cẩm nang hướng dẫn sử dụng thuốc điều trị hiv/aids - phần 2

PHẦN 3<br /> <br /> MỘT SỐ THUỐC DỰ PHÒNG VÀ ĐIỀU TRỊ<br /> NHIỄM TRÙNG CƠ HỘI<br /> 3.1. CO-TRIMOXAZOL<br /> <br /> Tên chung quốc tế: Co-trimoxazol (sulfamethoxazol kết<br /> hợp trimethoprim)<br /> Tên khác: Cotrimoxazol, Ko-trimoxazol<br /> <br /> Mã ATC: J01E E01<br /> <br /> Tên thương mại: Bactrim, Biseptol, Trimazon<br /> <br /> Dạng thuốc và hàm lượng<br /> <br /> Viên nén: 480 mg: Sulfamethoxazol 400 mg +<br /> trimethoprim 80 mg; 960 mg: Sulfamethoxazol 800 mg +<br /> trimethoprim 160 mg.<br /> Hỗn dịch: Sulfamethoxazol 200 mg/5 ml +<br /> trimethoprim 40 mg/5 ml.<br /> <br /> Dung dịch tiêm truyền tĩnh mạch: Lọ 10 ml và 30 ml<br /> hàm lượng 96 mg/ml gồm sulfamethoxazol 80 mg/ml +<br /> trimethoprim 16 mg/ml.<br /> Dược lý và cơ chế tác dụng<br /> <br /> Co-trimoxazol là sự kết hợp giữa sulfamethoxazol và<br /> trimethoprim với tỷ lệ 5:1, đạt tỷ lệ nồng độ đỉnh trong<br /> huyết thanh 20:1 nên có tác dụng tối ưu chống lại đa số vi<br /> <br /> PH N 3<br /> <br /> 198<br /> <br /> M T S THU C D PHÒNG VÀ ĐI U TR NHI M TRÙNG C H I<br /> <br /> sinh vật. Co-trimoxazol ức chế sự tổng hợp acid folic của<br /> vi khuẩn do sulfamethoxazol ức chế enzym dihydrofolat<br /> synthetase và trimethoprim ức chế dihydrofolat reductase.<br /> Do phối hợp sulfamethoxazol với trimethoprim gây ức<br /> chế hai giai đoạn liên tiếp của quá trình tổng hợp acid<br /> folic dẫn đến rối loạn tổng hợp ADN của vi khuẩn tạo ra<br /> tác dụng diệt khuẩn. Cơ chế hiệp đồng này hạn chế sự<br /> phát triển vi khuẩn kháng thuốc và làm cho thuốc có tác<br /> dụng ngay cả khi vi khuẩn kháng lại từng thành phần<br /> của thuốc.<br /> <br /> Các vi sinh vật sau đây thường nhạy cảm với thuốc: E.<br /> coli, Klebsiella sp., Enterobacter sp., Morganella morganii,<br /> Proteus mirabilis, Proteus indol dương tính, bao gồm cả<br /> P. vulgaris, H. influenzae (bao gồm cả các chủng kháng<br /> ampicilin), S. pneumoniae, Shigella flexneri và Shigella<br /> sonnei, Pneumocystis carinii (Pneumocystis jiroveci). Cotrimoxazol còn có tác dụng đối với Plasmodium falciparum<br /> và Toxoplasma gondii.<br /> <br /> Các vi khuẩn kháng thuốc: Enterococcus,<br /> Pseudomonas, Campylobacter, Mycoplasma, vi khuẩn kỵ<br /> khí, não mô cầu, lậu cầu.<br /> <br /> Kháng thuốc co-trimoxazol phát triển chậm trong ống<br /> nghiệm hơn so với từng thành phần đơn độc của thuốc.<br /> Tính kháng này tăng ở cả vi sinh vật Gram dương và Gram<br /> âm, nhưng chủ yếu ở Enterobacter.<br /> <br /> Tính kháng thuốc co-trimoxazol của vi khuẩn gây bệnh<br /> phát triển rất nhanh, nhiều vi khuẩn đã kháng mạnh cotrimoxazol như: Haemophilus influenzae, E. coli,<br /> Klebsiella, Proteus spp., Enterobacter, Salmonella typhi,<br /> Str.pneumoniae...). Tỷ lệ kháng co-trimoxazol của vi khuẩn<br /> <br /> C M NANG H<br /> <br /> NG D N S D NG THU C ĐI U TR HIV/AIDS<br /> <br /> 199<br /> <br /> khác nhau theo vùng, nên đòi hỏi thầy thuốc có sự cân nhắc<br /> lựa chọn kỹ trước khi quyết định sử dụng.<br /> <br /> Phòng và điều trị viêm phổi tiên phát hoặc thứ do<br /> Pneumocystis carinii (Pneumocystis jiroveci) gây nên ở<br /> người lớn, trẻ em từ 4 tuần tuổi trở lên và thanh thiếu niên<br /> bị nhiễm HIV.<br /> <br /> Phòng và điều trị nhiễm Toxoplasma ở thai nhi trước<br /> khi sinh hoặc sau khi sinh hoặc ở trẻ em và người lớn<br /> nhiễm HIV.<br /> <br /> Chống chỉ định<br /> <br /> Suy thận nặng mà không giám sát được nồng độ thuốc<br /> trong huyết tương; người bệnh được xác định thiếu máu<br /> nguyên hồng cầu khổng lồ do thiếu acid folic; mẫn cảm với<br /> sulfonamid hoặc với trimethoprim; trẻ nhỏ dưới 6 tuần tuổi<br /> trừ chỉ định điều trị và phòng viêm phổi do Pneumocystis<br /> carinii, tổn thương gan nặng, rối loạn chuyển hóa<br /> porphyrin cấp, bệnh nhân thiếu hụt di truyền enzym G6PD.<br /> Người bị bệnh gan nặng, có thể viêm gan nhiễm độc.<br /> Thận trọng<br /> <br /> Trong khi dùng co-trimoxazol cần bổ sung nước đầy<br /> đủ và kiểm tra số lượng tế bào máu thường xuyên đặc biệt<br /> khi dùng thuốc kéo dài. Tránh dùng cho những người rối<br /> loạn tạo máu trừ khi có theo dõi sát của nhân viên y tế. Khi<br /> sử dụng nếu xuất hiện rối loạn máu hoặc phát ban cần phải<br /> ngừng thuốc ngay lập tức. Co-trimoxazol có thể gây thiếu<br /> máu tan huyết ở người thiếu hụt G6PD, thiếu acid folic,<br /> tăng kali máu và hen phế quản.<br /> <br /> PH N 3<br /> <br /> Chỉ định<br /> <br /> PH N 3<br /> <br /> 200<br /> <br /> M T S THU C D PHÒNG VÀ ĐI U TR NHI M TRÙNG C H I<br /> <br /> Liều lượng và cách dùng<br /> Cách dùng:<br /> <br /> Thuốc có thể dùng uống hoặc truyền tĩnh mạch. Trước<br /> khi truyền, co-trimoxazol phải được pha loãng: 5 ml thuốc<br /> pha với 125 ml dung dịch glucose 5%. Sau khi pha với<br /> dung dịch glucose, dung dịch không được để lạnh và phải<br /> dùng trong vòng 6 giờ. Không được trộn với thuốc hoặc<br /> dung dịch khác. Tránh truyền nhanh hoặc bơm thẳng vào<br /> tĩnh mạch. Phải loại bỏ dung dịch nếu thấy vẩn đục hoặc có<br /> kết tinh. Liều tiêm truyền tương tự như liều uống.<br /> Liều lượng:<br /> <br /> Phòng viêm phổi nguyên phát hoặc thứ phát do<br /> Pneumocystis carinii ở người lớn và thanh thiếu niên bị<br /> nhiễm HIV: Uống co-trimoxazol liều tính theo<br /> trimethoprim160 mg, mỗi ngày một lần.<br /> <br /> Phòng viêm phổi nguyên phát hoặc thứ phát do<br /> Pneumocystis carinii ở trẻ em từ 4 tuần tuổi trở lên bị nhiễm<br /> HIV: Uống co-trimoxazol liều tính theo trimethoprim 150<br /> mg/m² da/ngày hoặc chia làm 2 lần liên tiếp ba ngày mỗi<br /> tuần hoặc chia làm 2 lần/ngày liên tục 7 ngày trong tuần.<br /> <br /> Nhiễm Toxoplasma bẩm sinh và sau khi sinh: Khởi đầu<br /> kết hợp uống acid folinic 10-25 mg/ngày với co-trimoxazol<br /> tiêm tĩnh mạch hoặc uống, liều dựa trên trimethoprim 1015 mg/kg/ngày tiêm tĩnh mạch hoặc uống. Sau đó chuyển<br /> sang liều duy trì co-trimoxazol, liều dựa trên trimethoprim<br /> 5 mg/kg/ngày.<br /> <br /> Phòng nhiễm Toxoplasma nguyên phát ở người lớn và<br /> thanh thiếu niên bị nhiễm HIV: uống co-trimoxazol liều<br /> tính theo trimethoprim 80-160 mg, mỗi ngày 1 lần.<br /> <br /> C M NANG H<br /> <br /> NG D N S D NG THU C ĐI U TR HIV/AIDS<br /> <br /> 201<br /> <br /> Người bệnh có chức năng thận suy giảm cần giảm liều<br /> dựa theo độ thanh thải creatinin. Liều lượng được cotrimoxazol giảm theo bảng sau:<br /> Độ thanh thải creatinin<br /> (ml/phút)<br /> <br /> Liều khuyên dùng<br /> <br /> 15-30<br /> <br /> ½ liều thông thường<br /> <br /> >30<br /> <br /> < 15<br /> <br /> Thời kỳ mang thai<br /> <br /> Liều thông thường<br /> Không dùng<br /> <br /> Sulfonamid có thể gây vàng da ở trẻ em thời kỳ chu<br /> sinh do cạnh tranh trên vị trí gắn ở albumin nên đẩy<br /> bilirubin ra khỏi albumin. Vì co-trimoxazol ức chế tổng<br /> hợp acid folic, có thể gây quái thai khi dùng thuốc trong 3<br /> tháng đầu và có nguy cơ gây thiếu máu tan huyết, thiếu<br /> máu nguyên hồng cầu khổng lồ ở trẻ có mẹ dùng cotrimoxazol trong 3 tháng cuối thai kì. Do vậy, chỉ dùng<br /> thuốc lúc mang thai khi thật cần thiết. Nếu cần phải dùng<br /> thuốc trong thời kỳ mang thai, cần phải dùng thêm acid<br /> folic.<br /> Thời kỳ cho con bú<br /> <br /> Co-trimoxazol được phân bố vào sữa và ảnh hưởng<br /> đến quá trình chuyển hóa acid folic. Thuốc có nguy cơ gây<br /> vàng da nhân não ở trẻ vàng da hoặc trẻ dưới 2 tháng tuổi,<br /> thiếu máu tan huyết ở trẻ thiếu hụt G6PD (do<br /> sulfamethoxazol).<br /> <br /> PH N 3<br /> <br /> Phòng nhiễm Toxoplasma nguyên phát ở trẻ em nhiễm<br /> HIV: uống co-trimoxazol liều tính theo trimethoprim 150<br /> mg/m² da /ngày chia làm 2 lần/ngày.<br /> <br />