Câu 1
1. Khái ni mệ
- Thu t ng “giao l u và ti p bi n văn hoá” đ c s d ng khá r ng rãi trongậ ữ ư ế ế ượ ử ụ ộ
nhi u ngành khoa h c xã h i nh dân t c h c, xã h i h c, văn hoá h c.v.v... ề ọ ộ ư ộ ọ ộ ọ ọ ở
ph ng Tây, khái ni m này đ c dùng b i nh ng t khác nhau. Ng i Anh dùngươ ệ ượ ở ữ ừ ườ
Cultural Change (trao đ i văn hoá). Khái ni m Acculturation c a ng i Hoa Kỳổ ệ ủ ườ
đ c các nhà nghiên c u Vi t Nam d ch v i nh ng nét nghĩa khác nhau: đan xenượ ứ ở ệ ị ớ ữ
văn hoá, h n dung văn hoá, giao thoa văn hoá. Cách d ch đ c nhi u ng i ch pỗ ị ượ ề ườ ấ
nh n là giao l u và ti p bi n văn hoá.ậ ư ế ế
- N u quy lu t k th a là s khái quát hoá quá trình phát tri n văn hoá di n raế ậ ế ừ ự ể ễ
theo tr c th i gian thì giao l u và ti p bi n văn hoá nhìn nh n s phát tri n văn hoáụ ờ ư ế ế ậ ự ể
trong m i quan h không gian v i nhi u ph m vi r ng h p khác nhau, tuỳ trình đố ệ ớ ề ạ ộ ẹ ộ
phát tri n và đ c đi m riêng c a m i dân t c.ể ặ ể ủ ỗ ộ
- Khái ni mệ: Giao l u và ti p bi n văn hoá là s g p g , thâm nh p vàư ế ế ự ặ ỡ ậ
h c h i l n nhau gi a các n n văn hóa. Trong quá trình này, các n n văn hoáọ ỏ ẫ ữ ề ề
b sung, ti p nh n và làm giàu cho nhau, d n đ n s bi n đ i, phát tri n vàổ ế ậ ẫ ế ự ế ổ ể
ti n b văn hoá.ế ộ
- Giao l u văn hoá th c ch t là s g p g , đ i tho i gi a các n n văn hoá.ư ự ấ ự ặ ỡ ố ạ ữ ề
Quá trình này đòi h i m i n n văn hoá ph i bi t d a trên cái n i sinh đ l a ch nỏ ỗ ề ả ế ự ộ ể ự ọ
ti p nh n cái ngo i sinh, t ng b c b n đ a hoá nó đ làm giàu, phát tri n văn hoáế ậ ạ ừ ướ ả ị ể ể
dân t c. Trong ti p nh n các y u t văn hoá ngo i sinh, h giá tr xã h i và tâmộ ế ậ ế ố ạ ệ ị ộ
th c dân t c có vai trò r t quan tr ng. Nó là "màng l c" đ ti p nh n nh ng y u tứ ộ ấ ọ ọ ể ế ậ ữ ế ố
văn hoá c a các dân t c khác, giúp cho văn hoá dân t c phát tri n mà v n gi đ củ ộ ộ ể ẫ ữ ượ
s c thái riêng c a mình.ắ ủ
- Quá trình ti p xúc và giao l u văn hoá th ng di n ra theo hai hình th c: ế ư ườ ễ ứ
+ Hình th c t nguy n: Thông qua các ho t đ ng nh buôn bán, thăm h i, duứ ự ệ ạ ộ ư ỏ
l ch, hôn nhân, quà t ng…mà văn hoá đ c trao đ i trên tinh th n t nguy n. ị ặ ượ ổ ầ ự ệ
+ Còn hình th c c ng b c: th ng g n li n v i các cu c chi n tranh xâmứ ưỡ ứ ườ ắ ề ớ ộ ế
l c thôn tính đ t đai và đ ng hoá văn hoá c a m t qu c gia này đ i v i m t qu cượ ấ ồ ủ ộ ố ố ớ ộ ố
gia khác. Tuy nhiên, trên th c t , các hình th c này l m khi không thu n nh t. Cóự ế ứ ắ ầ ấ
khi trong cái v t nguy n, có nh ng y u t mang tính c ng b c. Ho c trong quáẻ ự ệ ữ ế ố ưỡ ứ ặ
trình b c ng b c văn hoá, v n có nh ng y u t ti p nh n mang tính t nguy n.ị ưỡ ứ ẫ ữ ế ố ế ậ ự ệ
2. Giao l u và ti p bi n trong văn hóa Vi t Namư ế ế ệ
Trong quá trình phát tri n c a l ch s dân t c, văn hóa Vi t Nam đã có nh ngể ủ ị ử ộ ệ ữ
cu c ti p xúc và giao l u v i các n n văn hóa ph ng Đông và ph ng Tây b ngộ ế ư ớ ề ươ ươ ằ
nh ng con đ ng và hình th c khác nhau. Cùng v i s hình thành các y u t vănữ ườ ứ ớ ự ế ố
hóa b n đ a, giao l u và ti p bi n v i văn hóa Đông - Tây đã tr thành đ ng l c toả ị ư ế ế ớ ở ộ ự
l n cho s bi n đ i, phát tri n và làm nên nh ng s c thái riêng c a n n văn hóaớ ự ế ổ ể ữ ắ ủ ề
Vi t Nam.ệ
a. Giao l u và ti p bi n v i văn hoá Đông Nam Áư ế ế ớ
- Quá trình ti p xúc và giao l u v i văn hoá Đông Nam á c a ng i Vi t c ,ế ư ớ ủ ườ ệ ổ
theo GS Hà Văn T n(1), di n ra qua hai giai đo n: Giai đo n th nh t, tr c n nấ ễ ạ ạ ứ ấ ướ ề
văn hoá Đông S n, và giai đo n th hai là t văn hoá Đông S n (thiên niên k th Iơ ạ ứ ừ ơ ỷ ứ
tr.CN) tr đi đ n th k cu i c a thiên niên k th I tr.CN. ở ế ế ỷ ố ủ ỷ ứ
+ Giai đo n th nh t, vi c ti p xúc và giao l u văn hoá ch y u di n ra gi aạ ứ ấ ệ ế ư ủ ế ễ ữ
các b l c hay nhóm b l c trong ph m vi đ t n c ta. Lúc y văn hoá Vi t Namộ ạ ộ ạ ạ ấ ướ ấ ệ
v n mang các đ c tr ng Đông Nam Á c v v t ch t cũng nh tinh th n. ẫ ặ ư ả ề ậ ấ ư ầ
- D a vào c li u c a c c ngành khoa h c xã h i và nhân văn, khoa h c ngàyự ứ ệ ủ ỏ ọ ộ ọ
hôm nay đó xác đ nh đ c vùng Đông Nam Á có m t c t ng văn hoá riêng bi t,ị ượ ộ ơ ầ ệ
phi Hoa, phi n. Vùng Đông Nam Á ti n s đã sáng t o nên m t n n văn hoá cóẤ ề ử ạ ộ ề
nh ng nét t ng đ ng:ữ ươ ồ
+ Th nh t, đó là m t ph c th văn hóa lúa n c v i ba y u t : văn hóa núi,ứ ấ ộ ứ ể ướ ớ ế ố
văn hóa đ ng b ng, văn hóa bi n, trong đó y u t đ ng b ng ra đ i sau, chi m di nồ ằ ể ế ố ồ ằ ờ ế ệ
tích không l n nh ng đóng vai trò ch đ o. Đông Nam Á trong l ch s đã t ng đ cớ ư ủ ạ ị ử ừ ượ
m nh danh là cái nôi c a cây lúa n c và m t trong năm trung tâm cây tr ng l nệ ủ ướ ộ ồ ớ
nh t th gi i. Vì v y, Đông Nam Á mang nh ng đ c tr ng c a vùng văn hóa, vănấ ế ớ ậ ữ ặ ư ủ
minh nông nghi p lúa n c. Cùng v i s n xu t lúa n c, trâu bò đ c thu n hóa vàệ ướ ớ ả ấ ướ ượ ầ
dùng làm s c kéo, đ c bi t là trâu. Công c dùng trong s n xu t, sinh ho t, chi nứ ặ ệ ụ ả ấ ạ ế
đ u, d ng c nghi l ch y u đ c ch tác b ng đ ng và s t .v.v..ấ ụ ụ ễ ủ ế ượ ế ằ ồ ắ
+ Th hai: Ho t đ ng kinh t chính c a Đông Nam Á là s n xu t nôngứ ạ ộ ế ủ ả ấ
nghi p. C dân thành th o ngh trông lúa n c và ngh đi bi n.ệ ư ạ ề ướ ề ể
+ Th ba: Trong c c u gia đình truy n th ng Đông Nam Á, ng i ph n cóứ ơ ấ ề ố ườ ụ ữ
vai trò quy t đ nh trong ho t đ ng gia đình. Đây cũng là m t đ c đi m t o nên d uế ị ạ ộ ộ ặ ể ạ ấ
n riêng c a văn hóa Đông Nam Á so v i các qu c gia trong khu v c văn hóaấ ủ ớ ố ự
ph ng Đông và ph ng Tây.ươ ươ
+ Th t : V m t văn hóa tinh th n, ngay t bu i đ u c dân Đông Nam Áứ ư ề ặ ầ ừ ổ ầ ư
đã hình thành cho mình m t di n m o văn hóa tinh th n khá phong phú và phát tri nộ ệ ạ ầ ể
trình đ cao. Đi u đó th hi n s phát tri n c a t duy nh n th c v xã h i vàở ộ ề ể ệ ở ự ể ủ ư ậ ứ ề ộ
th gi i, quan ni m v tính ch t l ng phân, l ng h p c a th gi i .v.v.. Tínế ớ ệ ề ấ ưỡ ưỡ ợ ủ ế ớ
ng ng Đông Nam Á bu i đ u là bái v t giáo v i vi c th các th n: th n đ t, th nưỡ ổ ầ ậ ớ ệ ờ ầ ầ ấ ầ
m a, th n lúa, th m t tr i, th cây, th đá, th cá s u, đ c bi t là tín ng ng ph nư ầ ờ ặ ờ ờ ờ ờ ấ ặ ệ ưỡ ồ
th c và th cúng t tiên.ự ờ ổ
- Giai đo n th hai, vào th i kỳ Đông S n- th i kỳ k t tinh tinh th n dân t c,ạ ứ ờ ơ ờ ế ầ ộ
k t tinh văn hoá. Không ch gi a các n n văn hoá Đông S n, văn hoá Sa Huỳnh vàế ỉ ữ ề ơ
văn hoá Đ ng Nai có s trao đ i, ti p xúc l n nhau, mà các n n văn hoá này đã cóồ ự ổ ế ẫ ề
trao đ i ti p xúc khá m nh m v i văn hoá Đông Nam Á. Ch ng c là, ng i ta tìmổ ế ạ ẽ ớ ứ ứ ườ
th y khá nhi u tr ng đ ng Đông S n Thái Lan, Ma Lai, Inđônêxia, và mi n namấ ề ố ồ ơ ở ề
Trung Qu c (thu c khu v c văn hoá Đông Nam Á). Nhi u tr ng đ ng có hoa văn,ố ộ ự ề ố ồ
hình ng i, hình chim tìm th y T n Ninh (Nam Trung Qu c) mang phong cáchườ ấ ở ấ ố
Đông S n. R t nhi u rìu đ ng đuôi én tìm th y Inđônêxia đ c s n xu t theoơ ấ ề ồ ấ ở ượ ả ấ
phong cách Đông S n (ki u rìu làng V c- Ngh An). Các đ đ ng này ho c b ngơ ể ạ ệ ồ ồ ặ ằ
con đ ng buôn bán mà có m t các n c trong khu v c, ho c đ c ch t o t iườ ặ ở ướ ự ặ ượ ế ạ ạ
ch theo phong cách Đông S n mà h ch u nh h ng.ỗ ơ ọ ị ả ưở
- N m trong khu v c Đông Nam Á, văn hóa Vi t Nam ngay t th i kỳ ti n sằ ự ệ ừ ờ ề ử
và s s đã mang nh ng s c thái c a văn hóa Đông Nam Á.Tuy nhiên, trong quáơ ử ữ ắ ủ
trình phát tri n c a l ch s , giao l u v i văn hóa Trung Hoa, n Đ , nh ng nhể ủ ị ử ư ớ Ấ ộ ữ ả
h ng m nh m c a chúng đã khi n cho văn hóa c Đông Nam Á b gi i th vưở ạ ẽ ủ ế ổ ị ả ể ề
m t c u trúc. Nh ng y u t , nh ng m nh v n c a chúng tr thành c t ng sâu vănặ ấ ữ ế ố ữ ả ụ ủ ở ơ ầ
hóa Đông Nam Á trong các n n văn hóa c a m i qu c gia trong khu v c và đ cề ủ ọ ố ự ượ
b o l u nh các y u t , các giá tr chung t o nên nh ng nét t ng đ ng văn hóa.ả ư ư ế ố ị ạ ữ ươ ồ
- Vào th i kỳ s s , ng i Vi t Nam đã t o d ng cho mình m t n n văn hóaờ ơ ử ườ ệ ạ ự ộ ề
b n đ a r c r : văn hóa Đông S n, văn hóa Sa Huỳnh, văn hoá Đ ng Nai. Tr c khiả ị ự ỡ ơ ồ ướ
ti p xúc và giao l u v i văn hoá Trung Hoa và n Đ , Vi t Nam đã hình thành m tế ư ớ Ấ ộ ệ ộ
n n văn hoá b n đ a v a có nh ng nét t ng đ ng v i Đông Nam Á v a có cá tính,ề ả ị ừ ữ ươ ồ ớ ừ
b n s c riêng. Đi u này đ c th hi n m t s đi m nh sau:ả ắ ề ượ ể ệ ở ộ ố ể ư
+ Đ a bàn c trú c a ng i Vi t đã t ng đ i n đ nh, theo mô hình làng.ị ư ủ ườ ệ ươ ố ổ ị
+ Ph ng th c s n xu t chính là nông nghi p, tr ng tr t, có k t h p v i chănươ ứ ả ấ ệ ồ ọ ế ợ ớ
nuôi và đánh b t thu h i s n. Trong s n xu t nông nghi p, n i b t là n n vănắ ỷ ả ả ả ấ ệ ổ ậ ề
minh lúa n c, dùng s c kéo là trâu bò.ướ ứ
+ Trình đ luy n kim đ ng, s t, ch tác các d ng c lao đ ng, v t d ng, cácộ ệ ồ ắ ế ụ ụ ộ ậ ụ
đ trang s c…b ng đ ng, s t đ t đ n m t trình đ điêu luy n và có cá tính văn hoáồ ứ ằ ồ ắ ạ ế ộ ộ ệ
Vi t.ệ
+ Đã có ti ng nói t ng đ i n đ nh, đó là h ngôn ng Vi t- M ng.ế ươ ố ổ ị ệ ữ ệ ườ
+ Đã có m t h th ng huy n tho i tr thành "m u g c", thành tâm th c c ngộ ệ ố ề ạ ở ẫ ố ứ ộ
đ ng trong đ i s ng tinh th n ng i Vi t. H th ng huy n tho i này ph n ánh nămồ ờ ố ầ ườ ệ ệ ố ề ạ ả
lĩnh v c tr c t l n c a đ i s ng c ng đ ng dân t c quan tâm nh : ngu n g cự ụ ộ ớ ủ ờ ố ộ ồ ộ ư ồ ố
gi ng nòi, làm ăn d ng xây đ t n c, đánh gi c gi n c, đ i s ng tâm linh và tìnhố ự ấ ướ ặ ữ ướ ờ ố
yêu l a đôi c a con ng i. T t c , ho c t ng ph n nh ng n i dung đó đ c thứ ủ ườ ấ ả ặ ừ ầ ữ ộ ượ ể
hi n trong nh ng huy n tho i r c r nh : L c Long Quân và Âu C , S n Tinh-ệ ữ ề ạ ự ỡ ư ạ ơ ơ
Thu Tinh, Thánh Gióng, An D ng V ng, Ch Đ ng T và Tiên Dung… Đó làỷ ươ ươ ử ồ ử
m t tài s n tinh th n to l n có ý nghĩa t p h p s c m nh đoàn k t, ý th c t c ngộ ả ầ ớ ậ ợ ứ ạ ế ứ ự ườ
văn hoá c a dân t c Vi t Nam trong su t hành trình l ch s . ủ ộ ệ ố ị ử
- M t nghìn năm d i ách đô h c a các đ ch ph ng B c, văn hóa Đôngộ ướ ộ ủ ế ế ươ ắ
S n b gi i th v m t c u trúc nh ng văn hóa Vi t Nam v n phát tri n. Nh ngơ ị ả ể ề ặ ấ ư ệ ẫ ể ữ
y u t c a văn hóa Đông S n v n đ c l u gi trong các xóm làng. Đây chính làế ố ủ ơ ẫ ượ ư ữ
s c m nh đ ch nhân văn hóa Vi t Nam đ b n lĩnh trong giao l u ti p bi n v iứ ạ ể ủ ệ ủ ả ư ế ế ớ
văn hóa Trung Hoa mà v n gi đ c b n s c văn hóa dân t c.ẫ ữ ượ ả ắ ộ
b. Giao l u và ti p bi n v i văn hóa Trung Hoaư ế ế ớ
Giao l u và ti p bi n gi a văn hóa Vi t Nam và văn hóa Trung Hoa là s giaoư ế ế ữ ệ ự
l u, ti p bi n liên t c qua nhi u th i kỳ c a l ch s . Trung Hoa là m t trong nh ngư ế ế ụ ề ờ ủ ị ử ộ ữ
trung tâm văn hóa l n ph ng Đông, có n n văn hóa lâu đ i và phát tri n r c r . ớ ở ươ ề ờ ể ự ỡ
- Văn hóa Trung Hoa là n n văn hóa nông nghi p xu t phát t nông nghi pề ệ ấ ừ ệ
tr ng khô (tr ng kê và lúa m ch) trên đ t hoàng th c a vùng trung du Hoàng Hà.ồ ồ ạ ấ ổ ủ
Do n m trên ngã ba đ ng c a các lu ng giao l u kinh t - văn hóa Đông - Tây,ằ ườ ủ ồ ư ế
Nam - B c trong đ i l c Châu Á và mi n bình nguyên Âu - Á, nên văn hóa Trungắ ạ ụ ề
Hoa v a mang nh ng đ c đi m văn hóa du m c c a các c dân ph ng B c và Tâyừ ữ ặ ể ụ ủ ư ươ ắ
B c, v a thâu hóa nhi u tinh hoa c a văn hóa nông nghi p tr ng lúa n c c a cácắ ừ ề ủ ệ ồ ướ ủ
c dân ph ng Nam. L ch s hình thành và phát tri n c a văn hóa Trung Hoa g nư ươ ị ử ể ủ ắ
li n v i l ch s m r ng lãnh th b ng các cu c chinh ph t v m t quân s vàề ớ ị ử ở ộ ổ ằ ộ ạ ề ặ ự
truy n bá văn hóa c a t tiên ng i Trung Hoa t phía Tây l u v c sông Hoàng Hàề ủ ổ ườ ừ ư ự
theo h ng t Tây sang Đông, t B c xu ng Nam. Cùng v i s bành tr ng vướ ừ ừ ắ ố ớ ự ướ ề
ph ng Nam c a các tri u đ i phong ki n Trung Hoa, đã di n ra quá trình Trungươ ủ ề ạ ế ễ
Hoa thâu hóa văn hóa ph ng Nam, Hán hóa các n n văn hóa ph ng Nam. V tríươ ề ươ ị
đ a lý và nh ng di n bi n c a l ch s đã t o các đi u ki n g p g và ti p xúcị ữ ễ ế ủ ị ử ạ ề ệ ặ ỡ ế
th ng xuyên gi a văn hóa Vi t Nam và văn hóa Trung Hoa. Ngày nay, không thườ ữ ệ ể
ph nh n nh h ng c a văn hóa Trung Hoa đ i v i văn hóa Vi t Nam là r t l n.ủ ậ ả ưở ủ ố ớ ệ ấ ớ
V n đ đ t ra là trong cu c ti p xúc không cân s c này, ng i Vi t làm th nào đấ ề ặ ộ ế ứ ườ ệ ế ể
văn hóa dân t c v n t n t i và phát tri n, v n kh ng đ nh đ c b n s c văn hóaộ ẫ ồ ạ ể ẫ ẳ ị ượ ả ắ
c a mình?ủ
- Quá trình giao l u ti p bi n gi a văn hóa Vi t Nam và văn hóa Trung Hoaư ế ế ữ ệ
di n ra v i hai hình th c: giao l u c ng b c và giao l u t nguy n. ễ ớ ứ ư ưỡ ứ ư ự ệ
+ Giao l u c ng b c di n ra hai giai đo n l ch s đi n hình: t th k Iư ưỡ ứ ễ ở ạ ị ử ể ừ ế ỷ
đ n th k X và t 1.407 đ n 1.427. Su t thiên niên k th nh t sau Công nguyên,ế ế ỷ ừ ế ố ỷ ứ ấ
các đ ch ph ng B c ra s c th c hi n các chính sách đ ng hoá v ph ng di nế ế ươ ắ ứ ự ệ ồ ề ươ ệ