệ thống, thu thập dữ liệu (hỗ trợ quản lý cơ sở hạ tầng hệ<br /> thống, bảo dưỡng thiết bị và phương tiện, và quy hoạch hệ thống). Hai chức năng<br /> này trực tiếp góp phần tăng hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp khai thác vận<br /> hành đường sắt đô thị. Hai ứng dụng còn lại nhằm tăng hiệu quả phục vụ hành<br /> khách: hệ thống thông tin hành khách và thu phí tự động.<br /> 1.1. Giám sát và điều khiển vận hành<br /> Một số các ứng dụng phổ biến có thể mô tả dưới đây.<br /> Hệ thống cảm biến (sensor) và nhận dạng phương tiện là những nhân tố cơ<br /> bản trong việc quản lý hệ thống giao thông tiên tiến (những dịch vụ ban đầu của<br /> ITS). Một chuỗi các biện pháp dò tìm đã được đưa ra để tạo nên được bức tranh<br /> toàn cảnh về mạng lưới giao thông, từ máy dò tìm các hàng phương tiện, diện tích<br /> chiếm chỗ của phương tiện để có các ứng dụng phù hợp với những loại phương<br /> tiện có diện tích chiếm chỗ nhiều, loại phương tiện (ví dụ NMV- phương tiện thô<br /> sơ), tốc độ phương tiện (theo qui định), đến việc phân loại các loại phương tiện (để<br /> thuận lợi cho việc thu phí), v.v... Các công nghệ sử dụng máy cảm biến và dò tìm<br /> nổi bật bao gồm có video (thiết bị này vẫn còn gặp phải khó khăn khi ứng dụng trên<br /> <br /> 379<br /> khu vực đường quốc lộ), máy quét laze (hệ thống mới xuất hiện), hệ thống ra-đa sử<br /> dụng sóng micro (dùng để giám sát tốc độ phương tiện đồng thời được coi là sự lựa<br /> chọn của công nghệ để đảm bảo cho sự tương tác giữa phương tiện và thiết bị bên<br /> đường, và các máy móc được trang bị tia hồng ngoại (để sử dụng trong đường<br /> hầm và một số thiết bị trợ giúp liên lạc giữa phương tiện với các thiết bị gắn bên<br /> đường).<br /> Các ứng dụng này trợ giúp việc theo dấu phương tiện thông suốt mạng lưới<br /> giao thông, bằng cách sử dụng thiết bị tiếp sóng, điện thoại di động hoặc phổ biến<br /> hơn là nhận diện biển kiểm soát thông qua hệ thống nhận dạng quang học trên các<br /> video hình ảnh cũng là một công nghệ mới nổi bật. Việc tìm kiếm vị trí phương tiện<br /> đã mang lại khả năng về việc mở rộng khu vực tìm kiếm mà không cần phải trả chi<br /> phí liên quan đến việc lắp đặt các máy cảm biến truyền thống. Đồng thời công nghệ<br /> này cũng đã hiện thực hóa ước muốn lâu nay của các kĩ sư giao thông đó là nó có<br /> thể phát hiện và liên tục cập nhật vị trí của phương tiện trên suốt cuộc hành trình.<br /> Thiết bị dò tìm phương tiện sử dụng hệ thống liên lạc không dây để thu thập<br /> và phổ biến về thông tin thời gian thực<br /> Hệ thống định vị phương tiện tự động (Automatic vehicle location - AVL):<br /> Hệ thống giám sát cần thiết để theo dõi và kiểm soát chuyển động của phương tiện<br /> trên tuyến. Hệ thống này thường hữu dụng đối với các phương tiện di động trên<br /> đường bộ như xe buýt. LRT và đường sắt đô thị thường được giám sát bằng block<br /> tín hiệu, liên lạc đường ray, hoặc thậm chí là cấp điện nguồn các đoạn đường. Công<br /> nghệ hiện đại nhất sử dụng GPS để nhận dạng và định vị phương tiện.<br /> Công nghệ xác định vị trí xe ô tô, người đi bộ, vận động viên thể thao trên<br /> những chiếc điện thoại di động hay là trên các thiết bị GPS chuyên dụng có mặt ở<br /> khắp mọi nơi và là hàng tiêu dùng. Những chiếc điện thoại di động được sử dụng<br /> rộng rãi trong giao thông trên khắp các nước đang phát triển, thậm chí bởi những tài<br /> xế xe lam ở Ấn Độ để duy trì liên lạc với gia đình và để tăng thu nhập.<br /> Các ứng dụng của những chiếc thẻ thông minh đã trở nên ngày càng phổ biến<br /> để việc sử dụng hệ thống giao thông công cộng trở nên thuận tiện hơn trong các<br /> thành phố đã và đang phát triển và cho các cơ chế chi trả của các hệ thống cho thuê<br /> ô tô và xe đạp ở các thành phố phát triển.<br /> Hệ thống truyền tin hỗ trợ bằng máy tính: Sự ra đời của công nghệ truyền<br /> thông đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát<br /> triển các ứng dụng mới của ITS, bao gồm:<br /> - Hệ thống thông tin liên lạc di động, cá nhân và đa phương tiện;<br /> - Internet;<br /> <br /> <br /> 380<br />  - Dải thông tin liên lạc băng tần cao;<br /> - Hệ thống thông tin liên lạc không dây.<br /> Các công nghệ chủ chốt và nổi bật khác bao gồm:<br /> - Hệ thống cảm biến và dò tìm;<br /> - Dò tìm phương tiện;<br /> - Hệ thống liên lạc giữa phương tiện với phương tiện và giữa phương tiện<br /> với cơ sở hạ tầng.<br /> Những công nghệ này đã mở đường cho việc thu thập và phổ biến thông tin<br /> một cách chân thực nhất tới mọi người, chuyển động của phương tiện và quyết tâm<br /> tiếp cận các nhân tố chìa khóa hấp dẫn.<br /> 1.2. Thu thập dữ liệu phục vụ quản lý và quy hoạch<br /> Một trong mục tiêu của ứng dụng CNTT trong quản lý vận hành VTHKCC<br /> là số hóa và quan sát trực quan dòng giao thông. Từ đó, chính quyền địa phương,<br /> các cơ quan quản lý giao thông, các cơ quan lập quy hoạch đô thị và giao thông sẽ<br /> có thể đánh giá và giám sát dòng giao thông và cơ sở hạ tầng giao thông Hà Nội<br /> một cách hiệu quả. Đến nay, các cơ quan này chủ yếu dựa vào các hệ thống giám<br /> sát dòng giao thông tĩnh như camera, cảm biến, quay video và đếm,... mà không thể<br /> số hóa và quan sát trực quan đồng thời dòng giao thông trên toàn bộ hệ thống. Dữ<br /> liệu và thông tin về dòng giao thông có được từ hệ thống có thể hỗ trợ các quyết<br /> định về quy hoạch và quản lý giao thông nhằm tăng cường hiệu suất và hiệu quả<br /> của hệ thống VTHKCC.<br /> Ứng dụng GIS hay cơ sở dữ liệu thông tin địa lý (Geoinformatics), không<br /> gian địa lý (Geospatial) mô tả việc sử dụng công nghệ thông tin để thể hiện/mô hình<br /> hóa, xây dựng, lưu trữ, phân tích và khai thác thông tin địa lý, không gian nhằm<br /> mục tiêu phục vụ các nghiên cứu, các công tác quản lý và quy hoạch có liên quan<br /> đến không gian. Ứng dụng GIS rất đa dạng, nhiều cấp, từ cơ bản đến phức tạp, phụ<br /> thuộc và các nhu cầu đa dạng, đặc điểm, và khả năng về khai thác công nghệ của<br /> người dùng khác nhau.<br /> GIS phát triển rất nhanh và ngày càng trở nên hiện đại, thuận lợi, hiệu quả và<br /> phổ biến trên thế giới. Trong hai thập kỷ qua, ở Việt nam cũng đã phát triển nhiều<br /> ứng dụng trong các lĩnh vực liên quan đến không gian sống, bao gồm cả quy hoạch<br /> và quản lý đô thị, quy hoạch và quản lý giao thông vận tải. Cũng cần nhiều nghiên<br /> cứu và nỗ lực để có thể xây dựng và phát triển các ứng dụng GIS trên lĩnh vực quy<br /> hoạch và quản lý đô thị, quản lý GTVT, góp phần quan trọng vào nâng cao chất<br /> lượng công tác quy hoạch và quản lý GTVT hiện nay.<br /> 381<br />  Kể từ khi phát triển và trở nên phổ biến như hiện nay, GIS đã chứng tỏ nhiều<br /> ưu điểm và tính hiệu quả. Một số thế mạnh chính có thể kể tới như sau:<br /> - GIS tích hợp ngày càng nhiều các công nghệ hiện đại (remote sensing,<br /> GPS, mô hình hệ chuyên gia), các hệ điều hành (PC, LAN/WAN, Web-based),<br /> mạng thông tin (Intranet, Internet, wifi) và nhiều dữ liệu số không giới hạn về định<br /> dạng, quy mô, số lượng đối tượng và các đơn vị đo không gian;<br /> - Là một trong các giao diện chính về cơ sở hạ tầng dữ liệu không gian tầm<br /> quốc gia để quản trị (host) các cơ sở dữ liệu không gian, hỗ trợ truy cập, trao đổi và<br /> giao dịch giữa các domain và người sử dụng;<br /> - Phần mềm GIS cung cấp công cụ cho phép lập báo cáo tính toán về không<br /> gian theo các chủ đề khác nhau; phân tích hiện trạng, mô hình hóa, mô phỏng các<br /> kịch bản không gian (phân bổ theo không gian, phân vùng hóa, vẽ đường, tiêu<br /> chuẩn hóa và định lượng các đối tượng quy hoạch, v.v...);<br /> - Cung cấp các báo cáo và các sản phẩm thông tin đa dạng, nhiều ý nghĩa vì<br /> các mục đích khác nhau: thông tin công cộng, đánh giá tình huống, lập kế hoạch<br /> chính sách, kế hoạch triển khai;<br /> - Mở rộng giao diện trên hệ thống thông tin máy tính và dễ dàng sử dụng<br /> được trên nhiều lĩnh vực khác nhau (thông tin liên lạc, phát triển đô thị, bản đồ nguy<br /> hiểm, dịch vụ tại chỗ, quản lý quy hoạch và cơ sở hạ tầng, v.v...)<br /> Các đặc điểm này và có thể nhiều các ưu điểm khác nữa, có thể là bằng<br /> chứng để mô tả sức mạnh của hệ thống GIS và sự hợp lý của các ứng dụng GIS.<br /> 1.3. Hệ thống Thông tin hành khách điện tử<br /> Những ứng dụng cụ thể đã mang lại hiệu quả rộng rãi trong việc làm giảm được<br /> đáng kể các vụ va chạm xe cộ và giảm được tình trạng ách tắc giao thông bao gồm:<br /> - Cảnh báo tài xế về các tình thế nguy hiểm và các khu vực sắp xảy ra xung<br /> đột hoặc nếu họ lái xe quá nhanh, họ sẽ có nguy cơ bị văng khỏi đường hoặc sắp<br /> đến khúc quanh gấp;<br /> - Việc sử dụng công nghệ phòng tránh các vụ va chạm hỗ trợ các lái xe duy<br /> trì được khoảng cách an toàn với các xe bên cạnh (đằng trước, đằng sau, bên cạnh)<br /> và tránh được tình trạng đụng xe tại các đoạn đường giao cắt;<br /> - Thông báo từ những người vận hành hệ thống đường bộ về các vụ tắc<br /> đường đang xảy ra, điều kiện thời tiết và các sự cố được đưa ra liên tục giúp quản<br /> lý, lên kế hoạch và cung cấp thông tin cho lái xe.<br /> <br /> 382<br />  - Hệ thống truyền tải thông tin động được phát trực tiếp đến các phương tiện<br /> đang lưu hành bao gồm cả việc cung cấp các mức hạn chế tốc độ khác nhau để làm<br /> giảm việc tắc đường.<br /> - Việc định vị lại lộ trình di chuyển cho các phương tiện do gặp phải các sự<br /> cố, công trường xây dựng hay các sự kiện đặc biệt đã được lên kế hoạch có thể<br /> được tiến hành hiệu quả hơn dựa trên các thông tin về thời gian thực trên các tuyến<br /> đường cao tốc và tình trạng giao thông trên những đoạn đường huyết mạch.<br /> - Tăng lưu lượng giao thông khi sử dụng những đèn tín hiệu dựa trên tốc độ<br /> của phương tiện, lưu lượng hoặc số lượng phương tiện dừng tại nút giao thông, thông<br /> qua chức năng kiểm soát động lực của các đèn tín hiệu dựa trên thời gian thực.<br /> 1.4. Thanh toán và thu phí tự động<br /> Những công nghệ thẻ thanh toán điện tử mới cung cấp những hình thức chi<br /> trả tự động và thuận tiện tới người tiêu dùng. Những công nghệ tối tân của ITS cũng<br /> có thể mang đến quyền ưu tiên cho xe buýt, xe đạp và các phương tiện thô sơ trong<br /> phạm vi của hệ thống quản lý giao thông phức hợp. Những hệ thống giao thông<br /> thông minh này cũng góp phần nâng cao được khả năng điều hành giao thông công<br /> cộng của các nhà quản lý, giúp duy trì mối quan hệ với hàng triệu hành khách sử<br /> dụng vé điện tử, hình thức thanh toán online hay các dịch vụ hỗ trợ thông tin có ích<br /> cho cả đôi bên. Hệ thống xe buýt nhanh (có làn đường dành riêng) TransMilenio<br /> của Bogota sử dụng mô hình vé trả trước được cung cấp bởi một cá nhân được chọn<br /> lựa thông qua qui trình đấu thầu. Hành khách sử dụng một loại thẻ điện tử cho phép<br /> các giao dịch thanh toán được thực hiện khi đặt gần các thiết bị đọc thẻ để trả phí<br /> giao thông, sau đó họ được phép di chuyển qua rất nhiều cánh cửa để đi vào các<br /> bến tầu. Hệ thống thu phí bao gồm cả công đoạn sản xuất và bán các thẻ điện tử, thu<br /> thập, lắp đặt, và bảo dưỡng các thiết bị để kiểm soát truy nhập và hợp thức hóa, xử<br /> lý thông tin và quản lý tiền bạc. Ở Mumbai, Ấn Độ một hệ thống vé điện tử được<br /> tích hợp hữu hạn vận hành giữa một hệ thống vận hành xe buýt chính và một trong<br /> hai hệ thống xe lửa. Cả Mumbai và Bangalore đều đang lên kế hoạch để xây dựng<br /> hệ thống thu cước được tích hợp ưu việt hơn.<br /> 2. Thông tin phục vụ doanh nghiệp VTHKCC<br /> Trong vận tải hành khách nói chung và vận tải hành khách nội đô nói riêng,<br /> càng ngày, VTHKCC càng đóng một vai trò hết sức quan trọng.<br /> Từ đầu thế kỷ 20, khi trên thế giới bắt đầu xuất hiện loại hình VTHKCC với<br /> sự phát triển vô cùng nhanh chóng, ban đầu đa phần loại hình này do các công ty tư<br /> nhân đảm nhiệm. Chỉ trong một số trường hợp, đặc biệt là các hệ thống metro và<br /> <br /> <br /> 383<br /> các hệ thống đòi hỏi lượng vốn đầu tư lớn thì các doanh nghiệp công cộng và sở<br /> hữu nhà nước mới chiếm lĩnh ngay từ ban đầu. Tiếp sau đó là thời kỳ chuyển giao<br /> từ sở hữu cá nhân sang sở hữu công cộng, hình thức sở hữu chiếm thị phần lớn ở<br /> các doanh nghiệp VTHKCC tại các thành phố lớn và trung bình.<br /> Hệ thống thông tin trong doanh nghiệp VTHKCC nhằm phục vụ hai nhóm<br /> đối tượng chủ yếu là (i) nhân sự của doanh nghiệp, thực hiện các chức năng tổ chức<br /> và vận hành doanh nghiệp nhằm mục tiêu sinh lợi nhuận và các mục tiêu khác; và<br /> (ii) hành khách. Từ đó, có các yêu cầu khác nhau về thông tin nhằm phục vụ hai<br /> nhóm đối tượng khác nhau đó.<br /> Đối với doanh nghiệp, dữ liệu và thông tin có vai trò hỗ trợ để đưa ra được<br /> các quyết định, phát hiện các vấn đề tồn tại, đưa ra giải pháp, triển khai thực hiện và<br /> (khi cần thiết) có thể làm giảm những hiệu quả tiêu cực của các chính sách. Đặc<br /> biệt, dữ liệu mô tả trạng thái hiện thời của hệ thống giao thông.<br /> Các ưu thế của dữ liệu và thông tin đối với doanh nghiệp vận hành vận tải<br /> hành khách công cộng có thể liệt kê sơ bộ như sau:<br /> − Dữ liệu là tài sản của doanh nghiệp VTHKCC. Dữ liệu là yếu tố chủ đạo<br /> để lập kế hoạch, xây dựng và vận hành hệ thống vận tải, kể cả vận tải công cộng và<br /> cá nhân. Vận tải đòi hỏi các nguồn lực có thể sinh ra các lợi nhuận tương xứng với<br /> vốn đầu tư cho dữ liệu. Nhà quản lý doanh nghiệp vận tải cần lập kế hoạch và phân<br /> bổ các nguồn lực để thu thập và duy trì cơ sở hạ tầng để hỗ trợ cho quá trình ra<br /> quyết định.<br /> − Dữ liệu là sản phẩm. Mục tiêu cơ bản của việc sử dụng dữ liệu và thông<br /> tin là nhằm hỗ trợ quá trình ra quyết định. Do đó, dữ liệu phải được hiểu và sử dụng<br /> bởi người sử dụng, người ra quyết định cuối cùng. Hiểu nhu cầu người sử dụng là<br /> điều kiện quyết định trong mỗi chương trình sử dụng dữ liệu.<br /> − Chia sẻ dữ liệu sẽ tăng cường giá trị của nó. Việc chia sẻ dữ liệu giữa các<br /> nhóm người sử dụng rất có ích. Dữ liệu được thu thập ở nơi này có thể giúp trong<br /> việc xác định vấn đề và thúc đẩy sử dụng kết quả phân tích để ứng dụng ở nơi khác.<br /> Dữ liệu cấp quốc gia có thể hỗ trợ các quyết định của chính quyền địa phương, và<br /> ngược lại, dữ liệu địa phương cũng có thể là ví dụ điển hình cho các quyết định<br /> chính sách cấp quốc gia. Việc chia sẻ dữ liệu sẽ thuận tiện nếu các bên có đủ quyền<br /> truy cập, phổ biến cơ sở dữ liệu, tiêu chuẩn hóa loại dữ liệu, hình thức báo cáo,<br /> thông tin,…<br /> − Các chương trình quản lý dữ liệu cần đảm bảo tính thời sự đối với các<br /> quyết định.<br /> <br /> <br /> 384<br />  − Công nghệ tiên tiến mở ra các cơ hội và thách thức mới đối với quá trình<br /> lưu trữ và sử dụng thông tin. Công cụ phân tích cần bắt nhịp, phù hợp với yêu cầu<br /> thực tế.<br /> Các thông tin phục vụ doanh nghiệp vận tải hành khách công cộng bao gồm:<br /> (i) Dữ liệu quản lý tài sản: Quản lý tài sản đảm bảo rằng các tài sản của hệ<br /> thống hiện có trong tình trạng tốt, vận hành đảm bảo yêu cầu. Các quyết định cần có<br /> trong phần này bao gồm có xác định vấn đề, lựa chọn giải pháp, phân bố nguồn lực<br /> trong chương trình và lựa chọn nguồn vốn bên ngoài. Quá trình này dựa vào hệ<br /> thống mô tả dữ liệu theo thời gian và các thuộc tính thành phần, điều kiện và vận<br /> hành. Các quyết định quản lý tài sản thực hiện với nguồn dữ liệu nghèo nàn có thể<br /> sẽ có những tác động không cần thiết từ kết quả phân tích xu hướng sau lệch, hoặc<br /> các yếu tố chính trị không phụ thuộc vào các đo lường nhu cầu chủ quan.<br /> (ii) An toàn: Yêu cầu dữ liệu để đảm bảo quá trình vận tải an toàn cũng tương<br /> tự như dữ liệu quản lý tài sản. Các giải pháp nhằm đảm bảo an toàn và an ninh cho<br /> quá trình vận tải dựa trên cơ sở các dữ liệu về tai nạn/sự cố trong quá khứ. Yêu cầu<br /> tính chính xác của dữ liệu trong trường hợp này đòi hỏi mức độ chính xác tuyệt đối,<br /> đặc biệt trong những trường hợp ứng dụng hệ thống ứng phó sự cố khẩn cấp.<br /> (iii) Dòng hàng hóa: Dữ liệu về dòng hàng hóa rất quan trọng trong các<br /> quyết định của doanh nghiệp, đặc biệt các thông tin liên quan đến tình trạng tắc<br /> nghẽn, tình trạng thiết bị, hiện trạng phát triển kinh tế. Ngày nay, với sự phát<br /> triển công nghệ, các thông tin về địa lý (điểm phát sinh - thu hút nhu cầu,<br /> OD,...) ngày càng chi tiết và chính xác. Khả năng theo dõi phương tiện và tình<br /> trạng vận chuyển hành khách và hàng hóa cũng giúp doanh nghiệp có khả năng<br /> quản lý tốt hơn.<br /> (iv) Vận hành phương tiện và môi trường giao thông: Dữ liệu dòng<br /> giao thông thời gian thực được sử dụng để quản lý, kiểm soát quá trình khai thác<br /> vận hành, cũng như cung cấp thông tin để hành khách/người tham gia giao thông<br /> có thể đưa ra quyết định lựa chọn chuyến đi. Thông tin được chiết xuất từ hệ<br /> thống liên quan đến vận tốc trung bình dòng xe, lưu lượng, mật độ phương tiện,<br /> v.v... giúp các nhà hoạch định chính sách đánh giá các biện pháp tổ chức giao<br /> thông, cũng như các quyết định đầu tư hệ thống cơ sở hạ tầng giao thông động và<br /> tĩnh trong thành phố.<br /> 3. Mô hình hệ thống thông tin đề xuất cho Hà Nội<br /> Hà Nội cũng như các thành phố trên thế giới đang hướng tới mục tiêu cao nhất<br /> là trở thành một đô thị “đáng sống” trong tương lai. Đây là mô hình đô thị đạt được<br /> sự phát triển bền vững lý tưởng. Một đô thị bền vững trong quá trình phát triển, quan<br /> <br /> 385<br /> niệm đầy đủ là: khi nó đạt được sự thống nhất trong một khuôn khổ bền vững cả ba<br /> mặt kinh tế, xã hội và môi trường, nhằm nâng cao chất lượng sống của thế hệ hiện tại<br /> mà không làm ảnh hưởng tới các nhu cầu phát triển của thế hệ tương lai.<br /> Để đạt được điều này thì Hà Nội cần đạt được các mục tiêu phát triển đô thị:<br /> - Kinh tế mạnh và bền vững;<br /> - Văn hóa phong phú và hài hòa;<br /> - Hệ thống GTĐT bền vững.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 2. Hệ thống mục tiêu cần đạt được của hệ thống giao thông đô thị<br /> Trên cơ sở phân tích hiện trạng hệ thống VTHKCC Hà Nội, quy hoạch phát<br /> triển hệ thống VTHKCC từ nay đến 2030 (tích hợp hệ thống bus, BRT và MRT), từ<br /> bài học kinh nghiệm về các hệ thống quản lý VTHKCC thành công trên thế giới, kết<br /> hợp với khung mục tiêu phát triển thành phố, đề xuất sơ đồ phát triển hệ thống<br /> thông tin quản lý vận hành VTHKCC cho Hà Nội như hình vẽ dưới đây.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 386<br />  Hình 3. Sơ đồ cấu trúc hệ thống thông tin hình tháp phục vụ VTHKCC<br /> Mô hình thông tin truyền thông trong quản lý vận hành VTHKCC có thể xác<br /> định giữa các bên như sau:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 4. Mô hình kết nối thông tin liên lạc trong VTHKCC<br /> Các ứng dụng cụ thể cho các nhóm người sử dụng hệ thống (tập trung cho<br /> quản lý vận hành VTHKCC) có thể xác định trong bảng sau:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 387<br /> Nhóm dịch vụ Loại dịch vụ Mô tả<br /> Quản lý giao Hỗ trợ lập kế Mô hình mô phỏng dòng giao thông<br /> thông hoạch/quy hoạch Hệ thống thông tin địa lý GIS phục vụ quản lý<br /> giao thông dữ liệu địa lý, hỗ trợ ra quyết định trực quan,...<br /> Kiểm soát giao Kiểm soát phương tiện trong đô thị (UTC) hoặc<br /> thông kiểm soát phương tiện trong vùng<br /> CCTV camera (camera giám sát an ninh)<br /> VMS (biển báo giao thông động): cung cấp<br /> thông tin giao thông thời gian thực cho người<br /> sử dụng, thực hiện các thông báo về giới hạn<br /> tốc độ, biển báo nguy hiểm thời gian thực<br /> Nhận diện phương tiện lưu thông (bằng cuộn<br /> cảm ứng trên đường, camera quang học hoặc<br /> hồng ngoại)<br /> Tín hiệu giao thông LED và tín hiệu điều khiển<br /> giao thông linh hoạt thời gian thực<br /> Quản lý sự cố Xác nhận và kiểm tra tình trạng tắc nghẽn giao<br /> thông và/hoặc các sự cố giao thông khác với sự<br /> trợ giúp của CCTV và trung tâm điều hành<br /> Quản lý nhu cầu AVI – hệ thống nhận dạng phương tiện tự động<br /> Hệ thống thanh toán trả phí điện tử (ứng dụng<br /> các công nghệ thu phí không dừng, thu phí<br /> bằng thẻ ETC,...)<br /> Kiểm soát, cưỡng Súng bắn tốc độ, camera tại các chốt đèn đỏ,<br /> chế tuân thủ luật camera kiểm soát ra vào<br /> giao thông VMS di động và các công nghệ khác ứng dụng<br /> trong cưỡng chế tự động<br /> Quản lý bảo trì VMS di động, camera bên đường, flying<br /> kết cấu hạ tầng camera và các công nghệ tương tự để cung cấp<br /> giao thông thông tin cho người sử dụng đường và cơ quan<br /> quản lý/nhà chức trách lưu dữ liệu để thực hiện<br /> các quyết định bảo trì bảo dưỡng kết cấu hạ<br /> tầng giao thông cần thiết<br /> Dịch vụ VTCC Quản lý giao Công nghệ quản lý đoàn xe trực tuyến: sử dụng<br /> thông công cộng thông tin thời gian thực về vị trí của phương<br /> tiện dựa trên hệ thống định vị toàn cầu GPS, hệ<br /> <br /> 388<br /> Nhóm dịch vụ Loại dịch vụ Mô tả<br /> thống FMS có thể điều hành, giám sát và quản<br /> lý mọi hoạt động của các phương tiện. Hệ<br /> thống được liên kết có thể hỗ trợ giám sát mức<br /> tiêu thụ nhiên liệu của phương tiện, lượng khí<br /> thải, đồng thời có thể cung cấp các hiện tượng<br /> bất thường để kiểm tra, chuẩn đoán sự cố và đề<br /> xuất giải pháp/phương hướng giải quyết<br /> Dịch vụ Vận tải Quản lý phương Trao đổi dữ liệu điện tử: hỗ trợ quản lý thông<br /> hàng hóa tiện vận tải tin phục vụ quy trình mua sắm, giao nhận, phân<br /> phối, chuyên chở, thanh toán,... hàng hóa<br /> Quản lý đoàn xe Công nghệ quản lý đoàn xe trực tuyến: sử dụng<br /> vận tải thương thông tin thời gian thực về vị trí của phương<br /> mại tiện dựa trên hệ thống định vị toàn cầu GPS, hệ<br /> thống FMS có thể điều hành, giám sát và quản<br /> lý mọi hoạt động của các phương tiện. Hệ<br /> thống được liên kết có thể hỗ trợ giám sát mức<br /> tiêu thụ nhiên liệu của phương tiện, lượng khí<br /> thải, đồng thời có thể cung cấp các hiện tượng<br /> bất thường để kiểm tra, chuẩn đoán sự cố và đề<br /> xuất giải pháp/phương hướng giải quyết<br /> An toàn Quản lý sự cố CCTV (hệ thống camera giám sát) và/hoặc<br /> và/hoặc ưu tiên khẩn cấp Quản lý đoàn xe trực tuyến (FMS) phục vụ<br /> cho các phương thông báo khẩn cấp và an toàn phương tiện,<br /> thức vận tải quản lý/hỗ trợ phương tiện cấp cứu, giám<br /> thân thiện môi sát/phát hiện vật liệu/sự cố nguy hiểm và thông<br /> trường báo sự cố<br /> Tăng cường mức Hệ thống sang đường thông minh dành cho<br /> độ an toàn cho người đi bộ: tự động tìm kiếm người đi bộ tại<br /> người tham gia làn đường dành riêng cho người đi bộ bằng<br /> giao thông công nghệ hồng ngoại hoặc tia có bước sóng<br /> cực ngắn<br /> Ưu tiên cho các Đèn tín hiệu ưu tiên cho người đi bộ/đi xe đạp<br /> phương thức vận tải sang đường<br /> Đèn tín hiệu ưu tiên cho vận tải hành khách<br /> công cộng (bus, BRT, MRT) kết hợp cảm biến,<br /> nhận dạng phương tiện<br /> <br /> <br /> 389<br />  TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Hệ thống giao thông thông minh (Module 4e) Giao Thông Bền Vững: Giáo trình<br /> cho các nhà hoạch định chính sách tại các thành phố đang phát triển, GTZ publish<br /> 2. Gudmundsson, H., Hall, R.P., Marsden, G., Zietsman, J. (2016), Sustainable<br /> Transportation: Indicators, Frameworks, and Performance Management,<br /> Springer, Inc.<br /> 3. Herman, M., Pentek, T., Otto, B. (2015), Design principles for Industry 4.0<br /> Scenario: A literature review, Technische Universität Dortmund.<br /> 4. Khuất Việt Hùng (2006), Luận án Tiến sỹ, Đại học Kỹ thuật Darmstadt, CHLB Đức<br /> 5. Kumares C.Sinha; Samuel Labi (2007), Transportation Decision Making,<br /> second edition, John Wiley & Sons, Inc.<br /> 6. Martin Rogers (2003), Highway Engineering, Blackwell Publishing Ltd<br /> 7. Myer Kutz (2011), Handbook of Transportation Engineering, Volume II:<br /> Applications and Technologies, Second Edition, McGraw-Hill Education<br /> 8. Schmidt, R., Möhring, M., Härting, R.-C., Reichstein, C., Neumaier, P.,<br /> Jozinović, P. (2015), Industry 4.0 - Potentials for creating Smart Products:<br /> Empirical Research Results, Germany: Springer.<br /> 9. Wegener, D. (2015), “Industry 4.0 - vision and mission at the same time”,<br /> Industry 4.0- Opportunities and challenges of the industrial internet .<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 390<br />  KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA<br /> ĐÔ THỊ HÓA TRONG BỐI CẢNH CÁCH MẠNG<br /> CÔNG NGHIỆP 4.0 TẠI VIỆT NAM: XU HƯỚNG ĐỔI MỚI<br /> VÀ ĐIỀU KIỆN PHÁT TRIỂN<br /> <br /> <br /> <br /> NHÀ XUẤT BẢN LAO ĐỘNG - XÃ HỘI<br /> Số 36, ngõ Hoà Bình 4, Minh Khai, Hai Bà Trưng, Hà Nội<br /> ĐT: (04). 36246917 – 36244608 -Fax: (04). 36246915<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chịu trách nhiệm xuất bản, nội dung:<br /> Q. Tổng giám đốc - Q. Tổng biên tập<br /> PHÙNG HUY CƯỜNG<br /> <br /> <br /> <br /> Biên tập:<br /> TRẦN THỊ NAM<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trình bày bìa và kỹ thuật vi tính:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> In 100 cuốn, khổ 20,5x29,5 (cm) tại Công ty TNHH In, Photocopy Hoa Hồng-Bình Liên<br /> Địa chỉ: Số 20 Ngõ 191A Đại La, P.Đồng Tâm, Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội<br /> Xác nhận ĐKXB số: 753-2019/CXBIPH/06-35/LĐXH.<br /> Quyết định XB số 1209/QĐ-NXBLĐXH, cấp ngày 12/3/2019. ISBN: 978-604-65-3962-9<br /> In xong và nộp lưu chiểu Quý I/2019.<br /> kỷ yếu HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA<br /> ĐÔ THỊ HÓA TRONG BỐI CẢNH CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 TẠI VIỆT NAM<br /> XU HƯỚNG ĐỔI MỚI VÀ ĐIỀU KIỆN PHÁT TRIỂN<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ISBN: 978-604-65-3962-9<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 9 786046 539629<br /> SÁCH KHÔNG BÁN<br />