Cẩm nang quy trình thực hành hộ sinh trung học: Phần 2

Chia sẻ: Hoa La Hoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:80

Thêm vào BST

Báo xấu

128
lượt xem 28
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 Tài liệu Sổ tay quy trình thực hành hộ sinh trung học gồm nội dung môn học 17 - chăm sóc bà mẹ trong đẻ và môn học 18 - chăm sóc bà mẹ sau đẻ. Mỗi môn học lại được chia làm 2 phần: Phần Kế hoạch chăm sóc và Quy trình thực hành.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Cẩm nang quy trình thực hành hộ sinh trung học: Phần 2

− Thùc hiÖn t×nh dôc an toµn (nãi chung): M«n häc 17 + Kh«ng ®Ó cho b¹n t×nh bÞ l©y nhiÔm c¸c bÖnh liªn quan ®Õn ®−êng t×nh dôc. Ch¨m sãc bµ mÑ trong ®Î + Kh«ng ®Ó cã thai ngoµi ý muèn, ®Ó nh÷ng hËu qu¶ kh«ng tèt vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn. PhÇn 1: KÕ ho¹ch ch¨m sãc − Thùc hiÖn t×nh dôc cã tr¸ch nhiÖm (nãi chung): + Hai ng−êi ph¶i quan t©m, th«ng c¶m víi nhau, Ch¨m sãc s¶n phô lµm cho c¶ hai cïng tho¶i m¸i, chø kh«ng ph¶i chØ trong qu¸ tr×nh theo dâi chuyÓn d¹ ®Ó tho¶ m·n sù ham muèn, kho¸i c¶m cña mét ng−êi, mµ b¾t buéc hoÆc gß Ðp, lµm cho b¹n t×nh bÞ 1. NhËn ®Þnh ®au ®ín, mÖt mái. − §· chuyÓn d¹ thËt ch−a? thuéc giai ®o¹n nµo cña + T«n träng nguyÖn väng cña b¹n t×nh vµ th−¬ng chuyÓn d¹? l−îng sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai phï hîp − T×nh tr¹ng ng−êi mÑ: c¸c dÊu hiÖu sinh tån, tinh (trong thêi kú kh«ng cã thai). thÇn, søc khoÎ. − T×nh tr¹ng thai nhi: ng«i thai, tim thai... 2.9. Hái l¹i thai phô cã ®iÒu g× ch−a hiÓu hay th¾c m¾c ®Ó gi¶i ®¸p. − TiÕn ®é chuyÓn d¹. 2.10. Th¶o luËn víi thai phô vÒ kÕ ho¹ch vÖ sinh vµ 2. Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc sinh ho¹t t×nh dôc cña b¶n th©n thai phô. NÕu ®· chuyÓn d¹: 2.11. KÕt thóc cuéc t− vÊn vµ hÑn thai phô, nÕu cÇn. − TiÕp nhËn s¶n phô − LËp hå s¬ s¶n khoa, ph¸t hiÖn nguy c¬ (nÕu cã) − ChuyÓn s¶n phô vµo phßng chê sinh, h−íng dÉn vÖ sinh c¸ nh©n, chÕ ®é ¨n khi chuyÓn d¹, t− vÊn khi chuyÓn d¹. − T− vÊn vai trß cña ng−êi nhµ s¶n phô trong theo dâi vµ ch¨m sãc chuyÓn d¹ 211 212
NÕu s¶n phô ch−a chuyÓn d¹ nh−ng cã c¸c nguy c¬ 3.3. Theo dâi chuyÓn d¹ hoÆc bÖnh lý cã chØ ®Þnh vµo viÖn chê sinh, ngoµi nh÷ng − NÕu ë pha tiÒm tµng vÊn ®Ò ch¨m sãc nh− c¸c s¶n phô kh¸c, cÇn chó ý theo dâi diÔn biÕn cña c¸c yÕu tè nguy c¬, tr¸nh tai biÕn cho + HuyÕt ¸p: 4 giê/ lÇn mÑ vµ con. + Th©n nhiÖt: 4 giê/ lÇn 3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc + M¹ch: 1 giê/ lÇn + C¬n co tö cung: 1 giê/ lÇn 3.1. VÖ sinh th©n thÓ t¹i phßng chê sinh + Tim thai: 1 giê/ lÇn − Thai phô ®Õn sím (Pha tiÒm tµng) + §é më cæ tö cung: 4 giê/ lÇn + Cho s¶n phô t¾m nÕu cã ®iÒu kiÖn + §é lät: 4 giê/ lÇn + VÖ sinh vïng sinh dôc, cã thÓ h−íng dÉn s¶n phô tù lµm + èi: 4 giê/ lÇn (cïng víi ®é më cæ tö cung). + Thay quÇn ¸o s¹ch, nÕu cã ®iÒu kiÖn cho s¶n phô − NÕu ë pha tÝch cùc mÆc v¸y ¸o riªng cña phßng sinh. + HuyÕt ¸p: 4 giê/ lÇn + Kh«ng c¹o l«ng + Th©n nhiÖt: 4 giê/ lÇn + Thay guèc dÐp s¹ch + M¹ch: 1 giê/ lÇn + Cã thÓ ®Æt Microlax ®Ó khi sinh kh«ng cã ph©n + C¬n co tö cung: 30 phót/ lÇn (Kh«ng thôt th¸o) + Tim thai: 30 phót/ lÇn + Thay v¶i tr¶i gi−êng (hoÆc chiÕu míi) + §é më cæ tö cung: 2 - 4 giê/ lÇn + H−íng dÉn sö dông c¸c ph−¬ng tiÖn sinh ho¹t, ®iÖn, n−íc... + §é lät: 2 - 4 giê/ lÇn 3.2. T− vÊn khi chuyÓn d¹ + èi: 2 - 4 giê/ lÇn (cïng víi ®é më cæ tö cung). − T− vÊn chung: diÔn tiÕn cña chuyÓn d¹, sù phèi hîp cÇn cã gi÷a s¶n phô vµ hé sinh, chÕ ®é ¨n uèng, vËn ®éng. 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc − T− vÊn ®Æc hiÖu: tuú cô thÓ tõng s¶n phô − Lµm ®Çy ®ñ c¸c néi dung ®· lËp kÕ ho¹ch nh− trªn − Ghi ®Çy ®ñ kÕt qu¶ theo dâi vµo hå s¬ s¶n khoa 213 214
− ChuyÓn c¸c sè liÖu ®ã vµo BiÓu ®å chuyÓn d¹ (Th¨m 2. ChÈn ®o¸n/ C¸c vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc kh¸m xong ph¶i ghi ngay, kh«ng ®Ó ®Î xong míi ghi håi cøu). 2.1. Khi nµo th× chuyÓn thai phô tõ phßng chê ®Î sang phßng ®Î 5. §¸nh gi¸ 2.2. T− thÕ ®Î So s¸nh tiÕn triÓn cña cuéc chuyÓn d¹ víi biÓu ®å chuyÓn d¹ chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸: 2.3. Ph−¬ng tiÖn ®ì ®Î: ChuyÓn tõ n¬i b¶o qu¶n sang vÞ trÝ sÏ sö dông ë thêi ®iÓm thÝch hîp. − NÕu biÓu ®å ®é më cña cæ tö cung n»m bªn tr¸i ®−êng b¸o ®éng, tim thai trong giíi h¹n b×nh th−êng, 2.4. Sè ng−êi ch¨m sãc: hîp ®ång gi÷a nh÷ng ng−êi ®é lät thÊp dÇn... lµ tiÕn triÓn tèt, theo dâi ®Ó ®Î ch¨m sãc (cã thÓ sö dông c¶ ng−êi nhµ - cÇn h−íng dÉn ®−êng ©m hé. tr−íc). 2.5. Cã khuyÕn khÝch, hç trî søc rÆn − NÕu biÓu ®å ®é më cæ tö cung n»m ngang, tiÕp cËn hoÆc sang ph¶i so víi ®−êng b¸o ®éng, tim thai ngoµi 2.6. Cã th«ng tiÓu giíi h¹n b×nh th−êng, n−íc èi cã m¸u... cÇn b¸o ngay víi b¸c sü ®Ó xö trÝ kÞp thêi. §ång thêi cÇn ®iÒu chØnh 2.7. Cã gi÷ tÇng sinh m«n, cã dù kiÕn c¾t TSM, c¾t r¸ch... kÕ ho¹ch ch¨m sãc cho phï hîp víi thùc tr¹ng s¶n 2.8. Cã sö dông thuèc gi¶m ®au phô. 2.9. Theo dâi søc khoÎ ng−êi mÑ: tÇn suÊt ®o m¹ch, huyÕt ¸p, th©n nhiÖt... Ch¨m sãc s¶n phô trong ®ì ®Î ng«i chám 2.10. Theo dâi søc khoÎ con: tÇn suÊt nghe tim thai 1. NhËn ®Þnh 2.11. Ph−¬ng tiÖn ch¨m sãc con ngay sau ®Î 1.1. B−íc chuyÓn tõ giai ®o¹n 1 sang giai ®o¹n 2 ®Ó 3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc chuÈn bÞ ®ì ®Î 3.1. ChuyÓn thai phô sang phßng ®Î. Thêi ®iÓm 1.2. Sø khoÎ ng−êi mÑ: toµn tr¹ng, dÊu hiÖu sinh tån, søc rÆn − Con d¹: Cuèi giai ®o¹n më (lóc chuyÓn tiÕp cña giai ®o¹n 1 vµ 2). 1.3. Thai nhi: Tim thai, kiÓu sæ − Con so: ë ®Çu giai ®o¹n 2. 1.4. TiÕn ®é vµ c¸c biÕn chøng cã thÓ gÆp trong giai − Cã thÓ d×u sang phßng ®Î hoÆc chuyÓn b»ng c¸ng nÕu ®o¹n sæ thai cÇn. 215 216
3.2. Tæ chøc kÝp ®ì ®Î: Tèi thiÓu 2 ng−êi. Ng−êi phô ph¶i − Víi 3.1: tuú møc ®é cã thÓ ®Ó thai phô tù ®i, d×u, bÕ, cÇn biÕt gióp ng−êi chÝnh nh÷ng viÖc g×. Ph¶i mÆc ¸o, mò c¸ng... y tÕ vµ mang khÈu trang khi c¸c hép v« khuÈn ®· më n¾p. − Víi 3.2: tr−êng hîp chØ cã 1 nh©n viªn ®ì ®Î, cÇn sö 3.3. S¾p s½n c¸c ph−¬ng tiÖn ®ì ®Î, ®Æt ®óng vÞ trÝ dông ng−êi nhµ 3.4. KiÓm tra c¸c ph−¬ng tiÖn ñ Êm s¬ sinh, h¬ Êm tr−íc − Tõ 3.3 ®Õn 3.6: th−êng qui t· lãt khi trêi l¹nh − Víi 3.7: Nªn ph©n c«ng cho ng−êi phô gióp. NÕu chØ 3.5. KiÓm tra, vËn hµnh thö c¸c ph−¬ng tiÖn ch÷a ng¹t cã mét ng−êi, ph¶i th−êng xuyªn quan s¸t nÐt mÆt, s¬ sinh. h« hÊp 3.6. VÖ sinh bé phËn sinh dôc ngoµi tr−íc vµ sau kh¸m − Víi 3.8 ®Õn 3.9: B×nh th−êng kh«ng ph¶i can thiÖp g×. trong. Thay v¶i hoÆc ni l«ng tr−íc, sau mçi lÇn röa. − Víi 3.10: Ng−êi hé sinh ph¶i cã mÆt ®óng lóc ®Ó cã 3.7 Theo dâi thÓ tr¹ng ng−êi mÑ, c¸c dÊu hiÖu sinh tån thÓ röa tay ®óng qui c¸ch, tr¸nh tr−êng hîp ®i g¨ng ®Ó ®ì bÐ. − M¹ch − HuyÕt ¸p 5. §¸nh gi¸ − Th©n nhiÖt − Tèt: Cuéc ®Î an toµn cho c¶ mÑ vµ con, ®¶m b¶o v« khuÈn. − H« hÊp − Ch−a tèt: Khi mÑ bÞ chÊn th−¬ng ®−êng sinh dôc g©y NÕu c¸c th«ng sè tèt, Ýt nhÊt mét lÇn tr−íc, mét lÇn ch¶y m¸u nhiÒu hoÆc con chËm h« hÊp... ngay sau ®ì ®Î. KiÓm tra l¹i ngay nÕu thÊy khã thë, tÝm t¸i… 3.8. Cã cÇn hç trî søc rÆn (khi rÆn yÕu) Ch¨m sãc s¶n phô khi ®ì ®Î ngoµi c¬ së y tÕ 3.9. Cã cÇn gi¶m ®au (khi c¾t TSM) 3.10. Ng−êi ®ì: röa tay, ®i g¨ng. Trong lóc röa tay ph¶i cã 1. NhËn ®Þnh ng−êi phô hoÆc ph¶i quan s¸t tr¸nh ®Î r¬i. 1.1. Lý do ®Î ngoµi c¬ së y tÕ: 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc − Cã ®Þnh tr−íc M−êi néi dung cña kÕ ho¹ch ch¨m sãc cÇn ®−îc thùc − Kh«ng ®Þnh tr−íc hiÖn trong tr−êng hîp cô thÓ: 217 218
1.2. §iÒu kiÖn m«i tr−êng 3.2. S¾p xÕp nh©n lùc, ph©n c«ng cô thÓ − T¹i nhµ 3.3. ChuÈn bÞ ph−¬ng tiÖn ®ì ®Î: c¾t rèn, lµm rèn, t· lãt mò ¸o cho bÐ víi ®iÒu kiÖn v« khuÈn tèi ®a cho phÐp. − §Î r¬i (Tr−êng hîp ®Î ngoµi c¬ së y tÕ cã chñ ®Þnh tr−íc th× c¸c 1.3. Nh©n lùc môc 3.1, 3.2, 3.3, cÇn cã kÕ ho¹ch ngay c¶ tr−íc chuyÓn d¹). 1.4. Ph−¬ng tiÖn cã thÓ cã 3.4. ChuÈn bÞ ph−¬ng tiÖn chuyÓn nÕu gÆp khã kh¨n. 2. ChÈn ®o¸n/ C¸c vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc 3.5. §éng viªn, h−íng dÉn s¶n phô vµ ng−êi nhµ phèi hîp trong qu¸ tr×nh xö trÝ 2.1. ThiÕt lËp mét n¬i ®Î kÝn ®¸o, s¹ch sÏ trong ®iÒu kiÖn cã thÓ 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch 2.2. TËp hîp vµ ph©n c«ng nh©n lùc trong ®iÒu kiÖn Nh− kÕ ho¹ch ch¨m sãc, ®iÒu quan träng lµ ph¶i lu«n ngoµi c¬ së y tÕ (c¸n bé y tÕ, ng−êi nhµ). cã tói cÊp cøu ®Ó ®ì ®Î ë ngoµi. Tói nµy ph¶i ®Þnh kú kiÓm − Ch¨m sãc ng−êi mÑ: n©ng ®ì, ®éng viªn tra c¬ sè vµ tiÖt khuÈn l¹i hµng tuÇn. − Ch¨m sãc bÐ Tèi thiÓu ph¶i cã 2 nh©n viªn y tÕ ®Ó chñ ®éng c«ng viÖc. − Phô gióp ng−êi ®ì 5. §¸nh gi¸ 2.3. Ph−¬ng tiÖn 5.1 Tinh thÇn khÈn tr−¬ng: cã mÆt ngay sau khi ®−îc gäi − Tèi thiÓu ph¶i cã gãi ®Î s¹ch dïng mét lÇn 5.2 ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ ng−êi, ph−¬ng tiÖn − HoÆc tói ®ì ®Î ngoµi c¬ së y tÕ (c¬ së s¶n khoa nµo 5.3 Tinh thÇn phôc vô vµ th«ng c¶m víi khã kh¨n cña còng ph¶i trang bÞ tói nµy – sÏ cã ®ñ dông cô, thuèc thai phô khi ®Î ngoµi c¬ së y tÕ. dïng cÇn thiÕt). − Khi cã bÊt th−êng, chuyÓn viÖn b»ng c¸ch g×. ch¨m sãc s¶n phô trong thêi kú 2.4. Theo dâi tiÕn ®é chuyÓn d¹ vµ søc khoÎ ng−êi mÑ, Bong rau - ®ì rau søc khoÎ thai nhi (xem bµi ®ì ®Î th−êng ng«i chám - bµi 8). 3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc 1. NhËn ®Þnh 3.1. Chän n¬i ®Î: VÖ sinh m«i tr−êng, vÖ sinh thai phô. 1.1. Sæ rau th−êng: (kh«ng cã c¸c phÇn ghi « bÊt th−êng) 219 220
1.2. Sæ rau bÊt th−êng: Ra m¸u, thêi gian kÐo dµi, ph¶i • §ì nh©n t¹o (xem bµi bãc rau). can thiÖp (bãc rau...). • §ì tÝch cùc (xem bµi ®ì tÝch cùc). 2. ChÈn ®o¸n/ C¸c vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc 3.4. Cã ®ñ ph−¬ng tiÖn ®Ó kiÓm tra rau sau ®Î: khay men, th−íc ®o, c©n. 2.1. Cã ch¶y m¸u trong thêi kú bong rau 3.5. CÇn l−u gi÷ b¸nh rau, ph¶i cã hép ®ùng ®Ò tªn ng−êi 2.2. Cã kÐo dµi thêi gian bong rau sinh ®Ó göi xÐt nghiÖm gi¶i phÉu bÖnh lý, kh«ng cÇn l−u 2.3. Cã sãt rau gi÷ ph¶i cã kÕ ho¹ch xö lý (ch«n hoÆc ®èt). 2.4. Cã ch¶y m¸u sau sæ rau 3.6. Lµm vÖ sinh bé phËn sinh dôc ngoµi: §ãng b¨ng vÖ sinh s¹ch, theo dâi co håi tö cung, ra m¸u, thÓ tr¹ng (dÊu 2.5. Møc ®é ch¶y m¸u vµ ¶nh h−ëng ®Õn thÓ tr¹ng s¶n phô. hiÖu bÊt th−êng sím nhÊt lµ m¹ch nhanh...). 3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc 3.1. Theo dâi c¸c dÊu hiÖu sinh tån cña ng−êi mÑ ngay sau sæ thai vµ sau sæ rau (tiÕp ®ã xem phÇn theo dâi 4.1. Theo dâi dÊu hiÖu sinh tån: nªn cã ng−êi phô gióp v× ngay sau ®Î). trong lóc nµy ng−êi hé sinh ph¶i khÈn tr−¬ng ch¨m sãc bÐ råi ®ì rau. 3.2. Quan s¸t c¸c dÊu hiÖu bong rau 4.2. NÕu ®ì rau theo c¸ch cæ ®iÓn: Lµm nghiÖm ph¸p • §o chiÒu cao tö cung ngay sau ®Î (chiÒu cao ban ®Çu) bong rau. − Khi rau ®ang bong, chiÒu cao tö cung sÏ t¨ng 4.3. NÕu ®ì rau theo ph−¬ng ph¸p tÝch cùc, cÇn cã s½n − Khi rau s¾p sæ, chiÒu cao tö cung thÊp h¬n b¬m, kim tiªm, oxytoxin tiªm b¾p khi thai sæ ®Õn vai (xem bµi ®ì rau tÝch cùc). • H−íng dÉn s¶n phô rÆn vµ nÝn rÆn. Khi nÝn rÆn d©y rèn kh«ng bÞ kÐo vµo lµ rau ®· bong. 4.4. KiÓm tra rau ngay sau ®ì: d©y rèn, mµng rau, mói rau. • Lµm nghiÖm ph¸p bong rau: Ên tay s©u trªn mu, − NÕu rau thiÕu: xem cã cÇn kiÓm so¸t tö cung kh«ng. d©y rèn kh«ng bÞ kÐo vµo lµ ®ì rau ®−îc. − NÕu rau ®ñ: Lµm vÖ sinh, ®ãng b¨ng s¹ch, theo dâi 3.3. Chän c¸ch ®ì rau ch¶y m¸u thêi kú sæ rau trong 2 giê, giê ®Çu 15phót/1 lÇn, giê thø hai 30 phót/1 lÇn sau ®ã mét giê 1 lÇn • §ì tù nhiªn (quan s¸t c¸c dÊu hiÖu bong rau, kh«ng ®Õn giê thø s¸u. ®ì qu¸ sím hoÆc qu¸ muén). 221 222
5. §¸nh gi¸ 2.3. VÞ trÝ – møc ®é r¸ch – kh¶ n¨ng phôc håi §èi víi ®Î th−êng, giai ®o¹n sæ rau lµ quan träng nhÊt 2.4. Thêi gian tõ khi r¸ch (khi ®Î) ®Õn khi ph¸t hiÖn, xö trÝ ®èi víi tÝnh mÖnh ng−êi mÑ. (Kho¶ng c¸ch cµng dµi nguy c¬ nhiÔm khuÈn cµng t¨ng). 5.1. Víi sæ rau th−êng: §¸nh gi¸ theo viÖc thùc hiÖn qui 3. KÕ ho¹ch ch¨m sãc tr×nh ch¨m sãc, qui tr×nh kü thuËt. 3.1. Trao ®æi víi s¶n phô vÒ t×nh tr¹ng søc khoÎ, møc ®é 5.2. Víi sæ rau bÊt th−êng: Ph¸t hiÖn, chuyÓn hoÆc xin ý tæn th−¬ng vµ kh¶ n¨ng phôc håi cña vÕt r¸ch. §éng viªn kiÕn b¸c sü kÞp thêi. s¶n phô vµ ng−êi nhµ b×nh tÜnh, tin t−ëng vµo kh¶ n¨ng 5.3. Dùa vµo b»ng chøng (qua thùc tÕ ®ì rau) t×m ra xö trÝ cña thÇy thuèc. H−íng dÉn s¶n phô vµ ng−êi nhµ ®−îc kinh nghiÖm tèt nhÊt: gi¶m tû lÖ sãt rau, gi¶m b¨ng phèi hîp víi thÇy thuèc trong qu¸ tr×nh xö trÝ. huyÕt, gi¶m tû lÖ kiÓm so¸t tö cung ®Õn møc tèi −u. 3.2. Theo dâi c¸c dÊu hiÖu sinh tån: tuú theo sè ®o m¹ch, huyÕt ¸p ®Ó chØ ®Þnh theo dâi. Tuy nhiªn, cÇn chó ý cã mét sè tr−êng hîp, huyÕt ¸p vÉn ë møc b×nh th−êng, nh−ng ch¨m sãc s¶n phô m¹ch nhanh > 90 nhÞp/ phót lµ cã nguy c¬ ch¶y m¸u nÆng, ChÊn th−¬ng ®−êng sinh dôc trong cuéc ®Î cÇn theo dâi s¸t. 3.3. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng co håi cña tö cung ®Ó lo¹i trõ ch¶y m¸u do ®ê tö cung. 1. NhËn ®Þnh 1.1. VÞ trÝ r¸ch 3.4. KiÓm tra kü b¸nh rau sau ®Î lo¹i trõ sãt rau. 1.2. Møc ®é r¸ch 3.5. T×m hiÓu tr¹ng th¸i tinh thÇn cña s¶n phô vµ ng−êi nhµ, nÕu s¶n phô qu¸ lo l¾ng hoÆc buån phiÒn cã thÓ 1.3. Møc ®é ch¶y m¸u ¶nh h−ëng ®Õn møc ®é ch¶y m¸u. 1.4. ¶nh h−ëng tr−íc m¾t vµ l©u dµi cña r¸ch. 3.6. KiÓm tra ©m hé, ©m ®¹o ph¸t hiÖn vÞ trÝ r¸ch, møc ®é 2. ChÈn ®o¸n/ Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc r¸ch. 2.1. ThÓ tr¹ng: ¶nh h−ëng cña r¸ch tíi thÓ tr¹ng (m¹ch, 3.7. KiÓm tra cæ tö cung b»ng 2 ngãn tay, nÕu nghi ngê huyÕt ¸p, da - niªm m¹c...), tinh thÇn cña s¶n phô. cã r¸ch cæ tö cung cÇn kiÓm tra b»ng dông cô ngay. 2.2. Lo¹i trõ ch¶y m¸u do ®ê tö cung trong tr−êng hîp 3.8. NÕu møc ®é r¸ch ngoµi kh¶ n¨ng xö trÝ cña hé sinh, sãt rau. NÕu cÇn ph¶i kiÓm tra, bao giê còng ph¶i gi¶i cÇn mêi b¸c sü ngay hoÆc chuyÓn viÖn. Trong khi chê quyÕt bªn trong tr−íc. ®îi cÇn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p lµm gi¶m ch¶y m¸u. 223 224
3.9. NÕu ng−êi hé sinh cã kh¶ n¨ng xö trÝ tèt: ChuÈn bÞ − KÕt qu¶ ch−a tèt khi ph¸t hiÖn muén, r¸ch ¶nh dông cô, nh©n lùc, s¶n phô (gi¶m ®au, v« khuÈn) ®Ó xö h−ëng ®Õn toµn tr¹ng s¶n phô, xö trÝ kh«ng kÞp thêi trÝ kÞp thêi. hoÆc r¸ch ngoµi kh¶ n¨ng xö trÝ (ph¶i chê ®îi), xö trÝ, ch¨m sãc kh«ng ®¶m b¶o v« khuÈn. 3.10. Håi søc, truyÒn dÞch ngay, nÕu huyÕt ¸p tèi ®a d−íi 90 mmHg. Ch¨m sãc s¶n phô chuyÓn d¹ §Î khã do thai 3.11. Ch¨m sãc håi phôc sau kh©u: thêi gian cÇn n»m t¹i gi−êng, thêi gian rót g¹c, thêi gian c¾t chØ, kh¸ng sinh vµ thuèc trî søc kh¸c nÕu cÇn. ChÕ ®é ¨n thÝch hîp 1. NhËn ®Þnh tuú theo tõng s¶n phô, kh«ng nªn kiªng khem qu¸ kü (dÉn ®Õn thiÕu dinh d−ìng hoÆc g©y t¸o bãn). − X¸c ®Þnh thai to qua ®o chiÒu cao tö cung, vßng bông, qua sê n¾n (®Æc biÖt lµ ®Çu thai nhi). Hái tiÒn sö, 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc nghiÖm ph¸p lät − KiÓm tra xem cã ph¶i thai dÞ d¹ng kh«ng (qua th¨m 4.1. Theo dâi chøc n¨ng sèng tuú tõng tr−êng hîp. NÕu kh¸m, siªu ©m). c¸c sè ®o b×nh th−êng, chØ cÇn ghi tr−íc vµ sau xö trÝ. NÕu cã cho¸ng, ph¶i theo dâi m¹ch, huyÕt ¸p 5 – 10 phót/ lÇn. − Cã kÌm theo vì èi sím, sa chi kh«ng? 4.2. Lo¹i trõ sãt rau vµ ®ê tö cung tr−íc khi chÈn ®o¸n r¸ch. − Nh©n th©n s¶n phô, tiÒn sö s¶n khoa (tiÒn sö ®Î thai to, ®Î nhiÒu lÇn, m¾c bÖnh tiÓu ®−êng). 4.3. NÕu r¸ch ë nhiÒu vÞ trÝ kh¸c nhau, bao giê còng ph¶i − Cã dÊu hiÖu chuyÓn d¹ kÐo dµi, chuyÓn d¹ t¾c nghÏn xö trÝ r¸ch trong tr−íc. kh«ng? 4.4. Chó träng c¸c kh©u gi¶m ®au, v« khuÈn, håi søc, − Cã dÊu hiÖu suy thai kh«ng? ®éng viªn s¶n phô trong qu¸ tr×nh xö trÝ. 2. ChÈn ®o¸n ch¨m sãc/Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc 4.5. Tuú møc ®é xö trÝ mµ cã chÕ ®é ch¨m sãc thÝch hîp, − Tinh thÇn: tuú tõng s¶n phô, nÕu s¶n phô cã tiÒn sö ®Æc biÖt kh©u r¸ch tÇng sinh m«n ®é 3 hoÆc c¸c vÕt r¸ch ®Î thai to th−êng ®ì lo l¾ng h¬n. g©y rß ph©n, n−íc tiÓu. − Theo dâi s¸t chuyÓn d¹ 5. §¸nh gi¸ − ChÕ ®é vËn ®éng phï hîp ®Ó tr¸nh vì èi sím − KÕt qu¶ tèt khi vÕt r¸ch ®−îc ph¸t hiÖn sím, r¸ch − ChÕ ®é ¨n nhÑ, dÔ tiªu kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn toµn tr¹ng, ®−îc xö trÝ kÞp thêi, ®¶m b¶o v« khuÈn tèt. − Håi søc thai nÕu cã suy thai 225 226
− B¸o b¸c sü xö trÝ nÕu cã chuyÓn d¹ kÐo dµi/ t¾c nghÏn 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc − Thùc hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ cËn l©m sµng, nÕu cã chØ ®Þnh − C¬ së chØ ®ì ®Î th−êng kh«ng nhËn ®ì thai ®−îc chÈn ®o¸n lµ to. 3. KÕ ho¹ch ch¨m sãc − Ph¶i th«ng qua nghiÖm ph¸p lät víi c«ng cô theo dâi − Trao ®æi víi s¶n phô vÒ t×nh tr¹ng thai nhi, chuyÓn lµ biÓu ®å chuyÓn d¹ (ghi kÞp thêi, trung thùc). d¹. Th¶o luËn víi s¶n phô vÒ n¬i ®Î thÝch hîp... − Ph¸t hiÖn sím c¸c dÊu hiÖu chuyÓn d¹ ®×nh trÖ ®Ó cã − ChuyÓn hoÆc chñ ®éng ®Õn sinh ë n¬i cã c¬ së phÉu chÝnh x¸c c¸c chØ ®Þnh ®Î chØ huy, mæ lÊy thai, thuËt foocxep, gi¸c hót. − Kh«ng mæ chñ ®éng mµ ph¶i th«ng qua nghiÖm − Ch¨m sãc cho mÑ vµ con thÝch hîp víi c¸c xö trÝ ®· ph¸p lät - ®Î chØ huy nÕu c¬n co yÕu. tiÕn hµnh. − LËp biÓu ®å chuyÓn d¹, theo dâi t−¬ng quan cña ®−êng më cæ TC víi ®−êng b¸o ®éng/hµnh ®éng. 5. §¸nh gi¸ − LËp kÕ ho¹ch ®ì ®Î ®−êng d−íi nÕu c¸c th«ng sè theo − Cã chÈn ®o¸n ®óng lµ thai to (trªn 3500g). dâi chuyÓn d¹ tiÕn triÓn tèt, chuÈn bÞ ®Çy ®ñ ph−¬ng tiÖn forceps, gi¸c hót nÕu cÇn. − Tû lÖ can thiÖp, tr¸nh tû lÖ mæ qu¸ cao. − Cã kÕ ho¹ch mæ lÊy thai ngay khi cã ®ñ dÊu hiÖu − C¸c tai biÕn cho mÑ vµ con do kh«ng chÈn ®o¸n ®−îc sím cña chuyÓn d¹ ®×nh trÖ, kh«ng ®−îc ®Ó do¹ vì thai to hoÆc do xö trÝ chËm. TC míi mæ. − Ch¨m sãc sau ®Î cho mÑ vµ con theo xö trÝ ®· tiÕn Ch¨m sãc s¶n phô §Î khã do c¸c hµnh. nguyªn nh©n tõ mÑ − Víi thai dÞ d¹ng, xö trÝ cña ng−êi hé sinh lµ chuyÓn ®Õn c¸c c¬ së kü thuËt cao v× nguy c¬ víi n·o óng 1. NhËn ®Þnh thuû kh«ng ph¶i chØ ®Þnh duy nhÊt lµ chäc sä. − Khi cã sa chi tr−íc ng«i t×m c¸ch ®Èy chi lªn ®Ó chi sa X¸c ®Þnh c¸c nguyªn nh©n ®Î khã tõ mÑ gåm: kh«ng cßn lµ vËt c¶n lµm t¨ng thÓ tÝch. − Khung x−¬ng (hÑp, mÐo) − Tr−êng hîp thai to, ®Çu ®Î ®−îc nh−ng vai m¾c th× − PhÇn mÒm: cæ TC, ©m ®¹o, tÇng sinh m«n. ph¶i t×m c¸ch h¹ tay ®Ó chuyÓn ®−êng kÝnh 2 mám vai thµnh vai - n¸ch hoÆc n¸ch - n¸ch. − C¸c khèi u tiÒn ®¹o 227 228
2. ChÈn ®o¸n/Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc 2.1. Khung x−¬ng − Theo dâi chuyÓn d¹: NhÊt thiÕt ph¶i lËp biÓu ®å chuyÓn d¹. ChuÈn bÞ ng−êi mÑ ®Çy ®ñ khi cã chØ ®Þnh − ChiÒu cao c¬ thÓ mæ cã thÓ chuyÓn ngay. − §o khung chËu ngoµi (gi¸ trÞ kh«ng nhiÒu). − Tuú theo nguyªn nh©n mµ cã kÕ ho¹ch ch¨m sãc − D¸ng ng−êi, d¸ng ®i: gï, vÑo cét sèng, thät... thÝch hîp. 2.2. PhÇn mÒm 5. §¸nh gi¸ − V¸ch ng¨n däc, ngang ©m ®¹o − C¸c ch¨m sãc ®−îc thùc hiÖn ®óng lóc, ®ñ néi dung nh− kÕ ho¹ch ®· lËp. − Lç rß ©m ®¹o − TÇng sinh m«n dµi, dÇy, r¾n − ¶nh h−ëng cña ch¨m sãc ®èi víi søc khoÎ ng−êi mÑ vµ thai nhi. 2.3. Khèi u tiÒn ®¹o X¸c ®Þnh qua kh¸m trong ch¨m sãc s¶n phô §Î khã do c¬n co tö cung bÊt th−êng 3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc − Theo dâi chuyÓn d¹ vµ chuÈn bÞ cho cuéc ®Î (¨n, 1. NhËn ®Þnh uèng, vÖ sinh, t− vÊn...) nh− c¸c tr−êng hîp ®Î khã cã kh¶ n¨ng ph¶i phÉu thuËt. §Î khã do c¬n co lµ: − Víi nh÷ng tr−êng hîp kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Î ®−êng − Nguyªn ph¸t d−íi (u tiÒn ®¹o, v¸ch ng¨n ngang ©m ®¹o) th× chuÈn − Thø ph¸t bÞ mæ lÊy thai khi ®· cã dÊu hiÖu chuyÓn d¹. V× xö trÝ 2 lo¹i nµy cã kh¸c nhau. − Víi khung x−¬ng hÑp, mÐo, kh«ng cã chØ ®Þnh mæ tuyÖt ®èi mµ ph¶i th«ng qua nghiÖm ph¸p lät. 2. ChÈn ®o¸n/Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc − Víi v¸ch ng¨n däc: chç ®Çu xuèng v¸ch gi·n máng th× 2.1. C¬n co qu¸ hiÖu n¨ng c¾t. §Ò phßng ®Î r¬i g©y chÊn th−¬ng cho thai nhi, ®øt d©y − Víi tÇng sinh m«n: c¾t (gi¶m ®au, v« khuÈn tèt, t− rèn, kh«ng chuÈn bÞ kÞp phÇn v« khuÈn s¶n khoa. vÊn...). 229 230
2.2. C¬n co yÕu cßn gäi lµ ®ê TC khi chuyÓn d¹ 5. §¸nh gi¸ − §ê TC nguyªn ph¸t (¶nh h−ëng cña lÇn ®Î, tuæi, t©m − KÕt qu¶ xö trÝ b»ng thuèc: NÕu cã tiÕn triÓn th× lý ng−êi mÑ). chuÈn bÞ vµ tiÕn hµnh ®ì ®Î ®−êng d−íi − §ê TC thø ph¸t: HËu qu¶ cña ®Î khã c¬ giíi: thai to, − NÕu kh«ng cã kÕt qu¶ th× b¸o c¸o xin xö trÝ kÞp thêi. khung x−¬ng hÑp, ng«i bÊt th−êng. 2.3. C¬n co c−êng tÝnh (t¨ng tr−¬ng lùc c¬ gi÷a 2 c¬n co) Ch¨m sãc s¶n phô ChuyÓn d¹ kÐo dµi - − Do con so lín tuæi ChuyÓn d¹ ®×nh trÖ − C¬n co kh«ng ®ång bé lµm cæ TC cøng kh«ng më. 1. NhËn ®Þnh 3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc 1.1. ChuyÓn d¹ kÐo dµi: - Trªn 12 giê ®èi víi con d¹ − Víi ®Î cùc nhanh: (Thêi gian chuyÓn d¹ chØ 2-3 giê) ph¶i chuÈn bÞ ®ì ®Î tèt, lóc nµo còng s½n sµng vÒ − Trªn 16 giê ®èi víi con so ng−êi vµ ph−¬ng tiÖn, kh«ng ®Ó ®Î r¬i. 1.2. ChuyÓn d¹ ®×nh trÖ: Sau 4 giê kh«ng cã tiÕn triÓn vÒ − Víi c¬n co yÕu: §Î chØ huy/ ghi tiÕn ®é qua BiÓu ®å ®é më vµ ®é lät tuy c¬n co tèt: tÇn sè 3, mçi c¬n co 30 gi©y chuyÓn d¹ vµ phiÕu truyÒn ®Î chØ huy. 2. ChÈn ®o¸n/Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc − Víi ®ê tö cung thø ph¸t: ph¶i chÈn ®o¸n ®óng nguyªn nh©n (nÕu do nguyªn nh©n c¬ giíi mµ cho ®Î 2.1. ChuyÓn d¹ kÐo dµi chØ huy th× rÊt nguy hiÓm). − Cã nhiÔm khuÈn èi − Víi c¬n co m¹nh: Sö dông thuèc gi¶m co nh− − Cã suy thai Papaverin, sfasfon, theo dâi tim thai, dÊu hiÖu do¹ vì... − Cã ®ê TC thø ph¸t (xem bµi 16) − Trao ®æi víi s¶n phô vµ ng−êi nhµ vÒ qu¸ tr×nh ch¨m − Cã dÊu hiÖu do¹ vì (xem bµi 22) sãc vµ xö trÝ ®Ó s¶n phô tr¸nh lo l¾ng vµ phèi hîp tèt víi thÇy thuèc 2.2. ChuyÓn d¹ ®×nh trÖ − Cã nhiÔm khuÈn èi 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc − Cã suy thai Nh− kÕ ho¹ch ®· lËp trªn − Cã do¹ vì (cÇn ph¸t hiÖn tõ nh÷ng dÊu hiÖu sím) 231 232
3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc 5. §¸nh gi¸ − ChÈn ®o¸n chÝnh x¸c chuyÓn d¹ thËt (ph©n biÖt víi − Cã gi¶m ®−îc tû lÖ can thiÖp kh«ng cÇn thiÕt do chÈn chuyÓn d¹ gi¶) ®Ó tÝnh sè giê. Khëi ®iÓm lµ c¬n co tÇn ®o¸n kh«ng chÝnh x¸c vÒ giê chuyÓn d¹. sè 2/10phót vµ thêi gian co tõ 20 gi©y. − Cã gi¶m ®−îc c¸c tai biÕn cho mÑ vµ con do chuyÓn − Theo dâi tiÕn ®é cña chuyÓn d¹: c¬n co, ®é më, ®é lät d¹ kÐo dµi, chuyÓn d¹ ®×nh trÖ. (xem bµi theo dâi chuyÓn d¹, biÓu ®å chuyÓn d¹). − Tim thai: Cã suy kh«ng tÇn sè nghe theo quy ®Þnh. Ch¨m sãc s¶n phô ®Î khã do èi − C¸c dÊu hiÖu sèng cña ng−êi mÑ: cã t¨ng gi¶m huyÕt ¸p, m¹ch nhanh, sèt, suy kiÖt, mÊt n−íc, tiªu ho¸ 1. NhËn ®Þnh (acetone trong n−íc tiÓu). TÇn sè ®o m¹ch, nhiÖt, huyÕt ¸p theo quy ®Þnh. 1.1. H×nh thï èi − H−íng dÉn s¶n phô chÕ ®é ¨n uèng thÝch hîp, chÕ ®é èi phång: ®Çu cao, ng«i bÊt th−êng, nhiÒu èi. vËn ®éng phï hîp, ®Æc biÖt khuyÕn khÝch t− thÕ n»m nghiªng tr¸i. 1.2. Giê vì èi − C¸c dÊu hiÖu do¹ vì: chó ý tõ lóc c¬n co t¨ng bÊt Vì non, vì sím, th−êng lµm chuyÓn d¹ kÐo dµi t¨ng th−êng, kh«ng t−¬ng xøng víi ®é më, ®é lät - Tö cung nguy c¬ suy thai, nhiÔm khuÈn èi kÐo dµi (®¸y cao lªn). 1.3. L−îng n−íc èi: b×nh th−êng, ®a èi, thiÓu èi. − Xö trÝ kÞp thêi c¸c dÊu hiÖu bÊt th−êng do chuyÓn d¹ kÐo dµi vµ ®×nh trÖ g©y ra. 1.4. T×nh tr¹ng s¶n phô: − Tuú t×nh huèng mµ tiÕp tôc theo dâi, hç trî c¬n co, − Toµn tr¹ng can thiÖp ®Î ®−êng d−íi hoÆc mæ lÊy thai. Ng−êi Hé − C¸c dÊu hiÖu sinh tån sinh ph¶i s½n sµng ®¸p øng c¸c yªu cÇu xö trÝ trªn. − DÊu hiÖu chuyÓn d¹ − §éng viªn s¶n phô, h−íng dÉn s¶n phô vµ gia ®×nh phèi hîp trong qu¸ tr×nh ch¨m sãc vµ xö trÝ. − Tinh thÇn s¶n phô: s¶n phô ®· biÕt tr−íc t×nh tr¹ng ®Î khã do èi (Qua kh¸m thai, siªu ©m, do èi vì tõ 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc tr−íc khi ®Õn viÖn...). Nh− kÕ ho¹ch ®· lËp trªn 2. ChÈn ®o¸n/Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc Kh«ng m¸y mãc lÖ thuéc giê trªn ®ång hå §¸nh gi¸ vÒ èi b¾t buéc ph¶i kh¸m trong. 233 234
− Khi kh¸m ph¶i v« khuÈn, cã g¨ng v« khuÈn, tr−íc − §Î chØ huy, kh«ng kÕt qu¶. khi th¨m ph¶i röa ©m hé s¹ch sÏ. − Mæ lÊy thai (xem phÇn ch¨m sãc cho ng−êi ph¶i mæ). − Ph¶i h¹n chÕ tèi thiÓu sè lÇn kh¸m trong (®¸nh gi¸ ®é lät cã thÓ qua kh¸m ngoµi). 3.3. Theo dâi qu¸ tr×nh chuyÓn d¹ theo biÓu ®å chuyÓn d¹, ®Æc biÖt theo dâi ph¸t hiÖn vµ xö trÝ sím nhiÔm − Sau khi èi vì: N−íc èi cã mµu, cã mïi lµ kh«ng b×nh khuÈn èi th−êng − ThiÓu èi: Ph¶i qua chÈn ®o¸n siªu ©m. 3.4. §éng viªn s¶n phô vµ ng−êi nhµ phèi hîp trong qu¸ tr×nh theo dâi vµ xö trÝ. − Møc ®é hiÓu biÕt vÒ t×nh tr¹ng èi cña s¶n phô, tinh thÇn cña s¶n phô. 3.5. H−íng dÉn s¶n phô chÕ ®é ¨n thÝch hîp, tr¸nh khã kh¨n nÕu ph¶i mæ lÊy thai. 3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc 3.1. §a èi: 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc + CÊp tÝnh: Theo kÕ ho¹ch ®· lËp − Chäc hót (chuÈn bÞ ph−¬ng tiÖn). − §Ò phßng cho¸ng: Theo dâi s¸t c¸c chøc n¨ng sèng. 5. §¸nh gi¸ + M¹n tÝnh: − KÕt qu¶ ch¨m sãc tèt: chÈn ®o¸n ®óng nguyªn nh©n, − BÊm èi khi ®· chuyÓn d¹ cho n−íc èi ch¶y chËm xö trÝ kÞp thêi, an toµn cho mÑ vµ con. phßng cho¸ng do bông gi¶m thÓ tÝch ®ét ngét. − Ch−a tèt: Cuéc chuyÓn d¹ cã biÕn chøng nh− sa d©y − KiÓm tra cã sa d©y rèn, sa chi, ng«i bÊt th−êng. rau, suy thai... − Phßng b¨ng huyÕt sau ®Î (thuèc co TC...). 3.2. ThiÓu èi (th−êng gÆp ë thai qu¸ ngµy sinh) Ch¨m sãc s¶n phô chuyÓn d¹ cã Sa d©y rau − T¨ng c−êng theo dâi khi l−îng èi gi¶m (siªu ©m). − G©y chuyÓn d¹ hoÆc mæ lÊy thai (xem phÇn ch¨m sãc 1. NhËn ®Þnh ë nh÷ng néi dung nµy). 1.1. Sa trong èi hay èi ®· vì 3.3. Vì èi non, sím 1.2. Møc ®é sa: − B¨ng vÖ sinh s¹ch, h¹n chÕ th¨m kh¸m, theo dâi chê chuyÓn d¹ tù nhiªn/ kh«ng chuyÓn d¹ tù nhiªn. − D©y rau cßn ë trong cæ tö cung. 235 236
− D©y rau ®· vµo ©m ®¹o. − Xem d©y rau cßn ®Ëp − D©y rau ®· ra ngoµi ©m hé. + NÕu cßn ®Ëp ph¶i t×m c¸ch ®Èy d©y rèn lªn ngay. §Èy xong chê cã c¬n co míi rót tay ®Ó ®Çu xuèng, 1.3. Thai cßn sèng hay ®· chÕt kh«ng cßn chç cho d©y rau sa l¹i, ®Èy xong nghe 1.4. Nguyªn nh©n: NhiÒu èi, bÊm èi kh«ng ®óng kü thuËt, tim thai nÕu ®Ëp ®Òu trë l¹i lµ thµnh c«ng. ng«i bÊt th−êng, d©y rau dµi... + NÕu cßn ®Ëp mµ kh«ng ®Èy lªn ®−îc ph¶i chuÈn bÞ 1.5. T×nh tr¹ng s¶n phô: ThÓ tr¹ng, tinh thÇn, dÊu hiÖu mæ lÊy thai, ®¾p g¹c nãng ®Ó b¶o vÖ d©y rau. Chó ý: sinh tån, qu¸ tr×nh chuyÓn d¹. Gi¶i ph¸p ®Èy bao giê còng ph¶i chän tr−íc. 2. ChÈn ®o¸n/Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc − NÕu d©y rau hÕt ®Ëp: Kh«ng cßn g× ®Ó ch¨m sãc d©y rau xö lý ®ì thai theo ng«i thÕ. − D©y rau hÕt ®Ëp, tim thai: kh«ng cßn g× ®Ó ph¶i ch¨m sãc d©y rau sa. − NÕu sa trong èi: kh«ng ®−îc tù ®éng bÊm. Ng−êi Hé sinh ph¶i cho s¶n phô chuyÓn viÖn hoÆc xin B¸c sü − NÕu sa trong èi: nguy c¬ chÕt thai cao khi ®Ó èi vì tù xö trÝ. nhiªn – cã nªn chñ ®éng mæ hay chê cæ TC më, bÊm èi ®Èy d©y rau lªn? − ChÕ ®é ¨n uèng, vËn ®éng phï hîp. − NÕu d©y rau sa cßn ®Ëp: Ph¶i t×m c¸ch ®Èy lªn, − Trao ®æi víi s¶n phô vÒ t×nh tr¹ng cÊp cøu, ®éng viªn kh«ng kÕt qu¶ míi chuyÓn mæ. Sa d©y rau g©y chÕt s¶n phô vµ ng−êi nhµ phèi hîp víi thÇy thuèc trong thai do bÞ chÌn Ðp gi÷a ng«i vµ khung chËu vµ do bÞ qu¸ tr×nh ch¨m sãc vµ xö trÝ. thay ®æi m«i tr−êng m¹ch m¸u tù ngõng ®Ëp 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc − T×nh tr¹ng tinh thÇn cña s¶n phô 3. KÕ ho¹ch ch¨m sãc Theo c¸c t×nh huèng ®· ph©n tÝch trªn 5. §¸nh gi¸ − Kh¸m mét s¶n phô chuyÓn d¹ ph¶i chó ý nghe tim thai. NÕu tim thai cã “vÊn ®Ò” ®èi víi ng−êi ®· vì èi − Ch¨m sãc vµ xö trÝ tèt: §Èy ®−îc d©y rau lªn hoÆc mæ ph¶i kiÓm tra ngay xem cã sa d©y rau kh«ng. lÊy thai kÞp thêi kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn thai vµ s¶n phô. − NÕu d©y rau cã sa, xem vÞ trÝ vµ møc ®é sa. − Ch−a tèt: Thai chÕt hoÆc ng¹t thai + Sa phÝa tr−íc nguy c¬ chÌn Ðp t¨ng. + Sa cµng thÊp nguy c¬ chÕt thai cµng t¨ng. 237 238
3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc Ch¨m sãc s¶n phô chuyÓn d¹ cã dÊu hiÖu − Theo dâi c¸c dÊu hiÖu sinh tån- Tuú møc ®é mµ tiÕn do¹ vì tö cung hµnh håi søc. − §éng viªn tinh thÇn s¶n phô – lóc nµy th−êng hÕt søc lo sî. 1. NhËn ®Þnh − Ph©n tÝch biÓu ®å chuyÓn d¹: cã dÊu hiÖu ®×nh trÖ − C¸c nguyªn nh©n tiÒm n¨ng (xem bµi chuyÓn d¹ ®×nh trÖ) kÕt hîp nhËn ®Þnh c¸c dÊu hiÖu l©m sµng. + MÑ: Khung x−¬ng hÑp, u tiÒn ®¹o − Tiªm thuèc gi¶m co (xem bµi ®Î khã do c¬n co). + Con: Thai to, ng«i bÊt th−êng − Håi søc thai nÕu cã suy thai. + Dïng thuèc co tö cung: Fortaglandin, oxytocin − ChuÈn bÞ thai phô nh− cho mét cuéc ®Î can thiÖp. − Chän ®−êng ®Î ®Ó lÊy thai ra sím nhÊt, tïy thuéc møc ®é do¹ vì, ®é më, ®é lät, ng«i thai. − NÕu cã chØ ®Þnh Forceps: chuÈn bÞ ®Çy ®ñ dông cô, ph−¬ng tiÖn, nh©n lùc, th«ng tiÓu, gi¶m ®au, kiÓm 2. ChÈn ®o¸n/Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc so¸t tö cung sau ®Î. − ThÓ tr¹ng, c¸c dÊu hiÖu sèng, tinh thÇn ®Ó cã ph−¬ng − NÕu mæ, chuÈn bÞ thËt khÈn tr−¬ng, mêi khoa Nhi ¸n håi søc. phèi hîp ch¨m sãc trÎ s¬ sinh. − TiÕn ®é chuyÓn d¹: C¬n co, ®é më, ®é lät...®Ó cã 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc ph−¬ng ¸n lÊy thai tr¸nh vì tö cung. Nh− kÕ ho¹ch ®· lËp. Ph¶i hÕt søc khÈn tr−¬ng vµ lu«n − LÊy thai ®−êng d−íi (foocep) cÇn ph¶i kiÓm so¸t tö ®Ò phßng kh¶ n¨ng xÊu h¬n lµ tö cung ®· vì mµ ch−a cung ®Ó lo¹i trõ vì tö cung, cÇn cã c¸c biÖn ph¸p ®Ò chÈn ®o¸n ®−îc. phßng b¨ng huyÕt. 5. §¸nh gi¸ − Mêi khoa nhi phèi hîp ch¨m sãc trÎ s¬ sinh v× th−êng cã suy thai, ng¹t thai. − Kh¶ n¨ng theo dâi l©m sµng, chÈn ®o¸n sím (kh«ng ®îi ®Õn lóc ®o¹n d−íi gi·n máng, vßng th¾t d©ng cao). − T×nh tr¹ng s¶n phô: C¸c dÊu hiÖu sinh tån, thÓ tr¹ng, tinh thÇn... − TÝnh khÈn tr−¬ng trong xö trÝ. − §óng qui tr×nh, viÖc nµo cÇn lµm tr−íc. 239 240
3. KÕ ho¹ch ch¨m sãc ch¨m sãc s¶n phô Vì Tö cung − Th¶o luËn víi ng−êi nhµ s¶n phô vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i phÉu thuËt, ®éng viªn s¶n phô vµ ng−êi nhµ phèi hîp 1. NhËn ®Þnh trong qu¸ tr×nh ch¨m sãc s¶n phô tr−íc vµ sau phÉu thuËt. 1.1. Nguyªn nh©n − Theo dâi c¸c chøc n¨ng sinh tån, ®¸nh gi¸ møc ®é − Vì tù nhiªn. cho¸ng vµ mÊt m¸u. − Do vÕt sÑo cò. − Håi søc khÈn tr−¬ng, truyÒn m¸u (sau khi lÊy m¸u chÐo). − Do dïng thuèc co tö cung qu¸ liÒu. − ChuyÓn mæ ngay sau khi ®· lµm ®ñ phÇn chuÈn bÞ − Do thñ thuËt: Forceps cao, néi xoay, c¾t thai (lo¹i phÉu thuËt. nguyªn nh©n nµy th−êng g©y r¸ch phøc t¹p, nguy hiÓm). − G©y mª håi søc tèt trong vµ sau mæ. TiÕp tôc truyÒn m¸u trong vµ sau mæ (nÕu cÇn). 1.2. Møc ®é vì − Ch¨m sãc chu ®¸o c¸c vÊn ®Ò sau mæ: Khi cã chØ ®Þnh − Kh«ng hoµn toµn (cÇn ph©n biÖt víi do¹ vì). ®Æt th«ng bµng quang t¹i chç, ®Æt mÌche æ bông... − Hoµn toµn. 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc 2. ChÈn ®o¸n/Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc Nh− kÕ ho¹ch ®· lËp. − ThÓ tr¹ng: møc ®é cho¸ng. 5. §¸nh gi¸ − Tinh thÇn: møc ®é ho¶ng hèt, lo sî sau khi ®ét ngét mÊt c¬n rÆn. − Kh¶ n¨ng chÈn ®o¸n vì TC. − Vì kh«ng hoµn toµn: nÕu nhÇm ®o¹n vì lÊy thai − Kh¶ n¨ng xö trÝ khÈn tr−¬ng. ®−êng d−íi sÏ rÊt nguy hiÓm. − Kh¶ n¨ng håi søc vµ ch¨m sãc tr−íc, trong, sau mæ. − Vì hoµn toµn: Håi søc khÈn tr−¬ng, chuyÓn mæ ngay, kh«ng ®îi n©ng huyÕt ¸p. 241 242
− §o huyÕt ¸p ngay sau ®Î, nÕu cã bÊt th−êng nh− m¹ch nhanh, s¾c mÆt xanh, tö cung mÒm, m¸u ©m Ch¨m sãc s¶n phô Ch¶y m¸u ®¹o ra nhiÒu, ph¶i kiÓm tra l¹i huyÕt ¸p ngay. trong thêi kú sæ rau vµ sau ®Î − N¾n tö cung: NÕu thÊy ®¸y tö cung trªn rèn, mËt ®é mÒm, xoa tö cung m¸u cµng ch¶y (b×nh th−êng xoa tö 1. NhËn ®Þnh cung g©y co bãp m¸u ch¶y gi¶m dÇn). − ThÓ tr¹ng: S¾c mÆt, tinh thÇn, huyÕt ¸p, m¹ch, nhÞp − Quan s¸t l−îng m¸u ra ®−êng ©m ®¹o (qu¸ 250ml mµ thë, tinh thÇn s¶n phô. m¸u vÉn tiÕp tôc ra). − Tiªm ngay thuèc co tö cung (oxytocin, ecgometrin). − Møc co håi tö cung: MËt ®é, chiÒu cao tö cung. − Xoa bãp tö cung, Ðp tö cung gi÷a 2 tay, chÌn ®éng − Møc ®é ra m¸u, ph¸t hiÖn sím ch¶y m¸u bÊt th−êng, m¹ch chñ. nguyªn nh©n do vì tö cung. − TruyÒn oxytocin . 2. ChÈn ®o¸n/Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc − B¸o b¸c sü xö trÝ – kiÓm so¸t tö cung. Sau ®ã nÕu tö cung ®· co tèt, kiÓm tra ®−êng sinh dôc, nÕu r¸ch − ThÓ tr¹ng, c¸c dÊu hiÖu sinh tån, tinh thÇn s¶n phô. ph¶i kh©u phôc håi ngay. − Co håi tö cung. − NÕu tö cung vÉn ®ê, xö trÝ néi s¶n kh«ng kÕt qu¶ ph¶i chuyÓn mæ c¾t tö cung. − M¸u ra ®−êng ©m ®¹o (ph©n biÖt sinh lý vµ bÖnh lý). 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch − Ph©n biÖt vì tö cung víi r¸ch ®−êng sinh dôc sau ®Î. 3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc Theo tr×nh tù ®· lËp mµ xö trÝ néi khoa, s¶n khoa, ngo¹i khoa ®óng vµ khÈn tr−¬ng. − Theo dâi ngay sau ®Î. 5. §¸nh gi¸ Giê ®Çu: 15 phót/lÇn: M¹ch, huyÕt ¸p, co tö cung, ra m¸u ©m ®¹o. − Theo dâi ngay sau ®Î cã ®óng qui ®Þnh vÒ sè lÇn vµ Giê thø hai: 30phót/lÇn: M¹ch, huyÕt ¸p, co tö cung, ra néi dung ®Ó ph¸t hiÖn kÞp thêi ch¶y m¸u trong thêi m¸u ©m ®¹o. kú sæ rau vµ sau ®Î Giê thø 3-6: 1 giê/lÇn: M¹ch, huyÕt ¸p, co tö cung, ra m¸u − Xö trÝ cã kÞp thêi vµ ®óng c¸ch kh«ng. ©m ®¹o. − Håi søc cã kÞp thêi kh«ng. − DÊu hiÖu m¹ch nhanh lµ dÊu hiÖu b¸o sím vµ còng − Sù kÕt hîp ®óng ®¾n, ®óng lóc cña c¸c xö trÝ s¶n lµ dÊu hiÖu ®Ó theo dâi ph¸t hiÖn, tiªn l−îng. khoa, néi khoa, ngo¹i khoa. 243 244
− èng nghe tim thai − Th−íc d©y PhÇn 2: Qui tr×nh thùc hµnh − Th−íc ®o khung x−¬ng chuÈn bÞ cho mét cuéc ®Î − §ång hå cã kim gi©y − Khay ®ùng dông cô 1. ChuÈn bÞ thai phô 2.2. Dông cô lµm vÖ sinh vµ v« khuÈn cho thai phô − VÖ sinh th©n thÓ: NÕu s¶n phô míi chuyÓn d¹, cæ tö − KÑp s¸t khuÈn cung më d−íi 2cm, khuyªn s¶n phô t¾m géi s¹ch sÏ. − Êm nh«m ®ùng n−¬c chÝn − VÖ sinh bé phËn sinh dôc ngoµi, dïng b¨ng vÖ sinh − Bèc thôt + èng dÉn n−íc b»ng chÊt dÎo + canuyn v« khuÈn. − B«ng cÇu − H−íng dÉn s¶n phô chÕ ®é ¨n: ¡n nhÑ, ¨n thøc ¨n dÔ tiªu (ch¸o, uèng s÷a, uèng n−íc cam...), ¨n Ýt mét, − Dung dÞch bethadin 10% tr¸nh ¨n c¸c thøc ¨n ®· ®Ó l©u. − Kh¨n v¶i v« khuÈn − Khi cæ tö cung ®· më trªn 5cm, kh«ng ®Ó s¶n phô ®i − ¸o, v¸y hÊp, b¨ng vÖ sinh v« khuÈn ®¹i tiÓu tiÖn ë nhµ vÖ sinh ®Ó tr¸nh ®Î r¬i. − Khuyªn s¶n phô n»m ®Çu cao, tèt nhÊt lµ n»m − Guèc dÐp riªng ®Ó ®i trong phßng ®Î nghiªng tr¸i. 2.3. Dông cô v« khuÈn cho ng−êi ®ì ®Î − H¹n chÕ ®i l¹i tr¸nh vì èi sím. − Thïng cã vßi vµ cÇn g¹t ®ùng n−íc chÝn − §éng viªn, gi¶i thÝch ®Ó s¶n phô yªn t©m thùc hiÖn theo h−íng dÉn cña thÇy thuèc: C¸ch thë, t− thÕ − Xµ phßng chÝn hoÆc dung dÞch röa tay n»m, c¸ch rÆn... − Bµn ch¶i ®· v« khuÈn 2. ChuÈn bÞ dông cô cho cuéc ®Î − Dung dÞch ng©m tay (cån 700) 2.1. Dông cô theo dâi thai phô vµ thai nhi trong chuyÓn d¹ − G¨ng tay v« khuÈn − Guèc dÐp riªng ®i trong phßng ®Î − èng nghe tim phæi 245 246
+ 2.4. Dông cô ®ì ®Î th−êng Cån iod, cån 700 − Hai hép dông cô ®ì ®Î th−êng, mçi hép gåm: 1 kÐo vµ + T·, ¸o, mò... 2 kÑp kocher. 2.5. Dông cô ®Ò phßng cuéc ®Î khã − Hép dông cô c¾t kh©u tÇng sinh m«n gåm: − Bé Forceps + 2 kÐo − Bé gi¸c hót + 1 van ©m ®¹o − Thuèc håi søc s¬ sinh, thai phô: DÞch truyÒn, thuèc + 1 kÑp mang kim trî tim, oxy, dung dÞch kiÒm… − B¬m tiªm + 2 kÑp phÉu tÝch: 1 cã mÊu, 1 kh«ng mÊu + 2 kim cong: 1 kh©u c¬, 1 kh©u da 3. ChuÈn bÞ phßng ®Î + ChØ kh©u − VÞ trÝ: Phßng ®Î ®Æt ë n¬i cao r¸o, s¹ch sÏ, tr¸nh xa + G¹c trßn vµ g¹c miÕng n¬i l©y nhiÔm nh− nhµ bÕp, nhµ vÖ sinh, khoa truyÒn nhiÔm. + B¬m tiªm − NÒn, t−êng kh«ng thÊm n−íc ®Ó cã thÓ röa ®−îc b»ng + Thuèc g©y tª n−íc vµ xµ phßng, cã hÖ thèng kÝn dÉn n−íc th¶i. − Hép kiÓm tra tÇng sinh m«n: − Trong phßng kh«ng dïng qu¹t trÇn, mµ dïng qu¹t bµn + 2 van ©m ®¹o hoÆc ®iÒu hßa nhiÖt ®é. + 2 kÑp h×nh tim − C¸c cöa sæ ph¶i cã kÝnh mê cao h¬n sµn nhµ 1,5 m, − C¸c ph−¬ng tiÖn kh¸c: nÕu kh«ng cã kÝnh ph¶i cã l−íi che hoÆc v¶i x« tr¸nh ruåi muçi bay vµo. + Kh¨n gi÷ tÇng sinh m«n − Khi kh«ng cã s¶n phô ®Î ph¶i ®ãng kÝn tuyÖt ®èi, + 1 khay men ®ì rau kh«ng lµm viÖc kh¸c trong phßng ®Î. + 1 khay men ®Ó dông cô ch−a v« khuÈn − Bµn ®Î lu«n s¹ch sÏ, cã thÓ n©ng cao hoÆc h¹ thÊp + C¸c hép hÊp ®Ó lÊy bæ sung: Hép kh¨n v¶i hÊp, hép phÇn trªn ®Ó thÝch hîp víi t− thÕ cña s¶n phô trong g¨ng v« khuÈn, hép b«ng hÊp, hép b¨ng g¹c… tõng giai ®o¹n cña cuéc ®Î. − C¸c ph−¬ng tiÖn ch¨m sãc trÎ s¬ sinh: − Sau mçi ca ®Î, ph¶i thay tÊm lãt bµn, lau chïi s¹ch + B«ng cÇu sÏ tÊm tr¶i bµn, råi míi tiÕp tôc sö dông. 247 248
− Bôc lªn xuèng dµnh cho s¶n phô ph¶i ch¾c ch¾n, 2. v« khuÈn trong s¶n khoa tr¸nh ng· cho s¶n phô. − Phßng ®Î ph¶i ®−îc röa hµng tuÇn (nÒn, t−êng) b»ng Dông cô ®· dïng c¸c lo¹i dung dÞch s¸t khuÈn, chiÕu ®Ìn cùc tÝm ®Ó khö trïng. Sau mçi ca ®Î, ph¶i lau s¹ch sÏ b»ng dung dÞch s¸t khuÈn. Khö nhiÔm − Ph¶i cã guèc dÐp ®i riªng trong phßng ®Î: 4. ChuÈn bÞ thuèc cho cuéc ®Î Lµm s¹ch 4.1. Thuèc t¨ng co bãp tö cung − Oxytocin − Ecgometrin TiÖt khuÈn Khö khuÈn cao 4.2. Thuèc gi¶m co bãp tö cung − Papaverin chlohydrat − Alverin citrat (Spasmaverin) Nãng L¹nh Nãng L¹nh − Phloroglucinol (Spasfon) − Salbutamol − Atropin sulfat SÊy HÊp Ng©m ho¸ Luéc 20 Ng©m ho¸ kh« −ít chÊt trªn phót chÊt 20 4.3. Thuèc g©y tª 10 giê phót − Lidocain 4.4. C¸c thuèc kh¸c − Chèng cho¸ng B¶o qu¶n − Thuèc kh¸ng sinh − Vitamin B1, C, K − DÞch truyÒn:Glucose hoÆc dextrose ®¼ng tr−¬ng, −u Sö dông tr−¬ng; ®ung dÞch natri chlorua. 249 250